Charakterystyka ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich - typy funkcjonalne parków

A R T Y K U Ł Y - A R T I C L E S - P A P E R S

„TURY ZM ”, t. 10, z. 1,2000

Beata Krakowiak

CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO W PARKACH NARODOWYCH KARPAT ZACHODNICH - TYPY FUNKCJONALNE PARKÓW

LA CARACTÉRISTIQUE DU MOUVEMENT TOURISTIQUE DANS LES PARCS NATIONAUX DES KARPATES D ’OUEST - TYPES FONCIONNELS DES PARCS

A DESCRIPTION OF THE TOURIST TRAFFIC IN THE WEST CARPATHIAN NATIONAL PARKS -

THE FUNCTIONAL TYPES OF PARKS

Artykuł dotyczy funkcji turystycznej pięciu parków narodowych znajdujących się w Karpatach Zachodnich. Za podstawowy miernik tej funkcji uznany został ruch turystyczny i jeg o elementy - wielkość, sezonowość, cechy społeczno-demograficz­ ne, zasięg przestrzenny, częstotliwość i motywy przyjazdów, długość pobytu. W podsumowaniu autorka podejmuje próbę określenia typów funkcjonalnych par­ ków narodowych tworzących badaną grupę.

I. WPROWADZENIE

O bszary górskie, w tym Karpaty, od bardzo daw na stanowiły punkt doce­ lowy, lub choćby tranzytow y, wyjazdów. Przyjeżdżano tu zarów no w celach czysto naukowych czy służbowych, ja k i turystycznych. Początki rozwoju ruchu turystycznego w Karpatach Polskich w dużym stopniu zw iązane były z podró­ żami odbywanym i do uzdrowisk (G r o c li, K u r e k 1995). W XVII i XVIII w. licznie odw iedzana była m. in. Szczawnica, z czasem zainteresow ano się także Zakopanem i R abką (XIX w.). Dzięki swoim walorom K arpaty stały się atrak­ cyjne nie tylko pod względem uzdrowiskowym , ale i poznawczym. Celem pod­ róży były głów nie Tatry, a także Pieniny i Beskidy.

Intensywne użytkow anie gór miało jed n ak swoje negatywne konsekwencje. W celu nie dopuszczenia do nadmiernej ich eksploatacji powstały pierwsze ob­ szary chronione na terenie Karpat (Tatry, Pieniny), które dały początek później­ szym parkom narodowym. O becnie w obrębie om awianego obszaru znajduje się sześć parków narodowych: Babiogórski, Bieszczadzki, Gorczański, M agurski, Pieniński, Tatrzański (rys. 1).

P r z e m y ś l Babiogórski Park Narodowy Av> . - • ' Y i \ Gorczański Park Narodowy Magurski Park Narodowy Tatrzański Park Narodów' — \ y -«/ Pieniński Park Narodowy 10 2 0 3 0 km Bieszczadzki j Park Narodowy j

Rys. I . Polskie parki narodowe w granicach Karpat - stan w roku 19% (D e n i s i u k 1995) Dessin 1. Les parcs nationaux polonais dans les frontières des Karpates - état en 1996

(D e n i s i u k 1995)

Celem niniejszej pracy je s t charakterystyka zagadnień związanych z funkcją turystyczną parków narodowych znajdujących się w granicach Karpat Zachod­ nich (tym samym, w analizie nie uwzględniono Bieszczadzkiego Parku N arodo­ wego), a najw ażniejszym miernikiem tej funkcji - ruch turystyczny. Podstawą analizy są dane statystyczne pochodzące z dyrekcji parków narodowych, Kra­ jow eg o Zarządu Parków Narodowych oraz ankiety przeprow adzone z turystam i

w czasie badań terenow ych w 1996 r.

2. W IE L K O Ś Ć R U C H U T U R Y S T Y C Z N E G O

Z m ateriałów dotyczących 1996 r. (tab. I) wynika, że parki narodowe w Kar­ patach Zachodnich odw iedziło ok. 3 min osób, co stanowi ok. 37% ogólnego ru­ chu turystycznego w polskich parkach narodowych. O trzym ana wartość w ydaje się być bardzo wysoka, tym bardziej, że ogólna pow ierzchnia parków narodo­ wych w K arpatach Zachodnich stanowi ok. 17% powierzchni wszystkich par­ ków narodow ych w Polsce (K r a k o w i a k 1999). W obrębie badanej grupy

parków zaznacza się silne zróżnicow anie pod względem liczby odw iedzających. O bszarem najliczniej penetrowanym je s t Tatrzański Park N arodow y, do którego przybyło w 1996 r. ok. 2,5 min turystów , co stanowi ok. 83% wszystkich odw ie­ dzających w tym czasie parki narodow e w Karpatach Zachodnich. W ysoka pozycja tego parku wynika z kilku przyczyn. Po pierw sze, Tatrzański Park N aro ­ dowy zajm uje niekw estionow ane pierw sze m iejsce w śród wszystkich polskich parków narodow ych pod względem atrakcyjności przyrodniczej (w waloryzacji Denisiuka - 6,9 punktów na 7 punktów m ożliwych; D e n i s i u k 1995). Poza tym, je s t to jed en z najstarszych regionów turystycznych, a ponadto jed en z naj­ starszych parków narodowych w Polsce. O prócz schronisk i licznych szlaków turystycznych na terenie Tatrzańskiego Parku N arodow ego dobre zagospodaro­ w anie charakteryzuje także jeg o otoczenie. O becnie samo tylko Zakopane po­ siada ok. 15 tys. m iejsc noclegow ych, z czego ok. 80% to całoroczne (Rocznik... 1997). Przyjazdom sprzyja także dobra dostępność tego terenu i jeg o wewnę­ trzne skomunikowanie. Zainteresowanie Tatrami może być też konsekw encją niedoinw estow ania innych obszarów, niskiego poziom u wiedzy krajoznawczej oraz słabej organizacji ruchu turystycznego ( R o g a l e w s k i 1975).

T a b e l a I

W ielkość ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich w 1996 r. La grandeur du mouvement touristique dans les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest (1996)

Nazwa parku narodowego Liczba turystów w tys. w % na 1 km2 na 1 km szlaku Babiogórski (BPN) 49 1,62 2,83 1 531 Gorczański (GPN) 45 1.49 0,67 703 Magurski (M PN) 2« 0,66 0,10 298 Pieniński (PPN) 400 13.27 17,05 12 121 Tatrzański (TPN) 2 500 82,94 11,81 10 204 Ogółem 3 0 1 4 100,00 5,80 6 834

Ź r ó d ł o: N a podstawie danych Krajowego Zarządu Parków Narodowych.

Drugim pod względem wielkości ruchu turystycznego je st Pieniński Park N arodow y. W 1996 r. odw iedziło go ok. 400 tys. osób, co daje ok. 13% w szyst­ kich turystów przyjeżdżających do parków narodowych w K arpatach Z achod­ nich. Podobnie ja k w przypadku Tatrzańskiego Parku N arodow ego, najw ięk­ szym m agnesem Pienin są w alory przyrodnicze (6,5 punktu). A trakcją dla turys­ tów są tu zarów no najw yższe szczyty (Trzy Korony, Sokolica), będące je d n o ­ cześnie punktam i widokow ym i, ja k rów nież przełom D unajca i odbyw ający się tu spływ, który ma już ok. 150-Ietnią tradycję. Atutem Pienin je st także to, że ze

względu na wysokości s ą one dostępne praktycznie dla każdego, bez specjal­ nego przygotow ania. M ówiąc o turystyce na obszarze parku nie sposób pominąć faktu, że przyjazdy turystyczne w Pieniny m ają odległą tradycję, podobnie zresztą ja k ochrona przyrody. N ie bez znaczenia dla turystów je st również w ielkość bazy noclegowej w otoczeniu parku. W samej tylko Szczawnicy je st ok. 4800 m iejsc noclegow ych, w tym ok. 1300 sezonowych. Znanym ośrodkiem je st także Krościenko, posiadające ok. 2200 m iejsc (w tym ok. 800 sezonowych) oraz Srom owce, Jaw orki, Czorsztyn ( J a r c z e w s k a , S i e j k o w s k a 1997). O znaczeniu infrastruktury nie decyduje tylko jej wielkość, ale także jej charak­ ter. W iększość obiektów je s t ogólnodostępna, a korzystanie z nich je st możliwe w ciągu całego roku.

Pozostałe parki przyjęły od ok. 20 tys. (M agurski) do ok. 4 5 -4 9 tys. turys­ tów (G orczański, Babiogórski), co stanowi odpow iednio 0,66% i 1,49-1,62% gości analizow anych karpackich parków narodowych. W raz z wcześniej w ym ie­ nionymi obszaram i, grupę najstarszych parków narodowych w Polsce tworzy Babiogórski Park N arodow y. Pod względem atrakcyjności przyrodniczej (5,6 punktu) plasuje się on jak o trzeci, w badanej grupie parków, po Tatrzań­ skim i Pienińskim Parku Narodowym . Mimo dobrego zagospodarowania pod w zględem szlaków turystycznych park ten posiada niew ielką liczbę m iejsc noc­ legowych, dlatego też turyści m uszą szukać noclegów poza nim. W odróżnieniu od w ym ienionych ju ż parków, w sąsiedztw ie Babiogórskiego Parku N arodow e­ go nie m a m iast odgryw ających w podróżach turystycznych taką rolę, ja k Z a­ kopane czy Szczawnica. Funkcję „m iejscow ości w ypadow ych” na Babią Górę spełniają w sie turystyczne, wśród których najw ażniejszą rolę odgrywa Zawoja. Dysponuje ona w sumie ok. 1600 miejscami noclegowymi, z czego ok. 72% to obiekty całoroczne (Rocznik... 1997).

