JOURNAL OF ANIMAL SCIENCE,
BIOLOGY AND BIOECONOMY
wcześniej – formerly Annales UMCS sectio EE Zootechnica
VOL. XXXVII (3) 2019
CC BY–NC–ND http://dx.doi.org/10.24326/jasbb.2019.3.2
Instytut Hodowli Zwierząt i Ochrony Bioróżnorodności, Zakład Hodowli i Biotechnologii Świń, Wydział Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, Polska, e-mail: marek.babicz@up.lublin.pl
MONIKA SZYMCZUK, JAKUB KALINOWSKI, ARTUR NIEDZIELSKI,
ALEKSANDRA SAWCZYK, MAREK BABICZ
Rola i znaczenie bioasekuracji przed ASF
w opinii producentów trzody chlewnej
Role and significance of bioasecurity against ASF in the opinions of pig producers
Streszczenie. Celem pracy była ocena sytuacji na krajowym rynku mięsa wieprzowego w obliczu
zagrożenia afrykańskim pomorem świń (ASF). Badanie przeprowadzono metodą ankietową. Uczestniczyło w nim 50 respondentów w wieku od 18 do 60 lat. Ankieta składała się z pytań doty-czących bioasekuracji jako podstawowej metody zapobiegania rozprzestrzenianiu się wirusa ASF oraz zagrożeń społecznych i ekonomicznych z nim związanych. Pojawienie się wirusa ASF nega-tywnie wpłynęło na rynek mięsa wieprzowego w Polsce, skutkując ograniczeniami w jego ekspor-cie, kosztami likwidacji ognisk choroby i wprowadzenia rygorystycznych zasad bioasekuracji. W nowoczesnych, wyspecjalizowanych fermach trzody chlewnej spadek zdrowotności stada może prowadzić do poważnych strat ekonomicznych, dlatego zasady bioasekuracji powinny być inte-gralną częścią całego procesu produkcyjnego. Jak wynika z wypowiedzi ankietowanych, ASF nisz-czy polską hodowlę i chów świń oraz stanowi zagrożenie dla krajowej produkcji mięsa, a tym sa-mym powoduje szybki wzrost importu wieprzowiny z innych krajów UE.
Słowa kluczowe: świnie, ASF, wieprzowina, bioasekuracja
WSTĘP
Afrykański pomór świń (ASF) jest nieuleczalną, wysoce zakaźną i zaraźliwą chorobą świń domowych (Sus scrofa ferus domestica) oraz dzików (Sus scrofa ferus). Inne gatunki zwierząt gospodarskich nie są narażone na zakażenie ASFV (Asfivirus). ASF znajduje się
na liście chorób Międzynarodowego Urzędu ds. Zdrowia Zwierząt i podlega obowiązkowi zgłaszania oraz urzędowego zwalczania. Wirus jest szczególnie odporny na działanie czynników środowiskowych, w tym niskich temperatur, zachowując właściwości zakaźne we krwi i tkankach od kilku do kilkunastu miesięcy.
Zakaz leczenia chorych zwierząt oraz brak skutecznych szczepionek sprawiają, że afrykański pomór świń zwalczany jest wyłącznie metodami administracyjnymi. Krajowe pogłowie świń chronione jest przed ASF dzięki szybkiemu zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się wirusa Dz.U. 2015 poz. 517. Podejrzenie choroby u osobników powinny wzbudzać objawy związane z podwyższoną temperaturą ciała, pojawieniem się wybroczyn oraz śmiertelnością w stadzie sięgającą często 100%.
Niebezpieczeństwo zarażenia stada wirusem ASF zwiększa się, gdy chlewnie znaj-dują się przy ważnych, trwale uczęszczanych szlakach komunikacyjnych. Nadzór na lot-niskach i w portach oraz ścisła kontrola nad przejściami granicznymi są niezbędnym ele-mentem walki z afrykańskim pomorem świń Kołodziejczyk i in. 2018. Istotny wpływ na ochronę stada przed zakażeniem ma żywienie, w tym przestrzeganie zakazu dotyczącego skarmiania resztek kuchennych oraz poubojowych [Woźniakowski i in. 2016]. Producenci oraz hodowcy świń nie powinni stosować paszy z niepewnych źródeł oraz obowiązkowo uwzględniać jej pochodzenie Dz.U. 2015 poz. 754.
