• Nie Znaleziono Wyników

Einige Bemerkungen zur Struktur und den Komponenten der Wortbedeutung

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Einige Bemerkungen zur Struktur und den Komponenten der Wortbedeutung"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

______________________ FOLIA LIMGUISTICA 14, 1986_________________ ____

B urkhard. F i s c h e r

EINIGE BEMERKUNGEN ZUR STRUKTUR UND DEN KOMPONENTEN DER WORTBEDEUTUNG W i r f a s s e n d a s W o r t a l s e i n s p r a c h l i c h e s Z e i c h e n a u f , d a s a u s F o r m a t i v ( F o r m d e s Z e i c h e n s ) u n d B e d e u t u n g ( I n h a l t d e s Z e i ­ c h e n s -) b e s t e h t . B e i d e S e i t e n d e s s p r a c h l i c h e n Z e i c h e n s b i l d e n d a b e i e i n e d i a l e k t i s c h e E i n h e i t , w o b e i a b e r z w i s c h e n F o r m a t i v u n d B e ­ d e u t u n g k e i n e e i n d e u t i g e Z u o r d n u n g b e s t e h t . E i n u n d d a s s e l b e Z e i c h e n k a n n v e r s c h i e d e n e A b b i l d e r d e r W i r k l i c h k e i t t r a g e n , m i t e i n u n d d e m s e l b e n Z e i c h e n k ö n n e n - u n t e r s c h i e d l i c h e W e r t u n g e n v e r ­ b u n d e n s e i n , j e n a c h dem K o n t e x t u n d dem S a c h v e r h a l t , a u f d e n e s a n g e w a n d t w i r d . D i e s e r e l a t i v e E i g e n g e s e t z l i c h k e i t d e r S p r a c h e e r l a u b t e s a u c h , d a ß g e s e l l s c h a f t l i c h l ä n g s t ü b e r h o l t e B e d e u t u n ­ g e n m i t d em F o r m a t i v w e i t e r l e b e n , d a ß a u f d i e s e W e i s e s p r a c h l i c h e M i t t e l d a z u d i e n e n k ö n n e n , d i e E r k e n n t n i s d e r W i r k l i c h k e i t z u v e r z ö g e r n . Das W o r t c h a r a k t e r i s i e r e n w i r a l s d a s s p r a c h l i c h e Z e i c h e n , d a s j e d e r s p r a c h l i c h e n Ä u ß e r u n g z u g r u n d e l i e g t b z w . a u f d e s s e n G r u n d l a g e s i c h k o n p l e x e S p r a c h z e i c h e n , w i e S a t z un d T e x t , i n d e r R e d e m a n i f e s t i e r e n . D a s W o r t i n s e i n e r D o p p e l f u n k t i o n , s o w o h l M i t t e l k o g n i t i v e r a l s a u c h k o m m u n i k a t i v e r P r o z e s s e z u s e i n , t r i t t u n s a u f d e r E b e ­ n e d e r L a n g u e a l s E i n h e i t d e s W o r t s c h a t z e s u n d a u f d e r E b e n e d e r P a r o l e a l s T e i l e i n e s R e d e a k t e s e n t g e g e n . W ie a u s v i e l e n l i n ­ g u i s t i s c h e n A r b e i t e n u n d B e i t r ä g e n d e u t l i c h w i r d , i s t e s ä u ß e r s t s c h w i e r i g , e i n e u n i v e r s e l l e W o r t d e f i n i t i o n z u e r a r b e i t e n , d a d a s W oxt v e r s c h i e d e n e n - E b e n e n - d e r S p r a c h e a n g e h ö r t . E s k a n n a u f d e r l e x i k a l i s c h - s e m a n t i s c h e n E b e n e , d e r m o r p h e m a t i s c h e n E b e n e d e r s y n t a k t i s c h e n E b e n e , d e r p h o n e m i s c h e n E b e n e u n d d e r g r a p h e m i - s c h e n E b e n e d e f i n i e r t w e r d e n . A u ß e r d e m i s t d a s W o r t a u c h G e g e n ­

