Widok News papieski w serwisie informacyjnym Fakty (11 II - 13 III 2013)
27
0
0
Pełen tekst
(2) 124. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. Ponisze zestawienie, uwzgldniajce podstawowe podejcia badawcze do wiadomoci medialnej, unaocznia cechy badanego przekazu, nazywanego dalej take newsem papieskim (NP)2 Tab. 1. Wiadomo medialna o abdykacji papiea Benedykta XVI i jej gówne cechy Galtung, Ruge, 1965. zaskakująca, nieprzewidywalna, jednoznaczna, kontynuacyjna, elitarna, spersonalizowana. Tuchman, 1968. twarda, kontynuacyjna. Katz, Dayan 1992. inicjuje wydarzenie medialne. Luhman, 2002. zrozumiała, zaskakująca, nagła. Gans, 2004. wpływa na naród i narodowy interes, wpływa na dużą liczbę osób, ma znaczenie dla przyszłości. Harcup, O’Neill, 2001. jednoznaczna, dotycząca elit, spersonalizowana. Fras 2007. polityczna, religijna. Kepplinger, 2007. u podstaw ma zdarzenie naturalne. ródo: opracowanie wasne.. Medioznawcze teorie newsa, wspóczenie wielonurtowe, cho oparte gównie na tradycji anglosaskiej, skupiaj si na jego treci informacyjnej, ponadto na funkcjach i tak zwanej wartoci newsa, oraz na tym, kto i jak decyduje o publikacji (teoria agenda setting i primingu); wreszcie – na newsie jako okrelonym produkcie procesu medialnego, przebiegajcego w okrelonych ramach organizacyjnych, spoecznych, kulturowych oraz ideologicznych3. W mniejszym zakresie news jest obiektem bada genologicznych4 i dyskursywnych5. 2. Wzorem badaczy i uytkowników mediów anglojzycznych i w Polsce, zamiast polskiego okrelenia gatunkowego wiadomo, uywamy coraz czciej angielskiego news (zob. wicej: J. F r a s, Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, w: Teoria i praktyka komunikacji, red. Kulczycki E., Wendland M., Pozna : Wydawnictwo Naukowe IF UAM 2012, s. 13-30). Nazwa angielska ma bardzo dzi istotn przewag nad polsk – jest krótsza (news to 1 sylaba, wiadomo – 3). Nie bez znaczenia jest te moda na angielskie nazwy nie tylko wypowiedzi medialnych (i nie tylko w Polsce); w niniejszym tekcie pojawi si wiele takich anglicyzmów, uywanych gównie w argonie pracowników mediów (intro, trailer, stand-up, videowall, newszak, forszpan, ticker). 3 M. P a l c z e w s k i, The term news – its concept and definition in Anglo-Saxon tradition. A review and classification attempt, “Studia Medioznawcze”, http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2009 _3_38/palczewski.pdf s. 14-15 (dostp: 20.04.2013). 4 M. W o j t a k, Gatunki prasowe, Lublin: Wyd. UMCS 2004. 5 T. P i e k o t, Dyskurs polskich wiadomoci prasowych, Kraków: Universitas 2006..
(3) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 125. Omawiajc szeroko anglosask teori newsa, M. Palczewski przypomnia XIX-wieczne skrzydlate sowa, przypisywane lordowi Northcliffe’owi (czyli A. Harmsworthowi, redaktorowi naczelnemu istniejcego do dzi tabloidu Daily Mirror): News to wszystko to, co kto, gdzie próbuje stumi, zatai. Reszta to reklama6. Powiedzenie ujmuje wic skrótowo wane dla badaczy newsa kwestie dostpnoci i atrakcyjnoci. Walter Lippman z kolei, który w 1922 roku pisa o newsie jako o produkcie, standaryzujcym procedury zawodu dziennikarza, jako pierwszy uy sformuowania warto newsa, cho nie skonkretyzowa znaczenia tego pojcia7. Z kolei Robertowi Parkowi zawdziczamy wprowadzenie do rozwaa naukowych o newsie w 1940 roku kwestii jego obiektywizmu i zawartoci poznawczej. To Park napisa, e news jest form wiedzy, ale raczej nie wiedzy naukowej8. Scharakteryzowa te newsa jako przekaz rzeczywisty, niesystematyczny, efemeryczny, niezwyky oraz przewidywalny i zaskakujcy równoczenie. News skupia si na tera
(4) niejszoci, ale gdy zostanie ju upubliczniony staje si histori. Pierwsz reakcj na niego powinna by ch poinformowania kogo o jego treci oraz uczynienia ze tematu rozmowy, zatem zapocztkowania dyskursu. News moe by czynnikiem sprawczym szeregu zmian w rzeczywistoci realnej, ale eby tak si stao, musi by wpierw opublikowany w mediach masowych. W roku 1975 Bernard Roshco przypomnia, e newsy nie powinny by utosamiane jedynie z mediami masowymi, istniay wszak i bez nich9. Wiadomo naley bowiem do elementarnych konstruktów kultury danej wspólnoty komunikacyjnej, a zapewne i kultury ludzkiej jako takiej10. Kluczowym czynnikiem upowszechnienia newsa jest czas. Z tej perspektywy tre newsa musi przejawia trzy wane cechy: powinna zaistnie /by odkryta niedawno, powinna by opublikowana natychmiast, oraz odnosi si do spraw biecych. Z kolei Thomas E. Patterson, definiujc newsa, wskaza na istotno trybu jego tworzenia: news jest konstruktem, wersj rzeczywistoci uksztatowan gównie przez dziennikarskie 6 P a l c z e w s k i , The term news, s. 2. W upublicznianiu analizowanej tu wiadomoci mona take dostrzec etap zatajania (pocztkowy). 7 Tame, s. 6. Tu przyjto, e: 1. warto newsa mona postrzega z wielu perspektyw (nadawcy medialnego, uytkownika mediów, bohatera newsa); 2. warto newsa z perspektywy nadawcy (czyli jego publiczne rozpoznanie, wano , wpyw i efekt spoeczny) jest kluczowa dla ksztatu, treci i ekspozycji danego newsa w mediach, zob. take: M. M r o z o w s k i, Media masowe. Wadza, rozrywka i biznes, Warszawa 2001, s. 261-262. 8 P a l c z e w s k i, The term news, s. 3. 9 Tame, s. 5. 10 J. F r a s , Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, w: Teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland, Pozna : Wydawnictwo Naukowe IF UAM 2012, s. 15..
(5) 126. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. normy oraz konwencje. Przez te ramy, dopuszczajc i kontrolujc pewne dziaania, dziennikarze wpywaj na ksztat debaty oraz sfery opinii publicznej11. Wedle Palczewskiego najczciej jednak wspóczeni medioznawcy nawizuj do koncepcji Melvina de Fleura i Everette’a Dennisa: news jest biec lub wie wiedz o wydarzeniach, która jest zbierana, przetwarzana oraz rozpowszechniana wród znacznej liczby ludzi ni zainteresowanych12. Poniewa przedmiotem rozwaa poniej bdzie news telewizyjny, warto przypomnie , e u schyku lat dziewi dziesitych XX wieku do terminologii dziennikarskiej w krgu anglosaskim weszo pojcie newszak13. Wprowadzi je Benjamin Franklin, bazujc na wczeniej ukutym terminie muzak, którym okrela muzyk gran w lokalach rozrywkowych. Newszaki, uywajc znanej typologii newsów G. Tuchman, to tak zwane newsy mikkie i tworzone w formule infotainmentu, czyli takie przekazy medialne, których celem nie jest przede wszystkim informowanie ale dostarczanie trywialnej rozrywki moliwie najwikszym zbiorowociom uytkowników mediów. Newsy pojawiaj w telewizji w serwisach informacyjnych, czyli zwartych seriach (6-10 newsów), ograniczonych blokami reklamowymi, których zsumowany czas emisji odpowiada mniej wicej dugoci serwisu (ok. 25 min.). Analiza wspóczesnych newsów telewizyjnych prowadzi przede wszystkim do wniosku, e pojedynczy news jest konstruktem stosunkowo zwizym i krótkim ze wzgldu na czas emisji, a równoczenie coraz bardziej zoonym, ze wzgldu na uycie w nim wielu systemów znakowych (werbalnych, niewerbalnych, ikonicznych) oraz oparcie w realizacji na wielu minigatunkach wypowiedzi14. Dzi mona nawet powiedzie , e wiadomo sensu stricto jest tylko jednym ze skadników newsa telewizyjnego, dominujcym jedynie w newsie twardym. Wspóczesny news telewizyjny bardzo róni si wic od czytanego przez spikera newsa z pierwszych telewizyjnych serwisów informacyjnych15. Cho i we wspóczesnych serwisach telewizyjnych podstawowym skadnikiem newsów pozostaje nadal sowne, krótkie wyraenie treci informacyjnej, któr dany news zawiera (w argonie dziennikarskim to tzw. biaa – od koloru kartki z wiadomociami, lecej przed spikerem)16, to nieodzowne s jego liczne dalsze skadniki, 11. Tame, s. 8. Tame, s. 9. 13 Tame, s. 13. 14 F r a s, Podstawy identyfikacji, s. 25-27. 15 J. Uszy ski (Telewizyjny pejza genologiczny, Warszawa: TVP SA Centrum Strategii-Akademia Telewizyjna 2004,s. 133) pisze o tzw. modelu jednopitrowym pierwotnych newsów telewizyjnych. 16 Gówne elementy budowy newsa na podstawie: U s z y s k i, Telewizyjny pejza, s. 133-134. 12.
