A C T A I J N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
_________ FOLIA SOCIOLOGICA 9 , 1984
J e r z y K o n ia re k *
PORÓWNAMIE RÓŻNYCH SPOSOBÓW WERYFIKACJI INFORMACJI UZYSKANYCH W BADAN UCH Z WYKORZYSTANIEM KWESTIONARIUSZA
U z a sa d n io n e w ydaje s i ę p r z e k o n a n ie , ż e w ię k s z o ś ć b ad a ń wykor z y s tu j ą c y c h wywiad k w e stio n a wykor iu s z o w y ja k o n a wykor z ę d z i e z b i e wykor a n i a d a -n y ch p o d e jm u je s i ę z I -n t e -n c j ą p o z -n a -n ia r z e c z y w i s t o ś c i s p o łe c z n e j i fo rm u ło w a n ia sądów o t e j r z e c z y w i s t o ś c i , a n i e j e d y n i e po t o , by z d a ć sp raw ę z t e g o , J a k i c h o d p o w ie d z i u d z i e l i ł y p y ta n e o s o b y , c z y l i by móc form ułow ać j e d y n i e z d a n ia o t y p i e r e a k c j i w e rb a ln y c h w y s tę p u ją c y c h w s y t u a c j i wywiadu w t r a k c i e b a d a ń . B adacz re z y g n u -j ą c y z te g o m inim allzm u p o zn aw czeg o , ja k im b y ło b y p r z e d s t a w i e n i e wyników b ad ań w p o s t a c i z d a ń , z d a ją c y c h sp ra w ę z ro z k ła d ó w odpo-w ie d z i u d z ie lo n y c h na p o s ta odpo-w io n e re sp o n d en to m odpo-w t r a k c i e wywiadów p y t a n i a , na r z e c z m ów ienia o z ja w is k a c h r e a l n i e w ż y c iu s p o ł e c z -nym w y s tę p u ją c y c h p o w in ie n u św iad o m ić s o b i e , na j a k i e j p o d s ta w ie p r z e k s z t a ł c a z a r e j e s t r o w a n e p r z e z a n k i e t e r a , a c z ę ś c i e j j u ż z a k l a -s y fik o w a n e p r z e z k o d e ra o d p o w ie d z i re -sp o n d e n tó w na -są d y o b ad an y ch z j a w is k a c h , n i e z a l e ż n i e od t e g o , cz y s ta n o w ią j e tz w . f a k t y ( z e -w n ę tr z n e ) , cz y o p i n i e re sp o n d e n tó -w . P ró b ę z r e k o n s tr u o w a n ia 1 s y -s t e m a t y z a c j i z a ło ż e ń przyjm ow anych p r z e z ró ż n y c h b a d a c z y , a będą-cy ch p o d sta w ą p r z e k s z t a ł c e ń p o d j ą ł J . L u ty ń s k i1 . Ta r e k o n s t r u k c j a , o p a r t a na p r a c a c h em p iry c z n y c h ro z m a ity c h b a d a c z y i uw agach m etodologów o d n o sz ą c y c h s i ę do te g o z a g a d n i e n i a , p o z w o liła na w y r ó ż n ie n ie ró ż n y c h k o n c e p c j i p y t a n i a k w e s t i o n a r i u -* M g r, s t . a s y s t e n t w I n s t y t u c i e S o c j o l o g i i UL. ' I 0 J . L u t y ń s k i , K o n c e p c je p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e g o , i c h z a s t o s o w a n i e w b a d a n i a c h , k o n se k w e n c je i m o ż l i w o ś c i , " P r z e -g l ą d S o c j o lo -g ic z n y * ' 1 9 7 8 , t . 30 o r a z t e n ż e , P y t a n i e j a k o
na-r z ę d z i e -w suna-rve yow ych b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h , " S t u d i a S o c j o l o -g i c z n e " 1979, z . 2.
