U N I W E R S Y T E T Ł Ó D Z K I
ACTA
UNIYERS1TATÍS LODZIENSIS
FOLIA HISTORICA
27
M ałgorzata D ąbrow ska
BIZANCJUM, FR A N CJA I STOLICA APOSTOLSKA
W DRUGIEJ POŁOWIE XIII WIEKU
W Y D A W N I C T W U N IW E R S Y T E T U Ł Ó D Z K IE G O A n d r z e j B a n a s i a k , B o h d a n B a r a n o w s k i , Z d z i s ł a w K ł a p c i ń s k i W a c ł a w P i o t r o w s k i ( p r z e w o d n ic z ą c y ) , K r y s t y n a U r b a n o w i c z R E D A K C JA W Y D A W N IC T W , , F O L IA H IS T O R IC A ” Z b i g n i e w S t a n k i e w i c z , J u l i a n J a n c z a k J a r o s ł a w K i t a
RED A KTOR ZESZYTU W a l d e m a r C e r a n R ED A KTOR W Y D A W N IC T W A UŁ B o g u s ł a w P i e l a t RED A KTOR T E C H N IC Z N Y G r a ż y n a K a n i e w s k a O KŁADKĘ P R O JE K T O W A Ł W i e s ł a w C z a p s k i
AUo%t\y
W y d a w n ic t w o U n iw e r s y te t u Ł ó d z k ie g o 1986 W y d a n ie I. N a k ła d 2 5 5 + 8 5 eg z. A rk . w y d . 7,1 A rk . d r u k . 6,5. P a p ie r k l. III. 70 g, 70X 100 Z am . 167/1348/86. P— 4. C e n a zł 128,— D r u k a r n ia U n iw e r s y t e t u Ł ó d z k ie g o Ł ó d ź , u l. N o w o t k i 143 ISSN 0208— 6350P am ięci O jca
W S T Ę P
P ra c a n in ie js z a d o ty c z y p e w n e j s z c z e g ó ln e j i m ało z n a n e j k w e stii, ja k ą b y ł k o n ta k t c e s a rz a B izan c ju m M ic h a ła V III P a le o lo g a (1224— — 1282) z k ró le m F ra n c ji L u d w ik ie m Ś w ię ty m (1214— 1270). B io rąc p o d u w a g ę p o d z ia ł ó w c z e s n e j E u ro p y n a k a to lic k i Z a c h ó d i sch izm a - ty c k i W sc h ó d , u tr w a lo n y n ie ty l e sc h iz m ą z 1054 r., ile IV k ru c ja tą , ów k o n ta k t o b y d w ó c h w ła d c ó w , b y n ie rz e c — ich w z a je m n e p o r o z u m ie n ie , w y d a je się p r z y p a d k ie m n ie z w y k le in try g u ją c y m , z a s łu g u ją c y m n a d o k ła d n e z b a d a n ie . C h c ą c p r z e d s ta w ić o k o lic z n o śc i, k t ó r e d o p ro w a d z iły do z e tk n ię c ia się ta k w y b itn y c h i ta k ró ż n y c h in d y w id u a ln o śc i, n a le ż y p rz y p o m n ie ć w y d a rz e n ia p o p rz e d z a ją c e b e z p o ś re d n ią w y m ia n ę p o s e ls tw m ię d z y ty m i w ła d c a m i w la ta c h 1269— 1270.
I n ic ja ty w a p o d ję c ia o w y c h k o n ta k tó w w y s z ła ze s tr o n y P a le o lo g a , k tó re m u u d a ło się w 1261 r. p rz y w ró c ić w ła d z tw o b iz a n ty ń s k ie w K o n s ta n ty n o p o lu i p o ło ż y ć k r e s p a n o w a n iu Ł a c in n ik ó w n a d B osfo rem , b ę d ą c y m w y n ik ie m p a m ię tn e j IV k r u c ja ty . R e s ta u r a c ja c e s a r s tw a n ie o z n a c z a ła je d n a k c a łk o w ite g o z a ż e g n a n ia n ie b e z p ie c z e ń s tw a g r o ż ą c e g o B izan c ju m ze s tro n y F ra n k ó w (tym te rm in e m G re c y o k re ś la li n ie ty lk o F ra n c u z ó w , a le w o g ó le m ie s z k a ń c ó w E u ro p y Z a c h o d n ie j). P rz e z c a ły o k r e s sw e g o p a n o w a n ia M ic h a ł V III s ta w ia ł c z o ła g ro ź b ie ła c iń s k ie j w y p r a w y n a K o n s ta n ty n o p o l. Z a g ro ż e n ie w z m o g ło się z w ła szc za w te d y , g d y s p a d k o b ie r c ą C e s a r s tw a Ł a c iń sk ie g o o g ło s ił s ię k ró l S y cy lii, K a ro l A n d e g a w e ń s k i. N ie c h c ą c d o p u śc ić do p o w tó rz e n ia w y d a r z e ń z l a t 1202— 1204, M ic h a ł V III p o d ją ł ro k o w a n ia z R zy m em w s p ra w ie z a k o ń c z e n ia sc h iz m y i p o łą c z e n ia K o ścio łó w . G d y je d n a k n a S to lic y A p o s to ls k ie j n a s tą p ił p r a w ie tr z y le tn i v a c a t, w y d a w a ło się, że ż a d n a ju ż siła n ie z d o ła p o w s trz y m a ć p la n ó w a n d e g a w e ń s k ic h . W te j s y tu a c ji M ic h a ł z w ró c ił s ię o p o m o c do L u d w ik a Ś w ięteg o . P ro s z ą c g o o in te rw e n c ję w s p ra w ie w z n o w ie n ia p e r t r a k
ta c ji u n ijn y c h z K u rią R zy m sk ą, lic z y ł je d n o c z e ś n ie n a z a ż e g n a n ie k o n flik tu z K a ro le m , b ę d ą c y m ro d z o n y m b r a te m k r ó la fra n c u s k ie g o . L u d w ik .p odjął się te j m e d ia c ji, d o p ro w a d z a ją c do w z n o w ie n ia k o n ta k tó w B izan c ju m z R zym em . O b ie c a ł ta k ż e w p ły n ą ć n a w ła d c ę S y c y lii i z a p o b ie c je g o a g r e s y w n y m p la n o m . R e a liz a c ji te j o b ie tn ic y p rz e sz k o d z iła śm ie rć k r ó la w o b o z ie p o d T u n ise m , g d z ie p rz e b y w a ł o n p o d c z a s sw e j d ru g ie j k r u c ja ty . F a k t, ż e e p iz o d b iz a n ty ń s k i n ie z n a la z ł n a le ż y te g o m ie js c a w m o n o g ra fia c h p o ś w ię c o n y c h te m u w ła d cy, sp o w o d o w a n y z o s ta ł n a jp ra w d o p o d o b n ie j tym , że p o z a k ro n ik ą P rim a ta , n ie w s p o m in a o nim ż a d n e in n e źró d ło fr a n c u s k ie .
M ilc z e n ie to je s t z a s ta n a w ia ją c e i w ła ś n ie p r ó b a je g o w y j a ś n i e n ia s ta ła się g łó w n y m b o d ź c e m do n a p is a n ia te j p ra c y . C h o d ziło w n ie j ta k ż e o u s ta le n ie m o ty w ó w p o d ję c ia s ię o w e j m isji p rz e z L u d w i k a. Z w a ży ć n a le ż y , że za s p ra w ą P a le o lo g a F r a n c ja tra c iła s w o je w p ły w y w G re c ji, u s ta lo n e w w y n ik u IV k ru c ja ty . W te j s y tu a c ji z d u m ie w a m e d ia c y jn y g e s t L u d w ik a, c z y n io n y ja k b y n a p r z e k ó r in te re s o m f r a n c u s k ic h ro d ó w fe u d a ln y c h . D la c z e g o ta in te rw e n c ja , b ę d ą c a ta k ż e p ró b ą p rz e rz u c e n ia m o stu m ię d z y c h rz e ś c ija ń s tw e m z a c h o d n im i b iz a n ty ń s k im i sc h iz m a ty k a m i, n ie z o s ta ła d o s ta te c z n ie o ś w ie tlo n a w ź ró d ła c h ? D la z n a le z ie n ia o d p o w ie d z i n a to p y ta n ie k o n ie c z n a s ta ła się d o k ła d n a r e k o n s tr u k c j a w y p a d k ó w o p arta- n a s z c z e g ó ło w e j a n a liz ie p rz e k a z ó w ź r ó d ło w y c h o ra z u s to s u n k o w a n iu się do o p in ii p a n u ją c y c h w lite r a tu r z e p rz e d m io tu . S p o śró d ź ró d e ł s ta n o w ią c y c h p o d s ta w ę m y c h ro z w a ż a ń w y m ie n ić trz e b a p rz e d e w s z y s tk im te k s ty s ta ro f ra n c u s k ie , p o w s ta łe p o d k o n ie c w ie k u X III i n a p o c z ą tk u s tu le c ia n a s tę p n e g o . Są to ty p o w e p rz e k a z y n a r r a c y jn e , w w ię k sz o śc i o c h a r a k te r z e h a g io g ra fic z n y m , a to z te g o w z g lę d u , ż e tw o rz o n e b y ły w z w ią z k u z p ro c e s e m k a n o n iz a c y jn y m L u d w ik a, w y n ie s io n e g o n a o łta r z e w 1297 r. Do o w y c h ź ró d e ł z a lic z y ć n a le ż y b io g ra f ie k ró le w s k ie n a p is a n e p rz e z G o d fry d a d e B e a u lie u , W ilh e lm a d e C h a rtre s , W ilh e lm a d e S aim t-P athu s, W il h e lm a d e N a n g is i J o in v illa o ra z k ro n ik ę P rim a ta . T e n o s ta tn i p r z e k a z n ie m a z n a m io n h a g io g ra fii, je s t ra c z e j z w y c z a jn y m za p ise m k ro n ik a rs k im . O b o k ź ró d e ł fr a n c u s k ic h d u że z n a c z e n ie d la te m a tu m ia ły d w ie k r o n ik i b iz a n ty ń s k ie , o m a w ia ją c e p a n o w a n ie M ic h a ła V III. P ie rw s z a z p rz e ło m u X III i X IV w., k tó r e j a u to re m ie s t J e r z y P a c h y m e r e s i d ru g a — X IV -w ie c z n a , b ę d ą c a p rz e k a z e m N ik e fo ra G re g o ra s a . W p r a c y s w e j z a jm u ję s ię p o n ty fik a ta m i U r b a n a IV i K le m e n sa IV o ra z o k re s e m v a c a tu n a S to lic y A p o s to ls k ie j, trw a ją c y m od lis to p a d a 1268 do w rz e ś n ia 1271 r. W y k o r z y s ta ła m w z w ią z k u z ty m o d p o w ie d n ie to m y w y d a w n ic tw a re g e s tó w p a p is
-5 k ich . Z ra c ji o m a w ia n ia p o lity k i K a ro la A n d e g a w e ń s k ie g o k o n ie c z n a b y ła a n a liz a n ie k tó r y c h d o k u m e n tó w s y c y lijs k ic h o r a z ź ró d e ł w ło s k ich , ja k c h o ć b y ro c z n ik ó w g e n u e ń s k ic h cz y te ż k r o n ik i F ra S alim - b e n e z P a rm y . S z c z e g ó ło w e r o z p a tr z e n ie ty c h w s z y s tk ic h p rz e k a z ó w ź ró d ło w y c h o ra z z e s ta w ie n ie p ły n ą c y c h z ic h le k t u r y w n io s k ó w z o p i n ia m i p a n u ją c y m i w lite r a tu r z e p rz e d m io tu , p o z w o liło u k a z a ć ro lę, ja k ą o d e g r a ł w ła d c a fra n c u s k i w s p ra w ie , z k t ó r ą z w ró c ił się d o ń c e s a rz b iz a n ty ń s k i.