(6) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 127. gównie ikoniczno-filmowe (relacje, reportae, wywiady, komentarze, filmy i zdjcia dokumentalne, infografiki etc. – wszystkie w wersji mini-). Po biaej nastpuje zazwyczaj przekaz wizualny (krótki materia filmowy) z gosem komentujcym wydarzenia spoza kadru; jest to tzw. zielony element newsa (od koloru kartki, z której niegdy ów offowy komentarz na ywo by czytany przez spikera). Uzupenienia newsa telewizyjnego nastpiy w zwizku z rozwojem technologii telewizyjnych, zmianami w otoczeniu medialnym i zachowaniach uytkowników telewizji. Pojawiy si wic tzw. setki, czyli wypowiedzi do kamery ekspertów bd
(7) wiadków zdarze (których nie mona byo zaprosi do studia, aby otrzyma od nich krótki komentarz; czsto te rozmowa w miejscu wydarzenia jest bardziej wiarygodna). Setki istotnie urozmaicaj przekaz oraz dynamizuj narracj newsów telewizyjnych. Kolejnym nowym elementem newsa jest tzw. stand-up (z ang. ‘na stojco’), czyli wypowied
(8) dziennikarza bezporednio do kamery na miejscu zdarzenia, fundamentalnego dla newsa. Zazwyczaj jej uzupenieniem jest offowa narracja, czsto czytana przez tego samego dziennikarza – reportera. Czasami reporter peni tylko funkcje pomocnicze (didaskalijne), poniewa krótki komentarz do materiau filmowego jest czytany ze studia. Innym istotnym elementem newsa telewizyjnego s czenia na ywo, podczas których reporter w czasie rzeczywistym opowiada o zdarzeniu, bdc na miejscu akcji. czenia takie, czsto w trakcie relacji reportera, uzupeniane s zdjciami lub materiaami filmowymi nagranymi wczeniej, które reporter komentuje podczas rozmowy z prezenterem w studiu. Relacja na ywo z miejsca wydarzenia z pewnoci ma na celu uwiarygodnienie przekazu, jak równie zwikszenie jego emocjonalnoci. Daje te widzowi poczucie uczestnictwa w danym wydarzeniu i naocznoci. Trzeba zaznaczy , e wzorem telewizji zachodnich nie tylko same newsy telewizyjne ulegy opisanym wyej zmianom; zmienia si take znaczco rola spikera – prezentera telewizyjnego serwisu informacyjnego. Pocztkowo zadaniem prowadzcego serwis (od ko ca lat 90. XX w. take prowadzcej) byo przeczytanie wiadomoci z kartki; jako konkretna osoba spiker nie by zbyt wany dla caoci serwisu. W cigu ostatnich dwudziestu lat nastpia jednak wielka zmiana jego roli – prowadzcy serwis dziennikarz sta si nie tylko prezenterem wiadomoci, ale take gospodarzem serwisu informacyjnego i jego czoow postaci (take: twarz lub z ang. anchormanem). Wspóczenie gospodarz serwisu jest te jego wydawc oraz decyduje ostatecznie o tym, które newsy i w jakiej kolejnoci si pojawi. Ponadto prezenter jest nie tylko gospodarzem – gwiazd serwisu informacyjnego, najczciej jest take gwiazd mediów w ogóle. Jego zadaniem w serwisie jest personalizacja, emocjonalizacja i urozrywkowienie serwisu – take.
(9) 128. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. poprzez zachowania niewerbalne i parawerbalne. Generalnie prowadzcy ma wpywa na telewidzów w taki sposób, aby stacja uzyskiwaa jak najwiksz sta ogldalno 17, czyli sprawia , by telewidzowie nie wybierali serwisów konkurencyjnych stacji telewizyjnych.. SERWIS INFORMACYJNY FAKTY. Serwis informacyjny Fakty powsta w roku 1997 z ambitnym celem zdystansowania pod wzgldem popularnoci Wiadomoci, czyli serwisu telewizji publicznej, emitowanego od 18 listopada 1989 roku zawsze o staej, utrwalonej w wiadomoci kilku pokole Polaków godzinie – 19.30 (Wiadomoci zastpiy propagandowy Dziennik Telewizyjny, od 1965 roku nadawany wanie o tej porze; przez wczeniejsze siedem lat istnienia emitowany o 20.00). Cho premierowy odcinek Faktów, 3 pa
(10) dziernika 1997 roku, obejrzaa jedynie garstka widzów, to zaledwie dwa lata pó
(11) niej, bo 2 stycznia 2000 roku, serwis informacyjny TVN ju 3,7 miliona ludzi, a serwis TVP 1 mniej, bo 3,5 miliona. Maj lepszy dostp do informacji, lepsze zdjcia, lepsze zaplecze techniczne, wicej korespondentów. Ale – dziki Bogu – nie umiej z tego korzysta – powiedzia o zespole Wiadomoci Piotr Radziszewski, który w latach 1997 – 2005 szefowa dziaowi informacji w TVN18. Jednake Faktom pewnie nigdy nie udaoby si przebi ogldalnoci serwisu telewizji publicznej, gdyby nie zmiana godziny emisji programu – z 19.30 na 19.00 (pierwszy raz o 19.00 Fakty zostay wyemitowane 15 lat temu, 2 maja 1998 roku). Ponadto stacja skrupulatnie kopiowaa nowe, gównie ameryka skie, trendy konstruowania serwisów informacyjnych; szczególnie istotne byo naladowanie wzorców w zakresie personalizacji audycji – prowadzcy serwis sta si gwiazd serwisu i wizytówk caej stacji19. To w Faktach pojawi si forszpan (z niem. Vorspann), czyli kilkudziesiciosekundowe wprowadzenie do serwisu, w którym prowadzcy wydanie dziennikarz zapowiada krótko najwaniejsze tematy; to Fakty upowszechniy stand-upy i zdynamizoway intro (pocztek audycji). Ameryka ski styl wida zwaszcza w weekendowych wydaniach serwisu 17. M. M r o z o w s k i, News programmes on Polish and foreign television (comparative analysis), ”Studia Medioznawcze, http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2009_3_38/mrozowski.pdf s. 2-3 (dostp: 10.02.2013). 18 I. M i r e c k a I, Fakty kontra Wiadomoci, w: Tygodnik Przegld, http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/fakty-kontra-wiadomosci (dostp: 13.09.12). 19 Pierwszym anchormenem i twórc Faktów by Tomasz Lis..
(12) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 129. z udziaem pary mieszanej dziennikarzy, którzy prócz serwisu prowadz take swobodn konwersacj, werbalnie i niewerbalnie dbajc o skrócenie dystansu pomidzy nimi a widzami oraz relaksowy nastrój. Od 1 maja 2006 roku szefem i gwiazd Faktów jest Kamil Durczok, który popularno zdoby w gównym serwisie telewizji publicznej. Pozostali prezenterzy Faktów to Justyna Pochanke, Grzegorz Kajdanowicz, Anita Werner i Piotr Marciniak. W redakcji serwisu, która jest dzielona z redakcj kanau informacyjnego TVN24, istniejcego od 2001 r., pracuje ponad 200 osób. Poza znanymi widzom z ekranu reporterami, odpowiadajcymi za newsy w Warszawie oraz we Wrocawiu, Krakowie, Poznaniu, Gda sku, Katowicach, Szczecinie i Biaymstoku a take za granic (w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie), w przygotowaniu codziennych wyda serwisów uczestnicz: osobici asystenci reporterów, researcherzy, redaktorzy, zespó producentów i wydawców, operatorzy, inynierowie wozów satelitarnych, czy owietleniowcy, d
(13) wikowcy, graficy i inni specjalici.. Powstanie Faktów czy si z zainicjowaniem ostrej walki konkurencyjnej pomidzy serwisami informacyjnymi stacji telewizyjnych w Polsce. Zwaszcza TVN i TVP 1 przecigaj si i zamieniaj miejscami w pierwszej trójce najchtniej ogldanych serwisów informacyjnych w kraju. Najczciej na pierwszym miejscu jest pó
(14) nopopoudniowy i tabloidowy Teleexpress TVP. W pierwszym kwartale 2013 roku i w analizowanym okresie midzy decyzj Benedykta XVI o abdykacji a wyborem nowego papiea, liderem pozostawa Teleexpress, rednio ogldany przez 4,46 mln widzów, a drugie miejsce zajmoway Wiadomoci z widowni 4,2 mln. Ze zdobytej w roku 2011 pozycji lidera, Fakty spady jeszcze w roku 2012 – ich widownia zmniejszya si od tamtego czasu o 9,28 proc. (417 tys. widzów) i w badanym okresie wyniosa 4,08 mln osób20.. 20. I kwarta 2013. Teleexpress liderem, Wiadomoci wyprzedziy Fakty, http://www.wirtualneme dia.pl/artykul/i-kwartal-2013-teleexpress-liderem-wiadomosci-wyprzedzily-fakty (dostp: 28.05.13)..