P odobną wielkość ruchu turystycznego notuje się także na terenie G orczań­ skiego Parku N arodow ego, choć w odniesieniu do powierzchni czy długości szlaków pieszych, obszar ten w ypada gorzej od Babiogórskiego Parku N arodo­ wego. W w ielokrotnie ju ż wspom inanej waloryzacji, wartość przyrodniczą par­ ku oceniono tylko na 3,8 punktu, co oznacza, że park ten zajm uje ostatnie m iej­ sce na liście tego typu obszarów na terenie Karpat Zachodnich. Do pewnego stopnia wynika to z faktu, że na obszarze Gorczańskiego Parku N arodow ego nie ma atrakcji na miarę M orskiego Oka, Doliny K ościeliskiej, spływu Dunajcem czy innych, spotykanych w wymienionych wcześniej parkach karpackich. Dru­ gim ważnym powodem w ydaje się być także to, że Gorczański Park N arodow y je st stosunkow o młody, a przez to i mniej popularny. M im o relatywnie dobrej dostępności kom unikacyjnej (autobusy, blisko przechodząca kolej, liczne szla­ ki), w penetrow aniu parku nie pomaga skom unikowanie m iejscowości położo­ nych na je g o obrzeżu. Również baza noclegow a w okolicach parku ma w za­ kresie struktury ograniczony charakter, gdyż dom inują w niej ośrodki zakłado­ we, bardzo często sezonowe. N ajlepsze zaplecze dla parku pod tym względem

stw arza Rabka i N owy Targ. W szystko to decyduje o tym, że park ten nie je st celem masowych podróży, ale stanowi atrakcję dla wybranej grupy osób, tzn. dla turystów bardziej sam odzielnych, dla których sztandarow e atrakcje nie są przedm iotem zainteresow ania. Mały ruch turystyczny je st tu też praw dopodob­ nie skutkiem położenia pom iędzy dwom a silnie oddziałującym i parkami narodo­ wymi - Pienińskim i Tatrzańskim .

Podobne uwagi dotyczyć m ogą także M agurskiego Parku N arodow ego, naj­ mniej licznie odw iedzanego, dla którego wartość ruchu turystycznego oszaco­ wana na poziom ic ok. 20 000 osób wydaje się i tak zawyżona. Na m ałą frek­ w encję w tym parku składa się jednocześnie kilka elem entów . Po pierwsze, Beskid N iski, na terenie którego położony je st park, jest terenem stosunkowo mało odw iedzanym , a renomow ane m iejscowości tego regionu są znacznie od­ dalone od granic parku. Pomimo posiadanych przez niego walorów przyrodni­ czych (4,0 punkty) przyjazdom do parku nie sprzyja ani dostępność kom unika­ cyjna zew nętrzna (z wyjątkiem szlaków), ani skom unikow anie wewnętrzne. Również baza noclegow a w otoczeniu parku pozostaw ia w iele do życzenia, ze względu na ograniczone m ożliwości korzystania z niej (zam knięty charakter, sezonow ość, niski standard). Ponadto, sytuacji nie ułatwia miody wiek parku, którego konsekw encją są m. in. surowe warunki w zakresie ogólnodostępnego zagospodarow ania turystycznego.

Podsum ow ując analizę dotyczącą wielkości ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich należy zauważyć, że na jeg o rozm iary wpływa rów nocześnie kilka czynników . Do najważniejszych należą: wiek parku, jego atrakcyjność, zagospodarow anie i dostępność komunikacyjna.

2 .1. S E Z O N O W O Ś Ć

A naliza czasow ego rozkładu ruchu turystycznego w parkach narodowych K arpat Zachodnich przeprow adzona została na podstaw ie wypisów z ksiąg m el­ dunkowych prowadzonych w schroniskach, znajdujących się na terenie om aw ia­ nych parków lub przy ich granicach.

Zgrom adzone m ateriały pozw alają stwierdzić, że w badanych parkach zau­ w aża się okresy podwyższonej aktywności turystycznej odpow iadające poszcze­ gólnym porom roku (tab. II, rys. 2). Okresem największej aktywności turystycz­ nej je st lato. Od czerw ca do sierpnia przyjeżdża ok. 39% turystów do G orczań­ skiego Parku N arodow ego, ok. 48% do Babiogórskiego i Tatrzańskiego Parku N arodow ego oraz ok. 54-57% turystów do Pienińskiego i M agurskiego Parku N arodow ego. W odniesieniu do ostatnio wym ienionych parków wzrost frekw en­ cji przypisać należy dwóm różnym czynnikom . W Pienińskim Parku N arodo­ wym wzrost ruchu turystycznego w m iesiącach letnich naw iązuje do czasu trw a­ nia jednej z największych atrakcji regionu - spływu Dunajcem , który m ach

a-T a b e l a II Sezonowość ruchu turystycznego w schroniskach na terenie parków narodowy ch w Karpatach Zachodnich (1996 r.)

La caractère saisonnier du mouvement touristique dans les abris sur le terrain des Karpates d'O uest 1996

Miesiąc Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

Osoby % Ws* Osobv % Ws* Osobv % Ws* Osobv % Ws* Osobv % Ws*

1 71 1.51 18.16 221 2.96 35.47 30 3.65 44.12 32 0.46 5.56 I 192 3.04 36.54 II 350 7.45 89.51 138 1.85 22.15 70 8.50 102.94 189 2.74 32.81 2 327 5.94 71.34 III 86 1.83 21,99 318 4.26 51,04 7 0.85 10.29 55 0,80 9.55 1 789 4,57 54.84 IV 103 2,19 26.34 55 0,74 8.83 35 4,25 51.47 356 5,15 61.80 2 203 5.63 67.54 V 471 10,03 120,46 1 129 15.11 181.22 115 13.97 169.12 945 13.68 164.06 1 601 4,09 49.08 VI 617 13,14 157,80 577 7.72 92.62 181 21.99 266.18 999 14.46 173,43 3 607 9,21 110.58 VII 926 19,72 236.22 1 510 20.21 242,38 114 13.85 167.65 1 139 16.49 197.70 7 3 1 3 18.68 224,19 VIII 730 15,55 186,70 820 10.98 131.62 176 21.38 258.82 1 577 22.83 273.78 7 934 20,27 243.20 IX 412 8.77 105.37 773 10.35 124.08 51 6.20 75.00 623 9.02 108.16 6 486 16.57 198.84 X 585 12.46 149,62 984 13,17 157.94 19 2.31 27.94 740 10.71 128,47 2 789 7.12 85.50 XI 182 3,88 46,55 21 0.28 3,37 19 2,31 27.94 133 L93 23.09 738 1.89 22.62 XII 163 3.47 41.69 925 12.38 148.48 6 0,73 8.82 119 1.72 20.66 1 168 2.98 35.81 Ogółem 4 696 100,00 X 7 471 100.00 X 823 100.00 X 6 907 100,00 X 39 147 100.00 X Am plituda X 18.21 X X 19,93 X X 21.26 X X 22,37 X X 18,38 X * Ws - wskaźnik sezonowości.

rakter w ybitnie sezonow y. Z kolei w M agurskim Parku Narodowym na kształto­ w anie się ruchu turystycznego wywiera wpływ sezonowy charakter bazy nocle­ gowej w otoczeniu parku.

Turyści (w %) 60 50 40 30 20 10 0

Rys. 2. Sezonowość ruchu turystycznego w schroniskach na terenie parków narodowych w Karpatach Zachodnich wg pór roku (1996 r.)

1 - wiosna, 2 - lato, 3 - jesień, 4 - zima

Dessin 2. Le caractère saisonier du mouvement touristique dans les abris sur le terrain des parcs nationaux dans les Karpates d ’Ouest selon les saisons de l’année (1996)

I - printemps, 2 - été, 3 - automme, 4 - hiver

N astępne pod względem w ielkości ruchu turystycznego pory roku to jesień i wiosna. W stosunku do lata, w tych porach roku notuje się spadek ruchu tu ­ rystycznego o co najm niej połowę.

N ajniższą frekw encję przyjazdów notuje się zimą; w tym czasie przyjeżdża do parków narodowych w Karpatach Zachodnich ok. 12-17% turystów (wyjątek to Pieniński Park N arodow y).

N aw iązując do pór roku, ale biorąc także pod uwagę ciągłość ruchu turys­ tycznego i kulm inację przyjazdów, m ożna mówić o dwóch wyraźnych sezonach turystycznych, krótszym - zim owym , przypadającym na grudzień, styczeń i luty, oraz dłuższym - letnim, który zaczyna się w m iesiącach wiosennych; kulm ina­ cję przyjazdów osiąga latem, a kończy się po okresie jesiennych wycieczek. W sum ie, od w iosny do jesieni przybywa ok. 79% turystów do G orczańskiego oraz ok. 8 4 -8 6 % do T atrzańskiego i Babiogórskiego Parku N arodow ego. N aj­ w iększą liczbę przyjazdów w tym czasie notuje się jed n ak na terenie Pieniń­ skiego i M agurskiego Parku N arodow ego (ok. 94%). O nierów nom iernym roz­ kładzie ruchu turystycznego w ciągu roku świadczy także am plituta sezono­ wości (tab. III), w yrażająca różnicę pom iędzy ruchem turystycznym w skrajnych m iesiącach (najczęściej lipiec, sierpień i listopad, styczeń). Jej w artość waha się

oc! ok. 18,5% (Babiogórski i Tatrzański Park Narodow y) do ok 22,5% (Pieniński Park N arodow y). W prawdzie różnice te nie są zbyt duże, niemniej św iadczą o bardziej rów nom iernym rozkładzie ruclui turystycznego w Babiogórskim i T a­ trzańskim Parku N arodow ym , co wskazywać może na w iększą ich atrakcyjność w skali roku. Potw ierdzeniem om awianego zjaw iska je st także wskaźnik sezono­ wości (IVK). W literaturze zwykło się uważać, że jeśli wskaźnik ten osiąga w ar­ tość Ws = 100, to św iadczy o znaczącym ruchu turystycznym . O czyw iście, im wartość tego w skaźnika je s t większa, tym wskazuje na większy ruch turystyczny w danym m iesiącu w stosunku do wartości średniej. N a om awianym obszarze (tab. III) stosow any m iernik przybiera największe wartości w miesiącach letnich

(Ws - 240-270), a najniższe, w zależności od parku, w listopadzie, grudniu lub styczniu (Ws - 5-20).