P re z e n tu ją c te u w a g i w s tę p n e , p r a g n ę w y ra z ić sw ą g łę b o k ą w d z ię c z n o ś ć P a n i P rof. d r H a lin ie E v e rt-K a p p e s o w e j za J e j po m oc i o p ie k ę . R ó w n ie s e r d e c z n ie d z ię k u ję P a n u D oc. d r. h ab . W a ld e m a ro w i C e ra n o w i za czas, k tó r y z e c h c ia ł m i p o św ię c ić , u d z ie la ją c c e n n y c h ra d i w s k a z ó w e k . O s o b n e p o d z ię k o w a n ie s k ła d a m n a r ę c e P a n a Prof. dr. h ab . O k ta w iu s z a J u re w ic z a , k tó re g o w n ik liw e u w a g i o k a z a ły się b a rd z o p o m o c n e w p rz y g o to w a n iu te j p ra c y d o d ru k u .
O D ZY SK A N IE K O N S T A N T Y N O P O L A W 1261 R. I ZABIEG I M IC H A Ł A PA LEO LO G A O U TR ZY M A N IE C E SA R S T W A B IZ A N T Y Ń SK IEG O
S a ra c e n i m ie lib y w ię c e j m iło sie rd z ia ! D o ta k ie j k o n k lu z ji w i e d z ie le k tu r a k ro n ik i N ik e ta s a C h o n ia te s a , k t ó r y o p is a ł z a c h o w a n ie u c z e s tn ik ó w IV k r u c ja ty w K o n s ta n ty n o p o lu 1. W c ią g u tr z e c h d n i w o js k a fr a n c u s k ie i fla m a n d z k ie p o d o k ie m w e n e c k ie g o d o ż y D an - d o lo o b e s z ły s ię z m ia s te m w sp o só b o k r u tn y . N ie u r a to w a ły G re k ó w ś w ię te o b ra z y . M o n a s te r y o g ra b io n o , p ija n i ż o łn ie rz e w je c h a li k o n n o d o b a z y lik i H a g ia S ofia. Z n isz c z y li o łta rz e , z r a b o w a li k o s z to w n o ś c i i n a c z y n ia litu rg ic z n e . Z o łd a c tw o n i e m ia ło lito ś c i d la k o b ie t i d zieci. K o n s ta n ty n o p o l u m a rł.
K o n s e k w e n c ją te j o so b liw e j k r u c ja t y p rz e c iw c h rz e ś c ija n o m 2 b y ło o p a n o w a n ie P ó łw y s p u B a łk a ń s k ie g o p rz e z k rz y ż o w c ó w . Z zie m p ó ł n o c n o -z a c h o d n ie j A z ji M n ie js z e j o ra z T r a c ji u tw o rz o n o C e s a rs tw o Ł a c iń sk ie z e s to lic ą w K o n s ta n ty n o p o lu 3. J e g o w ła d c ą z o s ta ł B ald w in , h r a b ia F la n d rii. W e n e c ja , b ę d ą c a sp ir itu s m o v e n s c a łe j k r u c j a ty, o trz y m a ła w y ją tk o w o a tr a k c y j n e te r y to r ia , d e c y d u ją c e o je j p a n o w a n iu h a n d lo w y m n a W sc h o d z ie . M a ją c ju ż u s ta lo n ą p o z y c ję n a A d ria ty k u , z a ję ła K re tę o ra z w ię k s z o ś ć w y s p n a M o rz a c h : J o ń s k im i E g ejsk im , a ta k ż e n a jw a ż n ie js z e m ia s ta n a d H e lle s p o n te m i P ro - p o n ty d ą , m. in. G a lip o lis i H e ra k le ę . W e n e c ja p a r ty c y p o w a ła r ó w n ie ż w p o d z ia le K o n s ta n ty n o p o la , o trz y m u ją c 3/8 o b s z a ru m ia sta . R esztę t e r y to r iu m b iz a n ty ń s k ie g o n a B a łk a n a c h z a ję ły p a ń s te w k a ł a 1 N i c e t a s C h o n i a t e s , H i s t o r i a , [w :] C o r p u s S c r i p t o r u m H i s t o r i a e B y z a n - i.inae [d a le j: C S H B ) , w y d . E. B e k k e r, B o n n a e 1835, s. 7 5 7 — 763. 2 T a k z a t y t u ło w a ł r o z d z ia ł p o ś w i ę c o n y IV k r u c j a c ie S. R u n c i m a n w s w e j t r z y t o m o w e j h is t o r ii k r u c ja t: T h e C r u s a d e a g a i n s t C h r i s t i a n s , [w :] A H i s t o r y o i t h e C r u s a d e s , v o l. I ll, T h e K i n g d o m o i A c r e , C a m b r id g e 1955, s. 107— 131. 3 S z c z e g ó ł o w e p r o p o r c je p o d z ia łu z ie m c e s a r s t w a m ię d z y k r z y ż o w c ó w : G. O s- t r o g o r s k i , D z i e j e B i z a n c j u m , p r z e k ł. p o d r e d . H . E v e r t - K a p p e s o w e j , W a r s z a w a 1967, s. 338— 339.
7 c iń s k ie p o w s ta łe w ś ro d k o w e j i p o łu d n io w e j G re c ji. W o k r e s ie p o c z ą tk o w y m p o d le g a ły o n e K ró le s tw u T e s s a lo n ik i, k tó re g o w ła d c ą z o s ta ł B o n ifacy de M o n tfe r ra t. A t ty k ę i B e o c ję o trz y m a ł ja k o le n n o B u rg u n d c z y k O tto n d e la R o ch e. P e lo p o n e z p o d z ie liły m ięd zy s ie b ie d w a ro d y fra n c u s k ie : V ille h a r d o u in i C h a m p litte . P o w s ta ło tu K s ię s tw o A c h ai, in a c z e j z w a n e M o re ą . „B ył to ja k b y k a w a łe k F ra n c ji p rz e n ie s io n y n a ziem ię g re c k ą " — n a p is a ł G. O s tro g o rs k i4. Z a p a m ię ta jm y to zd a n ie .
F r a n k o w ie n ie z d o ła li z a w ła d n ą ć c a ło ś c ią te r y to r ió w b iz a n ty ń sk ich . W r ę k a c h A n g e lo s ó w p o z o s ta ł d e s p o ta t E p iru , z a ś w T ra p e z u n - cie p o w s ta ło c e s a rs tw o tzw . W ie lk ic h K om inenów . K o n ty n u a c ją t r a d y cji B iz a n c ju m b y ło z a ło ż o n e w A z ji M n ie js z e j p a ń s tw o n ik e js k ie , k tó re g o w ła d c ą z o sta ł T e o d o r L a sk a ry s . W N ik e i z n a la z ł s c h r o n ie n ie w y g n a n y z n a d B osfo ru p a tr ia r c h a k o n s ta n ty n o p o lita ń s k i. D o k o n a n a p rz e z e ń k o r o n a c ja T e o d o ra n a d a ła p a n o w a n iu L a s k a ry d ó w o g ó ln o b i- z a n ty ń s k i c h a r a k te r . N ie c h ę ć k u Z a c h o d o w i, r o s n ą c a od w ie k ó w w B izancjum , o s ią g n ę ła s w o je a p o g e u m w 1204 r. i p rz e ro d z iła się w ja w n ą n ie n a w iść . I s tn ie ją c a sch izm a k o ś c ie ln a p o g łę b iła się je s z cz e b a r d z ie j i z d a w a ła się b y ć fa k te m n ie o d w r a c a ln y m 5. W r a z z n a s ta n ie m p a n o w a n ia ła c iń s k ie g o p ró b o w a n o n a r z u c ić G re k o m z a c h o d ni s y s te m o rg a n iz a c ji K o ś c io ła z s u p re m a c ją p a p ie s k ą ja k o z a s a d ą p o d s ta w o w ą . K le r g re c k i, a z w ła sz c z a n iż sz e s z c z e b le je g o h ie ra rc h ii, p o z o s ta w a ł n ie u g ię ty i tr w a ł w p rz y w ią z a n iu do d o g m a tó w sw o je j w ia r y o ra z ry tó w religijnych® .