(15) JANINA FRAS, OLGA BIERUT. 130. NEWS PAPIESKI W FAKTACH – CZĉSTOTLIWOĝû, EKSPOZYCJA I DàUGOĝû. Pierwszy NP z 11 lutego 2013 r. byá typowym newsem kontynuacyjnym; miaá bowiem ponadmiesiĊczny czas kontynuacji – do ogáoszenia wyniku konklawe (13.03); a nastĊpnie do uroczystej mszy ĞwiĊtej, która inaugurowaáa pontyfikat papieĪa Franciszka (19.03). àącznie w badanym tu szczegóáowo pierwszym okresie kontynuacji NP w serwisie Fakty, to jest pomiĊdzy 11 lutego a 13 marca, wyemitowano 41 NP (na 229 newsów ogóáem w 31 serwisach, zob. rys 1). Serwis Fakty, zawierający zazwyczaj od 6 do 8 newsów; w badanym okresie aĪ dziesiĊü razy byá rozpoczĊty przez NP (na rys. 1 daty te zaznaczono pogrubieniem). Taka ekspozycja dowodzi szczególnego znaczenia newsa w serwisie. I tak, news papieski byá tzw. „jedynką” 11 lutego, w dzieĔ ogáoszenia decyzji o abdykacji. Ponadto: 12 lutego – gdy Katarzyna Kolenda-Zaleska byáa juĪ na miejscu w Watykanie i prezentowaáa, miĊdzy innymi, komentarze zagranicznych duchownych, pisarzy i Ğwieckich ekspertów; 17 lutego – gdy Benedykt XVI dziĊkowaá wiernym za zrozumienie jego decyzji; 27 lutego – gdy Īegnaá siĊ z wiernymi na placu ĝw. Piotra; 28 lutego – gdy znowu K. Kolenda-Zaleska przedstawiaáa komentarze po odejĞciu papieĪa; 8 marca, kiedy wybrano datĊ rozpoczĊcia konklawe; 9 marca, kiedy dziennikarze zastanawiali siĊ nad tym, który z kardynaáów ma szanse zostaü przyszáym papieĪem; 11 marca, w dzieĔ poprzedzający rozpoczĊcie konklawe; 12 marca – w pierwszy dzieĔ konklawe i wreszcie 13 marca – gdy doszáo do wyboru nowego papieĪa.. Rys. 1. Liczba NP w poszczególnych dniach i ich ekspozycja ħródáo: opracowanie wáasne..
(16) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 131. Przez dwa dni cay serwis powicony by wyborowi nowego papiea; 11 lutego, gdy papie ogosi sw decyzj, oraz 12 marca, w pierwszy dzie konklawe. Taka sytuacja, e jeden temat zdominuje cay serwis telewizyjny zdarza si niezmiernie rzadko. To zatem take potwierdzenie wartoci badanego newsa. Tu warto przypomnie , dla porównania, e ostatnio w TVN tak rang miay dwa newsy: globalny news sportowy, inicjujcy wydarzenie medialne (rozpoczcie pikarskiego turnieju Euro 2012 – 8 czerwca 2012 r.) oraz news mikki, tabloidowy, lokalny i wykreowany przez stacj (sprawa Katarzyny W., matki Madzi z Sosnowca – 18 lutego 2013 r., kiedy ruszy jej proces). W dwa inne dni (12.02 oraz 28.02) wiadomoci papieskie stanowiy poow i wicej zawartoci serwisu. Warto przypomnie , e decyzja o wyborze papiea zapada stosunkowo szybko – gdyby wybór21 papiea trwa duej, zapewne wyda serwisu o podobnej strukturze byoby wicej. Ponadto na 31 wyda serwisu wieczornego pomidzy decyzj o abdykacji a wyborem nowego papiea w dwunastu wydaniach nie byo adnego NP; za w trzynastu serwisach opublikowano tylko po jednym NP. Analiza serwisów z 12 i 13 marca pozwala wycign wniosek, e dziennikarze Faktów liczyli na dusze konklawe i nie spodziewali si wyboru papiea ju drugiego dnia zgromadzenia. W dniu rozpoczcia konklawe serwis by w caoci powicony tematowi wyborów papiea, studio Faktów znajdowao si w Watykanie, prowadzcy czy si na ywo z reporterami, obecnymi w rónych czci Rzymu. Do serwisu wczono te a trzy trailery, czyli króciutkie, kilkudziesiciosekundowe, zmontowane wczeniej wstawki ze zdjciami papiea, kardynaów, modlcych si ludzi, z podnios muzyk religijn w tle. Muzyka zawsze przyczynia si do emocjonalizacji odbioru, a e w Faktach waciwie nie jest uywana, trailery czyniy wydania serwisów w badanym okresie wyjtkowymi (poza pierwszym dniem konklawe trailery pojawiy si w Faktach podczas analizowanego okresu dwa razy 11 lutego i dwa razy 28 lutego). Wszystkich tych elementów nie byo nastpnego dnia, gdy konklawe trwao i czekano na wybór papiea. Serwis z 13 marca w zamierzeniu wydawcy nie by w caoci powicony wyborowi papiea, wydanie byo prowadzone ze studia w Warszawie, a nie z Watykanu, nie byo adnych zaproszonych ekspertów i komentatorów. To wskazuje, e redakcja nie zakadaa, e ju w drugi dzie konklawe dojdzie do wyboru papiea.. 21. Nazw procedury – wybór (nie: wybory) uznajemy za waciw dla kluczowej dla NP procedury wyborczej..
(17) 132. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. Tymczasem biay dym nad Watykanem pojawi si równo o godz. 19.06, czyli w pocztkowej czci serwisu22, w poowie newsa Pawa Puski, dotyczcego zego funkcjonowania polskiej suby zdrowia. Mianowicie w szpitalu w Skierniewicach, by przewie
(18) pacjentk z oddziau na oddzia (ok. 100 m), trzeba wzywa karetk z oddalonej o 70 km odzi. News zosta przerwany w poowie (dokadnie o godzinie 19:06:39). Prezenterka Faktów, J. Pochanke, waciwie wcia si w sowo reporterowi, nadajcemu spod skierniewickiego szpitala. Mona wic mówi o klasycznym breaking news, dziennikarka uya zreszt tego wanie okrelenia: „byskawicznie przerywamy prosz pa stwa ten materia, jest biay dym, s gromkie brawa na placu w. Piotra w Watykanie, jest papie.” Nieprzygotowania na szybkie zako czenie konklawe dowodzi take zachowanie dziennikarzy w trakcie serwisu, zwaszcza pytko rozmowy Justyny Pochanke z Kamilem Durczokiem, obecnym na miejscu w Watykanie. W czasie dugiego, bo ponad dziewiciominutowego czenia na ywo mona byo odnie wraenie, e dziennikarze nie wiedz o czym maj mówi ; powtarzali wielokro , e nad bazylik w. Piotra pokaza si biay dym, a na placu przed ni wiwatuj rozradowane tumy. W rozmowie syszalne byy take zajknicia i przerwy, nie zdarzajce si prezenterom na co dzie , co wiadczy o stresie i o tym, e wypowiedzi nie czytali – jak zwykle – z kartki23. 22. Mona zastanawia si nad „przypadkowoci” zbienoci godziny wyboru papiea i tzw. primetime telewizyjnym, w którym nadawane s serwisy informacyjne we wszystkich europejskich telewizjach. 23 czenie rozpocza J. Pochanke. „Jest biay dym, s gromkie brawa na Placu w. Piotra w Rzymie, jest papie [tu 20 sek. ciszy, jedynie d
(19) wik z efektu z kamery, gwar wiwatujcych ludzi]. Byskawicznie kardynaowie dokonali tego wyboru. Mia by arcytrudny i bardzo dugo trwa . Kamil Durczok, Fakty z Rzymu, witaj Kamilu [po kilku sekundach udao si poczy z K. Durczokiem] Dobry wieczór, witam. Rzeczywicie, to jest chyba zaskoczenie, bo ten biay dym pojawi si tutaj po czwartej dzisiaj, a po pitej w ogóle turze gosowania. Nie dowiemy si, niestety, w czasie trwania Faktów tego, kto zosta nowym papieem; t decyzj kardynaowie nam oznajmi za 40, 50 minut. Wtedy z balkonu na Bazylice w. Piotra rozlegnie si Habemus Papam i bdziemy wiedzieli kto zosta 266. papieem w historii. Ogromny tum czeka rzeczywicie od pó
(20) nego popoudnia, rano te, ale troch mniejszy, potem ogromny tum czeka mimo naprawd czasem dokuczliwego deszczu i dokuczliwego zimna. (...) Wielkie spekulacje tutaj wczeniej miay miejsce, wchodzio dwóch niemal pewnych kandydatów do kaplicy, kardynaowie Scola i Scherer (…) ale to tak, jak mówi, dzisiaj s wszystko spekulacje, jednak pi tur tego gosowania si odbyo i dopiero po pitej kardynaowie zdecydowali, kto bdzie nastpc papiea. Teraz wida kby biaego dymu i ju nie ma adnych wtpliwoci. Gdyby kto je jeszcze mia, to bijce w Bazylice w. Piotra dzwony wtpliwoci nas pozbawiaj. Tum czeka rzeczywicie, i si doczeka, wida ogromn rado , ja zreszt pamitam ten tum, który oczekiwa na wybór Benedykta XVI, to by mniejszy tum. Teraz mimo deszczu, mimo zimna s flagi z wielu krajów, tysice pielgrzymów, no i zobaczymy. 40, 50 minut i bdziemy wiedzie , kto jest nastpnym papieem...” J. Pochanke podchwycia znowu temat dymu: „Obserwujemy cay czas i biay dym, sporo tego dymu. Pamitam, nie ma rzeczywicie wt-.