T a b e l a III

Sezonowość ruclui turystycznego w schroniskach na terenie parków narodowych w Karpatach Zachodnich wg pór roku (1996 r.)

Le caractère saisonier du mouvement touristique dans les abris sur le terrain des Karpates d ’Ouesl selon les saisons de l’année (1996)

Pora roku

Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

Liczba osób % 1 .iczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Wiosna Lalo Jesień Zima 660 2 273 1 179 584 14.05 48.40 25.11 12.44 1 502 2 907 1 778 1 284 20.10 38,91 23,79 17,19 157 471 89 106 19,07 7,23 10,81 12,88 1 356 3 715 1 496 340 19,63 53,79 21,66 4,92 5 593 18 854 10 013 4 687 14,29 48,16 25,58 11,97 Ogółem 4 696 100.00 7 471 100,00 823 100,00 6 907 100,00 39 147 100.00

Ź r ó d 1 o: Opracowanie własne na podstawie ksiąg meldunkowych w schroniskach.

2.2. CECHY SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE

Badanie struktur społeczno-dem ograficznych turystów odw iedzających ana­ lizowane parki narodow e ma szczególne znaczenie dla charakterystyki ruchu tu ­ rystycznego om aw ianych obszarów. O ile wielkość ruchu turystycznego w ska­ zuje na rozm iary zjaw iska, a sezonow ość na jeg o rozkład w czasie, o tyle cechy społeczno-dem ograficzne dostarczają inform acji o tym, kim są osoby przyjeż­ dżające w badane regiony, a tym samym dla kogo badane parki są atrakcyjne.

W tej części artykułu om ówione zostaną: struktura wieku turystów , wy­ kształcenie, oraz pochodzenie ze względu na jednostkę osadniczą.

2.2.1. STRUKTURA WIEKU

W celu scharakteryzow ania struktury wieku turystów , autorka podzieliła wszystkich odw iedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich na trzy grupy: młodzież, dorosłych i em erytów (tah. IV, rys. 3). Do pierwszej z nich zaliczono potencjalnych uczniów i studentów, a więc osoby w wieku 18-24 lat. Za dorosłych przyjęto uw ażać osoby, które ukończyły 24 lata (wiek ukończenia studiów ) i nie przekroczyły 60 lat życia. Grupa ta utożsam ia zawodowo czyn­ nych. Pozostałe osoby zakwalifikowano do grupy emerytów. Zadecydował o tym fakt, że w Polsce na em eryturę przechodzą osoby, które przepracow ały średnio 35 lat. Relacje pom iędzy przedstawicielami poszczególnych grup obrazuje rys. 3. Ukazuje on, że wśród turystów om awianych parków narodowych dom inują oso­ by dorosłe, które stanow ią ok. 52-55% w Tatrzańskim , Babiogórskim i Pieniń­ skim Parku Narodow ym oraz ok. 60% w Gorczańskim Parku Narodowym . Duży odsetek tej grupy tłum aczy liczba roczników reprezentujących tę kategorię.

T a b e l a IV Grupy wiekowe turystów odwiedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich (1996 r.) Les groupes de touristes visitant les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest scion leur âge 1996

Park Narodowy

Młodzież Dorośli Emeryci Ogółem

liczba osób % liczba osób % liczba osób % liczba osób % Babiogórski 104 41.76 136 54,62 9 3,61 249 100,00 Gorczański 115 39,00 178 60,33 2 0.67 295 100,00 Magurski 127 53,14 108 45,20 4 1,67 239 100,00 Pieniński 195 43,92 247 55,63 2 0.45 444 100,00 Tatrzański 812 45.57 932 52,30 38 2,13 1 782 100,00

Ź r ó d 1 o: Opracowanie własne na podstawie ankiet.

Relatywnie mniej liczną grupę stanowi młodzież. Biorąc jed nak pod uwagę fakt, że grupa ta obejm uje tylko siedem roczników, je j udział - kształtujący się na poziom ie ok. 4 0 -4 5 % badanej populacji w Gorczańskim , Babiogórskim , Pie­ nińskim i Tatrzańskim Parku Narodowym i ok. 53% w M agurskim Parku N aro­ dowym - należy uznać za bardzo duży.

Znikom y odsetek charakteryzuje ostatnią, najstarszą wiekow o grupę. W za­ leżności od parku je j udział wynosi się od ok. 0,5% do ok. 3,5%. M ały udział przedstaw icieli tej grupy ma zw iązek z m niejszą ich m obilnością, a ponadto z faktem, że dla osób starszych, ze względów zdrowotnych, góry stanow ią w m niejszym stopniu cel w yjazdów turystycznych.

Turyści (w %) 70 60 50 40 30 20 10 0

Rys. 3. Struktura wieku turystów odwiedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich (1996 r.)

I - młodzież, 2 - dorośli, 3 - emeryci

Dessin 3. La structure de l’âge des touristes visitant les parcs nationaux dans les K arpates d ’Ouest (1996)

1 - jeunes gens, 2 - adultes, 3 - retraités

P odsum ow ując należy stw ierdzić, że zdecydow anie najm łodszą „klientelę” posiada M agurski Park N arodow y. Biorąc pod uwagę w arunki, jak ie oferuje ten obszar (w sensie zagospodarow ania turystycznego, dostępności kom unikacyj­ nej), m ożna pokusić się o stw ierdzenie, że m łodzież spełnia niejako pionierską m isję w tym nowo pow stałym parku.

Pozostałe cztery parki (B abiogórski, Gorczański, Pieniński, Tatrzański) uz­ nać należy za obszary atrakcyjne przede wszystkim dla ludzi dorosłych. Decy­ duje o tym lepsza dostępność tych parków (elem ent ten liczy się zw łaszcza w podróżach rodzinnych, których uczestnikam i są dzieci; podróże takie stano­ w ią dość dużą część przyjazdów do wym ienionych parków ) oraz w ielkość bazy noclegow ej, ja k rów nież jej różnorodność (pozwala ona na pewien wybór, w zależności od oczekiw ań i m ożliwości finansow ych turystów).

2.2.2. WYKSZTAŁCENIE

A naliza w ykształcenia turystów odw iedzających karpackie parki narodow e pozw ala zauw ażyć, że najm niej liczne grupy w każdym z badanych parków tw o­ rz ą osoby z w ykształceniem podstaw ow ym i zawodowym . Ich udział wynosi od­ pow iednio od ok. 3,5 do 11% i od 2 do 6%. (tab. V, rys. 4). N ieco większy udział charakterystyczny je s t dla turystów z w ykształceniem policealnym , którym le­ gitym uje się ok. 8 -1 0 % gości parków. K olejne, pod względem liczebności grupy, składają się z osób z wykształceniem wyższym (ok. 3 0 -4 0 % ) i średnim

T a b e l a V Wykształcenie turystów odwiedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich (1996 r.)

L ’instruction des touristes visitant les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest (1996)

Wykształ­ cenie

Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

1. 0.* % I. 0.* % 1. 0.* % 1. 0.* % 1. 0.* % Podstawowe 16 6,43 11 3,73 20 8,37 18 4,05 195 10,94 Zawodowe 14 5,62 12 4,06 11 4,60 10 2,25 73 4,10 Średnie 105 42,17 130 44,07 118 49,38 195 43,92 736 41,30 Policealne 23 9,24 23 7,80 19 7,95 46 10,36 175 9,82 Wyższe 91 36,54 119 40,34 71 29,7 175 39,40 603 33,82 Ogółem 249 100,00 295 100,00 239 100.00 444 100,00 1 782 100,00 l . o . * - liczba osób.

Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Turyści (w % ) 100 80 60 40 20 0

Parki narodowe B P N G P N M P N P P N T P N Polska

■ T Ü

2

^ 4

5

Rys. 4. Wykształcenie turystów odwiedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich ( 1996 r.)

1 - podstawowe, 2 - zawodowe, 3 - średnie, 4 - policealne, 5 - wyższe Dessin 4. L'instruction des touristes visitant les parcs nationaux des Karpates (1996)

1- primaire, 2 - professionnelle, 3 - secondaire, 4 - mi-supérieure, 5 - supérieure

(ok. 4 1 -4 9 % ). Ogółem, wykształcenie policealne i wyższe charakteryzuje od ok. 40% (M agurski Park N arodow y) do ok. 50% (Pieniński, G orczański, B abiogór­ ski Park N arodow y) turystów . Gdy dodać do tego osoby z w ykształceniem

śred-nim, okazuje się, że razem stanow ią one od ok. 85% (Tatrzański) do 94% (P ie­ niński) turystów . Tak ukształtow any rozkład świadczy o zdecydowanej prze­ w adze osób lepiej w ykształconych w ogólnej liczbie turystów odw iedzających badane karpackie parki narodowe.

Istotą prowadzonej analizy, oprócz stwierdzenia ogólnych prawidłowości, jest rów nież poszukiw anie podobieństw i różnic pom iędzy poszczególnym i parkami narodow ym i. W aspekcie om aw ianego problem u zdecydow anie odm ienny od pozostałych je st M agurski Park N arodow y. Na jeg o terenie zaznacza się naj­ większy udział osób z najniższym wykształceniem (podstaw ow e, zaw odow e) oraz średnim . Ogółem stanow ią one ok. 62% turystów odw iedzających ten park. W yjaśnienia tego zjaw iska poszukiw ać należy w strukturze wiekowej turystów. Zgodnie z wcześniej przeprow adzoną an alizą park ten, jak o jed y n y zresztą, określony został mianem parku ludzi młodych. G rupę m łodzieży tworzyli tu uczniow ie szkół średnich, pomaturalnych i studenci, którzy łącznie stanowili nie­ w iele ponad 50% ogółu turystów. Porównanie obu przytoczonych wartości w ska­ zuje, że to w łaśnie oni tw orzą głów ną część grupy osób najsłabiej w ykształ­ conych.