C e s a r s tw o Ł a c iń sk ie o k a z a ło się tw o re m słab y m , o n ik ły c h s z a n s a c h u trz y m a n ia się. J u ż w la ta c h trz y d z ie s ty c h je g o s y tu a c ja fin a n s o w a b y ła do te g o s to p n ia fa ta ln a , iż s p r a w u ją c y o d 1237 r. w ła d z ę B aldw in II s z u k a ł p o m o c y n a Z ac h o d zie, g łó w n ie u k r ó la L u d w ik a Ś w ięteg o . F ilip, s y n B a ld w in a z o s ta ł o d d a n y w z a s ta w W e n e c ja n o m w z a m ia n za p o ż y c z k ę 7. T y m c z a se m za rz ą d ó w k o le jn y c h w ła d c ó w u m a c n ia ło s w ą p o z y c ję C e s a r s tw o N ik e js k ie . Za p a n o w a n ia J a n a III B a ta tz e s a (1222— 1254) p o d w o iło o n o s ta n s w e g o p o s ia d a n ia , z a jm u ją c z n a c z n ą cz ęść P ó łw y s p u B a łk a ń sk ie g o . W y e lim in o w a ło ty m sam y m k o n k u r e n c ję e p iro c k ic h A n g e lo só w , k tó ry m ta k ż e m a rz y ła się re k o n
-4 I b i d e m , s. 339. 5 P. L e m e r l e , B y z a n c e e t la c r o i s a c l e , [w :] R e l a z i o n i d e l X C o n g r e s s o I n t e r - n a z i o n a l e d i S c i e n z e S t o r i c e , v o l. I ll, R o m a 1955, s. 617. 6 R. L. W o l f f , T h e o r g a n i s a t i o n o l t h e L a t i n P a t r i a r c h a t e o l C o n s t a n t i n o p l e 1204— 1261. S o c i a l a n d A d m i n i s t r a t i v e C o n s e q u e n c e s o f t h e L a t i n C o n q u e s t , „Tra- d itio " 1948, v o l. 6, s. 33— 60. 7 R. L. W o l f f , T h e L a ti n E m p i r e o l C o n s t a n t i n o p l e 1204— 1261, [w :] A H i s t o r y o t t h e C r u s a d e s , red . K. M . S e 11 o n, v o l. I ll, M a d is o n 1975, s. 221— 223,
k w is ta K o n s ta n ty n o p o la 8. Z d o b y c ie m ia s ta p r z y p a d ło w u d z ia le M i c h a ło w i P a le o lo g o w i w 1261 r. — ta k z a k o ń c z y ła się n ie fo r tu n n a e g z y s te n c ja C e s a r s tw a Ł ac iń sk ie g o .
M ic h a ł D u k a s A n g e lo s K o m n e n P a le o lo g u ro d z ił s ię ok. 1224 r. Był p o to m k ie m trz e c h c e s a rs k ic h ro d ó w s p rz e d 1204 r. i ju ż s a m a ta o k o lic z n o ść p r e d e s ty n o w a ła g o do tr o n u c e s a r s k ie g o 9. L a ta c h ło p ię c e sp ę d z ił n a d w o rz e n ik e js k im , g d z ie J a n III B a ta tz e s tr a k to w a ł g o ja k w ła s n e d z ie c k o 10. Po ra z p ie r w s z y s ta n ą ł n a c z e le a rm ii w w ie k u 18 la t i z o s ta ł w y s ła n y d o M a c e d o n ii i E p iru . Z a rz ą d ó w T e o d o ra II L a s k a ry s a (1254— 1258) s y tu a c ja M ic h a ła n a d w o rz e u le g ła z m ia n ie. S ta ł się o b ie k te m in tr y g i b y ł n ie u s ta n n ie p o d e jr z e w a n y o z d ra d ę . T e o d o r, c ie r p ią c y n a e p ile p s ję , n ie k o n tr o lo w a ł s w o ic h a ta k ó w g n ie w u i ła tw o u le g a ł w p ły w o m ty c h , k tó ry m ro s n ą c a p o z y c ja p o lity c z n a i w o j sk o w a M ic h a ła z a c z y n a ła p rz e s z k a d z a ć . R e z u lta te m ta k ie j a tm o s fe r y b y ła u c ie c z k a P a le o lo g a do T u rk ó w R u m ijsk ic h , g d z ie p o z y s k a n o go do w a lk i z M o n g o ła m i, s ta w ia ją c n a c z e le c h rz e ś c ija ń s k ic h w o js k z a c ię ż n y c h 11. Z w ią z k ó w M ic h a ła z s u łta n e m Ik o n iu m c e s a rz b a rd z o s ię o b a w ia ł i w 1258 r. u d z ie lił m u p r a w a p o w ro tu . P o tr z e b o w a ł go b o w ie m do w a lk i z E p irem . N a g ła śm ie rć T e o d o r a II L a s k a r y s a w s ie rp n iu te g o ż ro k u o tw o r z y ła d ro g ę k a r ie r z e P a le o lo g a . Z g o d n ie z w o lą z m a rłe g o , r e g e n c ję i o p ie k ę n a d je g o 8 -le tn im sy n e m J a n e m m ia ł s p r a w o w a ć p ro to w e s tia r iu s z J e r z y M u z a lo n 12. W y w o ła ło to p o w s z e c h n ą n ie c h ę ć sp o łe c z n ą — M u z a lo n b y ł c z ło w ie k ie m n is k ie g o ro d u i n ie c ie s z y ł się p o p u la rn o ś c ią . W r a z ze z ło ż o n ą m u p rz y s ię g ą lo ja ln o ś c i, k tó r ą w im ie n iu m o ż n y c h s k ła d a ł M ic h a ł, n a s tą p iło p o z o r n e z a ła g o d z e n ie s y tu a c ji. W ty m sa m y m c z a s ie u tw o rz y ła się je d n a k s iln a o p o z y c ja p rz e c iw k o ro d z in ie M u z a lo n ó w 13. T ra g ic z n e r o z s tr z y g n ię c ie s p r a w y r e g e n c ji n a s tą p iło w k o ś c ie le w M a g n e z ji, g d z ie p r o to w e s tia riu s z i je g o b r a c ia z o s ta li z a b ic i p o d c z a s m sz y 14. 8 O p a n o w a n iu J a n a B a t a t z e s a — zo b .. O s t r o g o r s k i , o p . c i t . , s. 3 4 6 — 354. 9 D. J. G e a n a k o p l o s , E m p e i o i M i c h a e l P a l a e o l o g u s a n d t h e W e s t 1258—■ • 1282. A S t u d y i n B y z a n t i n e - h a t i n R e l a t i o n s , C a m b r id g e M a s s a c h u s e t t s 1959, s. 17— 18. 10 M ó w i o ty m M ic h a ł w s w e j a u to b io g r a f ii — I m p e r a t o r i s M i c h a e l i s P a l a e o l o g i d e v i t a su a , w y d . H . G r e g o i r e , „ B y z a n tio n " 195 9 /1 9 6 0 , v o l. 2 9 /3 0 , s. 451. 11 G e o r g i o s P a c h y m e r e s , D e M i c h a e l e e t A n d i o n i c o P a l a e o l o g i s , [w :] C S H B , v o l. I, w y d . E. B e k k e r, B o n n a e 1 835, s. 25. 12 G e a n a k o p l o s , o p . c i t . , s. 33; P r o to w e s t ia r iu s z — u r z ę d n ik , k tó r e m u p o d l e g a ł sk a r b p a ń s t w a b iz a n t y ń s k ie g o . B y ła t o j e d n a z n a j w a ż n ie j s z y c h f u n k c j i n a d w o r z e c e s a r s k im . 11 P a c h y m e r e s , o p . c it., s. 48— 49. 14 D o k ła d n y p r z e b ie g z d a r z e ń d a je G e a n a k o p l o s , o p . c i t . , s. 39— 41.
9 T e r a z g łó w n y m c e le m M ic h a ła b y ło z a p e w n ie n ie s o b ie le g a ln e j o p ie k i n a d m a ły m c e sa rz e m . S p rz y ja ła te m u s y tu a c ja p o lity c z n a C e s a r s tw a N ik e js k ie g o . N a w s c h o d z ie —• r o s n ą c e z a g ro ż e n ie z e s tr o n y M o n g o łó w , n a z a c h o d z ie •— e g z y s tu ją c e je s z c z e C e s a r s tw o Ł a c iń sk ie o ra z g ro ź n a k o a lic ja E p iru , A c h a i i S y c y lii, z m o n to w a n a p rz e z d e s p o tę M ic h a ła II p rz e c iw N ik e i. W ty c h o k o lic z n o ś c ia c h z g ro m a d z e n ie m o ż n y c h w y b ra ło M ic h a ła P a le o lo g a re g e n te m i o p ie k u n e m m a łe g o c e s a rz a . G re c k ie i ła c iń s k ie k o n ty n g e n ty w o js k a w y n io s ły g o n a ta r c z y ja k o sw e g o p r z y w ó d c ę 15. D a le j k a r i e r a te g o p o lity k a o g i ę t k im u m y ś le i w y b itn y c h z d o ln o ś c ia c h d y p lo m a ty c z n y c h p o to c z y ła
się bairdzo p rę d k o . J e j u w ie ń c z e n ie m b y ła k o r o n a c ja w św ię to B ożego N a ro d z e n ia 1258 r. N o w y c e s a rz m u s ia ł je s z c z e o d z y sk a ć K o n s ta n ty n o p o l, b y w p e łn i z a le g a liz o w a ć u z u r p a c ję . T u ró w n ie ż o k o lic z n o ś c i m u s p r z y ja ły — w b itw ie p o d P e la g o n ią (1259 r.) p o k o n a ł z je d n o c z o n e w o js k a M ic h a ła z E p iru , M a n fre d a S y c y lijs k ie g o i W ilh e lm a z A c h a i. B y ła to k o a lic ja w y ją tk o w o n ie z g r a n a , co P a le o lo g wy-; k o rz y s ta ł, z w ła ś c iw ą so b ie z rę c z n o ś c ią s ie ją c n ie z g o d ę m ię d z y a lia n ta m i16. T o z w y c ię s tw o z ła m a ło s u p re m a c ję ła c iń s k ą w G re c ji i p o zw o liło M ic h a ło w i n a k r o k o s ta tn i, k tó r y m m ia ł p rz y p ie c z ę to w a ć sw ą p o z y c ję p o lity c z n ą . W c e lu z d o b y c ia K o n s ta n ty n o p o la i d la z r ó w
n o w a ż e n ia w p ły w ó w w e n e c k ic h , M ic h a ł z w ią z a ł się z G e n u ą (k o n w e n c ja z N im feu m z m a rc a 1261 r.)17. A b y z a b e z p ie c z y ć a z ja ty c k ie g r a n ic e p a ń s tw a , u d z ie lił s c h r o n ie n ia s u łta n o w i Ik o n iu m , k t ó r y u c ie k ł do N ik e i p rz e d M o n g o ła m i. J e d n o c z e ś n ie , w ty p o w o b iz a n ty ń s k i sp o só b , ja k s tw ie rd z ił D. J. G e a n a k o p lo s , o b ie c a ł „ z a trz y m a ć " s u łta n a u s ie b ie w z a m ia n za m o n g o ls k ą n e u tr a ln o ś ć 18. K o n s ta n ty n o p o l z o s ta ł w z ię ty 25 lip c a 1261 r. A k c ja n ie s t a n o w iła w ię k s z e j tru d n o ś c i d la o d d z ia łó w n ik e js k ic h d o w o d z o n y c h p rz e z A le k s e g o S tra te g o p u la . P a c h y m e r e s w s k a z u je n a is tn ie ją c e t a j n e p o ro z u m ie n ie m ię d z y M ic h a łe m a G re k a m i z a m ie s z k u ją c y m i m ia s to 19. O k o lic z n o śc ią s p r z y ja ją c ą b y ła ta k ż e n ie o b e c n o ś ć w Z ło ty m R o g u flo ty w e n e c k ie j •— z a ję te j o b lę ż e n ie m c z a rn o m o rs k ie g o p o r tu D afn u - sion . M ia s to o p a n o w a n o b ły s k a w ic z n ie , B ald w in z d o ła ł je d n a k u c ie c . Z b ie g o w ie ła c iń s c y z n a le ź li s c h r o n ie n ie n a w e n e c k ie j E u b e i i już s ta m tą d e x - c e s a r z ła c iń s k i w sz c z ą ł la m e n ty n a d u t r a t ą sw e g o w ła d z tw a, k ie r u ją c je g łó w n ie n a d w ó r p a p ie s k i. M ic h a ł w k ro c z y ł do K o n 15 I b i d e m , s. 42. 16 I b i d e m , s. 58. 17 W a r u n k i tr a k ta tu i o c e n a j e g o p r z y d a t n o ś c i d la B iz a n c ju m — z o b . I b i d e m , s. 86— 91. ls I b i d e m , s. 81. w P a c h y m e r e s , o p . c i i ., s- 138— 142.