(21) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 133. Dla porównania: bardziej przewidujcy byli dziennikarze Wiadomoci TVP, którzy 13 marca mieli w studiu zaproszonych ekspertów (m. in. kardynaa Stanisawa Dziwisza), komentujcych i relacjonujcych wydarzenie. Zatem to wydawcy telewizji publicznej lepiej zastosowali zasady primingu, czyli uwzgldnili w serwisie autorytet komentatorów, nadajcych rang wydarzeniu24. Z pewnoci to take przyczynio si do przewagi konkurencyjnej Wiadomoci, które dobr relacj na ywo z ogoszenia wyboru nowego papiea znacznie poprawiy ogldalno . Zainteresowanie widzów przekazem TVP stopniowo roso – pisz przedstawiciele stacji na oficjalnej stronie. Podaj nawet rekordow liczb 10 mln widzów, których stacja przycigna przed telewizory do godziny 20:31, czyli do momentu kiedy nowo wybrany papie wygasza tradycyjne bogosawie stwo25. To rzeczywicie wielka liczba telewidzów – wspóczenie w Polsce bardzo rzadko si zdarza, by serwis wieczorny przycign ich 4 miliony lub wicej. Gdy wszystkie stacje telewizyjne, konkurujc przecie take z Internetem, relacjonuj tak wane, a równoczenie powane, wydarzenie, wygrana danej stacji z konkurencj jest moliwa jedynie dziki bardzo dobremu przygotowaniu redakcji. cznie tematowi papieskiemu Fakty powiciy 165,3 minuty na 682 minut trwania wyemitowanych newsów, oraz 806 minut trwania wszystkich serwisów (naley bowiem doda , e poza emitowanymi newsami, w serwisie czas antenowy zabiera te intro, zapowiedzi prezenterów, ich krótkie komentarze; co cznie stanowi nawet wier serwisu), czyli odpowiednio okoo 24 i 20 procent. Nie mona wic, oczywicie, mówi o zdominowaniu serwisu przez tematyk papiesk (to miaoby miejsce, gdyby NP zajmoway wicej ni 50 procent czasu antenowego); 24 procent pozwala jednak wnioskowa , e by to temat znaczcy, o którego randze wiadczy przede wszystkim ekspozycja (zob. rys. 1) i dugo NP (zob. tab. 2).. pliwoci, pamitam 2005, wszyscy w redakcji zastanawialimy si, czy dym jest biay czy czarny, zmienia kolor, ten nie zmienia. (..) Obserwujemy reakcje ludzi [zagaia, a po kilku sekundach Durczok jej odpowiedzia] Te bijce dzwony, wida ogromn rado , widziaem dzi o 11:40 po porannym gosowaniu duy zawód wród tego tumu wiernych, wszyscy oczekiwali, e ten papie zostanie szybko wybrany. Pielgrzymi przyjechali z bardzo duej liczby miejsc na wiecie (..).” 24 Priming to inaczej torowanie pewnych kwestii przez ich czste powtarzanie, odpowiednie miejsce w programie oraz autorytet komentatorów, którzy je analizuj, zob. K. S k a r y s k a, Czowiek i polityka. Zarys psychologii politycznej, Warszawa: Scholar 2005: s.318. 25 12 mln Polaków poznao nowego papiea za porednictwem TVP, http://www.tvp.pl/otvp/centrum-prasowe/komunikaty-prasowe/12-mln-polakow-poznalo-nowego-papieza-za-posrednictwem-tvp/10399090 (dostp: 23.05.13)..
(22) JANINA FRAS, OLGA BIERUT. 134 Tab. 2. DáugoĞü NP. News długi (powyżej 6 minut). 8. News standardowy (około 3 minut). 22. News krótki (do minuty). 11. ħródáo: opracowanie wáasne.. WĞród NP dominowaáy newsy standardowe (22), w których dziennikarze zajmowali siĊ jedną, konkretną kwestią, związaną z wyborem papieĪa. I tak, Paweá Abramowicz (Nie do wiary, 12.02) przedstawiaá przesądy i papieskie przepowiednie, Maciej Mazur (Jak w kinie, 13.02) mówiá o filmie Habemus Papam, mamy papieĪa, którego scenariusz bardzo przypominaá historiĊ abdykacji Benedykta XVI, a Katarzyna Kolenda-Zaleska (Czas decyzji, 8.03) informowaáa o wyborze daty konklawe. Warto zwróciü uwagĊ, Īe aĪ 11 NP byáo bardzo krótkich. Zapewne duĪą rolĊ w przygotowywaniu tych newsów odgrywaá czas, a raczej jego brak; na przykáad w dniu kiedy Benedykt XVI ogáosiá swą decyzjĊ abdykacji. Pierwszy NP trwaá wiĊc jedynie 56 sekund i w caáoĞci zawieraá oĞwiadczenie papieĪa, odczytane przezeĔ z kartki. Osiem razy TVN wyemitowaá teĪ newsy trwające dáuĪej niĪ 4 minuty (po dwa 12.02 i 27.02, znowu dwa 28.02, dwa 12.03, oraz ostatni – 13.03). Przy tym trzy razy zdarzyáo siĊ, Īe news trwaá ponad 6 minut. Mianowicie 12 lutego K. Kolenda-Zaleska zaprezentowaáa w jednym przekazie newsowym (6 min. 30s.), wiele mini przekazów o rozmaitej formule gatunkowej i treĞci (ten NP zawieraá: mini wiadomoĞü o abdykacji, komentarze ekspertów, przegląd potencjalnych kandydatów, relacjĊ na Īywo o tym, jak zachowują siĊ ludzie na Placu ĝw. Piotra w Watykanie). Podobny przekaz wyemitowano 27 lutego, czyli w dniu, kiedy Benedykt XVI po raz ostatni odbyá Ğrodową audiencjĊ generalną (7 min. 13s., równieĪ Kolenda-Zaleska). NajdáuĪszy NP wyemitowano 13 lutego (9 min. 34s.); choü w istocie ten meganews – jak wykazano powyĪej – miaá nikáą zawartoĞü informacyjną (zob. przypis 21) i poznawczą.. ARANĩACJA STUDIA I PAPIESKA GRAFIKA. Studio Faktów TVN zorganizowane jest na dwóch poziomach budynku ITI przy ul. Wiertniczej 166 w Warszawie. Jego najwaĪniejszym elementem jest tak.
(23) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 135. zwany videowall, czyli szeroka na 17,4 i wysoka na 2,52 metry ciana, zoona z 64 monitorów26. To na niej, za plecami prezentera, wywietlany jest zegar odmierzajcy czas do startu serwisu, zajawki newsów, zdjcia i logo Faktów. Studio wyposaone jest w liczne kamery, m.in. t, która porusza si na szynach zamontowanych pod sufitem i daje obraz z góry. Tak nowoczesne studio bardzo atwo jest zaaranowa do potrzeb kadego relacjonowanego wydarzenia i kadego kontynuacyjnego newsa. Oczywicie, serwis 11 lutego rozpoczyna si jeszcze typowym, dynamicznym intro Faktów, bez jakichkolwiek odniesie do NP. Gdy Justyna Pochanke czytaa bia („Witamy Pa stwa w dniu niezwykym, z pewnoci historycznym. Papie abdykuje. Benedykt XVI ogasza rezygnacj, zaskakujc Koció, wiat a nawet rzecznika Watykanu”), w tle na wielkim ekranie pojawi si barwny wizerunek Benedykta XVI w tzw. gecie papieskim (w planie ameryka skim). Videowall wykorzystywano odtd w kadym z analizowanych newsów papieskich do prezentacji przede wszystkim takiego wizerunku ustpujcego papiea. Nie dziw wic, e byskawicznie przygotowano specjalny wystrój studia, zwizany z wiadomoci papiesk. Prócz obrazów na videowallu szczególny znak ikoniczny NP. stanowi specjalny emblemat na pasku wizytówek po prawej stronie ekranu (po lewej byo logo Faktów, a po rodku podawano imi i nazwisko rozmówcy oraz instytucj, któr reprezentuje). Emblematem by miniaturowy wizerunek papiea w ornacie i tiarze, z krzyem papieskim w lewej rce (w planie ameryka skim). Ten specjalny emblemat pojawi si jednak tylko w 12 z 41 NP. Serwisy w cztery najwaniejsze dni (11, 17 i 28 lutego oraz 12 marca) miay specjaln opraw graficzn. W dzie ogoszenia decyzji o abdykacji wirtualne studio z Warszawy w tle miao wic ogromn grafik z bazylik w. Piotra i wizerunkiem Benedykta XVI, w newsach nie byo dodatkowych grafik. W dzie , kiedy papie po raz ostatni egna si z wiernymi, pojawi si z prawej strony may emblemat z Benedyktem XVI z uniesion praw doni w gecie poegnania. W pierwszy dzie konklawe pojawi si z kolei emblemat z papieskimi insygniami na ótej fladze, a w drugi, ostatni dzie konklawe, prowadzca staa na tle videowallu z wizerunkiem papiea Benedykta XVI i bazylik w. Piotra. Wystrój ikoniczny studia by wic zasadniczo stonowany i konwencjonalnie religijny. Nie zastosowano adnych innowacyjnych rozwiza graficznych; wykorzystywano przede wszystkim barwy papieskie, czyli niebieski i óty – skdind to take barwy Faktów, oraz powszechnie znane przekazy ikoniczne z Waty-. 26. Jak dziaa videowall w nowym studio Faktów, http://fakty.tvn24.pl/fakty-o-faktach,87/tylkou-nas-jak-dziala-videowall-w-nowym-studiu-faktow,282943.html (dostp: 25.05.13)..