Stosunkow o dużo osób z niższym i średnim wykształceniem zanotow ano także na terenie T atrzańskiego Parku N arodow ego; stanow iły one ok. 56% wszystkich odw iedzających. N a tle tej grupy w yraźnie zaznacza się duży udział osób z w ykształceniem podstawowym (11% ). T w orzą ją , podobnie ja k w przy­ padku M agurskiego Parku N arodow ego, ludzie młodzi, uczniowie. W śród osób z niższym w ykształceniem znajd u ją się także legitymujący się w ykształceniem zaw odow ym . S ą to osoby dorosłe, które zakończyły ju ż sw o ją edukację. Praw ­ dopodobne w ydaje się, że w przypadku m iejsc pow szechnie znanych i popular­ nych obecność tych osób je st częstsza niż na obszarach o niepotw ierdzonych pow szechnie walorach.

Turystów odw iedzających pozostałe parki (B abiogórski, G orczański, Pieniń­ ski) charakteryzują podobne relacje pom iędzy poszczególnym i stopniam i w y­ kształcenia: m ały udział osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym (z w yjątkiem B abiogórskiego Parku N arodow ego) oraz największy w badanej grupie parków udział osób dobrze w ykształconych (w ykształcenie wyższe).

C iekaw ych w niosków dostarcza porów nanie diagram ów dotyczących w y­ kształcenia osób w Polsce i turystów w poszczególnych parkach narodowych. O kazuje się, że relacje pom iędzy poszczególnym i stopniam i w ykształcenia tu­ rystów odw iedzających badany teren są dokładnym odwróceniem relacji, jak ie charakterystyczne s ą dla m ieszkańców całego kraju. Spośród blisko 40% społe­ czeństw a polskiego legitym ującego się wykształceniem średnim , policealnym i wyższym pochodzi ok. 8 5-9 5% turystów ankietowanych na obszarze badanych parków narodow ych. N atom iast z grupy Polaków z wykształceniem podstaw o­ wym i zaw odow ym liczącej nieco ponad 60%, wywodzi się tylko ok. 5-15 % gości om aw ianych parków. Tendencja ta obserw ow ana je st też wśród turystów

w innych regionach turystycznych kraju, co w ytłum aczyć można w iększą aktyw­ nością turystyczną osób lepiej wykształconych niż osób z niższym w ykształce­ niem. Istotną jednak różnicą pomiędzy badanymi obszaram i a pozostałym i re­ gionam i są inne proporcje obserw ow ane pomiędzy grupą z wykształceniem średnim a wyższym , które w obszarach nadmorskich czy jeziornych zw iększają się zdecydowanie na korzyść tej pierwszej, osiągając ok. 60-70% populacji ( K l e i s c h m i d 1998).

2.2.3. POCHODZENIE ZE WZGLĄDU NA JEDNOSTKĘ OSADNICZĄ

Istotne dla charakterystyki ruchu turystycznego je st zdaniem autorki okreś­ lenie: skąd, a dokładniej z jakiego środow iska społecznego w yw odzą się goście odw iedzający parki narodow e w Karpatach Zachodnich. W tym celu analizie poddano m iejsce zam ieszkania turystów, w aspekcie jeg o statusu osadniczego (m iasto, w ieś) oraz w ielkości (tab. VI). Okazuje się, że wśród turystów zdecydo­ wanie dom inują osoby m ieszkające w miastach. Ich udział waha się od ok. 91% w Babiogórskim Parku Narodowym do 96% w Pienińskim i Tatrzańskim Parku N arodow ym . M ały udział ludności wiejskiej w wyjazdach turystycznych do om awianych parków ma związek m. in. z jej warunkami ekonom icznym i, stylem życia, m entalnością, posiadanym czasem wolnym.

T a b e l a VI Turyści odwiedzający parki narodowe w Karpatach Zachodnich wg jednostek osadniczych (1996)

Les touristes visitant les parcs nationaux des Karpates d'O uest eu égard à l’unité de colonisation (1996)

Jednostka osadnicza

Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

1. 0.* % 1. 0.* % I.O.* % 1. 0.* % 1. 0.* % Miasto Wieś Cudzoziemcy 223 23 3 89.56 9,24 1,20 274 19 2 92,88 6,44 0,68 220 18 I 92,05 7,53 0,42 424 19 1 95,50 4,27 0.23 1 671 76 35 93,77 4,26 1,96 Ogółem 249 100,00 295 100,00 239 100,00 444 100,00 1 782 100,00 I. o. * - liczba osób.

Ź r ó d I o: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

W yniki badań dotyczących pochodzenia turystów, w zależności od w iel­ kości miast, prezentuje tab. VII i rys. 5. Już w stępna analiza pozw ala na stw ier­ dzenie, że w m iarę zm niejszania się wielkości miast, m aleje także liczba osób z nich przyjeżdżających. W konsekwencji tego, najliczniej reprezentow ane są w ielkie aglom eracje m iejskie, jak: Kraków, Łódź, Poznań, W arszawa, W rocław,

T a b e l a VII Turyści odwiedzający parki narodowe w Karpatach Zachodnich wg wielkości miast, z których

pochodzą (1996 r.)

Les touristes visitant les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest selon les villes de leur origine territoriale 1996

Wielkość miast

Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

1. 0.* % 1. O.* % 1. 0.* % 1.0* % 1. 0.* % < 10 tys. osób 6 2,7 9 3,3 6 2,7 21 4,9 53 3.1 10 001-25 000 23 10,3 20 7,3 13 5,9 42 9,9 153 9,2 25 0 0 1 -5 0 000 31 14,0 26 9,5 28 12,7 38 8,9 173 10.4 50 0 0 1-100 000 27 12.1 28 10,2 16 7,3 55 13,0 167 10,0 100 0 0 1-200 000 36 16,1 23 8,4 32 14,6 44 10,4 211 12.6 200 0 0 1-500 000 49 22,0 36 13,1 36 16,3 87 20,6 321 19,2 >500 001 51 22.8 132 48,2 89 40.5 137 32.3 593 35,5 Ogółem 223 100,0 274 100,0 220 100,0 424 100,0 1 671 100,0 I. o. * - liczba osób.

Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Turyści ( w % ) 100 80 60 40 20 0 LiCZw \ ms f ą c S CĆW S 3 '0 25 50-100 [ g ] 200-500 U O poniżej 10 f g j j 25-50 100-200 powyżej 500

Rys. 5. Turyści parków narodowych w Karpatach Zachodnich wg wielkości miast, z których pochodzą ( 1996 r.)

Dessin 5. Les touristes visitant les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest selon la grandeur des villes de leur origine territoriale (1996)

O 30 84 * 1 0 0 % Powierzchnia 94

Pieniński Park N arodow y

0 5 6 7 86 9 6 1 0 0 % Powierzchnia

Rys. 6. K oncentracja przestrzenna ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich

- metoda Lorenza ( 1996 r.)

Dessin 6. La concentration spatiale du mouvement touritique dans les parcs nationaux des Karpates

liczące powyżej 500 tys. osób. W sumie, z m iast tych przyjeżdża od ok. 23% tu­ rystów B abiogórskiego, 3 2-35% Pienińskiego i Tatrzańskiego, do ok. 48% G or­ czańskiego Parku N arodow ego. Mniej liczną, ale znaczącą grupę tw orzą osoby m ieszkające w miastach liczących 200-500 tys. m ieszkańców (np. Bydgoszcz, C zęstochow a, Gdańsk). Z m iast tych pochodzi od ok. 13% (Gorczański Park N a­ rodowy) do ok. 20% (Pieniński Park Narodow y) turystów badanych parków. W sumie, z m iast liczących powyżej 100 tys. m ieszkańców pochodzi od ok. 61% turystów Babiogórskiego do ok. 71% M agurskiego Parku Narodowego.

Z zaprezentow anych danych w ynikają dwa podstawowe wnioski. Po pierw ­ sze, liczba turystów przyjeżdżających z danego m iasta je st proporcjonalna do jeg o w ielkości. Po drugie, w ielkość m iasta determ inuje potrzebę wyjazdu turys­

tycznego (m a to związek z niedogodnościam i życia w mieście, np. dużą gęs­ tością zaludnienia, hałasem, zanieczyszczeniam i itd.).

2 .3. Z A S IĘ G P R Z E S T R Z E N N Y

M iejscow ość, w ojew ództw o czy region, z którego przyjeżdżają odw iedzają­ cy, ma szczególne znaczenie dla określenia zasięgu przestrzennego oddziaływ a­ nia konkretnego obszaru (rangi).

W celu zilustrow ania przestrzennego zróżnicow ania ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich wykonano mapy koncentracji prze­ strzennej (rys. 6) i w yliczono wartość w spółczynnika koncentracji (//)■ W odnie­ sieniu do badanej grupy parków w spom niana w artość oscyluje w przedziale

n = 0,62-0,81. O średniej koncentracji, a więc w m iarę równom iernym rozkła­ dzie, m ożna mówić w odniesieniu do Tatrzańskiego i Pienińskiego Parku N aro­ dowego (// = 0 ,6 1; n = 0,64). Na terenie pierw szego z nich ok. 20% turystów po­ chodzi tylko z dwóch wojew ództw, tzn.: łódzkiego i warszaw skiego. Kolejne 20% to osoby z katowickiego i krakowskiego. W sum ie ok. 40% turystów tego parku pochodzi z ok. 5% powierzchni kraju. Podobne prawidłow ości dotyczą drugiego parku.