s ta n ty n o p o la 25 s ie rp n ia , u r z ą d z a ją c r e lig ijn ą p r o c e s ją z a m ia s t t r y u m fa ln e g o w ja z d u 20. B ył to z n a k o m ity c h w y t d y p lo m a ty c z n y , z je d n u ją c y m u p o p a r c ie lu d n o śc i, a z w ła sz c z a k le ru . T e r a z n a le ż a ło się sp o d z ie w a ć r e a k c ji Z a c h o d u n a z a is tn ia łe fa k ty . J a k z a te m w y g lą d a ł re z o n a n s z a ję c ia K o n s ta n ty n o p o la w E u ro p ie Z a c h o d n ie j?
„ S tu p id o s se n s im u s s e n s u s n o s tr o s ” — ty m i s ło w a m i d a ł w y ra z sw e m u o b u r z e n iu U rb a n IV w p iś m ie d o L u d w ik a Ś w ię te g o z 5 c z e rw ca 1262 r.21 i z d a n ie to o b ie g ło n ie ty le ó w c z e s n y św iat, ile w s z y s tk ie n ie m a l o p ra c o w a n ia n a u k o w e d o ty c z ą c e te g o o k re s u . Z w a ż y w sz y n a cz as n a p is a n ia listu , s p o s trz e c w y p a d a , że o s łu p ie n ie p a p ie s k ie tr w a ło dłu g o , z w ła sz c z a g d y w e ź m ie się p o d u w a g ę d a tę ro z p o c z ę cia p o n ty fik a tu U rb a n a (29 s ie rp n ia 1261 r.) i s z y b k ie d o ta r c ie in fo r m a c ji o u p a d k u K o n s ta n ty n o p o la d o V ite rb o za p o ś re d n ic tw e m W e n e - c ja n 22. R e k o n k w is ta s to lic y b iz a n ty ń s k ie j p rz e z M ic h a ła b y ła d la p a p ie s tw a c io se m m o cn y m . B olało o n o n a d u t r a t ą sw e g o p r e s tiż u p o li ty c z n e g o . P rz y p o m n ijm y n ie u s ta n n e w y s iłk i K o ś c io ła Z a c h o d n ie g o z m ie r z a ją c e do n a r z u c e n ia s w e j o rg a n iz a c ji o ra z u z n a w a n y c h p rz e z R zym d o g m a tó w w ia r y ty m G re k o m , k tó r z y m ie s z k a li w g r a n ic a c h C e s a r s tw a Ł ac iń sk ie g o . P o w tó rz e n ie w y d a r z e ń IV k r u c ja t y w c e lu p rz y w ró c e n ia p a n o w a n ia B a ld w in a s ta w a ło się te ra z re a ln y m n ie b e z p ie c z e ń s tw e m d la M ic h a ła . W m a ju 1262 r. U rb a n IV ro z p o c z ą ł n a w o ły w a n ie d o w y p r a w y p rz e c iw G re k o m , w y s y ła ją c s to s o w n e lis ty d o F ra n c ji, P o lsk i i A r a g o n u 23. P a tro n o w a ł ta k ż e k o a lic ji z ło ż o n e j z M o re i, z d e tr o n iz o w a n e g o B a ld w in a i W e n e c ja n z N e g ro p o n tu (Eubea). D la z a p e w n ie n ia ś ro d k ó w fin a n s o w y c h n a w a lk ę z P a le o lo g ie m , p a pież o g ło sił o p o d a tk o w a n ie n a o k r e s trz e c h l a t ty c h d u c h o w n y c h , k tó rz y p rz e z o s ta tn ie pó ł ro k u n ie p rz e b y w a li w s w o ic h d o b ra c h . S p e c ja ln i k o le k to r z y z o s ta li w y s ła n i do F ra n c ji, K a sty lii i A n g lii w c e lu p o b ra n ia ty c h o p ła t24. P o d a tk i w n ie s io n e p rz e z d u c h o w ie ń s tw o fr a n c u s k ie m ia ły b y ć ro z d z ie lo n e m ię d z y ty c h , k tó r z y w e z m ą u d z ia ł w w y p ra w ie , za ś ła c iń s c y b is k u p i w G re c ji z o s ta li z o b o w ią z a n i do p rz e z n a c z e n ia w p ły w ó w k o ś c ie ln y c h n a o b ro n ę r e s z te k p a n o w a n ia
20 G o a n a k o p l o s , o p . c i t . , s. 121.
21 O. R a y n a l d u s , A n n a l e s E c c l e s i a s t i c i, L u c c a 1747— 1756, 1262, § 40. C y t. za: W . N o r d c n , D a s P a p s t t u m u n d B y z a n z , B e r lin 1903, s. 401.
22 L. c it.
23 L ist z 21 m a ja 1262 r. d o p r o w in c j a ła f r a n c is z k a n ó w w e F r a n c ji, w z y w a j ą c y d o g ło s z e n ia k a z a ń p r z e c iw k o P a le o lo g o w i, (A . P o 11 h a s t, R e g e s t a P o n t i l i c u m R o - m a n o i u m 1108— 1304, v o l. II, B e r lin 1874— 1 8 7 5 , 18333; L e s r e g i s t r e s d ' U r b a i n I V , rod. J. G u i r a u d , v o l. II, P a r is 1901, s. 40, nr 131 (a takżte l i s t y w t e j s a m e j s p r a w ie d o p r o w in c j a ła d o m in ik a n ó w w P o ls c e ( P o i t t h a s t , 18332) i p r o w in c j a ła d o m in ik a n ó w w A r a g o n ie (P o 11 h a s t, 18338).
11 F ra n k ó w w R o m a n ii25. J e d n o c z e ś n ie U rb a n k ilk a k r o t n i e u p o m in a ł G e n u e ń c z y k ó w i p o d g ro ź b ą e k s k o m u n ik i z a b ro n ił im p o p ie r a n ia B izan c ju m 26. W e w s p o m n ia n y m w c z e ś n ie j liśc ie do L u d w ik a Ś w ięteg o , p a p ie ż z a c h ę c a ł w ła d c ę d o u d z ia łu w p ro p a g o w a n y m p rz e z s ie b ie p r z e d się w z ię c iu w s p ie r a ją c się a rg u m e n te m , iż z a ję c ie p o z o s ta ły c h p a ń s te w e k ła c iń s k ic h w G re c ji p rz e z M ic h a ła s p o w o d u je z a m k n ię c ie d ro g i d o J e ro z o lim y . L u d w ik n ie z a r e a g o w a ł n a te n a p e l. G e a n a k o p lo s , p o w o łu ją c się n a L. S te rn fe ld a , tłu m a c z y to w te n s p o s ó b : ,,L ud w ik, w ła d c a o n a jw ię k s z y m a u to r y te c ie n a Z a c h o d z ie , n ie z a m ie rz a ł w a l cz y ć z c h r z e ś c ija ń s k im c e s a rz e m , n a w e t je ś li b y łb y to g r e c k i sch iz- m a ty k , u z n a ją c , że c a ły w y s iłe k m ilita r n y n a le ż y p rz e z n a c z y ć n a o d z y s k a n ie J e r o z o lim y 1'27. M y ś l ta b ę d z ie ro z w in ię ta w ro z d z ia le n a s tę p n y m , w s k a z a ć je d n a k n a le ż y ju ż te ra z , że w 1262 r. w ła d c a fra n c u s k i ja k ie jk o lw ie k k r u c ja t y je s z c z e n ie p la n o w a ł —■ b y ł to b o w ie m o k re s , g d y p o u t r a c ie w 1260 r. u k o c h a n e g o sy n a , ró w n ie ż L u d w ik a, z a m ie rz a ł w y c o fa ć się z ż y c ia p o lity c z n e g o i p rz y w d z ia ć h a b it z a k o n n y 28. Z w ró ć m y u w a g ę n a o k re ś le n ie ,,sc h iz m a ty k " — s ta w ia ło o n o M ic h a ła i o d r e s ta u r o w a n e c e s a rs tw o p o z a n a w ia s e m w s p ó ln o ty c h r z e ś c ija ń s k ie j, w z a c h o d n im ro z u m ie n iu te g o p o jęcia '. P e jo r a ty w te n p o ja w ia się c z ę sto w d o k u m e n ta c h U rb a n a , n a w e t w ó w c z a s, g d y P a le o lo g c z y n i w y siłk i, b y n a w ią z a ć ro k o w a n ia w s p ra w ie u n ii ze S to lic ą A p o s to ls k ą , o czy m b ę d z ie m o w a w d a ls z e j części ro z d z ia łu .