(24) 136. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. kanu. Gáówny bohater newsów, Benedykt XVI, byá przedstawiany w typowych papieskich pozach i strojach; ujĊcia byáy statyczne i pozowane.. Rys. 2. Papieska grafika w Faktach. Po lewej – ticker na pasku wizytówek, po prawej – wizerunek Benedykta XVI na videowallu ħródáo: Fakty TVN.. Kwestie, o których informowano w badanych NP., są wysoce specjalistyczne i záoĪone. Tymczasem, choü serwis ma ogromne moĪliwoĞci konstruowania nowoczesnych, wielowymiarowych i zwiĊĨle informacyjnych przekazów, w analizowanych NP pojawiáo siĊ niewiele infografik, bo zaledwie 11. Táumaczyáy m. in., co to znaczy sede vacante, jakie są powody rezygnacji jednego z kardynaáów z konklawe, ale teĪ ilustrowaáy kwestie caákiem nieistotne, czyli np. gdzie znajduje siĊ kuchnia w nowym domu Benedykta XVI, oraz przepowiednie, dotyczące poszczególnych papieĪy sprzed lat.. ZAWARTOĝû WERBALNA NP; UDZIAà DZIENNIKARZY I EKSPERTÓW. W przygotowywanie NP zaangaĪowana byáa caáa redakcja. W serwisach zazwyczaj jest tak, Īe danego tematu pilnuje jeden – dwóch dziennikarzy. Analizowane NP przygotowywaáo aĪ jedenaĞcie osób – w tym szef Faktów, Kamil Durczok, takĪe dziennikarze pracujący za granicą – w USA i Wielkiej Brytanii, oraz ci z lokalnych oĞrodków TVN – Paweá Abramowicz z Wrocáawia i Renata Kijowska z Krakowa..
(25) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 137. Pojawio si te 11 newsów niesygnowanych, co oznacza, e byy przygotowywane przez asystentów reporterów. Prawdopodobnie wic pracy byo bardzo duo. Sporód 41 analizowanych NP najwicej, bo 10, przygotowaa bdca na miejscu w Watykanie K. Kolenda-Zaleska, specjalizujca si w przekazach religijnych (relacjonowaa m. in. pielgrzymki Jana Pawa II do Polski i na Ukrain, jest te autork ksiek o tematyce papieskiej: Pielgrzymka, wydanej w 2002 roku i Zrozumie papiea. Rozmowy o encyklikach, Benedykt XVI – Pielgrzymka do Polski z roku 2006). Istotnoci tematu dowodzi te to, e cho wydarzenia dziay si w Watykanie, wikszo materiaów TVN zrealizowa samodzielnie, czyli wysyajc na miejsce wozy satelitarne, reporterów, obsug produkcji, operatorów kamer, owietleniowców i innych specjalistów (ponad 10 osób). Zapewne koszty przedsiwzicia byy znaczne; taniej byoby z pewnoci kupi od zagranicznych agencji tzw. surówki, czyli niezmontowane, surowe materiay zdjciowe, co jest czst praktyk przy wydarzeniach zagranicznych. TVN nie moga jednak tak postpi , wszak gówny konkurent – TVP1 nie zachowa si w ten sposób. Nie tylko zreszt TVN, take Polsat wysa do Rzymu swoj ekip obsugujc wydarzenie27. Tab. 3. Zaangaowanie redakcji w tworzenie NP. Autor. Liczba przygotowanych newsów. 1. 2. Brak podpisanego autora. 11. Katarzyna KolendaZaleska. 10. 27. Tytuły newsów 3 brak tytułu (dwa NP - 11.02), Szybciej? (16.02), Modlitwa na pożegnanie (24.02), Przyspieszenie (25.02), brak tytułu (dwa NP - 28.02), Cisza na placu (03.03), brak tytułu (trzy NP - 12.03). brak tytułu (11.02), brak tytułu (12.02), Pożegnalna środa (13.02), Pożegnanie z wiernymi (27.02), brak tytułu (28.02), Czas decyzji (08.03), Kościół przyszłości (09.03), Kto i kiedy? (11.03), brak tytułu (12.03), brak tytułu (13.03).. Krako, Durczok i Gugaa jad do Rzymu na konklawe, http://www.wirtualnemedia.pl/ artykul/krasko-durczok-i-gugala-jada-do-rzymu-na-konklawe (dostp: 24.05.13).
(26) JANINA FRAS, OLGA BIERUT. 138. 1. 2. 3 brak tytułu (dwa 11.02), brak tytułu (26.02), brak tytułu (28.02), brak tytułu (12.03) Okiem ambasadora (11.03), brak tytułu (dwa 13.03) Papieski szlak (11.02), brak tytułu (12.03) Tak jak w kinie (15.02), brak tytułu (12.03) Za spiżową bramą (12.02), Podziękowanie (17.02) brak tytułu (11.02), brak tytułu (12.02). Krzysztof Skórzyński. 5. Kamil Durczok. 3. Renata Kijowska. 2. Maciej Mazur. 2. Katarzyna Sławińska. 2. Jakub Sobieniowski. 2. Paweł Abramowicz. 1. Nie do wiary? (12.02). Cezary Grochot. 1. Tajemnice Watykanu (04.03). Paweł Płuska. 1. brak tytułu (11.02). Marcin Wrona. 1. Błąd kardynalny (20.02). ródo: opracowanie wasne.. Warto zauway , e tylko 17 newsów miao tytuy, a 24 NP nimi nie opatrzono – zapewne nie mona byo stworzy chwytliwego i atwego tytuu, a poza tym warstwa ikoniczna przekazów, przedstawiona wyej, bya wystarczajca dla atwej identyfikacji treci newsa. Nie tylko surówki, ale i cae wydania Faktów przygotowywane byy na miejscu w Rzymie, co prowadzcy podkrelali w zapowiedziach („Krzysztof Skórzy ski z ciemnego Rzymu, Na miejscu przyglda si nasza reporterka Katarzyna Kolenda-Zaleska, Kasiu…”). Stacja podkrelaa wic swoj obecno na miejscu i bycie w centrum „najwaniejszych wydarze ”, uwiarygodniajc si wobec polskiej, katolickiej publicznoci. Aspekt uczestnictwa na ywo by dominujcy w NP; a w 25 sporód 41 dziennikarzy zajmowao si analiz sytuacji „tu i teraz”, a relacja na ywo stanowia istotn cz newsa. Stacja wyemitowaa te 16 newsów, w których najwicej czasu zajmowaa relacja reportera na ywo..
(27) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 139. Rys. 3. ħródáa zdjĊü i filmów do NP ħródáo: opracowanie wáasne.. AnalizĊ werbalnego aspektu NP trzeba podzieliü na tĊ dotyczącą wypowiedzi dziennikarzy (rys. 4) oraz wypowiedzi zaproszonych ekspertów (rys. 5). Gros wypowiedzi dziennikarzy byáo sprofilowanych tematycznie na istotne poznawczo kwestie, zestawione na rys. 4. Znamienne, Īe stosunkowo czĊsto dziennikarz nie skupiaá siĊ na jednym wątku (kolor pomaraĔczowy), ale poruszaá szereg spraw – najogólniej moĪna powiedzieü, Īe áączyá wszystkie wczeĞniej wymienione wątki, związane z tematem NP.. Rys. 4. Analiza treĞci wypowiedzi dziennikarzy ħródáo: opracowanie wáasne.. Warto teĪ podkreĞliü, Īe istotnym wątkiem wypowiedzi dziennikarzy byáy osobiste odczucia. Katarzyna SáawiĔska pozwoliáa sobie, komentując podziĊkowania dla wiernych od Benedykta XVI, na sáowa: „[...] páakaü siĊ chce, wyjąt-.
(28) 140. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. kowa atmosfera.” Równie K. Kolenda-Zaleska, opisujc dzie pó
(29) niej poegnanie odchodzcego papiea, mówia o „wielkim szacunku” dla jego decyzji, i przyznaa, e samo odejcie z Watykanu byo „niezwykle serdeczne” oraz, e „od tego momentu sowa po raz ostatni nabieraj wanie nowego znaczenia.” Równie K. Kolenda-Zaleska, zaraz po przedstawieniu informacji o abdykacji powiedziaa, e „gratuluje papieowi odwagi.”. Rys. 5. Analiza treci wypowiedzi ekspertów ródo: opracowanie wasne.. Niewtpliwie analizowane newsy wyrónia wielki udzia ekspertów (okoo 100). Wród nich przewaali polscy duchowni, nastpn grup stanowili duchowni zagraniczni, wreszcie eksperci wieccy – zagraniczni i polscy. Ekspertami byli mczy
(30) ni; o kwestii mogy si wypowiedzie jedynie dwie ekspertki: Hanna Suchocka, ambasador Polski w Watykanie, oraz Angela Merkel, kanclerz Niemiec. Temat papieski wymaga ekspertów nie tylko dlatego, e by stosunkowo trudny. Mona domniemywa , e o ich uwzgldnianie zabiegaa strona kocielna, zawsze dbajca o tre i form przekazów na swój temat. Ekspertów pokazywano najczciej w tzw. setkach. cznie w analizowanych NP. byo a 188 setek, z czego wikszo , bo 135 byo merytorycznych, czyli pochodzcych od ekspertów (55 – polscy duchowni, 21 wieckich ekspertów, 33 zagranicznych duchownych, 20 zagranicznych wieckich ekspertów, 5 wypowiedzi jednego polskiego polityka – Hanny Suchockiej). Setki zdominowali wic mczy
(31) ni – byo bowiem 158 wypowiedzi mczyzn i tylko 30 wypowiedzi kobiet; prócz H. Suchockiej, pozostae kobiety to wierne z Polski i z Placu w. Piotra, nie tylko Polki. Gosy nie-ekspertów, to 45 setek, które zawieray zblienie twarzy i króciutk wypowied
(32) – niemerytoryczn i emocjonaln; przy czym tylko w jednej setce bya wypowied
(33) negatywna (ofiary ksidza pedofila)..