(2)

s t a n d a n d e r e r W i s s e n s c h a f t s g e b i e t e , w i e z . B . d e r L o g i k , d e r P s y ­ c h o l o g i e , d e r P h i l o s o p h i e , d e r I n f o r m a t i o n s t h e o r i e u . a . m . E s h a t s i c h i n d e r P r a x i s a l s g ü n s t i g e r w i e s e n , d a s W o r t j e ­ w e i l s a u f d e r E b e n e z u d e f i n i e r e n , d i e U n t e r s u c h u n g s g e g e n s t a n d i s t . Wenn e s b e i s p i e l s w e i s e um F r a g e n d e r W o r t b e d e u t u n g g e h t , i s t e s m . E . m ö g l i c h , d a s W o r t a l s l e x i s c h - s e m a n t i s c h e E i n h e i t z u d e f i n i e r e n , a l s k l e i n s t e r r e l a t i v s e l b s t ä n d i g e r B e d e u t u n g s t r ä ­ g e r , d e s s e n F o r m e n d u r c h d i e z u g r u n d e l i e g e n d e g e m e i n s a m e l e x i ­ k a l i s c h e B e d e u t u n g z u e i n e m P a r a d i g m a v e r e i n t s i n d , d a s a l s B e­ s t a n d t e i l d e s S y s t e m s ( a l s W ö r t e r b u c h w o r t ) a l s g r a p h e m i s c h e un d p h o n e m i s c h e E i n h e i t a u f t r i t t . D i e s e o b e n a n g e d e u t e t e b i l a t e r a l e B e t r a c h t u n g s w e i s e d e s s p r a c h l i c h e n Z e i c h e n s ( E i n h e i t v o n F o r m a t i v u n d B e d e u t u n g ) l ä ß t d i e M ö g l i c h k e i t o f f e n , i n d e r a n a l y t i s c h e n A r b e i t s o w o h l d a s F o r ­ m a t i v a l s a u c h d i e B e d e u t u n g i n r e k u r r e n t e E l e m e n t e z e r l e g e n z u k ö n n e n . V i e l e A r b e i t e n s i n d b i s h e r ü b e r d e n Z e i c h e n c h d r a k t e r d e r S p r a c h e g e s c h r i e b e n w o r d e n . E i n e g a n z e R e i h e v o n E r s c h e i n u n g e n k o n n t e n i n d i e s e m î u s a m m e n h a n g w i s s e n s c h a f t l i c h e r f o r s c h t u n d a b g e s i c h e r t w e r d e n . D i e u n t e r s c h i e d l i c h s t e n A u f f a s s u n g e n u n d Mei­ n u n g e n g i b t e s n a c h w i e v o r b e i d e r B e s t i m m u n g u n d D e f i n i t i o n d e r k o n p l e x e n E r s c h e i n u n g d e r " W o r t b e d e u t u n g " a u c h b e i S p r a c h ­ w i s s e n s c h a f t l e r n , d i e d i e b i l a t e r a l e Z e i c h e n a u f f a s s u n g a l s G r u n d ­ l a g e i h r e r F o r s c h u n g e n a n s e h e n . S c h i p p a n , d e r e n A u f f a s s u n g w i r u n s h i e r a n s c h l i e ß e n , f a ß t W o r t b e d e u t u n g e n a l s " g e s e l l s c h a f t l i c h e A b b i l d e r , d i e d u r c h d i e E i n h e i t d e s O b j e k t i v e n u n d S u b j e k t i v e n im E r k e n n t n i s p r o z e ß , d e r m i t a l l e n F o rm e n n e n e c h l i c h e r T ä t i g k e i t v e r b u n d e n u n d s o B e s t a n d ­ t e i l d e r g e s e l l s c h a f t l i c h e n P r a x i s i s t , a l s i n t e r s u b j e k t i v e G r ö ­ ß e n h e r a u s b i l d e n u n d e n t w i c k e l n " 1. A l s w e s e n s b e s t i m m e n d e M e rk ­ m a l e d e r W o r t b e d e u t u n g n e n n t S c h i p p a n : - W o r tb e d e u tu n g e n t r e t e n im m e r " s u b j e k t i v g e b r o c h e n " i n E r ­ s c h e i n u n g , - W o r t b e d e u t u n g e n s i n d v e r ä n d e r l i c h , - W o r t b e d e u t u n g e n e x i s t i e r e n im m er f o r m a t i v - u n d s y s t e m g e -2 b u n d e n . 1 T h . S c h i p p a n , Zu e i n i g e n E r g e b n is s e n in d e r B e d e u tu n g s fo r s c h u n g ы den w e ite r e n A ufgaben d e r W o r ts c h a tz u n te r s u c h u n g , WZ PHEM 1976, GSR 13, « r . 2, S. 6.