O koncentracji przestrzennej można mówić w odniesieniu do pozostałych

parków. W Babiogórskim Parku Narodowym (n = 0,77) turyści z woj. katow ic­ kiego, krakow skiego i łódzkiego stanow ią ok. 40% odw iedzających; podobnie z bielskiego i warszaw skiego. W sumie, 60% wszystkich odwiedzających po­ chodzi tylko z ok. 8% powierzchni Polski. W M agurskim Parku Narodowym (// = 0,78) turyści z woj. krakowskiego, w arszaw skiego, katowickiego, łódzkie­ go, krośnieńskiego i rzeszow skiego stanow ią ok. 60% całego ruchu turystycz­ nego, a pow ierzchnia zajęta przez te w ojew ództw a zajm uje tylko 8% kraju. Z kolei w G orczańskim Parku Narodowym (n = 0,81) dom inują m ieszkańcy w o­ jew ództw a krakowskiego, łódzkiego, warszaw skiego, a następnie katowickiego

U zupełnieniem powyższej charakterystyki je st wykres prezentujący koncen­ trację przestrzenną turystów wg stre f odległości od poszczególnych parków, (tab. VIII, rys. 7). Strefy te wyznaczone zostały na podstaw ie 100-kilometro- wych odcinków . W zależności od położenia stolicy w ojew ództw a, było ono kla­ syfikow ane do odpow iedniej grupy. Z rysunku wynika, że w dwóch parkach -- Tatrzańskim i Pienińskim -- dom inująca grupa turystów pochodzi z obszarów położonych w odległości od 100 do 200 km oraz od 300 do 400 km. W obu par­ kach zauw aża się także dość duży udział turystów z w ojew ództw położonych w strefie od 400 do 500 km, z których przybyło do każdego z parków ok. 14-16% odw iedzających. Porów nując w zajem ne relacje pom iędzy poszczególnym i stre­ fami, w yrażone liczbą turystów , m ożna stwierdzić, że om aw iane dwa parki są atrakcyjne czy też popularne nie tylko w śród m ieszkańców najbliższych w oje­ w ództw , ale stanow ią atrakcyjny cel także dla osób m ieszkających dość daleko

i daleko od parków (ok. 60-70% turystów z obszarów oddalonych o ok. 200 km).

T a b e l a VIII

Koncentracja przestrzenna ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich wg stref odległości (1996 r.)

La concentration spatiale du mouvement touristique dans les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest selon les zones l’éloignement 1996

Strefy odleg­ Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

łości (km) 1. 0.* % l.o.* % 1. 0.* % l.o.* % 1. 0.* %

< 100 64 25,70 123 41,70 39 16,31 16 3,60 0 0,00 101-200 88 35,34 53 17,97 69 28,87 152 34,23 439 24,63 201-300 26 10,44 35 11,86 50 20.92 41 9,23 214 12,00 301-400 36 14,47 38 12,88 45 18,82 117 26,35 578 32,44 401-500 13 5,22 20 6,77 14 5,85 71 15,99 250 14,03 501-600 8 3,21 5 1,70 11 4,60 25 5,63 96 5.39 601-700 11 4,42 19 6,44 8 3.34 11 2,49 146 8,20 >701 0 0,00 0 0,00 2 0,87 10 2,25 24 1.35 Cudzoziemcy 3 1,20 2 0,68 I 0,42 1 0,23 35 1.96 Ogółem 249 100.00 295 100,00 239 100,00 444 100,00 1 782 100,00 I. o. * — liczba osób.

Ź r ó d ł o : O pracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Zupełnie innych w niosków dostarcza analiza w yników otrzym anych dla B abiogórskiego czy G orczańskiego Parku N arodow ego. W obu przypadkach tu­ ryści pochodzący z tzw. najbliższej okolicy, czyli do 200 km od parku, stanow ią aż ok. 60% ogółu odw iedzających. W arto podkreślić jed nak , że o ile w parku na Babiej G órze najw ięcej odnotow uje się turystów z w ojew ództw położonych w strefie 100-200 km (ok. 35% ), przede wszystkim katowickiego, to w Gorcach

zdecydow aną przewagę liczebną m ają osoby m ieszkające w bezpośrednim są­ siedztw ie parku (do 100 km), a więc m ieszkańcy woj. krakowskiego, now osą­ deckiego, bielskiego (ok. 42% ). Zaprezentow ane wyniki św iadczą o tym, że wy­ mienione parki są bardziej atrakcyjne dla m ieszkańców ościennych wojew ództw niż dla turystów z pozostałych części kraju, a ich rangę można określić jak o re­ gionalną. Turyści (w % ) 100 80 60 40 20 0 B P N G P N M P N P P N TPN Parki narodowe wkjTrl0ŚĆ 3 0 100-200 f g g l 3 0 0 -« » f f i l 500-600 [ [ J ] ] d o 1 0 0 g / g 200-300 Q ] 400-500 g £ | powyżej 600

Rys. 7. Koncentracja przestrzenna ruchu turystycznego w parkach narodowych w Karpatach Zachodnich wg stref odległości (1996 r.)

Dessin 7. La concentration spatiale du mouvement touristique dans les parcs nationaux des Karpates selon les zones de l’éloignement (1996)

Podobne znaczenie należy przypisać też M agurskiemu Parkowi N arodow e­ mu; odw iedzają go przede wszystkim osoby zam ieszkujące tereny bezpośrednio przylegające do parku oraz z nim sąsiadujące.

W celu precyzyjnego określenia zasięgu przestrzennego ruchu turystycznego dla parków narodowych w Karpatach Zachodnich zastosow ano dwa parametry:

- w artość w spółczynnika koncentracji (//), oraz - odległość liniow ą m iejsca zam ieszkania od parku.

K ryteria określenia rangi parku przedstaw ione zostały w tab. IX. Zaklasy­ fikowanie do przedziału od jednego do pięciu oznaczało odpowiednio rangę: lo­ kalną, regionalną, ponadregionalną, krajow ą i międzynarodową.

N iektóre obszary w zakresie przyjętych kryteriów klasyfikowały się w dwóch różnych grupach (Babiogórski, M agurski, Tatrzański). W takim przypadku o os­

tatecznym zasięgu decydow ała wielkość ruchu turystycznego. Zgodnie z przyję­ tymi zasadam i postanow iono uznać zasięg badanych obszarów za:

-re g io n a ln y : Babiogórski, Gorczański, M agurski Park Narodowy, - krajowy: Pieniński, Tatrzański Park Narodowy.

T a b e l a IX Mierniki i kryteria wyznaczenia zasięgu przestrzennego parków narodowych w Karpatach

Zachodnich (1996 r.)

Les étalons et les criterès de la détermination de l’étendue spatiale des nationaux dans les Karpates d ’Ouest 1996

Mierniki zasięgu

przestrzennego Kryteria Parki

Współczynnik koncentracji 1 - 1,00-0,90 przestrzennej ruchu 2 - 0,89-0,80 G PN turystycznego 3 - 0,79-0,65 BPN, MPN 4 - 0,64-0,50 5 - 0.49-0,00 PPN, TPN Odległość liniowa od parku 1 > 50% turystów do 100 km

2 > 50% turystów do 200 km. ale > 25% do 100 km BPN, G PN 3 > 75% turystów do 400 km. ale < 50% do 200 km MPN 4 > 75% turystów do 600 kin, ale < 75% do 400 km PPN 5 > 90% turystów do 600 km, ale < 75% do 400 km TPN Ź r ó d ł o : Opracowanie własne.

C elow e w ydaje się przypomnienie, że badaniami nie zostali objęci cudzo­ ziemcy, stąd też żaden z parków nie mógł uzyskać rangi międzynarodowej. Praw dopodobne w ydaje się jednak, że takim zasięgiem oddziaływ ania mógłby charakteryzow ać się zarów no Tatrzański, ja k i Pieniński Park Narodowy. W tym przypadku więc, w skazane je st zasygnalizow anie co najmniej krajowego ich zasięgu.

2.4. CZĘSTOTLIWOŚĆ PRZYJAZDÓW, DŁUGOŚĆ POBYTU, CELE PRZYJAZDÓW

Jednym z podstaw ow ych sposobów potw ierdzenia popularności, atrakcyj­ ności, a w konsekw encji też znaczenia obszaru, je st ustalenie liczby kolejnych wizyt złożonych przez tych samych turystów. Pośrednio, elem ent ten świadczy rów nież o stopniu znajom ości terenu i „przyw iązaniu” do niego.

N a terenie badanych parków autorka wydzieliła trzy następujące grupy tu­ rystów, są to:

1) osoby, które odw iedziły określony park po raz pierwszy i dopiero rozpo­ czynają jego poznawanie; je st to grupa „odkryw ających” park;

2) turyści, którzy m ają ju ż za sobą pierwszy kontakt z parkiem, a ich kolejne wizyty zm ierzają do jeg o bliższego poznania; są to osoby penetrujące park; do grupy tej zaliczono turystów , którzy odwiedzili park więcej niż raz, ale nie w ię­ cej niż dziesięć razy;

3) odw iedzający, którzy m ają za sobą dow olną liczbę wizyt w parku, ale nie mniej niż dziesięć; są to osoby zasym ilow ane z parkiem.

Ciekawych w niosków dostarcza analiza porów naw cza om awianego zagad­ nienia dla poszczególnych parków narodowych (tab. X, rys. 8). Na jej podstawie stw ierdzić można, że z wyjątkiem M agurskiego Parku N arodow ego, na pozosta­ łych terenach przew ażają turyści, którzy są tu po raz kolejny. Ich udział jest oczyw iście inny dla każdego parku, a wartości w ahają się od ok. 82,5% w T a­ trzańskim do ok. 57% w Pienińskim Parku Narodowym . W śród osób pow racają­ cych do parku szczególne znaczenie m ają te, które są na jeg o obszarze stałymi bywalcam i (powyżej 10 wizyt) i tw orzą grupę klientów, przyjeżdżających choć­ by tylko z przyzw yczajenia czy tradycji. Najliczniej je st ona reprezentow ana w Tatrzańskim (ok. 19,5%) i Gorczańskim Parku Narodowym (ok. 16%), naj­ mniej licznie w Pienińskim Parku Narodowym (3%).

T a b e l a X Liczba wizyt złożonych przez turystów w parkach narodowych Karpat Zachodnich ( 1996 r.) Le nombre de visites faites par les touristes dans parcs nationaux des Karpates d ’Ouest (1996)

Liczba Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

wizyt 1. 0.* % 1. 0.* % 1. 0.* % l.o.* % 1. 0.* % 1 92 36,95 88 29,83 119 49,8 192 43,24 313 17,56 2-3 82 32,94 78 26,44 55 23,01 173 38,96 455 25.53 4-10 59 23,69 82 27,80 48 20,08 65 14,65 667 37,43 11-25 9 3,61 29 9,83 17 7,11 12 2.70 213 11,95 >25 7 2.81 18 6,10 0 0,00 2 0,45 134 7,53 Ogółem 249 100,00 295 100,00 239 100,00 444 100,00 1 782 100,00 l . o . * - liczba osób.