Na przestrzeni ostatnich lat pogłowie trzody chlewnej w Polsce ulegało wahaniom. Według danych statystycznych w latach 2015–2017 roku populacja wynosiła odpowied-nio 11639,8, 10865,3 i 11352,7 tys. szt. [GUS 2018]. Według wstępnych danych pogłowie świń w VI 2019 r. szacowane było na 10780,5 tys. szt., wykazując w stosunku do VI 2018 r. spadek o 8,9%. Spadek pogłowia wystąpił we wszystkich grupach produkcyjno- -użytkowych trzody chlewnej [GUS 2019]. Zauważalny spadek pogłowia trzody chlewnej może być spowodowany rozprzestrzeniającym się wirusem ASF.
Wystąpienie ASF na terenie Polski przyczyniło się do znacznych strat ekonomicznych spowodowanych wstrzymaniem eksportu wieprzowiny i masowym wybijaniem stad, w których pojawiły się przypadki choroby, przez co w wielu regionach chów świń został znacznie ograniczony lub zlikwidowany Tereszczuk 2018. Skuteczną metodą walki z afrykańskim pomorem świń jest bioasekuracja. Jest to biologiczna ochrona gospodar-stwa, która obejmuje działania ochrony trzody chlewnej przed czynnikami zakaźnymi. Stosowanie zasad bioasekuracji skutkuje zmniejszeniem zachorowalności i śmiertelności zwierząt w stadzie, a dodatkowo poprawia dobrostan zwierząt, jednocześnie zwiększając ich produkcyjność, co przekłada się na korzyści finansowe Jackson i Cockcroft 2007. Do najważniejszych elementów przy planowaniu bioasekuracji gospodarstwa utrzymują-cego trzodę chlewną należą: lokalizacja, podział gospodarstwa na strefę produkcyjną i za-opatrzeniowo-administracyjną, kwarantanna oraz higiena technologii produkcji. Ważnym elementem minimalizującym zagrożenia epizootyczne jest system ,,czarne-białe”, zakłada on podział gospodarstwa na strefę ,,białą” – produkcyjną – oraz ,,czarną” – zaopatrze-niowo-administracyjną. Przed wejściem do sektora produkcyjnego, należy dokonać wszelkich czynności higieniczno-dezynfekcyjnych takich jak: kąpiel, zmiana odzieży i obuwia Solecki 2011. Inną zasadą bioasekuracji jest prowadzenie produkcji w cyklu ,,całe pomieszczenie pełne – całe pomieszczenie puste” (CCP-CCP), polegające na odpo-wiednim zaplanowaniu pomieszczeń chlewni oraz produkcji i pozwalające na całkowite opróżnienie danego sektora i poddanie go procesom mycia oraz dezynfekcji. Po takim
przygotowaniu do pomieszczeń można wprowadzić nowe stado Solecki 2011, Amass i in. 2000. Lekarze weterynarii, hodowcy oraz producenci trzody chlewnej powinni po-nadto uczestniczyć w szkoleniach i seminariach dotyczących afrykańskiego pomoru świń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ niezbędna jest aktualizacja wiedzy doty-czącej zasad bioasekuracji, epidemiologii choroby oraz postępowania prewencyjnego Pejsak i Truszczyński 2016.
W tym aspekcie przeprowadzono badania mające na celu określenie aktualnej sytuacji na krajowym rynku mięsa wieprzowego w obliczu zagrożenia afrykańskim pomorem świń, a także sprawdzenie wiedzy producentów tuczników w odniesieniu do bioasekuracji i prewencji w stadach świń.
MATERIAŁ I METODY
Badania wykonano w 2019 r. metodą ankietową, z możliwością uzupełniania infor-macji indywidualnie przez respondentów. Ankieta składała się z 8 pytań i dotyczyła spo-sobów walki z afrykańskim pomorem świń, zagrożeń społecznych i ekonomicznych z nim związanych oraz bioasekuracji jako podstawowej metody zapobiegania rozprzestrzenia-niu się wirusa ASF. W badarozprzestrzenia-niu wzięło udział 50 respondentów, przy czym 44% stanowiły kobiety, a 56% mężczyźni. Wśród ankietowanych byli producenci trzody chlewnej w wieku od 18 do 60 lat, z czego 48% stanowili producenci w wieku od 18 do 30 lat, zaś 52% byli to respondenci powyżej 30 roku życia. Ankieta miała charakter anonimowy. Uzyskane wyniki przedstawiono na wykresach.