(34) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 141. Cho ekspertów zapraszano gównie po to, by tumaczyli zawioci prawa kanonicznego (tryb wyboru nowego papiea, pojcie sede vacante, problem abdykacji, terminarz itp.), to take wanym, bo drugim tematem rozmów z ekspertami byy ich osobiste odczucia (rys. 5). Fakty staray si wic nie zaniedbywa formuy stylowej dla ludzi – osobiste odczucia s zawsze ciekawsze dla widzów od dywagacji prawniczych. Jednake do NP wczano treci w istocie niemerytoryczne – news to krótki przekaz informacyjny, a osobiste odczucia s zawsze emocjonalne. Zaskakujco niewiele czasu dziennikarze i eksperci powicili nawizaniom do Jana Pawa II. Poza kilkoma wzmiankami o cikiej chorobie Karola Wojtyy i trudnej posudze w kilku newsach, Fakty pokazay tylko jeden peny news o polskim papieu. Renata Kijowska w pierwszy dzie konklawe, opowiadajc o procesie beatyfikacji, pokazaa histori maej polskiej dziewczynki, która wierzy, e zostaa uzdrowiona przez Jana Pawa II28.. ANALIZA RAMOWA I ANALIZA TRE CI NP. Analiza newsów ze wzgldu na ramowanie ich treci ma ju utrwalony status w badaniach medioznawczych. Jej podstawy teoretyczne stworzy R. Entman, wskazujc na pi najpopularniejszych sposobów ramowania wydarze przedstawianych w serwisach informacyjnych29: 1. wydarzenie jako konflikt (konkurencja) – skupienie na rónicach i rywalizacji, najczstszy sposób przedstawiania wydarze politycznych; 2. wydarzenie jako historia ludzka (spersonalizowanie) – skupienie na indywidualnych bohaterach, zwaszcza nieszczliwych wydarze , prymat jednostki nad innymi elementami wydarzenia; 3. wydarzenie jako konsekwencje – skupienie si na konsekwencjach, np.: w odniesieniu do globu, pa stwa, spoecznoci lokalnej; 4. wydarzenie jako kwestia moralna – skupienie si na kwestiach moralnych, szczególnie w odniesieniu do prywatnych, nagannych zachowa postaci publicznych; 5. wydarzenie jako odpowiedzialno – skupienie si na przypisaniu odpowiedzialnoci komu lub czemu, np.: za przyczyn lub skutek wydarzenia. 28 Gloria Maria Wrona jest ju w Polsce osob medialn, obecn zwaszcza w mediach katolickich, cho bya ju take m.in. na okadce Polityki. 29 R.M. E n t m a n, Framing US News: Contrasts in Narratives of the KLM and Iran Air Incidents, “Journal of Communication” 41(1991(, No 4, s. 8-11..
(35) 142. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. Powysza propozycja ma oczywicie charakter modelowy. W przekazach medialnych dochodzi najczciej do nakadania si ram lub wykorzystywania kilku z nich w sposób czstkowy. Wiadomo o ustpieniu Benedykta XVI moga by ramowana, przede wszystkim, jako historia ludzka, w której liczy si dramatyczna decyzja o ustpieniu ze stanowiska i jej okolicznoci (choroba i staro ). Jednake nie jest to ramowanie atrakcyjne medialnie, ponadto dziennikarze musieli wykazywa si szczególnym taktem i stosowa eufemizacj. W adnym tytule newsa (zob. tab. 3), ani jego tekcie, nie uyto sów stary czy sdziwy w odniesieniu do papiea, ani razu nie przypomniano jego wieku, niesprecyzowano te informacji o stanie zdrowia. Wspomniano wic jedynie, e przeszed operacj serca, ale nie mówiono, e jest na serce chory. Wiadomo, e w telewizji komercyjnej najlepiej sprzedaje si historie przez pryzmat ich bohatera, z którym widz moe si utosami . W NP trudno byo o takie ramowanie, cho w serwisie starano si je wprowadza . Oczywicie, nie mona byo dotrze do samego papiea, skdind osobowociowo nie nadajcego si na bohatera przekazów medialnych30. Mona byo jednak znale
(36) osoby w jaki sposób z nim zwizane: kobiet, której Benedykt XVI dawa lub, czy uzdrowione za wstawiennictwem Jana Pawa II dziecko. Konkretni bohaterowie opowiadanych historii znale
(37) li si jednak w mniej ni poowie NP (bo w 19 na 41). Bohaterem jednego by znany aktor, Jerzy Stuhr, opowiadajcy o tym jak gra w filmie o abdykacji papiea. Bohaterk drugiego – Magda Riedi, ona gwardzisty szwajcarskiego, jedna z nielicznych osób, po ssiedzku mieszkajcych za Spiow Bram z Benedyktem XVI. Opowiedziaa, e kardyna Ratzinger udzieli jej lubu, a wczeniej nauk przedmae skich. Bohaterem kolejnej opowiadanej historii bya ofiara ksidza pedofila sprzed kilkunastu lat. Takich osobistych wypowiedzi w analizowanych NP byo jednak bardzo niewiele. Rama konkurencji w analizowanych NP zostaa take wykorzystana, cho miaa specyficzny charakter, odmienny od typowego ramowania konkurencji polityków (horse race), stosowanego np. w wyborach prezydenckich. Spersonalizowany wycig wyborczy jest najatrakcyjniejszy do przekazywania w serwisie; relacjonowany wybór by jednak konkurencj szczególn – niewiele lub zgoa nic nie wiedziano o konkurentach, ich rodzinach, sztabach wyborczych etc. Zatem kwestie ewentualnych kandydatów do papieskiego tronu i ich zmaga nie mogy by czsto porusza-. 30 Wyobraenie o medialnym papieu jest oparte na aktywnoci publicznej Jana Pawa II, niewtpliwie wielkiej osobowoci medialnej, papieu, który umia i chcia wykorzystywa audiowizualne media przez dugi czas trwania swego pontyfikatu. W porównaniach Jana Pawa II i Benedykta XVI wskazuje si zazwyczaj na niemedialno tego ostatniego..
(38) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 143. ne w NP. Podjto je jedynie w 12 NP, cho o wyborze nowego papiea mówiono ju na drugi dzie po ogoszeniu abdykacji przez Benedykta XVI. Oczywicie, im bliej konklawe, którego dokadna data znana bya dopiero 8 marca, tym wicej byo domysów i informacji o poszczególnych kandydatach. W Faktach, podobnie zreszt jak w innych mediach, nie tylko w Polsce ale i na wiecie, nie pojawio si wród nazwisk kandydatów nazwisko tego, który rzeczywicie zosta wybrany, czyli Jorge Mario Bergoglio. Jako papabile wymieniono trzech kardynaów: Angelo Scol, Odilo Pedro Scherera i Petera Turksona. Jedynie w dziesiciu NP dziennikarz koncentrowa si na liderach zmaga . Pojawiay si nazwiska wyej wymienionych kardynaów; pokazano nawet plakaty wyborcze Petera Turksona – zapewne ze wzgldu na niezwyko tego sposobu zabiegania o poparcie. Ramowania w konwencji wycigu wyborczego waciwie w NP w Faktach nie byo. Co ciekawe, równie w ostatnich dniach omawianego tu okresu, czyli tu przed samym wyborem, nie pojawi si ani jeden news, w którym dziennikarz zastanawiaby si nad tym, kto moe rzeczywicie obj papieski tron. Z NP niewiele mona byo dowiedzie si o kwalifikacjach, cechach charakteru któregokolwiek z przedstawionych konkurentów. Tylko w 12 newsach (na 41) pojawiay si zdawkowe informacje personalne, np. e Benedykt XVI jest z natury niemiay, e kardyna Angelo Scola jest czowiekiem o silnym charakterze, w tym informacje zupenie nieistotne dla konklawe 2013 r. – e w historii by papie z Wenecji, który lubi i umia eglowa . W zawartoci tych NP mona te zauway pewn sprzeczno . Mimo, e prowadzcy Fakty czsto podkrelali, e wybór papiea jest obserwowany na caym wiecie i relacjonowany tak jak wybór prezydenta USA, to newsy nie byy ramowane w konwencji horse race. Tylko w siedmiu analizowanych newsach pojawiay si informacje o walce, opozycji i kótniach midzy frakcjami (reformatyci kontra kurialici). Reszta newsów bya napisana tak, jakby adne frakcje wród decydujcych o wyborze kardynaów waciwie nie istniay. W NP znalaza te zastosowanie rama konsekwencji – gdy zastanawiano si nad skutkami decyzji i rozwaano kwesti nastpców. Warto te przypomnie moliwo zastosowania ramy moralnej, zwizanej ze skandalami obyczajowymi wród ksiy, finansowymi w banku watyka skim czy walkami frakcji w administracji Watykanu (wynoszenie tajnych dokumentów, czyli tzw. Vatican leaks, czy kontakty duchownych z mafi). Fakty zasadniczo nie uwzgldniy tych problemów w swoich newsach. Enigmatyczne wzmianki o nich pojawiy si jedynie w 8 na 41 NP. Równie mao istotne okazao si to, jak inne media relacjonuj przebieg wyboru papiea (jedynie w 9 newsach pojawio si zdjcia tumów dziennikarzy, wozów satelitarnych, czy przedruków z gazet)..