I n t e r e s u j ą c e j e s t p rz e ś le d z e n ie r e a k c ji n a o d z y s k a n ie K o n s ta n ty n o p o la p rz e z G re k ó w w 1261 r. ró w n ie ż w in n y c h ź ró d ła c h , n ie ty lk o p a p ie s k ic h . S z c z e g ó ln e j u w a g i w y m a g a ją ź ró d ła z F ra n c ji i P ó łw y sp u A p e n iń s k ie g o — tu b o w ie m n a le ż a ło s p o d z ie w a ć s ię c h o ć b y o d n o to w a n ia , je ś li ju ż n ie s k o m e n to w a n ia p o w y ż sz e g o fa k tu p rz e z ó w c z e s n y c h k r o n ik a r z y 29. Z a s y g n a liz o w a n y w c z e ś n ie j b r a k z a in te r e s o w a n ia k r u c ja tą ze s tr o n y L u d w ik a Ś w ię te g o z d a je się z a p o w ia d a ć ig n o ra n c ję ź ró d e ł f r a n c u s k ic h w k w e stii b iz a n ty ń s k ie j. Is to tn ie , s p o ś ró d lic z n y c h p rz e k a z ó w o p is u ją c y c h ż y c ie te g o w ła d c y , je d y n ie W ilh e lm d e N a n g is,
2i G e a n a k o p l o s , op. c j s , 142. R o m a n i a — o k r e ś l e n ie f u n k c j o n u ją c e w ś r e d n io w ie c z u , o z n a c z a j ą c e B iz a n c ju m . 26 N o r d e n , o p . c i i . , s. 404. 27 G e a n a k o p l o s , B y z a n t i u m a n d t h e C r u s a d e s 1261— 1354, [w :] A H i s t o r y o i t h e C r u s a d e s , r e d . K. M . S e 11 o n, v o l. I ll, M a d is o n 1975, s. 34. Z ob .: R. S t e r n f o l d , L u d w i g s d e s H e i l i g e n K r e u z z u g n a c h T u n i s u n d d i e P o l i t i k K a r l s I. v o n S i z i l i e n , B e r lin 1896, s. 308. [ W s z y s t k ie c y t a t y w t łu m a c z e n iu a u to r k i] . 28 L. W a d d i n g , A n n a l e s M i n o r u m s e u T r i u m O r d i n u m a S. F r a n c i s c o I n s t i t u - t o r u m , v o l. IV , Q u a r a c c h i 1931, s. 171. 29 S o n d a ż n ie o b ją ł k r o n ik n ie m ie c k ic h z e w z g lę d u n a ó w c z e s n ą s y t u a c j ę p o li t y c z n ą R z e s z y (tz w . W i e l k i e B e z k r ó le w ie ) o r a z A n g lii, p o z o s t a j ą c e j n a u b o c z u w y d a r z e ń .
m n ich z o p a c tw a S a in t-D e n is, o d n o to w u je w s w e j b io g ra fii k r ó la F r a n cji, iż w 1261 r. „ G re c y o d z y s k a li K o n s ta n ty n o p o l, w s p o m a g a n i p rz e z G e n u e ń c z y k ó w m a ją c y c h W e n e c ja n w n ie n a w iś c i" 30. Z a p is te n z o s ta ł ro z w in ię ty w in n y m p rz e k a z ie te g o m n ic h a , m a ją c y m c h a r a k t e r ty p o w o k r o n ik a r s k i. M o w a j e s t ta m o w y p ę d z e n iu B ald w in a i Ł a c in n ik ó w z K o n s ta n ty n o p o la 31. N a s tę p n ie p o ja w ia się c y to w a n e ju ż z d a n ie o p o m o cy G e n u e ń c z y k ó w , za ś c a łą n o ta tk ę k o ń c z y rz e c z o w a k o n s ta ta c ja , ż e „w o d z y s k a n y m c e s a rs tw ie w ła d z ę o b ją ł P a le o lo g , a B ald w in u d a ł się d o F ra n c ji n a w y g n a n ie " 32. O b y d w a z a p is y d o w o d z ą , że P a ry ż m iał d o b re in fo rm a c je n a te m a t te g o , co d z ia ło s ię n a d B o sforem . U c ie c z k a B ald w in a, p rz y m ie rz e M ic h a ła z re p u b lik ą g e n u e ń s k ą p r z e ciw W e n e c ji i je g o k o r o n a c ja b y ły , ja k się o k a z u je , fa k ta m i z n a n y m i w e F ra n c ji. W n o ta tc e W ilh e lm a d e N a n g is n a le ż y p o d k re ś lić o b ie k ty w izm w p rz e k a z y w a n iu w ia d o m o śc i. O k re ś le n ie , że G re c y ,,o d z y s k a li" K o n s ta n ty n o p o l s u g e r u je , iż k r o n ik a r z u z n a w a ł le g a ln o ś ć re k o n - k w is ty d o k o n a n e j p rz e z P a le o lo g a . W y r a ż o n e p rz e z e ń z d a n ie p r z e s ta je b y ć p r y w a tn ą o p in ią , g d y w e ź m ie m y p o d u w a g ę fa k t, iż k ro n ik i z S a in t-D e n is t r a k tu je się ja k o sw e g o r o d z a ju o fic ja ln e s ta n o w is k o d w o ru — m n isi te g o o p a c tw a b y li c z ło n k a m i r a d y k r ó le w s k ie j i p e ł n ili w w ie k a c h ś re d n ic h w a ż n e fu n k c je d y p lo m a ty c z n e . N ie c o in n e w ra ż e n ie o d n o s im y p rz y le k tu r z e k ro n ik i G e ra rd a d e F ra n c h e to , p r o w in c ja ła d o m in ik a n ó w w P ro w a n s ji33. A u to r p o d a ł, że w 1261 r. K o n s ta n ty n o p o l z o s ta ł w z ię ty za s p ra w ą z d r a d y G re k ó w 34. D o k r o n ik a r z a d o ta r ły z a te m ja k ie ś in fo rm a c je o tym , iż z a m ie s z k u ją c y n a d B o sfo rem B iz a n ty ń c z y c y p o z o s ta w a li w ta jn y c h k o n ta k ta c h z P a- le o lo g ie m i w s to s o w n e j c h w ili d o p o m o g li S tra te g o p u lo w i, p o p rz e z o tw a r c ie b ra m , w z a ję c iu sto lic y . U ż y ty p rz e z a u to r a te rm in „ z d ra d a " d o w o d zi, że n ie u z n a w a ł on za le g a ln e p a n o w a n ia M ic h a ła w K o n s ta n ty n o p o lu .
C ie k a w e ś w ia d e c tw o n a te m a t re z o n a n s u , ja k i w y w o ła ło w e F r a n cji z a ję c ie K o n s ta n ty n o p o la p rz e z B iz a n ty ń c z y k ó w , s ta n o w i u tw ó r lite r a c k i p t.: La C o m p la in te d e C o n s ta n tin o p le a u to r s tw a R u te b e u fa . J e g o p o w s ta n ie E. F a ra l i J. B astin u s ta lili n a d ru g ą p o ło w ę 1262 r.33 M G u i l l a u m e d e N a n g i s , G ę s t a s a n c t a e m e m o r i a e L u d o v i c i r e g i s Fr an- c i a e , [w :] R e c u e i l d e s H i s t o r i e n s d e s G a u l e s e t d e la F r a n c e [d a le j: R H G F ] , v o l. X X , w y d . P. G. D a u n o u, J. N a u d e t, P a r is 1840, s. 414. 31 G u i l l a u m e d e N a n g i s , C h r o n i c o n , [w :[ R H G F , v o l. X X , s. 558. 32 L. ci t. 33 G e r a r d d e F r a n c h e t o , C h r o n i c o n , [w :] R H G F , v o l. X X I, w y d . J. G u i g n a u t i N . d e W a i 11 y , P a r is 1894, s. 3— 70. 34 I b i d e m , s. 4. 35 O e u v r e s c o m p l è t e s d e R u t e b e u i , w y d . E. F a r a l , J. B a s t i n , v o l. I, P a r is 1977, s. 419.
