Medycyna Wet. 2006, 62 (9) 1016
Praca oryginalna Original paper
Gruczo³ krokowy (prostata) wchodzi w sk³ad narz¹-dów p³ciowych mêskich zarówno u ludzi, jak i u zwie-rz¹t. Prostata 2-5 letniego psa o masie cia³a oko³o 12 kg ma nastêpuj¹ce wymiary: d³ugoæ 1,7 cm, szerokoæ 22 cm, gruboæ 0,8 cm, posiada ¿ó³te zabarwienie i zbite utkanie. Le¿y w miednicy przy przedniej kra-wêdzi koci ³onowej. Powierzchnia gruczo³u jest gu-zowata. Pod³u¿na bruzda przebiegaj¹ca przez rodek gruczo³u dzieli go na dwa boczne p³aty. Prostata ota-cza u psa szyjkê pêcherza moczowego i pocz¹tkowy odcinek cewki moczowej. U psów wystêpuje tak¿e rozsiana czêæ gruczo³u krokowego, w postaci poje-dynczych p³acików le¿¹cych w cianie cewki moczo-wej, na krótkim odcinku tu¿ za g³ównym gruczo³em. W gruczole krokowym psów wystêpuj¹ ma³e, ¿ó³te, twarde twory, tzw. cia³a skrobiowate (3, 5).
Wielkoæ prostaty jest ró¿na, zale¿na przede wszyst-kim od wieku oraz rasy zwierzêcia. U starszych psów spotyka siê bardzo czêsto guzkowy niez³oliwy roz-rost gruczo³u krokowego, który mo¿e przebiegaæ bez-objawowo. Powstaje on prawdopodobnie jako prze-rost zastêpczy przy starczym zaniku gruczo³u.
Do podstawowych badañ, które s¹ wykonywane przy¿yciowo u pacjentów z podejrzeniem schorzeñ gruczo³u krokowego nale¿y: badanie palpacyjne gru-czo³u przez prostnicê, badanie hematologiczne i bio-chemiczne krwi, badanie moczu, badanie bakteriolo-giczne i mikroskopowe wydzieliny prostaty, okrele-nie czynnoci nerek, okreleokrele-nie stê¿enia swoistego antygenu sterczowego PSA (Prostate Specific Anty-gen), u ludzi tak¿e PSAP (Prostate Specific Acid Phos-phatase), okrelenie przep³ywu cewkowego moczu
(uroflowmetria), ocena zalegania moczu za pomoc¹ ultrasonografii, zapis oddawania moczu (czêstoæ objêtoæ), badanie przep³ywu cewkowego i cinienia wewn¹trzpêcherzowego, ultrasonografia stercza, ultra-sonografia górnych dróg moczowych oraz urografia a tak¿e endoskopia (cystoskopia lub wziernikowanie) dolnych dróg moczowych (10, 12).
Celem badañ by³o okrelenie rodzaju zmian nowo-tworowych wystêpuj¹cych w prostatach psów za po-moc¹ biopsji aspiracyjnej cienkoig³owej (BAC) oraz badania histopatologicznego, jak równie¿ porównanie zgodnoci otrzymanych wyników badañ.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ stanowi³o 50 prostat pobranych pod-czas badania sekcyjnego od psów ró¿nych ras. Zwierzêta by³y wybierane sporód zwierz¹t w wieku 8-15 lat dostar-czonych do Katedry Anatomii Patologicznej AR w Lubli-nie po wczeLubli-niejszym uzyskaniu pe³nego wywiadu, z któ-rego wynika³o, i¿ badane zwierzêta mia³y dolegliwoci ze strony uk³adów pokarmowego i moczowego. Po sekcyjnym wyizolowaniu ka¿dego gruczo³u wykonywano badanie cy-tologiczne opisywanej tkanki za pomoc¹ biopsji aspiracyj-nej cienkoig³owej (BAC), polegaj¹cej na pobraniu do oce-ny mikroskopowej komórek zaaspirowaoce-nych za pomoc¹ cienkiej ig³y (o rednicy poni¿ej 1 mm). Nastêpnie na szkie³-ku podstawowym wykonywano rozmaz cytologiczny z za-aspirowanych komórek oraz utrwalano go na mokro za pomoc¹ fixocytu, pozostawiano na 10 min., po czym bar-wiono wykonane rozmazy hematoksylin¹ i eozyn¹.