szow ego. J e d n ą z n i c h J e s t tz w . r o z s z e r z o n a in fo rm a c y jn a k o n c e p c ja p y t a n i a . B adacz p rz y jm u je t ę k o n c e p c ję w te d y , g d y : 1) p r z e d z e -b ra n ie m m a t e r i a łu p o t r a f i d o k ł a d n ie z d e fin io w a ć b a d a n e z ja w is k o o r a z 2 ) u z n a j e , p r a k t y c z n i e w s to s u n k u do w s z y s tk ic h b ad a n y ch J e d n o s te k i w s z y s tk ic h u d z ie lo n y c h p r z e z n i e o d p o w ie d z i, i ż u d z i e -l a n i e o d p o w ie d z i n a -l e ż ą c e j do o k r e ś -lo n e j k a t e g o r i i J e s t równoważne p r z y n a l e ż n o ś c i j e d n o s t k i b a d a n ia do o k r e ś lo n e j k l a s y z j a w is k . In -nymi sło w y u jm u ją c d r u g i z wamnków p o s łu g iw a n ia s i ę r o z s z e r z o n ą in fo rm a c y jn ą k o n c e p c ją p y t a n i a : b a d a c z p r z y jm u je , ż e p r a k t y c z n i e w s z y s tk ie o trz y m a n e od re sp o n d e n tó w o d p o w ie d z i p rz y n o s z ą praw dziw ą in f o r m a c ję p o s z u k iw a n ą , c z y l i s ą praw dziw ym i o d p o w ied z ia m i na je d n o s tk o w e p y t a n i e b a d a c z a , t j . na p y t a n i e s ta w ia n e s o b i e p r z e z b a d a c z a w s to s u n k u do k a ż d e j j e d n o s t k i b a d a n ia .
Aby tr a k to w a ć p y t a n i e k w e s t i o n a r iu s z a i o d p o w ie d z i na n i e g o d n ie z omawianą k o n c e p c ją b a d a c z m usi m ieć p ew n o ść, i ż n i e wy-s t ę p u j ą b łę d y p o m iaru na p o z io m ie J e d n o wy-s t k i b a d a n ia . Pewność t a pow inna o p i e r a ć s i ę na p r z e s ł a n k a c h e m p iry c z n y c h , a n i e być t y l k o wyrazem p r z e ś w ia d c z e ń s u b ie k ty w n y c h c z y , c z ę ś c i e j , p r a g n ie ń b a d a -c z a by t a k w ła ś n i e b y ło . J a k a j e s t s z a n s a na e m p iry c z n e upraw o-m o c n ie n ie c h a r a k t e r y s ty c z n e g o d l a t e j k o n c e p c j i p y t a n i a z a ł o ż e n i a , ż e w s z y s tk ie o d p o w ie d z i b ad a n y ch p r z y n o s z ą in f o r m a c je p o sz u k iw a n e i ż e s ą t o I n f o r m a c je praw dziw e? P o b ie ż n y o g lą d d an y c h z ro z m a i« t y c h bad ań u k a z u je , i ż r e g u łą j e s t w y stę p o w a n ie t a k i c h r e a k c j i na p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z a , k t ó r e n i e p rz y n o s z ą i n f o r m a c j i p o s z u -kiw anych p r z e z b a d a c z a ( ro z m a ite g o r o d z a j u o d p o w ie d z i n i e i s t o t n e k r y j ą c e s i ę w k a t e g o r i a c h nazyw anych n a j c z ę ś c i e j " b ra k d a n y c h " ). J a k można s ą d z ić na p o d s ta w ie d o ty c h c z a s p row adzonych a n a l i z w ery-f i k a c y j n y c h , t a k ż e n i e w s z y s t k ie o d p o w ie d z i p r z y n o s z ą c e in fo rm a c j e p o sz u k iw a n e z a s ł u g u j ą na p e ł n e z a u f a n i e , n i e w s z y s tk ie p rz y n o -s z ą in f o r m a c j e zg o d n e z rz e c z y w i-sty m -stan em r z e c z y . D la te g o o c z e -k u ją c n e g a ty w n e j o d p o w ie d z i na p y t a n i