2

(3)

W o r t b e d e u t u n g e n s i n d s o m i t g e s e l l s c h a f t l i c h b e s t i m m t , h i s t o ­ r i s c h v e r ä n d e r l i c h , s t r u k t u r i e r t u n d d y n a m i s c h . D i s k u s s i o n e n g i b t e s i n a n e r w i e d e r , w e n n e s g i l t B e d e u t u n g s ­ a r t e n z u n e n n e n . I n s b e s o n d e r e d i e F r a g e n a c h d e n A r t e n d e r l e ­ x i k a l i s c h e n B e d e u t u n g i s t „ n a c h w i e v o r e i n e o f f e n e F r a g e . S c h i p ­ p e n s c h l ä g t i n d i e s e m Z u s a m m e n h a n g v o r , z w i s c h e n " d e n o t a t i v e r " u n d “ k o m m u n i k a t i v e r " ( " k o n n o t a t i v e r " ) B e d e u t u n g z u u n t e r s c h e i d e n . D a b e i s i e h t s i e d i e d e n o t a t i v e B e d e u t u n g a l s " v e r a l l g e m e i n e r t e s , g e s e l l s c h a f t l i c h v e r f e s t i g t e s , a u f e i n F o r m a t i v b e z o g e n e s A b b i l d d e r b e z e i c h n e t e n K l a s s e v o n O b j e k t e n , i n d a s , b e s t i m m t d u r c h d i e S p e z i f i k d e r v e r a l l g e m e i n e r n d e n W i d e r s p i e g e l u n g s t ä t i g k e i t , a u c h 3 Seme d e r S t e l l u n g n a h m e , d e r W e r t u n g , e i n g e h e n " . K o m m u n i k a t i v e B e d e u t u n g f a ß t S c h i p p a n " a l s t r a d i t i o n e l l m i t dem F o r m a t i v v e r b u n d e n e s , v e r a l l g e m e i n e r t e s A b b i l d d e r k o m m u n i­ k a t i v e n V e r w e n d u n g d e s W o r t e s , d e r R e d e h a n d l u n g . D i e s e k o m m u n i­ k a t i v e B e d e u t u n g ü b e r l a a e r t d i e d e n o t a t i v e B e d e u t u n g u n d i s t am 4 Z u s t a n d e k o m m e n d e s R e d e s i n n s b e t e i l i g t " . I n d i e W o r t b e d e u t u n g e n g e h e n w e i t e r h i n K o m p o n e n t e n e i n , a u f d e r e n G r u n d l a g e z . B . d i e M ö g l i c h k e i t b e r u h t , d u r c h e i n W o r t e i n e w e r t e n d e S t e l l u n g n a h m e zum A u s d r u c k z u b r i n g e n . W i r u n t e r s c h e i d e n f o l g e n d e K o m p o n e n t e n d e r W o r t b e d e u t u n g : d i e " B e g r i f f s k o m p o n e n t e " a l s d a s Z e n t r u m d e r W o r t b e d e u t u n g , d i e " W e r t u n g s k o m p o n e n t e “ , d i e " e m o t i o n a l e K o m p o n e n t e " ( z u d e r w i r " G e f ü h l s w e r t " u n d ^ N e b e n s i n n " r e c h n e n ) , w e i t e r h i n b e z i e h e n w i r " K o n n o t a t i o n e n " m i t e i n , d i e n e b e n d e n g e n a n n t e n K o m p o n e n t e n d e r d e n o t a t i v e n B e d e u t u n g d e r W o r t e i n s a t z , d i e W o r t w a h l e n t s p r e c h e n d d e r j e w e i l i g e n K o m m u n ik a­ t i o n s s i t u a t i o n b e e i n f l u s s e n . N a t ü r l i c h i s t d i e s e E i n t e i l u n g , d i e e i n e v o n v i e l e n i s t , n i c h t p r o b l e m l o s . W i r s i n d a b e r d e r M e i n ­ u n g , d a ß s i c h m i t d i e s e r E i n t e i l u n g , m i t d i e s e n K o m p o n e n t e n h ä u f i g h ö r t man a u c h E l e m e n t e d e r W o r t b e d e u t u n g - i n d e r S em a­ s i o l o g i e e r f o l g r e i c h a r b e i t e n l ä ß t . Z u r V e r d e u t l i c h u n g u n s e r e r A u f f a s s u n g w o l l e n w i r d i e e i n z e l n e n K o m p o n e n t e n e t w a s n ä h e r c h a ­ r a k t e r i s i e r e n . Th. S c h i p p a n , A r t e n d e r l e x i k a l i s c h e n B e d e u tu n g , " L i n g u i s t i ­ sche S tu d ien " I960, Reihe A, H. 65, S. 59.