Ź r ó d 1 o: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Do określenia znaczenia turystyki w parku, a także w pewnym stopniu poziom u je j rozwoju w ażny je st nie tylko udział poszczególnych grup, ale także relacje, ja k ie pom iędzy nimi zachodzą. Potw ierdzenia tego faktu i jednocześnie poszukiw ania m odelowego przykładu należy rozpocząć od Tatrzańskiego Parku N arodow ego. Udział poszczególnych grup w ogólnym ruchu turystycznym na

tym obszarze świadczy, zdaniem autorki, o ugruntowanej i stabilnej pozycji tu­ rystycznej tego parku. Składają się na nią zarówno wysoki udział tzw. „turystów penetrujących” (ok. 60% ), ja k i zrównoważony odsetek „turystów odkryw ają­ cych” i „zasym ilow anych” z parkiem (po ok. 20%). Inaczej przedstawia się sy­ tuacja w odniesieniu do M agurskiego Parku N arodowego; ok. 50% odw iedza­ jących to osoby będące tu po raz pierwszy, brak natom iast wśród ankietowanych turystów osób, które przebyw ały na tym terenie więcej niż 25 razy, a więc ka­ tegorii „zasym ilow anych” z parkiem. Tendencje te potw ierdzają miody wiek parku i św iadczyć m ogą o wstępnej fazie jeg o turystycznego rozwoju. Parkami będącymi na etapie pośrednim, pomiędzy dwom a wym ienionym i, są pozostałe trzy obszary. C harakteryzuje je duży udział osób przebywających na tym terenie pierw szy raz (od ok. 30% w Gorczańskim do ok. 43% w Pienińskim Parku N a­ rodowym ) i ok. 55% udział turystów penetrujących.

Osobnym zagadnieniem analizowanym przy okazji charakterystyki ruchu tu­ rystycznego je st długość pobytu. Na badanym terenie została ona określona na podstaw ie deklarowanej przez turystów liczby dni, które zamierzali spędzić na jeg o obszarze. O czyw iście, wielkość ta uzależniona jest od kilku elem entów,

Parki narodowe B P N G P N P P N T P N 20 40 60 Turyści (w % ) n a 1 i _r-* a 1 \ 1 y ; 100

Rys. 8. Liczba wizyt złożonych przez turystów w parkach narodowych Karpat Zachodnich ’(1996 r.)

1- powyżej 25 wizyt, 2 - 11-25 wizyt, 3 - 4 - 1 0 wizyt, 4 - 2 -3 wizyty, 5 - 1 wizyta Dessin 8. Le nombre dc visites rendues par les touristes dans les parcs nationaux des Karpates

d ’Ouest 1996

m. ¡11. w ielkości parku, je g o walorów, zagospodarow ania czy choćby czasu, j a ­ kim dysponują odw iedzający park. Wyniki badań przedstaw ione są w tab. XI i na rys. 9. W ynika z nich, że krótkie pobyty sa charakterystyczne dla osób od­ w iedzających Babiogórski Park Narodowy: ok. 46% turystów przebywa tu tylko jed en dzień, a ok. 48% dw a lub trzy dni. Om aw iany obszar je s t najczęściej pun­

ktem docelow ym kilkugodzinnych wycieczek odbywanych przez w ypoczyw ają­ cych w pobliżu turystów (np. w Zaw oji, Rabce, Zakopanem ), lub punktem eta­ powym dla wędrujących szlakami beskidzkimi. Ponadto, je st to teren atrakcyjny dla m ieszkańców sąsiadujących z parkiem wojew ództw (bielskie, katowickiego,

T a b e l a XI Długość pobytu turystów na terenie parków narodowych w Karpatach Zachodnich (1996 r.) La longueur de séjour des touristes sur la terrain des parcs nationaux dans les Karpates d ’Ouest

1996

Długość Babiogórski Gorczański Magurski Pieniński Tatrzański

pobytu 1. 0.* % 1. 0.* % I.O.* % l.o.* % 1. 0.* %

1 dzień 114 45.78 98 33,22 29 12,13 56 12,61 112 6,29 2-3 dni 120 48.19 106 35.93 99 41,42 127 28.60 218 12,23 1 tydzień 13 5.22 87 29,49 90 37,66 202 45,50 913 51,23 2 -3 tygodnie 0 0.00 4 1.36 20 8.37 57 12.84 512 28,73 Dłużej 2 0.80 0 0,00 1 0.42 2 0.45 27 1,52 Ogółem 249 100,00 295 100,00 239 100,00 444 100,00 1 782 100,00 Śred. długość 2.15 X 3.05 X 4,55 X 5,32 X 7,73 X I. o. * - liczba osób.

Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

krakow skiego), którzy ze względu na bliskość i łatw y dostęp, w łaśnie tutaj organizują sobie krótkie wypady w czasie letnich weekendów. N iew ielki odse­ tek osób przebyw ających na jeg o terenie tydzień (ok. 5% ) i dłużej potwierdza, że je s t to rejon w całości osiągalny przez turystów w ciągu zaledwie kilku dni i jeśli stanowi bezpośredni i jedyny cel wycieczki, to tylko dla odwiedzających m ieszkających w niedalekiej od niego odległości. Znaczący udział osób (ok. 33% ) przebyw ających tylko jeden dzień w parku notuje się także na obszarze G orczańskiego Parku N arodow ego. Są to najczęściej osoby wypoczyw ające w niedalekiej odległości od pasma Gorców, dla których głównym celem je s t j e ­ go najw yższy szczyt - Turbacz. Równie liczna je s t grupa turystów (ok. 36%) goszcząca w parku dw a lub trzy dni. Są to przeważnie osoby w ędrujące głów­ nym (czerwonym) szlakiem beskidzkim na odcinku R abka-K rościenko, nocujące w jednym z obiektów na terenie parku lub przy jeg o granicy. T rzecią pod

wzglę-dcm liczebności grupę (ok. 29,5% ) stanow ią turyści przebywający w tym parku około jednego tygodnia. Są to najczęściej osoby, które w ypoczyw ają w zakłado­ wych ośrodkacli lub kwaterach prywatnych zlokalizow anych w m iejscow oś­ ciach położonych u podnóża pasma G orców (Koninki, N iedźw iedź, Ochotnica, Poręba W ielka itd.), a wędrówki górskie traktu ją jak o formę spędzania wolnego czasu. Parki narodowe i---r~ B P N G P N M P N P P N T P N 0 20 40 60 80 Turyści (w % ) B ' E02 m* ES

4

* 5

Rys. 9. Długość pobytu turystów w parkach narodowych Karpat Zachodnich (1996 r.) I - 1 dzień, 2 - 2-3 dni, 3 - 1 tydzień, 4 - 2 -3 tygodnie, 5 - dłużej niż 3 tygodnie Dessin 9. La longueur du séjour des touristes dans les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest 1996

1 - I jour, 2 - 2 -3 jours, 3 - 1 semaine, 4 - 2 -3 semaines, 5 - séjour plus long que 3 semaines

W pozostałych trzech parkach czas pobytu w ydłuża się i osiąga największe wartości w Tatrzańskim Parku Narodowym . Fakt, że krótkie pobyty (1 -3 dni) stanow ią tylko ok. 18,5% w całości ruchu turystycznego świadczy o tym, że jest to teren atrakcyjny na tyle, że nie „opłaca się” tu przyjeżdżać na krócej niż co najm niej siedem dni (ok. 51%). Potwierdzeniem tego może być także ok. 29% udział przyjazdów dwu- lub trzytygodniowych. Istotne w tym przypadku wydaje się ponadto przypom nienie, że turyści na obszarze Tatrzańskiego Parku N arodo­ wego pochodzą z obszaru całej Polski, a dość duży ich udział przypada na tereny znacznie oddalone od parku. Długa podróż do parku musi być więc zre­ kom pensow ana przez odpow iednio długi pobyt na m iejscu. Ta sam a uwaga dotyczyć może Pienińskiego Parku N arodow ego, aczkolwiek konieczne je st w tym m iejscu zasygnalizow anie, że ankietow anie turystów miało m iejsce na szlakach ich turystycznych wędrówek, a zatem nie objęło osób, które przyje­ chały do Pienińskiego Parku N arodow ego w celu wzięcia udziału w spływie

Dunajcem . Przeprow adzone przez A. Z i a r k o w s k ą (1992) badania, doty­ czące tylko tej atrakcji turystycznej Pienin, potw ierdzają przypuszczenia o do­ minacji na tym terenie pobytów krótkich. Z badań tych wynika, że blisko 81% turystów korzystających ze spływu przebywa w Pieninach 1-3 dni, ok. 10% - tydzień, a pozostała, niewielka liczba - dwa tygodnie. Przedstawiony materiał pozw ala zw eryfikow ać wyniki ankiet i uznać ten park za obszar krótkiego lub co najwyżej średnio długiego pobytu.

Ostatni z karpackich parków narodowych - M agurski - charakteryzuje w m iarę rów nom ierny rozkład pobytów krótkich (1 -3 dni) i długich (powyżej tygodnia). W ynika to z faktu, że park ten je st jednym z etapów wycieczek górskich odbywanych pom iędzy Bieszczadami a Beskidem Sądeckim, a ponadto terenem odw iedzanym „samym w sobie” bądź przez w czasow iczów odpoczyw a­ jących w Krem pnej, Foluszu czy W apiennym, bądź przez turystów przyjeżdża­ jących w celu poznania regionu.