Po pobraniu materia³u z badanych tkanek do badania cytologicznego, pobierano ich wycinki do badania histo-patologicznego. Pobrane wycinki utrwalano w 10%
zbufo-Diagnostyka patomorfologiczna nowotworów
gruczo³u krokowego u psów
JACEK PIÓRKOWSKI, ZBIGNIEW NOZDRYN-P£OTNICKI, PIOTR LISTOS
Katedra Anatomii Patologicznej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
Piórkowski J., Nozdryn-P³otnicki Z., Listos P.
Pathomorphological diagnosis of neoplastic changes in dogs prostate
Summary
The aim of the examinations was to define the kinds of neoplastic changes in dogs prostate using biopsy techniques and histopathological method. Fifty dogs prostates which were received during the post mortem examination were used for the examination. In 14 cases neoplastic changes were diagnosed, 4 cases evidenced purulent inflammation, 17 no neoplastic growth, and 15 prostates had a normal structure. In this article these two described below methods of pathomorphological diagnosis are compared, simultaneously demonstrating their usefulness and the complete agreement of received results.
Medycyna Wet. 2006, 62 (9) 1017 rowanej formalinie oraz barwiono podobnie jak preparaty
cytologiczne hematoksylin¹ i eozyn¹. Po wykonaniu wy-mienionych badañ oceniono stwierdzone w nich zmiany.
Wyniki i omówienie
Wykonane badanie cytologiczne pozwoli³o na wstêpn¹ kwalifikacjê tocz¹cego siê procesu chorobo-wego, co z kolei znalaz³o potwierdzenie podczas ruty-nowego badania histopatologicznego. W badanych 50 prostatach rozpoznano 10 zmian nowotworowych o charakterze gruczolaka, 3 zmiany o charakterze gru-czolakoraka brodawkowatego, gdzie dodatkowo wy-st¹pi³y przerzuty do okolicznych wêz³ów ch³onnych oraz sieci, 1 zmianê o charakterze gruczolakoraka gro-niastego, a w 4 przypadkach stwierdzono zmiany o charakterze zapalenia ropnego. W 17 przypadkach stwierdzono rozrost niez³oliwy gruczo³u krokowego, natomiast 15 prostat nie wykazywa³o ¿adnych zmian morfologicznych (nie budz¹cy zastrze¿eñ wygl¹d ma-kroskopowy), co z kolei zosta³o potwierdzone prze-prowadzonym badaniem histopatologicznym, a wyko-nana na wstêpie biopsja pozwoli³a na wstêpn¹ kwali-fikacjê poszczególnych przypadków (tab. 1).
Obrazowa ocena patomorfologiczna zarówno mak-ro-, jak i mikroskopowa zale¿y w du¿ym stopniu od rodzaju materia³u pozyskanego do badania. Najczê-ciej s¹ to wycinki b¹d te¿ ca³e guzy usuniête podczas zabiegu chirurgicznego. Wprowadzenie biopsji aspi-racyjnej jako metody praktycznie bezinwazyjnej stwo-rzy³o zupe³nie nowe mo¿liwoci w zakresie wstêpnej diagnostyki przedoperacyjnej nowotworów w odnie-sieniu do prostaty (6, 7, 14). Cytodiagnostyka jako jed-na z ga³êzi patomorfologii w wielu przypadkach mo¿e w pewien sposób odroczyæ w czasie wykonanie bada-nia histopatologicznego, co oczywicie wi¹¿e siê z wy-konaniem zabiegu chirurgicznego. Czêsto w wiado-moci lekarzy klinicystów dominuje pogl¹d o cytodiag-nostyce jako metodzie ma³o dok³adnej i nie w pe³ni diagnostycznej. By³aby to prawda, gdyby nie istnia³y pewne kryteria diagnostyczne i wtedy ka¿dorazowe badanie cytologiczne musia³oby byæ potwierdzane badaniem histopatologicznym w celu ustalenia dalsze-go toku postêpowania. Kryteria te pozwalaj¹ na dosyæ precyzyjne rozpoznanie nowotworu, a w szczegól-noci czy jest to nowotwór z³oliwy, czy te¿ niez³oli-wy oraz pozwalaj¹ na okrelenie typu histologicznego guza. Nadal podstaw¹ diagnostyki
patomorfologicz-nej nowotworów jest badanie preparatów z wykorzys-taniem barwienia hematoksylin¹ i eozyn¹ chocia¿ na-le¿y podkreliæ, ¿e nie zawsze w tym przypadku mo¿-liwe jest ustalenie histogenezy guza, co pozwoli³oby na okrelenie jego pewnych cech biologicznych, w tym chocia¿by sposobu szerzenia siê nowotworu. Zasto-sowanie wtedy maj¹ tzw. techniki specjalne z wyko-rzystaniem immunopatologii, biologii molekularnej oraz genetyki (14).