13 O sa m y m p o e c ie w ie m y m ało —■ w ie r s z e w s k a z u ją n a je g o p o w ią z a n ia z S z a m p a n ią — n a js ta r s z y p o c h o d z i z 1249 r., o s ta tn i z ro k u 12853fi. B ad a c z e l ite r a tu r y z w y k li n a z y w a ć R u te b e u fa X H I-w ie c z n y m V illo n em , co z n a jd u je u z a s a d n ie n ie w je g o tw ó rc z o śc i. B ędąc ż o n g le re m , z n a c z n ą część sw e g o ż y c ia R u te b e u f sp ę d z ił w P a ry ż u , je g o u tw o r y m ożn a w ięc n a z w a ć p re z e n ta c ją m ie js c o w e g o v o x p o p a li, g ło su , g d y id zie o r e a k c ję n a u p a d e k K o n s ta n ty n o p o la , o d m ie n n e g o o d o p in ii p rz e d s ta w io n e j w te k s ta c h W ilh e lm a d e N a n g is. W ie rs z , o k tó ry m m ow a, z d a je się być, w e d łu g u s ta le ń w y d a w c ó w , d o k ła d n ą o d p o w ie d z ią n a ro z p o c z ę tą p rz e z U rb a n a IV w m a ju 1262 r. a k c ję n a w o ły w a n ia do k r u c ja ty p rz e c iw B iz a n c ju m 37. S am ty tu ł m ó w i w ie le — R u te b e u f u b o le w a n a d u p a d k ie m K o n s ta n ty n o p o la . P rz y jrz y jm y się b liż e j te k s to w i: w e r s y 15— 24 d ru g ie j s tro fy z a w ie ra ją opis s y tu a c ji w G re c ji. P o e ta m ów i o u tr a c ie K o n s ta n ty n o p o la („ C o n s ta n tin o p le e s t p e r d u e ” ), o z a g ro ż o n e j p o z y c ji V ille h a r d o u in 'a w M o re i, o w y s iłk a c h K o ś c io ła z m ie r z a ją c y c h do u d z ie le n ia p o m o c y A c h a i38. W s tro fie tr z e c ie j a u to r w sp o m in a o n ie b e z p ie c z e ń s tw ie m o n g o lsk im i a p e lu je o po m o c d la G o d fry d a d e S e rg in e s, k tó re g o L u d w ik Ś w ię ty p o z o s ta w ił n a c z ele k o n ty n g e n tu w o js k fra n c u s k ic h , o p u sz c z a ją c S y rię po sw e j p ie rw s z e j k r u c ja c ie 39. K ró l ty m c z a se m n ie k w a p i się z o rg a n iz o w a n ie m w y p r a w y , p o d d a n y c a łk o w ic ie w p ły w o m m e n d y k a n c k im , co s t a j e się p r z e d m io te m k r y ty k i R u te b e u fa 40. R a c ję m a ją a u to rz y w y d a n ia , w id zą c w w ie rs z u r e p lik ę a rg u m e n tó w U rb a n a IV n a te m a t k r u c ja ty , a le w y d a je się, iż a n a liz ę tę m o żn a je s z c z e ro z w in ą ć . F u n k c jo n u ją c e w ź ró d ła c h i lite r a tu r z e o k re ś le n ie La F ran ce d 'O u tr e m e r p o ja w ia się, ch o ć n ie n a z w a n e , w ła ś n ie tu ta j! F r a n c ja z a m o rs k a — o w o c s w o is te g o k o lo n ia liz m u w w y d a n iu ś re d n io w ie c z n y m , w im ię s z la c h e tn e g o celu , ja k im b y ła w a lk a z n ie w ie r n y m i w o b ro n ie Ś w ię te g o G rob u. O w e re s z tk i p o s ia d ło ś c i k rz y ż o w c ó w p o w s ta łe w w y n ik u k o le jn y c h w y p r a w i z tru d e m u trz y m y w a n e tw ie rd z e : C e z a re a , A k ra , J a ffa — o to La F rance d 'O u tr e m e r , k tó r a z n ik n ie w k ró tc e z m a p y w w y n ik u b ły s k a w ic z n e j a k c ji e g ip s k ie g o s u łta n a B a jb a rs a . R u te b e u f z d a je się to p o ję c ie ro z c ią g a ć ta k ż e n a p a n o w a n ie V ille h a r d o u in 'a w G re cji, a w k a ż d y m r a z ie p rz e k o n u je g o a r g u m e n t p a p ie s k i o u t r a c ie p r z y c z ó łk a na B liskim W sc h o d z ie , je ś li M o re a z n a jd z ie się w rę k a c h G r e k ó w . P rz y p o m n ijm y , że A c h a ja tr a c i w ię k sz o ść sw y c h p o s ia d ło ś c i na
,r> I b i d e m , s. 35— 36. 37 I b i d e m , s. 420. 58 I b i d e m , s. 425, w . 15— 24. 39 L. ci f., w . 25— 30. m .O w p ły w a c h ś r o d o w is k a f r a n c is z k a ń s k o - d o m in ik a ń s k ie g o n a k r ó la b ę d z ie m o w a w r o z d z ia le IV .
P e lo p o n e z ie w 1262 r. L u d w ik Ś w ię ty n ie r e a g u je n a a p e le U rb a n a IV i w y d a je się, że c a ła F r a n c ja n ie w y k a z u je z a in te r e s o w a n ia ty m , co d z ie je się w G re cji. A n a liz o w a n y w ie rs z z a p rz e c z a je d n a k te m u s tw ie rd z e n iu . R u te b e u f, ż o n g le r p r z e b y w a ją c y g łó w n ie w P a ry ż u i o p i s u ją c y w s w y c h u tw o r a c h w ie le w y d a r z e ń w sp ó łc z e s n y c h , z o s ta w ił z a te m w a ż n e ś w ia d e c tw o u z u p e łn ia ją c e n a s z e ro z w a ż a n ia n a d re z o n a n se m , ja k i w y w o ła ło z a ję c ie K o n s ta n ty n o p o la p rz e z M ic h a ła Pale* o lo g a . P c e ta b o le je n a d je g o u t r a t ą i d o m a g a się p o m o c y d la M o re i
— La Frartće d'O u .trem er je s t z a g ro ż o n a i R u te b e u f b ije n a a la rm .
W a r to w sp o m n ie ć , iż s p ra w a K o n s ta n ty n o p o la p o ja w ia się ró w n ie ż , c h o c ia ż tr o c h ę p rz y p a d k o w o , w w ie r s z u pt.: La B a ta ille d e s Vicies c o n
trę ¡es V e rfu s 41. W u tw o rz e ty m p rz e d s ta w ił a u to r z w y c ię s k ą w a lk ę
sie d m iu C n ó t z sie d m io m a W a d a m i. O m a w ia ją c p rz y m io t p o k o r y n a p rz y k ła d z ie z a c h o w a n ia L u d w ik a Ś w ię te g o , p o e ta n ie o m ie sz k a ł je d n a k p rz e w ro tn ie w y p o m n ie ć k ró lo w i b r a k u z a in te r e s o w a n ia K o n s ta n ty n o p o lem i c a łą R o m a n ią 42. P ły n ie s tą d w n io s e k , że s p ra w a r a to w a n ia re s z te k p a n o w a n ia ła c iń s k ie g o w G re c ji b y ła ta k b lis k a R u te b e u fo w i, iż w s p o m n ia ł o n ie j w w ie r s z u n ie m a ją c y m c h a r a k t e r u p o lity c z n e g o . L e k tu ra o w y c h u tw o ró w p ro w a d z i z a te m d o s tw ie rd z e n ia , że w ia d o m ość o d o k o n a n e j p rz e z M ic h a ła re k o n k w iś c ie d o ta r ła s z y b k o do F ra n c ji, zaś p r o p a g a n d a k r u c ja to w a U rb a n a IV , w z y w a ją c a do w y p r a w y n a B izan c ju m , z y s k a ła z w o le n n ik ó w . Z e w s p o m n ia n y c h w ie r s z y w y n ik a ta k ż e , iż L u d w ik Ś w ię ty i je g o d w o rs k ie o to c z e n ie n i e b y li z a in te re s o w a n i u d z ie le n ie m p o m o c y z d e tr o n iz o w a n e m u c e s a rz o w i ł a c iń s k ie m u B ald w in o w i. T a p o s ta w a n ie z n a la z ła u z n a n ia w o c z a c h p a r y s k ie j o p in i p u b lic z n e j, c z eg o d o w o d e m j e s t k r y t y k a p o s tę p o w a n ia k r ó la d o k o n a n a p rz e z p o e tę . Z te j ra c ji z ro z u m ia łe s ta je się s ta n o w is k o o fic ja ln y c h ź ró d e ł fra n c u s k ic h , o d d a ją c e a tm o s fe rę o w e g o d e s in te te s ś e m e n t L u d w ik a d la ro s z c z e ń B a ld w in a . D a lsz e ro z w a ż a n ia p o z w o lą z a p e w n e w y ja ś n ić p rz y c z y n y te j p o s ta w y p r z y ję te j p rz e z k ró la .
A ja k i re z o n a n s n a P ó łw y s p ie A p e n iń s k im w y w o ła ły w ie śc i o z a ję c iu K o n s ta n ty n o p o la p rz e z M ic h a ła P a le o lo g a ? L e k tu ra k r o n ik w ło s k ic h z g ro m a d z o n y c h w M o n u m e n ta G e rm a n m e H isto rić a p rz y n o s i ró w n ie ż u c z u c ie n ie d o s y tu . O to s p o ś ró d w ie lu o p u b lik o w a n y c h ta m ź ró d e ł ita lsk ic h , m. im. k r o n ik : S ie n y , P a rm y c z y M e d io la n u , je d y n ie ro c z n ik i g e n u e ń s k ie , ro c z n ik i k la s z to r u św . J u s t y n y w P a d w ie i k r o n ik a b r a ta S a lim b e n e p rz y n o s z ą p e w n e in fo rm a c je n a in te r e s u ją c y ■*1 O e u v r e s c o m p l e l e s d e R u t e b e u l . . . , s. 30& — 312. « I b i d e m , s. 308, w . 8 5 — 93.
15 n a s te m a t43. N a k a r ta c h A n n a le s J a n u e n s e s n a z w a „ K o n s ta n ty n o p o l" p o ja w ia się d o s y ć cz ęsto , a to ze w z g lę d u n a w s p o m n ia n e ju ż w y ż e j p o w ią z a n ia p o lity c z n e P a le o lo g a z re p u b lik ą g e n u e ń s k ą . Z te j ra c ji ta k ż e w ła d c a b iz a n ty ń s k i w y s tę p u je w te k ś c ie ja k o ,,s e re n is s im u s do- m in u s P a le o lo g u s im p e ra to r G ra e c o r u m " 44. Z w ra c a u w a g ę ta lo ja ln o ś ć w o b ec p a r tn e r a z tr a k ta tu w N im feum . Z g o ry c z ą w s p o m in a n y je s t U rb a n IV, k tó r y „ p ie rw s z e g o ro k u s w e g o p o n ty fik a tu e k s k o m u n ik o w a ł G e n u e ń c z y k ó w za to, że z a w a rli u k ła d z P a le o lo g ie m p rz e c iw W e n e c ji" 45. K ro n ik a rz n ie p isz e o o k o lic z n o ś c ia c h z d o b y c ia K o n s ta n ty n o p o la, p o d a je n a to m ia s t sz c z e g ó ło w e d a n e o p o m o c y u d z ie lo n e j M ic h a ło w i p rz e z G e n u ę w 1261 r., a w ię c o w y p ły n ię c iu flo ty g e n u e ń s k ie j do R o m an ii p o d w o d z ą a d m ir a ła M a rin o B o c c a n e g ra 46. N a to m ia s t p o d ro k ie m 1262 a u to r z a n o to w a ł, iż G e n u e ń c z y c y u z y s k a li w a ż n e p o s ia d ło ści w s to lic y B izan cju m , n ie g d y ś n a le ż ą c e d o W e n e c ja n 47. P o d k re ś lił ta k ż e , iż od m o m e n tu w e jś c ia M ic h a ła P a le o lo g a do K o n s ta n ty n o p o la , z a c z ą ł o n u ż y w a ć ty tu łu n o v u s C o n sta n t inus, z n a m io n u ją c e g o le g a l n o ść p o w ro tu B iz a n ty ń c z y k ó w n a d B o sfo r48.