Potw ierdzeniem znaczenia parku dla turystów, a także w pewnym stopniu w yjaśnieniem długości pobytu na jeg o terenie, je st analiza celów przyjazdu (tab. XII, rys. 10). M ając do wyboru wiele możliwości (lista celów sporządzona przez autorkę), najw iększa liczba respondentów podkreślała, że wizyta w parku je st bezpośrednim celem ich przyjazdu. Wśród badanej grupy cel ten miał naj­ w iększe znaczenie dla turystów Tatrzańskiego (ok. 77%) i Pienińskiego Parku N arodow ego (ok. 65%). Dużo m niejszą rolę, choć także ważną, odgrywał wybór parku jak o cel w izyty dla turystów przebywających na obszarze pozostałych parków; M agurski był celem dla ok. 34% turystów, a Gorczański dla ok. 44% odw iedzających go.

Dla dużej grupy odw iedzających wycieczka do parku odbyła się głównie przy okazji wypoczynku w pobliżu. Dotyczy to ok. 24% przebywających na te­ renie G orczańskiego Parku N arodow ego, ok. 22% - na obszarze M agurskiego i ok. 20% - Babiogórskiego Parku Narodowego. Pośrednio z wypoczynkiem zw iązany je s t także pobyt w sanatorium . W prawdzie udział kuracjuszy w ogól­ nym ruchu turystycznym na obszarze karpackich parków je s t niewielki, ale za­ znacza się jed n ak na terenie Babiogórskiego, Gorczańskiego, Pienińskiego i T a­ trzańskiego Parku N arodow ego. W sąsiedztw ie tych parków znajdują się uzdro­ wiska: Rabka, Szczaw nica, Zakopane, z których kuracjusze odw iedzają w ym ie­ nione parki.

O m aw iany teren jest także odwiedzany w ramach dłuższego wyjazdu, które­ go etapam i są poszczególne pasm a górskie. Etapowym obszarem w dłuższym program ie turystycznym je s t przede wszystkim Magurski Park Narodowy, który odw iedza w ten sposób ok. 38% turystów wędrujących najczęściej pomiędzy Beskidem Sądeckim a Bieszczadam i. Wysoki udział turystów tej grupy notuje się także na terenie Babiogórskiego Parku N arodow ego (ok. 31%), odw iedza­ nego w raz z Beskidem Żywieckim, Śląskim czy Gorcam i. Ten model turystyki popularny jest rów nież w Gorczańskim Parku N arodowym (ok. 23%), który

T a b e l a XII Cele podróży turystów do parków narodow ych w Karpatach Zachodnich (1996 r.)

Les buts de voyage des touristes dans les parcs nationaux des Karpates d ’O uest 1996

Cel podróż)'

Babio górski Gorczański M agurski Pieniński Tatrzański

Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % W izyta w parku 97 38.97 129 43,73 82 34.31 290 65.31 1 368 76.77 W ypoczynek w pobliżu 49 19.68 72 24,41 53 22.18 69 15.55 276 15.49 Pobyt w uzdrowisku 3 1,20 4 1.36 0 0,00 4 0,90 11 0.62 W izyta u rodziny 16 6.42 11 3,73 13 5.43 9 2.03 41 2.30 Służbowo 3 1.20 1 0.34 0 0.00 1 0.22 9 0.50 Tranzyt 3 1.20 0 0.00 1 0,42 0 0.00 3 0.17 Etap wycieczki 77 30.92 69 23,38 90 37,66 71 15.99 63 3,53 Inne 1 0.41 9 3.05 0 0.00 0 0.00 U 0.62 Ogółem 249 100,00 295 100,00 239 100,00 444 100,00 1 782 100,00

przyjm uje turystów wędrujących m. in. na trasie K rościen k o -L u b ań -T u rb acz- -R ab k a. Etapem podróży je st także Pieniński Park N arodow y (dla ok. 16% tu­ rystów), w ybierany do poznania w raz z Tatrami lub Gorcami.

Turyści (w % ) 100 80 60 40 20 0 Parki narodowe B P N G P N M P N P P N T P N B ' ■ 3 E S 4 £ 3 5 L U 6 i f l l 7 ^ 8

Rys. 10. Przyjazdy turystów do parków narodowych w Karpatach Zachodnich wg celów podróży (1996 r.)

I - wizyta w parku, 2 - wypoczynek w pobliżu, 3 - pobyt w sanatorium, 4 - wizyta u rodziny, 5 - pobyt służbowy, 6 - tranzyt, 7 - jeden z etapów, 8 - inne

Dessin 10. Les arrivées des touristes dans les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest selon les buts de voyage (1999)

I - visite dans un parc, 2 - repos à proximité du parc, 3 - séjour au sanatorium, 4 - visite de famille, 5 - voyage de service, 6 - transit, 7 - une des étapes, 8 - autres

Czynnikami skłaniającym i do wizyt w wym ienionych parkach narodowych są ponadto pobyty u rodziny, wyjazdy służbowe, tranzytow e przejazdy oraz inne powody, m. in. religijne w przypadku Gorczańskiego Parku N arodow ego (piel­ grzymki). Powody te odgryw ają jedn ak dużo m niejszą rolę w stosunku do wy­ mienionych wcześniej.

2.5. MOTYWY PRZYBYCIA

Zdaniem K. P r z e c ł a w s k i e g o (1996) turystyka je st przede w szyst­ kim zachow aniem człow ieka, a jednym z czynników determ inujących to zacho­ wanie są m otywy turystycznego wyjazdu.

Z przeprow adzonych badań wynika, że największe znaczenie w przyjazdach do karpackich parków narodowych miały trzy motywy. S ą nimi: przyroda, po­ znanie i potrzeba zm iany miejsca, które razem, w zależności od parku, stanowiły od ok. 63% (Gorczański) do ok. 82% (Pieniński) odpowiedzi (tab. XIII, rys. 11).

M otywy przyjazdu turystów do parków1 narodowych w Karpatach Zachodnich (1996 r.) Les motifs des arrivées des touristes dans les parcs nationaux des Karpates d 'O u e s t 1996

Motyw'

Babiogórski Gorczański M aaurski Pieniński Tatrzański

Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Poznanie 123 21.96 135 17.60 124 22.35 300 28.99 968 23.44 Przyroda 153 27,32 211 27.51 163 29.37 329 31.79 1 344 32.55 Zm iana środowiska 115 20.53 137 17.86 130 23.42 223 21.55 861 20,85 Przyzwyczajenia 24 4.28 53 6.91 26 4.68 32 3.09 177 4,29 Towarzystwo 51 9,12 55 7.17 47 8.47 37 3.57 208 5.04 Sport 35 6.25 58 7.56 21 3.78 40 3.86 279 6.76 Bliskość zamieszkania 24 4.28 25 3.26 15 2.70 4 0.39 39 0.94 Czasowy' pobyt 31 5,54 50 6,52 10 1,80 34 3.28 65 1.57 Inne 4 0.72 43 5.61 19 3.42 36 3.48 188 4.56

Ogółem odpow iedzi 560 100,00 767 100,00 555 100,00 1 035 100,00 4 129 100,00

Liczba osób 249 X 295 X 239 X 444 X 1 782 X

Średnia liczba odp./l os. 2.25 X 2.60 X 2.32 X 2,33 X 2.32 X

Parki narodowe

Turyści (w % )

m * m * m * m * m * m * m * m * m *

Rys. 11. Motywy przyjazdu do parków narodowych w Karpatach Zachodnich (1996 r.) I - poznanie. 2 - przyroda, 3 - zmiana środowiska, 4 - przyzwyczajenia, 5 - towarzystwo,

6 - sport, 7 - miejsce zamieszkania, 8 - czasowy pobyt, 9 - inne

Dessin 11. Les motifs des arrivées dans les parcs nationaux des Karpates d ’Ouest 1996 I - désir de connaître, 2 - nature, 3 - changement du milieu, 4 - habitude, 5 - compagnie,

6 - sport. 7 - lieu d ’habitation, 8 - séjour temporel, 9 - autres

M ożliwość wyboru kilku elem entów zadecydow ała o tym, że większość turys­ tów w skazyw ała na więcej niż jeden powód przyjazdu, o czym świadczy średnia liczba wybranych m otywów przypadająca na osobę - od 2,25 (B abiogórski) do

2,6 (G orczańskim ) odpowiedzi. Spośród wym ienionych trzech m otywów naj­ w iększe znaczenie m iała przyroda. Podano j ą w ok. 2 7 ,5 - 3 2 ,5 % odpowiedzi. Pod hasłem tym kryje się przyroda w sensie ogólnym, a także chęć obcow ania z nią, potrzeba bezpośredniego kontaktu z naturą, podziwiania jej piękna i do­ św iadczania doznań estetycznych. Jako ważny, motyw ten podało ok. 7 4 - 7 5 %

turystów przebyw ających na obszarze Pienińskiego i Tatrzańskiego Parku N aro­ dowego oraz ok. 6 8 - 7 1 ,5 % gości Gorczańskiego i M agurskiego Parku N arodo­ wego. N ajniższą, ale także w ysoką pozycję tego motywu (ok. 61,5% odpow ie­ dzi) odnotow ano w wypowiedziach turystów odw iedzających Babiogórski Park N arodow y. W ym ienienie przyrody, jak o najważniejszego motywu przyjazdu do badanych obszarów, potw ierdza znaczenie walorów przyrodniczych w podró­ żach turystycznych w ogóle.

M otywem , który po przyrodzie zajął następne miejsce, je st poznanie. Tę w łaśnie przyczynę pobytu w parku wym ieniło ok. 2 9 % turystów ankietowanych na obszarze Pienińskiego Parku narodowego, ok. 2 2 - 2 3 % na terenie Tatrzań­ skiego, M agurskiego i Babiogórskiego Parku N arodow ego i ok. 17,5% na obsza­ rze G orczańskiego Parku Narodowego. W przypadku pierw szego obszaru je st to zapew ne konsekw encją wielu atrakcji oferowanych przez park (góry, spływ, zamek Czorsztyn), ale także wysokiego udziału pierw szych wizyt w parku,

któ-rycli celem Jest zaspokojenie ciekawości na jeg o tem at. R ów nież w przypadku Tatrzańskiego Parku N arodow ego, poznanie wiąże się z wielom a atrakcjam i spotykanym i na tym obszarze, a ponadto z popularnością czy wręcz panującą ostatnio m odą na Tatry i Zakopane. N ieco inny wym iar ma poznanie w przy­ padku przyjazdu do M agurskiego Parku Narodowego. O ile w Tatry przyjeżdża się, gdyż są znane i popularne, o tyle do M agurskiego Parku N arodow ego - po­ nieważ wiedza o tym obszarze je st bardzo mała.