(4)

DIE BEGRIFFSKOMPONENTE Man i s t s i c h im w e s e n t l i c h e n d a r ü b e r e i n i g , d a ß d i e B e g r i f f s ­ k o m p o n e n t e d e n K e r n d e r W o r t b e d e u t u n g b i l d e t . Z u r B e d e u t u n g e i n ­ e r l e x i k a l i s c h e n E i n h e i t g e h ö r t a b e r m e h r a l s n u r d i e d e n o t a t i v e u n d b e g r i f f l i c h e B e z i e h u n g . D i e B e d e u t u n g e n s i n d u m f a s s e n d e r a l s d i e B e g r i f f e - s i e e n t h a l t e n w e i t e r e K o n p o n e n t e n ( E l e m e n t e ) . Da­ m i t i s t g e s a g t , d a ß w i r n i c h t d i e A u f f a s s u n g e n t e i l e n , d i e d a v o n a u s g e h e n , B e d e u t u n g u n d B e g r i f f g l e i c h z u s e t z e n . DIE WERTUNGSKOMPONENTE W i l l man e i n D e n o t a t b e w e r t e n , d . h . s e i n e H a l t u n g g e g e n ü b e r dem B e z e i c h n e t e n zum A u s d r u c k b r i n g e n , k a n n man d a s d u r c h d i e W o r t w a h l . I m S p r a c h s y s t e m j e d e r S p r a c h e e x i s t i e r e n W ö r t e r , d i e f ü r d i e g e s a m t e G e s e l l s c h a f t o d e r b e s t i m m t e G r u p p e n e i n e d e u t ­ l i c h e W e r t u n g b e s i t z e n . U n t e r W e r t u n g v e r s t e h e n w i r i n d i e s e m Z u s a m m e n h a n g d i e g e d a n k l i c h e E i n o r d n u n g d e s D e n o t a t s a l s p o s i t i v o d e r n e g a t i v i n b e z u g a u f b e s t i m m t e B e r e i c h e o d e r B e z i e h u n g e n ( z . B. ä s t h e t i s c h e , e t h i s c h - m o r a l i s c h e , p o l i t i s c h e , s o z i a l e ) . D i e s e s e m a n t i s c h e E i g e n s c h a f t d e s W o r t e s - e i n e w e r t e n d e S t e l l u n g n a h m e a u s d r ü c k e n z u k ö n n e n - b e z e i c h n e n w i r a u c h a l s d i e " W e r t u n g s ­ p o t e n z " d e s W o r t e s . D i e s e W e r t u n g s p o t e n z - V i e h w e g e r s p r i c h t i n d i e s e n . Z u s a m m e n h a n g v o n "S ein en d e r S t e l l u n g n a h m e " 5 - i s t d a s Re­ s u l t a t d e s E r k e n n t n i s p r o z e s s e s u n d d e r K o m m u n i k a t i o n , • s i e i s t e i n e g e s e l l s c h a f t l i c h d e t e r m i n i e r t e K o n p o n e n t e d e r W o r t b e d e u t ­ u n g . D i e W e r t u n g s k o m p o n e n t e i s t d e m n a c h k e i n e K o m p o n e n t e , d i e a u ß e r h a l b d e r B e d e u t u n g s s t r u k t u r s t e h t , s i e i s t B e s t a n d t e i l d e r d e n o t a t i v e n B e d e u t u n g u n d d a m i t e i n s i c h m i t d e r v e r a l l g e m e i ­ n e r n d e n W i d e r s p i e g e l u n g e r g e b e n d e s E r k e n n t n i s r e s u l t a t . L i n g u i ­ s t i s c h n a c h w e i s b a r u n d d a m i t s p r a c h l i c h f a ß b a r i s t d i e W e r t u n g s - k o r a p o n e n t e d u r c h d i e D i s t r i b u t i o n s - 7 S u b s t i t u t i o n s — u n d ' M e t a ­ p h e r n p r o b e . H u r w e n n im W o r t e i n e W e r t u n g s k o m p o n e n t e e n t h a l t e n i s t , i s t e s a u c h m e t a p h o r i s c h w e r t e n d e i n s e t z b a r .

V gl. P roblem e d e r s e m a n tis c h e n A n a ly s e , von einem A u t o r e n k o l l e k t i v un­ t e r d e r L e itu n g von D. V i e h w e g e r , B e r l i n 1977, S. 190.