WYNIKI I DYSKUSJA
Producenci z ankietowanej grupy mieli za zadanie odpowiedzieć na pytanie: ,,Jaki wpływ według Pani/Pana ma ASF na Polską gospodarkę?”. W opinii 82% respondentów afrykański pomór świń niszczy krajową hodowlę i chów świń. Powodowane jest to przede wszystkim brakiem skutecznej metody leczenia ASF. Ogromne straty ekonomiczne w ho-dowli, chowie oraz przemyśle mięsnym spowodowane są upadkami świń oraz konieczno-ścią wstrzymania obrotu żywcem, mięsem i produktami pozyskiwanymi od świń Dz.U. 2016 poz. 70, Pejsak i in. 2014. Spośród ankietowanych tylko 12% producentów uwa-żało, że choroba ta wpływa na wzrost importu świń żywych i wieprzowiny. Zdaniem trzech respondentów afrykański pomór świń przyczynia się do poprawy opłacalności pro-dukcji w regionach wolnych od ASF (rys. 1).
Niemal połowa ankietowanych (48%), podając przykładowe rozwiązania, które po-winny być zastosowane, była zdania, iż lekarze weterynarii nie wykorzystali wszystkich możliwych metod walki z wirusem ASF. Najczęściej przytaczanym przez respondentów przykładem było zaostrzenie zasad bioasekuracji oraz większa sterylność wykonywanej przez weterynarzy pracy w gospodarstwach zarażonych ASFV. Zdaniem 52% responden-tów lekarze weterynarii wykorzystali wszystkie możliwe środki w walce z afrykańskim pomorem świń (rys. 2).
Rys. 1. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: ,,Jaki wpływ według Pani/Pana ma ASF na Polską gospodarkę?”
Fig. 1. Percentage distribution of answers to the question: “What effect do you think ASF has on the Polish economy?”
Rys. 2. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: ,,Czy według Pana/Pani lekarze weterynarii wykorzystali wszystkie sposoby do walki z afrykańskim pomorem świń?”
Fig. 2. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think that veterinarians have used all means to fight African swine fever?”
82%
12% 6%
Niszczy krajową hodowlę i chów świń
Wzrost importu świń żywych i wieprzowiny
Wpływa na poprawę opłacalności produkcji w regionach wolnych od ASF.ASF
52%
48% Tak
Ankietowani mieli za zadanie wypowiedzieć się w kwestii ograniczenia populacji dzi-ków w Polsce, jako głównego wektora szerzenia się afrykańskiego pomoru świń. Spośród respondentów 68% uważało, że depopulacja dzików nie jest potrzebna w walce z wirusem ASF. Pozostali ankietowani (32%) byli jednak zdania, że działanie takie wpłynęłoby po-zytywnie na zwalczanie afrykańskiego pomoru świń (rys. 3). Popierali oni swój wybór uzasadnieniem, że dziki są głównym rezerwuarem i nosicielami wirusa ASF oraz rozmna-żają się szybko i mają liczne potomstwo, co potęguje możliwości szerzenia się choroby Pejsak i in. 2017.
Rys. 3. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy uważa Pan/Pani, że powinno się drastycznie ograniczyć populację dzików w Polsce ze względu na ASF?” Fig. 3. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think that it should
be drastically reduce the population of wild boars in Poland due to ASF?”
Z przeprowadzonego badania wynika, że znaczna część ankietowanych (68%) zna zasady bioasekuracji i przestrzega tych zasad. Wszystkie osoby świadome, czym jest bio-asekuracja, jednoznacznie odpowiedziały, że najważniejszą jej zasadą jest dezynfekcja oraz sterylność pomieszczeń gospodarczych, jak również ograniczony wstęp osób trzecich na teren chlewni. Niekorzystny jest fakt, że spośród wszystkich respondentów 32% nie miało wiedzy, czym są zasady bioasekuracji (rys. 4).
Na pytanie: ,,Czy uważa Pan/Pani, że stosowanie zasad bioasekuracji jest bardziej skuteczne w walce z afrykańskim pomorem świń niż ograniczenie populacji dzików w Polsce?”, 64% ankietowanych odpowiedziało, że bioasekuracja jest opcją skuteczniej-szą. Pozostali respondenci byli zdania, że najskuteczniejszą metodą walki z afrykańskim pomorem świń jest jednak depopulacja dzików (rys. 5).
68% 32%
Nie
Rys. 4. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: ,,Czy wie Pan/Pani, jakie są zasady bioasekuracji?”
Fig. 4. Percentage distribution of answers to the question : “Do you know the principles of biosecurity?”
Rys. 5. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: ,,Czy uważa Pan/Pani, że stosowanie zasad bioasekuracji jest bardziej skuteczne w walce z afrykańskim pomorem świń niż ograniczenie
po-pulacji dzików w Polsce?”
Fig 5. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think that the application of biosecurity principles is more effective in the fight against African swine fever
than the reduction of the wild boar population in Poland?”