W pimiennictwie podaje siê, ¿e wród schorzeñ gruczo³u krokowego u psów najczêciej spotyka siê zapalenie nie¿ytowo-ropne, zapalenie ropne oraz opi-sywany powy¿ej rozrost gruczo³u krokowego. Znacz-ne powiêkszenie prostaty stwierdza siê u 80% psów w wieku powy¿ej 8 lat (9, 14).
Zmiany o charakterze nowotworowym obejmuj¹ce prostatê stanowi¹ tylko kilkuprocentowy odsetek wszystkich zmian chorobowych dotycz¹cych tego na-rz¹du u psów, a charakter z³oliwy ma tylko oko³o 0,2%-1,4% wszystkich nowotworów diagnozowanych u psów (1). Zwraca siê uwagê na brak wp³ywu andro-genów na ich powstawanie (16). Nie stwierdza siê ¿ad-nej predyspozycji rasowej, lecz jedynie wiek zwierzê-cia wydaje siê czynnikiem decyduj¹cym o wystêpo-waniu schorzenia i mieci siê on w przedziale od 6 do 15 lat (2, 9). Z grupy nowotworów niez³oliwych w prostacie diagnozowany jest najczêciej gruczolak. Obraz mikroskopowy w tym przypadku mo¿e byæ do-syæ zró¿nicowany i w zasadzie zale¿y od rodzaju tkanki podlegaj¹cej procesowi rozrostu (³¹czna, miêniowa, gruczo³owa). Komórki gruczo³owe s¹ prawid³owo osa-dzone na b³onie podstawnej z niewielk¹ iloci¹ zrêbu ³¹cznotkankowego i brakiem komórek proliferuj¹cych w kierunku tego¿ zrêbu. Niekiedy stwierdza siê jedy-nie proliferacjê gruczo³ow¹ do wiat³a gruczo³ów w postaci wyroli o kszta³cie palczastym, co z kolei powoduje zmniejszenie lub ca³kowity brak czynnoci wydzielniczych (4, 15, 16). Przy rozrocie komórek ³¹cznotkankowych i miêniowych stwierdza siê wy-ranie mniejsz¹ iloæ elementów nab³onkowych. Na-le¿y wspomnieæ, ¿e komórki nab³onka walcowatego posiadaj¹ zawsze te same wymiary i cechuj¹ siê obec-noci¹ j¹der o jednakowej biegunowoci oraz kwaso-ch³onnymi ziarnistociami cytoplazmy, która jest mniej kwasoch³onna ani¿eli w przypadku prawid³owych ko-mórek prostaty. Mog¹ byæ one okr¹g³e lub wyd³u¿o-ne, o s³abo zaznaczonej biegunowoci z j¹drem po³o-¿onym centralnie oraz j¹derkami zajmuj¹cymi czêsto po³owê powierzchni komórki. Cytoplazma w tym przy-padku jest mniej kwasoch³onna ani¿eli w przyprzy-padku prawid³owych komórek prostaty i zawiera dobrze za-znaczone wakuole wype³nione mucyn¹ (ryc. 1, 2).
Nieco odmienna sytuacja przedstawia siê w odnie-sieniu do nowotworów o charakterze z³oliwym, gdzie niezwykle grone s¹ przerzuty, które wystêpuj¹ w 70--80% wszystkich przypadków, a pojawiaj¹ siê one w p³ucach, w wêz³ach ch³onnych okolicy biodrowej i rdzenia krêgowego oraz zdarzaj¹ siê w splotach na-y n a i m z y n z c i g o l o t a p o t s i h p y T Liczbaprzypadków u ³ o z c u r g t s o r z o r y w il o ³z e i n y w o k z u G 17 k a l o z c u r G 10 y t a w o k w a d o r b k a r o k a l o z c u r G 13 y t s a i n o r g k a r o k a l o z c u r G 11 e n p o r e i n e l a p a Z 14
Medycyna Wet. 2006, 62 (9) 1018
czyniówkowych mózgu, ¿y³ach okolicy biodrowej oraz w innych g³ównych naczyniach ¿ylnych. Rozrost nowotworowy w tym przypadku mo¿e prowadziæ do zrostów pêcherza moczowego z prostat¹ oraz prostni-cy z niektórymi fragmentami okrê¿niprostni-cy (8, 9, 13). U lu-dzi notowane s¹ tak¿e przerzuty do wêz³ów ch³onnych miednicznych, do koci i p³uc (11). Guzy nowotworo-we prostaty u zwierz¹t wyró¿niaj¹ siê dodatnim odczynem na fosfatazê kwan¹ i podwy¿szonym jej poziomem w surowicy, natomiast u ludzi czêsto ob-serwuje siê wzrost poziomu fosfatazy alkalicznej. Naj-czêciej wród form z³oliwych spotyka siê gruczola-koraka, który wystêpuje w trzech formach, jako: bro-dawkowaty, groniasty oraz rozetkowy (4, 13, 15).