Z u p e łn ie in a c z e j p o tr a k to w a ł w s p o m n ia n e w y d a r z e n ia k r o n ik a r z k la s z to ru św . J u s ty n y w P a d w ie , k tó r y p o o p is ie e le k c ji U rb a n a IV w 1261 r. z a n o to w a ł, ż e ,,teg o ro k u p e w ie n G re k n a z w is k ie m P a le o lo g u s, co w y k ła d a się w ję z y k u ła c iń s k im : » d a w n a m ow a«, p o ś m ie rc i B a ta tz e sa i je g o sy n a , d ro g ą ty r a n ii n a rz u c ił sw ą w ła d z ę c a łe j G r e c ji" 4". Z d a ls z e j cz ęści p rz e k a z u w y n ik a , że k r o n ik a r z p o s ia d a ł d o b rą o r ie n ta c ję w p rz e b ie g u w y d a rz e ń n a P ó łw y s p ie B a łk ań sk im . W s p o m n iał o to o z w y c ię s tw a c h M ic h a ła n a d V ille h a r d o u in 'e m w b itw ie p o d P e la g o n ią , po czy m o p is a ł o k o lic z n o ś c i w e jś c ia d o m ia s ta o d d z ia łó w S tra te g o p u la , w s k a z u ją c n a p o ro z u m ie n ie m ię d z y P a le o lo g ie m a G re k a m i z a m ie s z k u ją c y m i m ia s to 50. P o z o s ta w ił ta k ż e in fo rm a c je 43 N a l e ż y ż a ło w a ć , ż c w i e l e ź r ó d e ł z a r c h iw ó w w ło s k ic h , t r a k t u j ą c y c h o s t o s u n k a c h z B iz a n c ju m , c z e k a j e s z c z e n a o p u b lik o w a n ie . Z ob.: M . B a 1 a r d, A . D u - c e l l i e r , L 'a p p o r t d e s a r c h i v e s i t a l o - d a l m a t e s à la c o n n a i s s a n c e d u P r o c h e - O r i e n t m e d i e v u l e , ,,J a h r b u c h d e r ö s t e r r e i c h i s c h e n B y z a n t i n i s t i k " 1981, v o l. 31, 2 ( = X V I I n t e r n a t io n a le r B y z a n t in is t ik e n k o n g r c s s , A k t e n , I [ B e ih e ft]). 44 C a l a r i et c o n t i n u a t o r u m A n n a l e s J a n u e [d a le j: A n n a l e s J a n u e n s e s ] , |w :] M o n u m e n t a G e r m a n i a e H i s t ó r i c a S c r i p t o r e s [d a le j: M G H S S ] , v o l. X V III, w y d . G. P e r t z, H a n n o v e r a e 1863, s. 242. 45 I b i d e m , s. 243. 4li L. c it. 47 L. c it. 4« L. c i'. 49 A n n a l e s S. J u s t i n a e P a t a v i n i , [w :[ M G H SS, v o l. X IX , w y d . M . J a f f e, H a n n o v e r a e 1866, s. 181. 5" I b i d e m , s. 181— 182.
o u c ie c z c e B e ld w in a do lu d n o ś c i ła c iń s k ie j n a Eufoeę51. O w ła d c y b iz a n ty ń s k im a u t o r w y p o w ia d a się ja k o o c z ło w ie k u p rz e b ie g ły m i p o d stę p n y m , z n a ją c y m m oc p ie n ią d z a , d z ię k i k tó re m u m o ż n a o s ią g n ą ć w s z y s tk o 52. J a k w id a ć , k la s z to r św . J u s ty n y w P a d w ie p o s ia d a ł b a r d z o d o b re w ia d o m o ś c i n a te m a t w y d a r z e ń w G re c ji, s tą d w n io s e k , że o w e w ie śc i d o c ie r a ły sz y b k o n a P ó łw y s e p A p e n iń s k i, p rz e d e w s z y s t k im za p o ś re d n ic tw e m G e n u i o ra z p o k o n a n y c h W e n e c ja n . W y r a ź n a n ie c h ę ć w o b e c P a le o lo g a i d y s k r e d y ta c ja je g o p o s tę p o w a n ia z d a je się w s k a z y w a ć , iż ro c z n ik i p a d e w s k ie p re z e n tu ją tu ta j o fic ja ln e s t a n o w is k o K u rii R z y m sk ie j (w r o z g r y w a ją c y c h się w ó w c z a s s p o ra c h g ib e lliń s k o -g w e lfo w sk ic h P a d w a b y ła po s tr o n ie p a p ie ż a ). P rz e b ie g z d a rz e ń s ta r a ją się o d d a ć w m ia rę o b ie k ty w n ie , c h o c ia ż ła tw o z a u w a ż y ć , iż M ic h a ł tr a k to w a n y j e s t ja k o u z u r p a to r , a c e s a rz B ald w in ja k o le g a ln y w ła d c a .
C ie k a w e s p o s trz e ż e n ia d o ty c z ą c e o m a w ia n e g o te m a tu p rz y n o s i t a k że k r o n ik a b r a ta S a lim b e n e z z a k o n u fra n c is z k a ń s k ie g o 53. A u to r te n p o c h o d z ił z P a rm y , z z a k o n e m z w ią z a ł się b a r d z o w c z e ś n ie i sz y b k o d o sz e d ł do w y s o k ic h g o d n o śc i. J u ż za ż y c ia In n o c e n te g o IV p o ja w ił się w o to c z e iu p a p ie sk im , w y k o r z y s ty w a n y m w ra z z in n y m i b ra ć m i d o ró ż n y c h p o s e ls tw . P re z e n to w a ł s ta n o w is k o p ro p a p ie s k ie i a n ty - c e s a rs k ie . W te k ś c ie je g o k ro n ik i z n a jd u je m y w ie le in fo rm a c ji d o ty c z ą c y c h G re k ó w , je sz c z e z c z a só w e g z y s te n c ji C e s a r s tw a N ik e js k ie g o , co m a z w ią z e k z p o s e ls tw e m fra n c is z k a ń s k im w y s ła n y m p rz e z I n n o c e n te g o IV do J a n a B a ta tz e s a d la n e g o c jo w a n ia s p r a w y u n ii k o ś c ie ln e j54. J e ś li ch o d zi o w y d a r z e n ia n a d B osforem , to F r a S a lim b e n e o d n o to w a ł k ró tk o , iż K o n s ta n ty n o p o l, k t ó r y n ie g d y ś p rz e z F ra n c u z ó w (w t e k ś cie: G a llico s) i W e n e c ja n b y ł z a ję ty , z o s ta ł o d z y s k a n y w d ro d z e w a lk i p rz e z P a le o lo g a , c e s a rz a G re k ó w 35. L a p id a rn o ś ć te j in fo rm a c ji w p o ró w n a n iu z o b fito śc ią m a te r ia łu w k r o n ic e p a d e w s k ie j, p o z w a la j e d n a k n a s p re c y z o w a n ie s ta n o w is k a a u to ra . P o d k re ś lić o to trz e b a u z n a n ie le g a ln o ś c i k r o k u M ic h a ła p o p rz e z u ż y c ie o k r e ś le n ia „ o d z y s k a n y " w o b e c K o n s ta n ty n o p o la o r a z fa k t n a z w a n ia P a le o lo g a c e s a rz e m G r e k ó w . Ś le d ząc je d n a k z a p is k r o n ik a r s k i d o ty c z ą c y l a t p ó ź n ie js z y c h , stw ie rd z ić w y p a d a , że z ra z u o b ie k ty w n a o p in ia fra n c is z k a ń s k ie g o a u to r a u le g a z m ia n ie i w o s ta tn ic h fr a g m e n ta c h te k s tu M ic h a ł p o jaw ia się ja k o „ p e w ie n P a le o lo g , k tó r y s p ra w o w a ł w ła d z ę n a d G re
51 I b i d e m , s. 182. 52 L. c it. 53 S a l i m b e n e d o A d a m , C h r u n i c o n , [w :] M G II S S , v o l. X X X II, w y d . O. II o 1 d e r-E g g e r, H a n n o v e r a e — L ip s ia e 1905— 1913. 54 I b i d e m , s. 320— 322. 55 I b i d e m , s. 464.