68% 32% Tak Nie 64% 36% Tak Nie
W opinii aż 92% respondentów należy promować wyłącznie krajowych producentów wieprzowiny. Swój wybór argumentowali przede wszystkim patriotyzmem konsumenc-kim oraz faktem, że popularyzowanie polskiej wieprzowiny wpływa również znacząco na rozwój gospodarczy kraju. Jedynie 8% ankietowanych wyraziło zdanie, że import oraz krajowa produkcja powinny być zbilansowane w pewnym stopniu (rys. 6). Respondenci uważali, że polska wieprzowina jest konkurencyjna na rynku, dlatego właściwe planowa-nie wielkości importowanej wieprzowiny pozytywplanowa-nie wpływa na Polską gospodarkę, po-zwalając na wywiązanie się z międzynarodowych umów.
Rys. 6. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: ,,Czy Polska powinna importować wieprzowinę, czy należy promować wyłącznie krajowych producentów?” Fig. 6. Percentage distribution of answers to the question: “Should Poland import pork
or should only be promoted by domestic producers?”
Ankietowani mieli za zadanie odpowiedzieć również na pytanie ,,Czy według Pana/Pani afrykański pomór świń stanowi zagrożenie dla świń ras krajowych?”. Spośród respondentów 31 osób potwierdziło taką możliwość. Ankietowani obawiają się, że znaczne rozprzestrzenienie się afrykańskiego pomoru świń może drastycznie ograniczyć populację ras krajowych, a co za tym idzie, likwidacja stad będzie bardzo kosztowna i dłu-gotrwała w skutkach, ze względu na powolną odbudowę potencjału hodowlanego. Re-spondenci obawiają się również zainfekowania stad ras zachowawczych, co mogłoby spo-wodować znaczne trudności w utrzymaniu bioróżnorodności w naszym kraju. Z kolei 38% z grupy ankietowanych producentów było zdania, że afrykański pomór świń nie stanowi zagrożenia dla świń ras krajowych (rys. 7). Swoją opinię popierali przestrzeganiem zao-strzonych zasad bioasekuracji na fermach, które posiadają stada ras zachowawczych, oraz utrzymywaniem tych warunków we wszystkich gospodarstwach hodowlanych.
92% 8% Należy promować wyłacznie krajowych producentów Powinna importować Należy promować wyłącznie krajowych producentów Polska powinna importować wieprzowinę
Rys. 7. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy według Pana/Pani afrykański pomór świń stanowi zagrożenie dla świń ras krajowych?”
Fig. 7. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think African swine fever is a threat to domestic breed pigs?”
Rys. 8. Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy według Pana/Pani afrykański pomór świń stanowi zagrożenie dla produkcji mięsa wieprzowego?”
Fig. 8. Percentage distribution of answers to the question: “Do you think African swine fever is a threat to pork production?”
62% 38% Tak Nie 78% 22% Tak Nie
Spośród wszystkich producentów 78% było zdania, że afrykański pomór świń stanowi zagrożenie dla produkcji mięsa wieprzowego. Ankietowani uważają, że produkcja mięsa może ulec spadkowi ze względu na fakt likwidacji stad, w których wykryto przypadki ASF, oraz stad pozostających w ich bezpośrednim sąsiedztwie, co wiąże się ze zmniejsze-niem ilości surowca dostarczanego do zakładów mięsnych. Ograniczenie możliwości przedostania się wirusa ASF poprzez wdrożenie zasad bioasekuracji wiąże się również z wyższymi kosztami produkcji mięsa, co może być powodem upadku wielu ferm. Pozo-stałe osoby biorące udział w badaniu (22%) były zdania, iż wirus ASF nie stanowi zagro-żenia dla produkcji mięsa (rys. 8).