Najbardziej rozpowszechnion¹ jest forma brodaw-kowata sk³adaj¹ca siê z du¿ych nieregularnych pêche-rzyków przypominaj¹cych brodawki wype³nione nabrzmia³ym nab³onkiem gruczo³owym, mog¹cym zawieraæ pewne iloci mucyny (ryc. 3). Pêcherzyki
poszczególnych p³atów otoczone s¹ tkank¹ ³¹czn¹ w³óknist¹. Cytoplazma obfituje w liczne ziarnistoci i charakteryzuje siê znaczn¹ kwasoch³onnoci¹. Wiêk-sza iloæ cytoplazmy w komórce powoduje czêsto prze-suwanie j¹dra na obrze¿e komórki, w zwi¹zku z czym przybiera ona kszta³t wyd³u¿ony (ryc. 4). Powstaj¹ce komórki o kszta³cie sygnetowatym produkuj¹ mucy-nê i wykazuj¹ pozytywne barwienie b³êkitem Alcianu oraz metod¹ PAS.
Niekiedy spotykana jest forma groniasta, która za-wiera ró¿nych rozmiarów rozga³êzienia otoczone przez zbite w³ókna tkanki ³¹cznej. Nab³onek tworzy czêsto jeden lub dwa poziomy komórek siêgaj¹cych w g³¹b grona. Czasami wyizolowane guzy maj¹ zr¹b w³ók-nisty i charakteryzuj¹ siê obecnoci¹ znacznej iloci mucyny.
Najrzadziej wystêpuje tzw. forma rozetkowa zbu-dowana z form pêcherzykowych zawieraj¹cych lite masy sk³adaj¹ce siê z komórek, które uk³adaj¹ siê na Ryc. 1. Rozrost niez³oliwy prostaty z ogniskami
wynaczy-nienia. Barw. HE. Pow. ok. 200 × Ryc. 2. Gruczolak. Znaczny rozrost nab³onka walcowategotkanki gruczo³owej prostaty z obecnoci¹ niezmienionej b³o-ny podstawnej. Barw. HE. Pow. ok. 200 ×
Ryc. 4. Zmienione komórki gruczolakoraka o wysokim stop-niu zró¿nicowania, znacznym pleomorfizmie i zmiennym sto-sunku j¹dra do cytoplazmy (N:C). Barw. HE. Pow. ok. 400 × Ryc. 3. Gruczolakorak brodawkowaty. Barw. HE. Pow. ok.
Medycyna Wet. 2006, 62 (9) 1019
kszta³t rozetek. Komórki s¹ bardzo ma³e, czêsto o kszta³cie szeciok¹ta z wyranie zaznaczon¹ cyto-plazm¹ oraz okr¹g³ym lub owalnym j¹drem u³o¿onym na obwodzie komórki.
Wyniki przeprowadzonych badañ wskazuj¹ jedno-znacznie, i¿ biopsja aspiracyjna cienkoig³owa jest sku-teczn¹, nieinwazyjn¹ metod¹ diagnostyczn¹ pozwala-j¹c¹ przy¿yciowo w sposób prosty i szybki potwier-dziæ lub zaprzeczyæ postawionej lub podejrzewanej diagnozie odnonie schorzeñ gruczo³u krokowego, a w szczególnoci, czy proces ma pod³o¿e nowotworowe czy te¿ nie. Ma to istotny wp³yw na wybór odpowied-niej metody leczenia przy wykryciu zmian patologicz-nych gruczo³u. Biopsja aspiracyjna cienkoig³owa jest wykonywana zarówno przez lekarzy klinicystów, jak i z powodzeniem mo¿e byæ wykonywana przez leka-rzy weterynarii wolno praktykuj¹cych pod warunkiem wczeniejszego zaznajomienia siê z zasadami techni-ki biopsyjnej oraz posiadania odpowiedniego sprzêtu (np. aparat USG, mikroskop, szkie³ka podstawowe oraz odczynniki chemiczne s³u¿¹ce do barwienia pre-paratów cyto- i histopatologicznych).