(39) 144. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. Wspóczesny widz jest przyzwyczajony do szybko i atrakcyjnie szybko podanych, skondensowanych wideoklipowych newsów. Powstao nawet swoiste sprzenie zwrotne – wychowane na telewizji spoecze stwo wychowuje telewizj, która wietnie zdaje sobie spraw z przyzwyczaje widzów i si do nich dostosowuje, zwaszcza maksymalnie upraszczajc i personalizujc przekazy. Personalizacja moe by rozumiana jako dynamiczny proces, który jest wyraony we wzrocie wanoci pojedynczego aktora i spadku istotnoci grupy, któr reprezentuje31. O personalizacji mona równie mówi jako o pewnej strategii, sucej osiganiu konkretnych celów. Mona wic mówi o strategii telewizji, która poprzez zapraszanie do serwisu atrakcyjnych rozmówców, czy odwoywanie si do wzruszajcych indywidualnych historii, stara si zwikszy sw publiczno . Tematyka religijna nie daje jednak zbyt wielu moliwoci uatrakcyjnienia przekazów zgodnie z t strategi. Wród wyemitowanych 41 newsów tylko 10 byo takich, które rzeczywicie wkraczay w prywatno przynajmniej jednego z przedstawionych w nim aktorów. To przede wszystkim dowodzi, e prywatno papiea, czy kardynaów, jest bardzo dobrze chroniona. Fakty mogy wic pokaza jedynie dwie dobrze znane i wielokrotnie wykorzystywane klisze – o upodobaniach kulinarnych i spacerach. Telewidzowie dowiedzieli si, e papie Benedykt XVI lubi woowin, oraz zobaczyli jak spaceruje po Castel Gandolfo, prywatnej papieskiej rezydencji.. OBIEKTYWIZM NP I DZIENNIKARZY W FAKTACH. Z analizy treci ikonicznej i werbalnej 41 newsów wynika, e zdecydowanej wikszoci z nich, bo 26, blisko byo do modelowego wyobraenia o obiektywizmie dziennikarskim, za o pozostaych 15 NP mona powiedzie , e nie speniay kryteriów obiektywizmu, np. w znanym ujciu G. Westerstahla (za Mrozowski, 2001, s.307). W niemal poowie NP (bo w 20 na 41 zbadanych) pojawiay si przymiotniki lub osobiste etykietki, które mogy wywoywa u telewidzów okrelone uczucia – przede wszystkim pozytywne: identyfikacji, empatii, czuoci i wzruszenia, wspóczucia lub sympatii; bardzo rzadko sowa o konotacji negatywnej (gniewu, oburzenia). W analizowanych newsach dominoway wic sowa neutralne i nacechowane pozytywnie, zasadniczo zrozumiae i proste, prócz niezbdnych latynizmów (konklawe, sede vacante czy Santo Subito). Uywajc takich a nie innych 31. G. R a h a t, T. S h e a f e r, The personalization(s) of Politics: Israel 1949-2003, Israel: Hebrew University 2007, p. 3..
(40) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 145. sów, dziennikarze sugerowali widzom pewne oceny i postawy, na przykad: Watykan jest w szoku, wielka odwaga, nie chcia powtarza agonii na oczach wiata, wielka uroczysto, wzruszajce poegnanie, zmczony papie, ogromny baga oskare, jego obecno splami konklawe, skandal, ciemne chmury nad konklawe, czuo w stosunku do starszego czowieka, sprztanie papieskiego baaganu. Dziennikarze podkrelali zwaszcza bezprecedensowo i niezwyko zdarzenia – abdykacja papiea to koniec jakiej ery, pozornie nic si nie zmienio, ale w wiadomoci ludzi zmienio si wszystko, historyczna chwila, nowego znaczenia nabieraj sowa po raz ostatni. Podobnie mona ocenia warstw ikoniczn przekazów. W ponad poowie newsów (22 na 41) pojawiay si kadry, których zawarto wizualna moga wywoywa emocje – przede wszystkim pozytywne. Im bliej wyboru papiea, tym wicej kadrów, ewokujcych pozytywne emocje wzgldem papiea, w tym wzbudzajce sympati: artobliwe wizualizacje cech papiey (np. papie umiechnity jak ksiyc), czy ksia bawicy si z dzie mi. Dominoway kadry i filmy wzruszajce: cierpicy Jan Pawe II, modlcy si, wzruszeni ludzie, piewy religijne, wiwatujce tumy wiernych, wzruszony papie, kardynaowie caujcy papiea w rk, kardynaowie zadumani i wzruszeni, podniosy nastrój w kociele, podniosa muzyka, skupienie na twarzach, uzdrowiona przez Jana Pawa II dziewczynka, tumy moknce na Placu w. Piotra w oczekiwaniu na wynik konklawe. Z nielicznych, negatywnie kojarzcych si przekazów ikonicznych naley wymieni przede wszystkim te zwizane z pogod: grom uderzajcy w bazylik w. Piotra, ciemne chmury i deszcz. W faktach wykorzystano te widowiskowe przekazy popkultury – wmontowano do NP fragmenty Melancholii, filmu Larsa von Triera o ko cu wiata – uderzenie obcej planety w Ziemi. W newsie o tytule Tak jak w kinie, przygotowanym w formule infotainmentu (zob. Fras 2012) przez Macieja Mazura, dziennikarz poczy niecodzienne przecie wydarzenie, jakim jest abdykacja papiea oraz nietypowe astronomiczne zjawiska (jasne gromy nad bazylik w. Piotra, przelot komety nad Rosj), mogce kojarzy si wanie z ko cem wiata. Negatywne skojarzenia mogy budzi ponadto: wizerunki kardynaów w ceremonialnych strojach przy wietrznej pogodzie, oraz stylistyka tajnoci zaciemnionych twarzy duchownych pedofilów. Jedynie w dwóch newsach mówiono o Kociele katolickim dowartociowujco – jako o instytucji propagujcej pokój i wolno . Take jedynie w dwóch newsach dziennikarz przypisa Kocioowi katolickiemu atrybuty negatywne (zbiurokratyzowany, z problemami); tylko jeden news przedstawi Koció jako „zbiurokratyzowan”, nieefektywn i kosztown organizacj..
(41) 146. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. W ani jednym NP dziennikarz nie przedstawia zalet bycia czonkiem Kocioa katolickiego. Mimo wzruszajcych zdj z Placu w. Piotra, nikt nie mówi wprost, e to dobrze móc przeywa tego typu wydarzenia. Waniejszy jest jednak kolejny wniosek, wiadczcy nie tylko o obiektywizmie ale i profesjonalizmie dziennikarzy. Z ani jednego newsa nie mona byo wnioskowa , e dziennikarz jest religijny. Jest to szczególnie istotne w przypadku autora piciu newsów, Krzysztofa Skórzy skiego, o którym wiadomo, e osobicie jest bardzo religijny32. Cho zapewne brak ujawniania wasnej religijnoci mona te tumaczy kontrol wydawców programu i konsekwentn lini programow stacji, wieck i dyskursywnie melodoksyjn33.. ZAKOCZENIE. W serwisie informacyjnym najpopularniejszej polskiej telewizji komercyjnej TVN bezprecedensowy news o abdykacji papiea Benedykta XVI z 11 lutego 2013 r. by wanym newsem kontynuacyjnym, który rozwijano w kolejnych serwisach informacyjnych przez ponad miesic. Newsy papieskie potraktowano jako informacje o duej wartoci, ze wzgldu na wano pierwszej wiadomoci (z 11.02) oraz jej nastpstw dla telewidzów, czyli w wikszoci katolickiego polskiego spoecze stwa, a take ze wzgldu na konieczno dotrzymania kroku konkurencji (przede wszystkim Wiadomociom TVP 1). Newsy papieskie w Faktach byy take newsami twardymi, cho redakcja stosowaa elementy „zmikczajce”, gównie jednak w warstwie wizualnej, a nie werbalnej. Newsy papieskie byy dla stacji newsami trudnymi w realizacji. Redakcja Faktów moga bowiem wykorzysta cay bogaty sztafa techniczny – przede wszystkim wysa profesjonaln ekip do Watykanu i zaaranowa nowoczesne studio na czas zajmowania si tematem. Przypadkowa, zapewne, zbieno kolorów stacji i barw papieskich uatwia wyraziste identyfikowanie newsów; zastosowano take obrazy na videowallu, emblematy i trailery. Ta wyrazisto identyfikacji bya zapewne przyczyn rezygnowania z opatrywania wikszoci badanych newsów tytuami. Redakcja nie moga jednak wykorzysta najbardziej atrakcyjnego dla komercyjnego serwisu telewizyjnego ramowania newsów w stylistyce wycigu wy32. Reporter podejmuje publiczne batalie, propagujce religijne pogldy (ostatnio przeciwko plastrom antykoncepcyjnym) http://gosc.pl/doc/1205019.Plasterek-na-czolko (dostp: 24.05.13). 33 M. M r o z o w s k i, Media masowe. Wadza, rozrywka i biznes, Warszawa 2001, s. 228..