PODSUMOWANIE
Afrykański pomór świń jest jedną z najniebezpieczniejszych chorób świń, głównie ze względu na jego znaczące konsekwencje sanitarne i społeczno-ekonomiczne. Choroba ta zagraża polskiej gospodarce, a tym samym powoduje szybki wzrost importu wieprzowiny z innych krajów UE. ASF, niszcząc krajową hodowlę i chów trzody chlewnej, stanowi poważne ryzyko utraty krajowych ras świń, w tym ras zachowawczych. Stałe rozprze-strzenianie wirusa ASF wiąże się z kolejnymi restrykcjami w wielu regionach, wybijaniem stad oraz znacznymi problemami z utylizacją zarażonych osobników. Wiele gospodarstw w Polsce narażonych jest na wystąpienie choroby z powodów nieprzestrzegania zasad bioasekuracji, które stosowane na małą skalę są niezbyt skuteczne. Przeprowadzone ba-danie ankietowe wykazało, że jedynie 60% respondentów zna, a przede wszystkim prze-strzega zasad bioasekuracji, które są niezbędne do ochrony stad przed chorobą. Ponad 90% ankietowanych jest zdania, iż należy promować krajowych producentów. Wiąże się to w dużym stopniu, z wysoką jakością produkowanej w kraju wieprzowiny. Z ankiety wynika, że prawie połowa respondentów była zdania, iż lekarze weterynarii nie wykorzy-stali wszystkich metod walki z afrykańskim pomorem świń. Rozkład odpowiedzi respon-dentów w dużej mierze wynikał z faktu, iż ASF jest chorobą zwalczaną z urzędu. Brak praktycznego sposobu na wyeliminowanie choroby potęguje niepokój producentów zwią-zany z przymusem likwidacji stada. Prawie 70% spośród respondentów uważało, że na-leży drastycznie ograniczyć populacje dzików. Związane jest to z obawą producentów przed niekontrolowanym rozprzestrzenieniem się wirusa, który może doprowadzić do za-rażenia stad, co wiąże się z koniecznością likwidacji świń w gospodarstwach i z dużymi stratami ekonomicznymi.
PIŚMIENNICTWO
GUS, 2018. Rocznik Statystyczny Rolnictwa. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
GUS, 2019. Pogłowie świń według stanu w czerwcu 2019 r. Informacje sygnalne. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Jackson P., Cockcroft P., 2007. Handbook of Pig Medicine. Elsevier Ltd., 21–48, https://doi.org/10.1016/B978-0-7020-2828-1.X5001-4
Kołodziejczyk P., Skrzymowska K., Warda A., 2018. ASF w Polsce – skala problemu i działania POLSUS. Info POLSUS 22, 22–30, https://www.polsus.pl/images/photos/infopolsus/info nr_22/INFO_Pol-sus22.pdf
Pejsak Z., Truszczyński M., 2016. Afrykański pomór świń. PIW – PIB, Puławy.
Pejsak Z., Truszczyński M., Niemczuk K., Kozak E., Markowska-Daniel I., 2014. Epidemiology of African Swine Fever in Poland since the detection of the first case. Pol. J. Vet. Sci. 17(4), 665–672.
Pejsak Z., Woźniakowski G., 2017. Dziki rezerwuarem wirusa afrykańskiego pomoru świń i źró-dłem zakażenia świń. Życie Weter. 92(9), 648–650.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 maja 2015 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń (Dz.U. 2015 poz. 754).
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 kwietnia 2015 r. w sprawie wprowa-dzenia „Programu bioasekuracji mającego na celu zapobieganie szerzenia się afrykańskiego pomoru świń” na lata 2015–2018 (Dz.U. 2015 poz. 517).
Rozporządzenie ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wprowadze-nia w 2016 r., na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej „Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na te-mat tej choroby oraz jej zwalczanie” (Dz.U. 2016 poz. 70).
Solecki L., 2011. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w rolnictwie. XVII Międzynarodowe Semi-narium Ergonomii, Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Rolnictwie. Med. Pracy 62(1), 79–84. Tereszczuk M., 2018.The Pork Market in Poland in the Face of African Swine Fever (ASF). Probl.
World Agric. 18(33), 306–314.
Woźniakowski G., Frączyk M., Niemczuk K., Pejsak Z., 2016. Selected aspects related to epidemi-ology, pathogenesis, immunity and control of African swine fever. J. Vet. Res. 60, 119–125.
Źródło finansowania: Pracę sfinansowano ze środków własnych.
Summary. The aim of the work was to examine the situation in the national pig meat market in the
face of the threat of African swine fever (ASF). The survey was conducted by means of a question-naire survey. Fifty respondents aged between 18 and 60 participated in it. The survey consisted of questions about biosecurity as the basic method of preventing the spread of ASF virus and the social and economic risks. The most common cause of swine infection is indirect contact with the virus. The appearance of ASF virus had a negative impact on the pork market in Poland, resulting in its restrictions in exports, costs of eliminating outbreaks of disease and introduction of strict biosecurity principles. In modern specialized pig farms, a decrease in the health of the herd can lead to serious economic losses, which is why the principles of biosecurity should be an integral part of the entire production process. According to the respondents, African swine fever destroys Polish pig breeding and is a threat to domestic meat production, thus causing a rapid increase in pork imports from other EU countries.
Key words: pigs, African swine fever, pork, biosecurity
Otrzymano/ Received: 5.08.2019 Zaakceptowano/ Accepted: 24.11.2019