(5)

Zum B e i s p i e l w i r d d e r p h y s i s c h - p s y c h i s c h e Z u s t a n d , d e n w i r m i t ' s p o r t l i c h ' b e z e i c h n e n , irr, a l l g e m e i n e n a l s p o s i t i v b e w e r t e t . D a r a u s e r g i b t s i c h f o l g e n d e m e t a p h o r i s c h e V e r w e n d u n g : s p o r t l i ­ c h e r W a g e n , s p o r t l i c h e K l e i d u n g , s p o r t l i c h e F r i s u r u s w .

DIE EMDTIONALE KOMPONENTE (GEFÜHLSWERT)

W i r s c h l i e ß e n u n s d e n A u f f a s s u n g e n a n , d i e d e n G e f ü h l s w e r t d e s W o r t e s a l s e i n e n B e s t a n d t e i l d e r d e n o t a t i v e n B e d e u t u n g b e ­ t r a c h t e n . E r i s t d a m i t a u c h ü b e r i n d i v i d u e l l . E s h a n d e l t s i c h um e i n e s e m a n t i s c h e E i g e n s c h a f t d e s W o r t e s , d i e s i c h a u s g e s e l l ­ s c h a f t l i c h e n , s o z i a l e n u n d e m o t i o n a l e n B e z i e h u n g e n e r g i b t . D er G e f ü h l s w e r t i s t n i c h t s Z u s ä t z l i c h e s i n dem S i n n e , d a ß z u b e g r i f f ­ l i c h e n M e r k m a l e n e m o t i o n a l e M e r k m a l e h i n z u t r e t e n , s o n d e r n e r i s t d i e P o t e n z d e s W o r t e s , a u f g r u n d s e i n e r B e d e u t u n g s e l e m e n t e Ge­ f ü h l e w i e d i e d e r F r e u d e , d e s E k e l s , d e r Z u s t i m m u n g , d e r T r a u e r , d e s S c h m e r z e s a u s z u d r ü c k e n u n d im K o m m u n i k a t i o n s p r o z e ß h e r v o r ­ z u r u f e n . Z w i s c h e n W e r t u n g s k o m p o n e n t e u n d G e f ü h l s w e r t ( G e f ü h l s k o i r p o n e n - t e ) k a n n k e i n e d i r e k t e T r e n n u n g v o r g e n o m m e n w e r d e n . S i e t r e t e n im d i a l e k t i s c h e n Z u s a m m e n w i r k e n a u f , d u r c h d r i n g e n e i n a n d e r u n d k ö n n e n i m K o m m u n i k a t i o n s p r o z e ß u n t e r s c h i e d l i c h d o m i n i e r e n . I n i h r e m W e s e n , A u s d r u c k d e r B e z i e h u n g , d e r S t e l l u n g n a h m e d e s S u ­ b j e k t s zum O b j e k t a u f d e r B a s i s s e i n e r B e d ü r f n i s s e u n d I n t e r e s ­ s e n z u s e i n , l i e g t d i e G e m e i n s a m k e i t z w i s c h e n W e r t u n g u n d Ge­ f ü h l . D i e U n t e r s c h i e d e b e s t e h e n d a r i n , d a ß W e r t u n g e n v o r n e h m ­ l i c h r a t i o n a l e r N a t u r s i n d u n d s i c h i n e i n e r V e r s t a n d s - b z w . v e r n u n f t s m ä ß i g e n B e j a h u n g o d e r V e r n e i n u n g d e s A n e i g n u n g s o b j e k t e s ä u ß e r n , w ä h r e n d G e f ü h l e d a s E r g e b n i s d e s v o r n e h m l i c h ś i n n l i c h - - k o n k r e t e n I n - B e z i e h i L - ' g - S e t z e n s d e s S u b j e k t s zum A n e i g n u n g s o b j e k t s i n d u n d s i c h v o r w i e g e n d i n e i n e m n e i g u n g s m ä ß i g e n B e j a h e n o d e r V e r n e i n e n d e s O b j e k t s ä u ß e r n . A u f g r u n d d e r d a r g e s t e l l t e n D i a l e k t i k z w i s c h e n W e r t u n g s - u n d G e f ü h l s k o m p o n e n t a u n d a u f g r u n d d e s s e n , d a ß d e r G e f ü h l s w e r t d e s W o r t e s a l s E r g e b n i s e i n e s k o m p l i z i e r t e n Z u s a m m e n w i r k e n s v e r ­ s c h i e d e n e r s p r a c h l i c h e r u n d a u ß e r s p r a c h l i c h e r ( b e s . p s y c h i s c h e r ) F a k t o r e n z u b e t r a c h t e n i s t , e r g i b t s i c h d i e P r o b l e m a t i k e i n e r e i n d e u t i g e n A b g r e n z u n g b e i d e r K o m p o n e n t e n . D e n n o c h i s t d e r G e