17
k a m i''5®. O k r e ś le n ie im p e ra to r z a c z y n a n a to m ia s t o z n a c z a ć B a ld w in a 57. P rz y c z y n ą te g o s ta n u rz e c z y "było z a p e w n e n a s ile n ie n a p ię c ia w s to s u n k a c h B iz a n c ju m z Z a c h o d e m za s p ra w ą K a ro la A n d e g a w e ń s k ie g o , z a m ie rz a ją c e g o w s k rz e s ić p a n o w a n ie ła c iń s k ie n a d B osfo rem . O w a z m ia n a n a s ta w ie n ia F r a S a lim b e n e w o b e c M ic h a ła P a le o lo g a j e s t z a p e w n e e f e k te m p ro p a g a n d y a n d e g a w e ń s k ie j, k t ó r a z y s k a ła so b ie o r ę d o w n ik a w S to lic y A p o s to ls k ie j. R o z w a ż a n ia d o ty c h c z a s o w e p ro w a d z ą z a te m do g e n e r a ln e g o s tw ie r d z e n ia , ż e ź ró d ła z a c h o d n ie p rz y n o s z ą m a ło in fo rm a c ji n a te m a t z d o b y c ia K o n s ta n ty n o p o la . P o d k re ś lm y je d n a k , iż s ą to ź ró d ła d o ty c z ą c e h is to rii w e w n ę trz n e j, co w p e w n y m s e n s ie u s p ra w ie d liw ia is tn ie ją c y s ta n rz e c z y . P rz e k a z y fr a n c u s k ie to w w ię k s z o ś c i te k s ty h a g io g ra - ficzne, s ła w ią c e L u d w ik a IX, a h a g io g ra fia rz ą d z i s ię in n y m i re g u ła m i n iż z w y c z a jn e k ro n ik i. Ź ró d ła w ło s k ie to z k o le i r e j e s t r n ie u s ta n n y c h w a lk m ię d z y g ib e llin a m i a g w e lfa m i. N ie m n ie j z e s z c z u p ły c h n o t a te k p o w s ta ły c h w e F r a n c ji i I ta lii w y n ik a , ż e w ia d o m o ś c i o w y d a r z e n ia c h w G re c ji d o c ie r a ły sz y b k o d o E u ro p y Z a c h o d n ie j, k r o n i k a r z e z a ś w m ia rę o b ie k ty w n ie u tr w a lili j e n a k a r ta c h s w y c h p r z e k az ó w . Z a te m to n ie b r a k w ie d z y z d e c y d o w a ł o tym , iż w ty lu in n y c h te k s ta c h p o m in ię to m ilc z e n ie m fa k t z d o b y c ia K o n s ta n ty n o p o la p rz e z M ic h a ła P a le o lo g a . W y d a je s ię ra c z e j, ż e o w o n ie w ie lk ie z a in t e r e s o w a n ie w y p a d k a m i n a d B o sfo re m n a le ż y tłu m a c z y ć ś re d n io w ie c z n ą „ w o jn ą św ia tó w " , w w y n ik u k tó r e j s c h iz m a ty c k ie B izan c ju m z n a la z ło się p o z a k rę g ie m k a to lic k ie g o c h r z e ś c ija ń s tw a . Ó w c z e s n y o rb is terra -
r u m z a jm o w a ł k r o n ik a r z y ty lk o do ty c h g ra n ic . D a le k o is to tn ie js z e
b y ły d la n ic h w y d a r z e n ia w e w n ę tr z n e n iż r e s ta u r a c ja C e s a r s tw a Bi z a n ty ń s k ie g o . S tw ie rd z ić w r e s z c ie n a le ż y , iż te n s ta n ź ró d e ł w ie r n ie o d z w ie rc ie d la r e a k c ję Z a c h o d u n a w y p a d k i g re c k ie . S p ra w a z a ję c ia K o n s ta n ty n o p o la n ie w y w o ła ła p rz e c ie ż aż ta k ic h e m o c ji, n a ja k ie lic z y ł U rb a n . W ś w ie c ie lic z ą c y c h się c z y n n ik ó w p o lity c z n y c h n ie
sp o w o d o w a ła n a jm n ie js z e g o ru c h u n a ó w c z e s n e j s z a c h o w n ic y z d a rz e ń , ch o c ia ż w ie rs z e R u te b e u fa i ro c z n ik i p a d e w s k ie d o w o d z ą, że p r o p a g a n d a a n ty b iz a n ty ń s k a o d d z ia ły w a ła s iln ie n a o p in ię p u b lic z n ą .
P a p ie ż w k r ó tc e sam o d s tą p ił o d s w y c h p la n ó w , a n g a ż u ją c się b e z re s z ty w p ro b le m y ita ls k ie . N a le ż y je s z c z e p o s ta w ić p y ta n ie o r e a l n o ś ć o d p o w ie d z i n a p a p ie s k ie w e z w a n ie ze s tr o n y A r a g o n u i P o lsk i. P ie rw s z y a d r e s a t n ie w y k r a c z a ł w s w y c h p r o je k ta c h p o lity c z n y c h ' p o z a S y c y lię , d ru g i b o r y k a ł s ię z k ło p o ta m i w e w n ę trz n y m i, u s iłu ją c p rz e z w y c ię ż y ć ro z b ic ie d z ie ln ic o w e . D la c z e g o z a te m U r b a n z w ra c a ł
56 I b i d e m , s. 509. 57 I b i d e m , s. 483.
się w ła ś n ie do n ich ? M o żliw e, że p ro w in c ja ło w ie d o m in ik a n ó w w ty c h o b y d w u p a ń s tw a c h m ieli je g o sz c z e g ó ln e z a u fa n ie i o c z e k iw a ł, iż z d o ła ją o d p o w ie d n io ro z p ro p a g o w a ć p rz e d s ię w z ię c ie p rz e c iw k o P ale- o lo g o w i. Z u w a g i je d n a k n a z u p e łn ie in n e z a in te r e s o w a n ia p o lity c z n e P o lsk i i A ra g o n u , a p e l p a p ie s k i trz e b a u z n a ć za c a łk o w ic ie c h y b io
n y 38. N a jb a rd z ie j p r a w d o p o d o b n y b y ł o d z e w F ra n c ji, k tó r y je d n a k n ie n a s tą p ił. N a Z a c h o d z ie d a w n o ju ż m in ę ły c z a s y e n tu z ja z m u k r u c ja to w e g o , a sam o d u c h o w ie ń s tw o , z w ła sz c z a fra n c u s k ie , b y n a jm n ie j
n ie k w a p iło się s u b s y d io w a ć w y p r a w y p rz e c iw M ic h a ło w i39. P a p ie s tw o, s tr o n a n a jb a r d z ie j z a in te r e s o w a n a , n ie m ia ło c z a s u n a r o z p a m ię ty w a n ie u t r a t y sw e g o p re s tiż u . N a a r e n ie p o lity c z n e j p o ja w ił się n o w y H o h e n s ta u f i o d ż y ły d a w n e k o n flik ty p a p ie s k o - c e s a rs k ie . M a n fre d , n ie p r a w y s y n F r y d e r y k a II, c o r a z b a r d z ie j d a w a ł s ię w e z n a k i S to lic y A p o sto lsk ie j. U rb a n IV p o s ta n o w ił p o ło ż y ć k re s je g o p a n o w a n iu n a S y cy lii. M ic h a ł V III P a le o lo g m ó g ł n a c h w ilę o d e tc h n ą ć — g ro ź b a k r u c ja ty p rz e c iw k o B izan c ju m o d s u w a ła się w czasie.
M a n fre d b y ł p o s ta c ią n ie b e z p ie c z n ą z a ró w n o d la p a p ie s tw a , ja k i d la M ic h a ła . P rz y p o m n ijm y je g o u d z ia ł w k o a lic ji, ro z g ro m io n e j p rz e z w o js k a b iz a n ty ń s k ie w b itw ie p o d P e la g o n ią . G e a n a k o p lo s w y r a ź n ie p o d k re ś la ł, że p o łą c z o n e s iły M a n fre d a i W e n e c ji p o p a r te a u to r y te te m p a p ie s k im b y ły b y w s ta n ie p o k o n a ć B iz a n c ju m i G e n u ę 80. U rb a n je d n a k n ie m ógł p o z w o lić n a to, a b y z n ó w u r o s ła w siłę p o tę g a H o h e n sta u fó w . D la M ic h a ła b y ło k o rz y s tn e w sz c z ę c ie p rz ez p a p ie ż a n a Z a c h o a z ie w ie lk ie j p ro p a g a n d y p rz e c iw M a n fre d o w i. W ra z z e śm ie rc ią F r y d e r y k a II n a s tą p iło d e f in ity w n e o d d z ie le n ie tzw . K ró le s tw a O b o jg a S y c y lii od C e s a r s tw a N ie m ie c k ie g o . O d te j p o r y p a p ie s tw o n ie u s ta w a ło w w y s iłk a c h , b y z a p e w n ić s o b ie n a p o łu d n iu są sia d a , k tó r y n ie m ia łb y nic w s p ó ln e g o z H o h e n sta u fa m i. P rz e w a g a
58 J a k n a le ż a ło s i ę s p o d z ie w a ć , sp r a w a z a j ę c ia K o n s t a n t y n o p o la p r z e z P a le o lo g a n ie w y w o ł a ł r e z o n a n s u w ź r ó d ła c h p o ls k ic h , ilu s t r u ją c y c h d o k ła d n ie ó w c z e s n ą tr u d n ą s y t u a c j ę w e w n ę t r z n ą p a ń s t w a . Z n is z c z o n a p r z e z T a ta r ó w M a ło p o ls k a (po n a je ź - d z ie w 1259 r.) o r a z z a g r o ż lo n e n ie u s t a n n ie p r z e z L it w in ó w M a z o w s z e b y ł y z b y t z a j ę t e s w o im i s p r a w a m i, b y a n g a ż o w a ć s ię w n ie p e w n e p r z e d s i ę w z i ę c i e U r b a n a IV . Zob.: d la p r z y k ła d u : R o c z n i k T r a s k i , [w :] M o n u m e n t a P o l o n i a e H i s t ó r i c a , v o l. II, w y d . A . B i e l o w s k i , L w ó w 1872, s. 839 o r a z J. D ł u g o s z , A n n a l e s s e u c h r o n i c a e In p l i t i R e g ni P o l o n i a e , 1. V II, V a r s o v i e 1975, s. 124— 125 i 135— 136. S a m fa k t z w r ó c e n ia s ię d o d o m in ik a n ó w p o ls k ic h , a b y w s w y c h k a z a n ia c h p o p a r li k r u c j a tę a n ty - b iz a n ty ń s k ą w y d a j e s i ę o t y l e n ie z r o z u m ia ły , ż e p a p ie ż , k tó r y n i e g d y ś b a w ił w P o ls c e ja k o le g a t I n n o c e n t e g o IV , z n a ł d o b r z e je j p r o b le m y z w ią z a n e z o b r o n ą g r a n ic . Z ob .: J. D u d z i a k , D z i e s i ę c i n a p a p i e s k a w P o l s c e ś r e d n i o w i e c z n e j , L u b lin 1974, s. 50. 59 G e a n a k o p l o s , E m p e r o r . . . , s . 143. 60 L. c ii.