(42) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 147. borczego kandydatów – cho stosowano porównania do wyborów prezydenckich, nie mona byo przecie pokaza konkurencji kandydatów, zmaga sztabów czy zakulisowych rozgrywek. Take rama personalna moga by wykorzystana w bardzo ograniczonym zakresie. Ramowanie i styl przekazywania treci pozostaway w zgodzie z ustabilizowan ju w polskich mediach audiowizualnych konwencj przekazów newsowych o elitach Kocioa katolickiego. Wymiar ludzki w odniesieniu do gównego bohatera by istotny ze wzgldu na podeszy wiek ustpujcego papiea, Benedykta XVI. Papie jest jednym z niewielu wspóczenie ujcych polityków, którzy mog peni sw funkcj do pó
(43) nej staroci. W serwisie popularnej telewizji komercyjnej obecne byy przez dugi czas kwestie abdykacji sdziwego przywódcy religijnego oraz wyboru jego nastpcy, obie majce take zoone wymiary aksjologiczne i instytucjonalne, co stanowi z pewnoci ewenement tematyczny zawartoci serwisu. Z kluczowych w analizowanym okresie trzech NP: o abdykacji, o pocztku konklawe i wyborze kolejnego papiea, dwa pierwsze zdominoway cae serwisy Faktów. Analiza porównawcza serwisów wykazaa, e na trzeci z tych newsów redakcja nie bya przygotowana; zwaszcza rekordowo dugi news w serwisie z 13 marca nie by w istocie przekazem informacyjnym, a gównie fatycznym. Generalnie jednak stacja wykazaa si stosunkowo wysok bezstronnoci przekazów i dziennikarzy. Emocjonalizacja wynikaa przede wszystkim z intencji zjednania sympatii telewidzów dla stacji, a nie dla bohaterów przekazów. Analiza potwierdzia te, e telewizyjny serwis informacyjny nie moe stanowi
(44) róda gbokiej, istotnej wiedzy o podstawowych dla danych newsów wydarzeniach (skdind zoonych i w duej czci niejawnych); na 41 NP jedynie w 10. o ustpieniu dotychczasowego i wyborze nowego papiea mówiono merytorycznie, w szerszym kontekcie i pokazujc istotne implikacje tych wydarze . Nie zastosowano take nowoczesnych multimedialnych infografik, umoliwiajcych przekazanie zoonych treci w sposób merytorycznie pogbiony, a równoczenie atrakcyjny dla wspóczesnych telewidzów.. BIBLIOGRAFIA G a l t u n g J., R u g e M.: The Structure of Foreign News. The Presentation of the Congo, Cuba and Cyprus Crises in Four Norwegian Newspapers, “Journal of Peace Research” 2(1965), s. 64-91. E n t m a n R.M.: Framing US News: Contrasts in Narratives of the KLM and Iran Air Incidents, “Journal of Communication” 41(1991), No 4, s.6-27. F r a s J.: Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, w: Teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland, Pozna : Wydawnictwo Naukowe IF UAM 2012, s. 13-30..
(45) 148. JANINA FRAS, OLGA BIERUT. F r a s J.: Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i jzyka wypowiedzi, Wrocaw: Wydawnictwo UWr 2007. G a n s H.J.: Deciding What’s News. A Study of CBS Evening News, NBC Nightly News, Newsweek and Time, Evanston: Northwestern University Press 2004. H a r c u p T., O ’ N e i l l D.: What is News? Galtung and Ruge Revisited, “Journalism Studies” 2(2011), No. 2, p. 277. K a t z E., D a y a n D.: Wydarzenia medialne. Historia transmitowana na ywo, Warszawa: 2008 [I wyd. anglojzyczne 1992 r.]. K e p p l i n g e r H.M.: Demonta polityki w spoecze stwie informacyjnym, Kraków: Wyd. UJ 2007. L u h m a n n N.: The Reality of the Mass Media, Stanford: Stanford University Press 2002 M i r e c k a I.: Fakty kontra Wiadomoci, „Tygodnik Przegld”, http://www.przeglad-tygonik. pl/pl/artykul/fakty-kontra-wiadomosci (dostp: 13.09.12). M r o z o w s k i M.: News programmes on Polish and foreign television (comparative analysis), „Studia Medioznawcze”, http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2009_3_38/mrozowski.pdf s. 2-3 (dostp:10.02.2011). M r o z o w s k i M.: Media masowe. Wadza, rozrywka i biznes, Warszawa: ASPRA-JR 2001. P a l c z e w s k i M.: The term news – its concept and definition in Anglo-Saxon tradition. A review and classification attempt, „Studia Medioznawcze”, http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2009 _3_38/palczewski.pdf (dostp: 28.05.13). P i e k o t T.: Dyskurs polskich wiadomoci prasowych, Kraków: Universitas 2006. R a h a t G., S h e a f e r T.: The personalization(s) of Politics: Israel 1949-2003, Israel: Hebrew University 2007. S k a r y s k a K.: Czowiek i polityka. Zarys psychologii politycznej, Warszawa: Scholar 2005. T u c h m a n G.: Making News. A Study in the Construction of Reality, London: The Free Press 1978. U s z y s k i J.: Telewizyjny pejza genologiczny, Warszawa: TVP SA Centrum Strategii-Akademia Telewizyjna 2004. I kwarta 2013. Teleexpress liderem, Wiadomoci wyprzedziy Fakty, http://www.wirtual nemedia.pl/artykul/i-kwartal-2013-teleexpress-liderem-wiadomosci-wyprzedzily-fakty (dostp: 28.05.13). 12 mln Polaków poznao nowego papiea za porednictwem TVP, http://www.tvp.pl/o-tvp /centrum-prasowe/komunikaty-prasowe/12-mln-polakow-poznalo-nowego-papieza-za-posredni ctwem-tvp/10399090 (dostp: 23.05.13). Jak dziaa videowall w nowym studio Faktów, http://fakty.tvn24.pl/fakty-o-faktach,87/tylko-u-nasjak-dziala-videowall-w-nowym-studiu-faktow,282943.html (dostp: 25.05.13). Krako, Durczok i Gugaa jad do Rzymu na konklawe, http://www.wirtualnemedia.pl /artykul/krasko-durczok-i-gugala-jada-do-rzymu-na-konklawe, (dostp: 24.05.13). W o j t a k M.: Gatunki prasowe, Lublin: Wyd. UMCS 2004.. PAPAL NEWS IN THE TV INFORMATION SERVICE FAKTY (11.02-13.03.2013) Summary This paper analyses the broadcasting of unprecedented news about Pope Benedict XVI abdication by ‘Fakty’, the main news service of the most popular Polish commercial TV channel - TVN. ‘Papal news’ in this case can be regarded as a typical developing news story, pursued for over a month. The article examines in detail news broadcast between February 11 and March 13, 2013,.
(46) NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY. 149. with particular reference to: Vatican exhibition themes in services, duration of news about the Pope, content of verbal and iconic aspect, selection of the experts and behaviour of journalists both in the studio and in the centre of events. Although the presentation of the Pope’s abdication could be framed and understood as a specific type of religious and political media event (and was framed as such especially by two competing stations: TVP1 and TVN), framework analysis has shown that in the case of “papal news” it was extremely difficult for commercial TV channel to employ the usual methods of framing: e.g. framing primarily as a conflict, but also as human story, due to its consequences and moral questions involved. Sowa kluczowe: abdykacja Benedykta XVI, konklawe 2013, news papieski, developing news, analiza ramowa wiadomoci. Key words: abdication of Benedict XVI, conclave 2013, papal news, developing news, framework analysis of media event..
(47)
Powiązane dokumenty
Zgodnie z informacjami w nich zawartymi użytkownik, który otrzymał wiadomość powinien zalogować się do serwisu, wybrać „Zadania” z górnego menu strony i kliknąć
Zamawiający wyraża zgodę na otrzymywanie korespondencji wyłącznie w formie elektronicznej na wskazany przez siebie adres e-mail i zobowiązuje się do niezwłocznego
Dostawca zobowiązuje się, że w momencie wystąpienia przez osoby trzecie z jakimikolwiek roszczeniami w stosunku do Usługodawcy, w tym w szczególności z tytułu naruszenia ich praw
81% kupujących korzysta z opinii i rekomendacji przed zakupem usługi lub produktu, dlatego o wyborze Twojej usługi decydują rekomendacje i opinie na jej temat?. Opinie możesz
Kalendarz - zawiera kalendarz powtórek, które wyznacza metoda dla kursów, z których użytkownik się uczy.. Plan - można tu zmienić liczbę nowych stron do nauki dziennie
Osoba, która przystąpiła do Promocji („Uczestnik” lub „Uczestnik Promocji”) jest związana warunkami niniejszego Regulaminu od momentu przystąpienia. i trwa do dnia
2 powyżej oraz wyrażenie zgód i upoważnień umożliwiających uzyskanie tych danych przez Administratora od innych osób i podmiotów jest dobrowolne, ale konieczne dla
do 13 do 25 sierpnia 1920 roku tworzyły głównie korespondencje w postaci komunikatów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego dostarczanych przez Polską Agencję Telegraficzną, depesze