(6)

-» f ü h l s w e r t , d e r h ä u f i g e r s t I m K o n t e x t s e i n e A k t u a l i s i e r u n g u n d K o n k r e t i s i e r u n g e r f ä h r t , l i n g u i s t i s c h n a c h w e i s b a r . S c h n e i d e r g i b t m i t H i n w e i s e n a u f d i e K o m p l i z i e r t h e i t u n d P r o b l e m h a f t i g k e i t d i e ­ s e r A n a l y s e n v i e r V e r f a h r e n a n , m i t d e r e n H i l f e e s m ö g l i c h i s t , d e n G e f ü h l s w e r t z u o b j e k t i v i e r e n . S i e n e n n t d i e " B e d e u t u n g s a n a ­ l y s e " , d i e " M e t a p h e r n p r o b e " , " S y n o n y m v e r g l e i c h " u n d d a s F e s t ­ s t e l l e n " u s u e l l e r K o n t e x t p a r t n e r " ( z . B . w e r t e n d e r A d j e k t i v e ) u n d g i b t B e i s p i e l e d a f ü r a n 6 .

DIE EHDTIOUALE KOMPONENTE (NEBENSINN)

A u f b a u e n d a u f d i e A r b e i t v o n E rd m a n n Die Bedeutung des Wortes ( 1 9 2 5 ) , i n d e r e r u . a . f e s t s t e l l t , d a ß e i n W o r t a u c h N e b e n s i n n b e s i t z e n k a n n , g i b t S c h i p p a n e i n e D e f i n i t i o n f ü r N e b e n s i n n , d e r w i r u n s a n s c h l i e ß e n s " W ir k ö n n e n a l s N e b e n s i n n d i e B e g l e l t g e d a n - k e n b e s t i m m e n , d i e g e w o h n h e i t s m ä ß i g b e i a l l e n S p r e c h e r n o d e r g r ö ß e r e n S p r e c h e r g r u p p e n e i n e r S p r a c h g e m e i n s c h a f t a u s g e l ö s t w e r ­ d e n , d i e a b e r n i c h t m i t dem b e g r i f f l i c h e n K e r n g l e i c h z u s e t z e n s i n d . S i e s i n d v i e l m e h r i m s p r a c h l i c h e n S y s t e m p a r a d i g m a t i s c h u n d s y n t a g m a t l s c h b e g r ü n d e t " ^ . D e r U r s p r u n g s o l c h e r " B e g l e i t g e d a n k e n " o d e r " B e g l e i t v o r s t e l ­ l u n g e n " i s t a l s o i m W o r t z u s e h e n , d a s n i c h t n u r ü b e r e i n De­ n o t a t i n f o r m i e r t , s o n d e r n v o n i h m k ö n n e n A s s o z i a t i o n e n a u s g e l ö s t w e r d e n , d i e d i e G e d a n k e n i n b e s t i m m t e R i c h t u n g e n l e n k e n . Man w ä h l t e i n e n t s p r e c h e n d e s L e x e m a u s , n u t z t d a s i m B e w u ß t s e i n g e ­ s p e i c h e r t e B e z i e h u n g s g e f ü g e u n d l ö s t s o m i t b e i d e n R e z i p i e n t e n b e s t i m m t e A s s o z i a t i o n e n b z w . B e g l e i t v o r s t e l l u n g e n a u s . H ä u f i g e r g i b t s i c h d e r N e b e n s i n n vom S a c h w i s s e n , d a s d e r R e z i p i e n t vom B e z e i c h n e t e n h a t . D e u t l i c h w i r d d i e s e r S a c h v e r h a l t b e i m E i g e n - n a t t e n . Zum B e i s p i e l 'R o m ' - S y m b o l f ü r W e l t r e i c h , R ö m i s c h e s « s ic h - k a n n d e r R e z i p i e n t n u r e r k e n n e n , w en n e r ü b e r d a s h i s t o r i s c h e K i s s e n v e r f ü g t . W e i t e r h i n k a n n d u r c h d a s B e n e n n u n g s m o t i v o d e r d u r oh A u s n u t z ­ u n g d e r X o n t & x t b e z l e h u n g e n d e r N e b e n s i r m a u f g e l ö s t w e r d e n . Um

V g l. &. S c h c e i d e r , Z u m G e fü h lsw ert d e r W ö rte r, D i s s . ( A ) , E r­ f u r t 1975.