Poszukiwanie i sprawdzanie nowych metod diagno-stycznych gruczo³u krokowego ma szczególne znacze-nie ze wzglêdu na znacze-niewielk¹ liczbê publikacji w kra-jowym pimiennictwie weterynaryjnym dotycz¹cym tego zagadnienia oraz ze wzglêdu na czêsto pojawia-j¹ce siê problemy zdrowotne u psów w rednim i star-szym wieku, polegaj¹ce g³ównie na trudnociach w dawania ka³u, zaparciach, bolesnym i utrudnionym od-dawaniu moczu, os³abieniu si³y miêniowej koñczyn miednicznych oraz kulawiznach czêsto zwi¹zanych z zaburzeniami ze strony gruczo³u krokowego.
Wczesna przy¿yciowa diagnoza zmian powsta³ych w prostacie pozwala na ukierunkowan¹ i szybk¹ inter-wencjê lekarsk¹, co z kolei jest zwi¹zane z du¿ym prawdopodobieñstwem wyleczenia chorego zwierzê-cia. Zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu chorób
zwierz¹t czynniki ekonomiczne odgrywaj¹ obecnie olbrzymi¹ rolê, dlatego te¿ nie powinno siê mno¿yæ zbêdnych i drogich badañ. Nie mo¿e to jednak ograni-czaæ podejmowanych decyzji w zakresie badañ diag-nostycznych, które maj¹ znaczenie dla zdrowia pacjenta.
Pimiennictwo
1.Barsanti J. A.: [w:] Ettinger S.: Textbook of Veterinary Internal Medicine, Saunders W. B. Co., Philadelphia 1995, s. 1662.
2.Berry S. J.: Effects of aging on prostate growth in Beagles. Am. J. Physiol. 1986, 250, 1039-1045.
3.Chomiak M., Flieger S., Lewandowski M.: Splanchnologia zwierz¹t domo-wych. Wyd. AR, Lublin 1991.
4.Dube J. Y.: Single case report of prostate adenocarcinoma in a dog castrated 3 months previously. Morphological, biochemical and endocrine determina-tions. Prostate 1984, 5, 495-500.
5.Dubiel A.: Rozród psów. Wyd. AR, Wroc³aw 2000.
6.Finco D.: Prostate gland biopsy. Vet. Clin. North. Am. 1974, 4, 367-375. 7.Lamb C. R., Trower N. D., Gregory S. P.: Ultrasound-guided catheter biopsy
of the lower urinary tract: technique and results in 12 dogs. J. Small Anim Pract. 1996, 37, 413-416.
8.Leav I, Ling G. V.: Adenocarcinoma of the canine prostate. Cancer 1968, 22, 1329-1345.
9.Kennedy P. C., Cullen J. M., Edwards J. F., Goldschmidt M. H., Larsen S., Munson L., Nielsen S.: Histological classification of tumors of the genital system of domestic animals. Armed Forces Institute of Pathology, Washing-ton D. C. 1998, t. IV, 20-22.
10.Kidawa A.: Prostata mêski problem. ¯yjmy d³u¿ej 2001, 3, 1-5.
11.Schneider R.: Comparison of age, sex, and incidence rates in human and canine breast cancer. Cancer 1970, 26, 419-426.
12.Strze¿ek R., Janowski T.: Przydatnoæ wybranych wskaników enzymatycz-nych prostaty psa do oceny zmian jej funkcji pod wp³ywem finasterydu. Med. Wet. 2005, 61, 896-899.
13.Tamano S., Rehm S., Waalkes M. P., Ward M. J.: High incidense and histo-genesis of seminal vesicle adenocarcinoma and lower incidence of prostate carcinomas in the Lobund Wistar prostate cancer rat model using N-nitro-somethylurea and testosterone. Vet. Pathol. 1996, 33, 557-566.
14.Thrall M., Olson P., Freemyer F.: Cytologic diagnosis of canine prostatic disease. JAVMA 1985, 21, 95-102.
15.Waters D. J., Hayden D. W., Bell F. W., Klausner J. S., Qian J., Bostwick D. G.: Prostatic intraepithelial neoplasia in dogs with spontaneous prostate cancer. Prostate 1997, 30, 92-97.
16.Withrow S. J.: [w:] Withrow S. J.: Small Animal Clinical Oncology., Saun-ders W. B. Co., Philadelphia 1996, s. 276.
Adres autora: dr Jacek Piórkowski, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin; e-mail: jacpol@ar.lublin.pl