Kolejnym motywem (i zarazem jednym z najważniejszych) wym ienionym przez odw iedzających parki narodowe w Karpatach Zachodnich je st potrzeba zm iany środowiska. W ramach tego ogólnego stw ierdzenia mieści się zarówno potrzeba opuszczenia m iejsca stałego zamieszkania, m iejsca pracy, jak i zmiana otoczenia w zakresie kontaktów międzyludzkich. Motyw ten je st ważny także ze względów zdrow otnych, np. w odniesieniu do osób m ieszkających w m iastach, zw łaszcza dużych, w których zanieczyszczenie, hałas, nerwowy tryb życia wy­ m uszają w ręcz potrzebę zm iany środowiska. Znalazło to sw oją egzem plifikację w ok. 18-23,5% odpowiedzi udzielonych przez turystów we wszystkich bada­ nych parkach, z tym, że w Gorczańskim i M agurskim Parku Narodowym prze­ wyższy! m otyw poznania. Świadczy to o tym, że pobyt na obszarze parków je s t mniej atrakcyjny w sensie poznawczym, natomiast bardziej sprzyja usunięciu skutków fizycznego i psychicznego zm ęczenia, co m a zapewne związek z m ałą liczbą turystów.

Pozostałe m otywy odgryw ają dużo m niejszą rolę i wym ieniane są przez m niejszą liczbę turystów. Rzadziej są one motywem podstawowym , częściej po­ jaw iają się obok innych. Ich znaczenie ujawnia się jako cecha indywidualna, charakteryzująca pobyty w poszczególnych parkach, np: przyzwyczajenie od­ grywa najw ażniejszą rolę dla turystów z Gorczańskiego Parku Narodowego, to­ w arzystw o dla turystów z Babiogórskiego, M agurskiego i Gorczańskiego Parku N arodow ego, względy sportowe podnosiły osoby przebywające na obszarze G orczańskiego, Tatrzańskiego i Babiogórskiego Parku Narodowego, bliskość m iejsca zam ieszkania przebyw ający w Babiogórskim, Gorczańskim i M agur­ skim Parku N arodow ym , a bliskość tym czasowgo m iejsca pobytu - w G orczań­ skim, Babiogórskim i Pienińskim Parku Narodowym.

3. T Y P Y F U N K C J O N A L N E P A R K Ó W N A R O D O W Y C H

N a podstaw ie zaprezentowanych analiz szczegółowych określono stopień rozwoju funkcji turystycznej i wyznaczono typy funkcjonalne badanych parków narodowych. Za najw ażniejsze mierniki w tej części pracy uznane zostały: w ielkość ruchu turystycznego (A), zasięg oddziaływ ania parku wyrażony w spół­ czynnikiem koncentracji (B) i odległością liniow ą pomiędzy miejscem stałego

T a b e l a XIV Mierniki i kryteria wyznaczenia typów funkcjonalnych parków narodowych w Karpatach Zachodnich (1996 r.) Les étalons et les critères de la détermination des types fonctionnels des parcs nationaux dans les Karpates d ’Ouest

1996

Miernik Kryteria Parki narodowe

A. Liczba turystów przypadająca 1 < 1 000 osób MPN, G PN

na 1 km szlaku turystycznego 2 - 1001-2 500 osób 3 - 2 5 0 1 - 5 000 osób 4 - 5 0 0 1 - 1 0 000 osób

BPN,

5 > 10 000 osób T P N .P P N

B. Współczynnik koncentracji 1 - 1,00-90,00

przestrzennej ruchu turystycz­ 2 - 0,89-0,80 G PN

nego 3 - 0,79-0,65 BPN, MPN

4 - 0,64-0,50 5 - 0 ,4 9 - 0 ,0 0

PPN, TPN C. Odległość liniowa od parku 1 > 50% turystów do 100 km

2 > 50% turystów do 200 km, ale > 25% do 100 km BPN, G PN 3 > 75% turystów do 400 km, ale < 50% do 200 km MPN 4 > 75% turystów do 600 km, ale < 75% do 400 km PPN 5 > 90% turystów do 600 km, ale < 75% do 400 km TPN D. A mplituda wielkości ruchu 1 -8 0 ,0 1 -1 0 0 ,0 0 %

turystycznego 2 -6 0 ,0 1 - 8 0 ,0 0 % 3 -4 0 ,0 1 - 6 0 .0 0 %

4 - 20,01-40,00% MPN, PPN

5 < 20,00% BPN. G PN. TPN

E. Średnia długość pobytu na 1 - 1 dzień

terenie parku 2 - 1 , 1 - 3 dni BPN

3 - 3,1-5 dni 4 - 5 , 1 - 7 dni

G PN. MPN.PPN*

5 > 7 dni TPN

F. Udział (%) turystów, będących 1 > 40% MPN. PPN

pierwszy raz w parku 2 -3 0 ,0 1 - 4 0 ,0 0 % BPN

3 -2 0 ,0 1 - 3 0 ,0 0 % GPN

4 -1 0 .0 1 - 2 0 ,0 0 % 5 -0 ,0 0 - 1 0 ,0 0 %

TPN G. Udział (%) turystów, dla któ­ 1 < 30%

rych park był bezpośrednim 2 - 3 0 ,0 1 - 4 5 % BPN. GPN. MPN

celem podróży 3 - 4 5 ,0 1 - 6 0 % PPN

4 - 6 0 ,0 1 - 7 5 % 5 > 75%

TPN

* Pieniński Park Narodowy został przesunięty o je d n ą klasę niżej ze względu na fakt, że badania ankietowe nie objęły uczestników spływu Dunajcem, których charakteryzują krótkie pobyty w parku.

Babiogórski Park Narodowy (TYP III)

c

Gorczański Park Narodowy (TYP III)

A

C

Magurski Park Narodowy (TYP II)

A Pieniński Park Narodowy (TYP IV)_A

Tatrzański Park Narodowy (TYP V)

A

Rys. 12. Typy funkcjonalne parków narodowych w Karpatach Zachodnich (1996 r.)

A - Liczba turystów przypadająca na I km szlaku turystycz­ nego; B - Współczynnik koncentracji przestrzennej ruchu turystycznego: C - Odległość liniowa od parku; D - A m pli­ tuda wielkości ruchu turystycznego; E - Średnia długość pobytu na terenie parku; F - Udział turystów, będących pierwszy raz w parku; G - Udział turystów, dla których park

byi bezpośrednim celem podróży.

12. Les types fonctionneles des parcs nationaux des Karpates d'O uest 1996

A - Nombre de touristes sur I km d ’itinéraire touristique; B - Noefficient de concentration spatiale du mouvement touristique; C - Éloignement linéaire du parc: D - Am pli­ tude de la grandeur du mouvement touristique; E - Longueur moyenne de séjour sur le terrain du parc; F - Longueur moyenne de séjour des touristes visitant le parc pour la première fois; G - Part de touristes n ’ ayant d ’autres buts

m iejsca zam ieszkania a parkiem (C), sezonow ość (D), długość pobytu na terenie parku (E), udział pierw szych wizyt (F) oraz ceł podróży (G).

W ramach każdego m iernika (A -G ) wydzielono pięć klas, do których wg ustalonych kryteriów zaliczono badane karpackie parki narodowe (tab. XIV). Tw orząc typy funkcjonalne przyjęto zasadę, że liczba punktów uzyskanych za przynależność do konkretnej klasy równała się liczbie określającej tę klasę (I klasa - I punkt, 5 klasa - 5 punktów). W obec powyższego, sum a punktów możliwych do uzyskania wahała się od 7 do 35. W śród analizowanych parków narodow ych m ożna w ym ienić następujące typy funkcjonalne:

- typ II ( 12 -1 7 p. - funkcja słabo rozw inięta) - Magurski Park N arodow y, - typ III (18-23 p. - funkcja średnio rozwinięta) - Babiogórski, Gorczański Park Narodowy,

- typ IV (2 4 -2 9 p. - funkcja dobrze rozw inięta) - Pieniński Park Narodowy, - typ V (3 0-35 p. - funkcja bardzo dobrze rozwinięta) - Tatrzański Park N a­ rodowy.

Graficznym obrazem typów funkcjonalnych parków narodowych je st typo- gram Uhorczaka, do konstrukcji którego w ykorzystano wszystkie w ym ienione mierniki (rys. 12).

4. PODSUMOWANIE

Przeprow adzona analiza pozw ala stw ierdzić, że parki narodowe znajdujące się w Karpatach Zachodnich oprócz funkcji ochronnej, pełnią również funkcję turystyczną. Stopień rozwoju tej funkcji, je j rangę i charakter określają m. in.: wielkość ruchu turystycznego, zasięg oddziaływ ania parku, sezonowość przyjaz­ dów, długość pobytu na jeg o terenie, cele przyjazdów do parku i liczba odbyw a­ nych do niego wizyt.

PIŚMIENNICTWO

D e n i s i u k Z.. 1995. Ochrona przyrody i krajobrazu, [w:] Karpaty Polskie, J. Warszyńska (red.), UJ, Kraków, s. 131-143.

G r o c h .!., K u r e k W., 1995. Turystyka, [w:] Karpaty Polskie, J. Warszyńska (red.), UJ, Kraków, s. 265-300.

b a r c z e w s k a M. , S i e j k o w s k a A„ 1997, Pieniński Park Narodowy ja k o obiekt tm ys-

tyczny, maszynopis w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu. ł ódź.

K 1 e i s c h m i d B„ 1998, Funkcja turystyczna Łeby, maszynopis w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.

K r a k o w i a k B.. 1997, Zagospodarowanie turystyczne karpackich parków narodowych, „Turyzm”, t. 7, z. 2, s. 25-47.