^ Th. S c h i p p e n , B in tü b m a g in d ie S e m a s io lo g ie , L e ip z ig 1975, S 79.

(7)

d e n N e b e n s i n n , d i e N e b e n v o r s t e l l u n g e i n e s W o r t e s z u e r f a s s e n , k a n n man A s s o z i a t i o n s t e s t s d u r c h f ü h r e n . D a b e i e i g n e t s i c h s o ­ w o h l d i e M e t h o d e d e r S e l b s t b e f r a g u n g a l s a u c h d i e M e t h o d e d e r F r e m d b e f r a g u n g . DIE KONNOTATION M i t d e r ' K o n n o t a t i o n ' t r i t t u n s e i n e v i e l d i s k u t i e r t e s p r a c h ­ l i c h e E r s c h e i n u n g e n t g e g e n , d i e n i c h t a l l e i n S p r a c h w i s s e n s c h a f t ­ l e r , s o n d e r n a u c h V e r t r e t e r a n d e r e r W i s s e n s c h a f t e n i n t e r e s s i e r t . Daß d i e F o r s c h u n g a u f d i e s e m G e b i e t e r s t am A n f a n g s t e h t , i s t u . a . d a r a n z u e r k e n n e n , d a ß d i e A u f f a s s u n g e n b e i d e r B e s t i m m u n g d e s t h e o r e t i s c h e n S t a t u s d e r K o n n o t a t i o n zum T e i l w e i t a u s e i n a n -О d e r g e h e n . A u s d r u c k d a f ü r i s t a u c h d i e T a t s a c h e , d a ß i n d e r L i ­ t e r a t u r e i n e V i e l z a h l v o n S y n o n y m e n f ü r d i e B e z e i c h n u n g e i n u n d d e r s e l b e n s p r a c h l i c h e n E r s c h e i n u n g e x i s t i e r e n . Man l i e s t u . a . . v o n " k o n n o t a t i v e r P o t e n z " , " S t r u k t u r b e d e u t u n g " , " R e l a t i o n s s e r o a n - t i k " , " p r a g m a t i s c h e r B e d e u t u n g " , " k o n n o t a t i v e r B e d e u t u n g " , " k o m m u n i k a t i v e r B e d e u t u n g 1*. W i t s t ü t z e n и п з a u f d i e A r b e i t s e r g e b n i s s e d e s E r f u r t e r F o r ­ s c h u n g s k o l l e k t i v s , d a s u . a . e i n e A r b e i t s d e f i n i t i o n f ü r K o n n o t a ­ t i o n e r a r b e i t e t h a t . I n d i e s e r D e f i n i t i o n w i r d a u f d i ę D i a l e k t i k v o n d e n o t a t i v e r B e d e u t u n g u n d K o n n o t a t i o n u n d d e r e n B e d e u t s a m k e i t f ü r d i e A u s p r ä g u n g d e s T e x t s i n n s h i n g e w i e s e n . I n d e n K o n n o t a t i o - n e n " s i n d A b b i l d e l e m e n t e d e r s p r a c h l i c h e n T ä t i g k e i t v e r d i c h t e t , v e r a l l g e m e i n e r t , t r a d i t i o n e l l m i t d em F o r m a t i v v e r b u n d e n " 9 , kom­ m u n i k a t i v e N o rm en u n d G e w o h n h e i t e n h a b e n s i c h v e r f e s t i g t . K o n n o - t a t l o n e n a k t u a l i s i e r e n s i c h im T e x t , w o b e i d i e A r t u n d W e i s e d e r A k t u a l i s i e r u n g v o n d e r K o m m u n i k a t i o n s a b s i c h t d e s S e n d e r s a b h ä n ­ g i g i s t . K i n d e r v a t e r u n d B o c k s p r e c h e n u n a b h ä n g i g v o n e i n a n d e r d e n K o n n o t a t i o n a n e i n e V e r t e x t u n g s f u n k t i o n z u . S i e s p r e c h e n i n d i e s e m Z u s a m m e n h a n g v o n " k o n n o t a t i v e r . I s o t o p i e n " 1 0 .

r.

I n ' l i n g u i s t i s c h e S t u d i e n ” , R eih e А, H. 65 g e h t Th. S c h i p p a n i n i h r u m S t i t r ü g Arteft d e r l e x i k a l i s c h e n B e d e u tu n g a u f v e r s c h i e d e n e A uf-fasbur.gr-a e i n . 9 E b e n d a , S. 56. 10 Ch. K i n d e r v a t e r , K o n n o ta tio n e n in a rg u m e n tie r e n d e n T e x te n , E r f u r t 1980 ( u n v e r ö f f e n t l . M a n u s k r i p t ) .

(8)

D i e e i n z e l n e n W o r t f o r m e n b z w . L e x e m e k ö n n e n K o n n o t a t i o n e n a u f v e r s c h i e d e n e n E b e n e n , i n u n t e r s c h i e d l i c h e n B e r e i c h e n l i e f e r n . So k ö n n e n s i e z . B . e i n e Mit i n f o r m a t i o n g e b e n ü b e r : - d i e e m o t i o n a l e n B e d i n g u n g e n d e s W o r t g e b r a u c h e , - d i e k o m m u n i k a t i v e E b e n e d e s W o r t g e b r a u c h e , - b e s t i m m t e Z e i t e b e n e n , - s o z i a l e B e r e i c h e , F a c h g e b i e t e , W i s s e n s c h a f t e n , B e r u f e , - d i e V e r w e n d u n g i n b e s t i m m t e n A l t e r a - , F r e i z e i t - u n d A r ­ b e i t s g r u p p e n , - d e n S p r a c h g e b r a u c h i n b e s t i m m t e n K o m m u n i k a t i o n s g e i r e i n s c h a f -t e n . D i e s e B e n e r k u n g e n s o l l e n a l s D i s k u s s i o n s g r u n d l a g e d i e n e n . S i e s t e l l e n n i c h t d e n A n s p r u c h a u f V o l l s t ä n d i g k e i t u n d A b g e s c h l o s ­ s e n h e i t . E s w ä r e z . B . i n t e r e s s a n t , e i n m a l z u a n a l y s i e r e n b z w . z u s y s t e m a t i s i e r e n , w e l c h e l e x i k a l i s a h e n M ö g l i c h k e i t e n e s z u r Ob­ j e k t i v i e r u n g d e r e i n z e l n e n K o n p o n e n t e n d e r W o r t b e d e u t u n g i n d e r s p r a c h l i c h e n K o m m u n i k a t i o n g i b t . ' • - • • г K a t e d r a J ęzy k o zn aw stw a N ie m ie c k ie g o i Stosow anego Burkhard F ischer

KILKA UWAG 0 STRUKTURZE I KOMPONENTACH ZNACZENIA SŁOWA

Celem n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u j e s t p r z e g l ą d s t r u k t u r z n a c z e n i a s ł o w a . A u to r u k a z u j e , ż e z n a c z e n i e s ł o w a s k ł a d a s i e z ró ż n y c h e l e o e n t ó w , k t ó r e w prawdzi e p o z o s t a j ą w « c i s ł y m z w ią z k u , mogą być j e d n a k ż e r o z p a t r y w a n e o d d z i e l n i e d l a c e ló w badaw czych b ą d ź d y d a k t y c z n y c h .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Besonders schwierig ist die M anifestation solcher Fähigkeiten a u f dem Gebiet der literarischen Ü bersetzung (auch der Eigenübersetzung), wo ästhetische W erte

ślady osadnictwa kultury łużyckiej (środkowa epoka brązu — wczesna epoka żelaza) Sondażowe badania wykopaliskowe, przeprowadzone przez dr Annę Szmyt (Instytut Pra­

Poniżej analizujemy stratyfikację globalnego środowiska badaczy szkolnictwa wyż- szego mierzoną za pomocą liczby artykułów opublikowanych w sześciu elitarnych i 41

W przypadku oligodoncji nie dochodzi do prawidłowego wykształcenia wyrostka zębodołowego szczęki oraz części zębodołowej żuchwy, a także stawu skronio-

Znacz¹co rozbie¿ne tendencje (przyrostu mocy w KSE i pomniejszania konsumpcji i obci¹¿eñ szczytowych z uwzglêdnieniem bilansu wymiany zagranicznej oraz ob- ci¹¿eñ

Uroczystość nadania auli Wydziału Ekonomiki Produkcji Uniwersytetu Gdańskiego imienia Profesora Władysława Kowalenki.. Sesja

Historia nauki polskiej. Bibliografia dotycząca treści tomów III i IV, pod red. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986 210 ss. Tom IX Historii nauki polskiej

Anchor dragging tests carried out for a canal expansion project show that as the rock size increases, the penetration depth and the holding capacity of the anchor decrease..