e , c z y w s z y s tk i e u z y sk iw a n e w t r a k c i e b a d a ń o d p o w ie d z i p rz y n o s z ą t a k i e ja k o ś c io w o i n f o r m a c j e , J a k i c h o c z e k u je b a d a c z , n a le ż y p o s ta w ić p y t a n i e n a s t ę p u j ą c e : i l e w prow adzonych b a d a n ia c h j e s t t a k i c h o d p o w ie d z i u z y sk a n y c h od r e -sp o n d e n tó w , k t ó r e n i e p rz y n o s z ą i n f o r m a c j i p o szu k iw a n y ch lu b p r z y n o s z ą f a ł s z y w e i n f o r m a c j e p o szu k iw a n e? P o s ta w ie n i e te g o p y t a -n i a r o d z i p ro b le m z n a l e z i e n i a i o p e ra ty w n e g o s t o s o w a n i a ró ż n y c h t a k i c h sposobów p o s t ę p o w a n i a , k t ó r e p o z w o li ł y b y o c e n i ć j a k o ś ć i n -f o r m a c j i , a t a k ż e wzajemnego do s i e b i e s to s u n k u owych sposobów
sz a c o w a n ia j a k o ś c i u zy sk a n y c h d a n y c h . Te sp o so b y p ro w ad zące do o c e n y w a r t o ś c i d an y c h nazyw ać będziem y m etodam i ( s p o s o b a m i, p r o c e -d u r a m i) w e r y f i k a c j i .
Tak w ię c , ab y sto so w a ć w p r a k ty c e r o z s z e r z o n ą in fo rm a c y jn ą k o n c e p c ję p y t a n i a b a d a c z p o w in ie n w ie d z ie ć , ż e i l o ś ć p o p e łn io n y c h b łę d ó w , c z y l i i l o ś ć u z y sk a n y c h n ie p ra w d z iw y c h i n f o r m a c j i J e d n o s t r kowych j e 3 t znikom a ( i d e a ł e m b y ła b y s y t u a c j a , gdyby n i e b y ło i c h
w c a lo ) . W arunkiem u z y s k a n ia t a k i e j w ied zy j e s t d y sp o n o w an ie sp o sobam i p o z w a la ją c y m i o c e n ić w a r to ś ć u z y sk a n y c h r e z u l t a t ó w sp o s o -bami w e r y f i k a c j i d an y c h .
Pow yższe uw agi m ia ły na c e lu n a s z k ic o w a n ie s z e r s z e g o k o n te k - s t u , w ja k im n a le ż y sy tu o w ać p ro b le m a ty k ę w e r y f i k a c j i i n f o r m a c j i u z y sk a n y c h w b a d a n ia c h z w y k o rz y sta n ie m wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e -go o r a z p ro b le m o cen y ró ż n y c h sposów w e r y f i k a c j i . I . Typy w e r y f i k a c j i s to so w a n e w b a d a n ia c h W b a d a n ia c h z a s to s o w a n o dwa ty p y w e r y f i k a c j i ( m e to d w e r y f i k a -c j i ) » w e r y f i k a -c j ę z e w n ę t r z n ą i w e r y f i k a -c j ę w ew nętrzną2 . W e ry fik a -c j a z e w n ę tr z n a i n f o r m a c j i u z y s k a n y c h w t r a k c i e wywiadu p o l e g a na z e s t a w i e n i u t y c h i n f o r m a c j i z i n f o r m a c j a m i u z yska nym i na i n n e j d r o d z e , w n i e c o in n y s p o s ó b , ów in n y s p o s ó b może s i ę r ó ż n i ć od s p o s o b u J a k im J e s t wywiad k w e s t i o n a r iu s z o w y w m n iejszy m l u b w ięk-szym s t o p n i u , pod wieloma ro z m a ity m i w z glę dam i. Z p u n k t u w id z e n ia p r o b l e m a t y k i w e r y f i k a c j i ważny j e s t s t o p i e ń w j a k i m t e n i n n y sp o -só b możemy u z n a ć za b a r d z i e j pewny, t j . d a j ą c y w i ę k s z e prawdo-p o d o b ie ń s tw o u z y s k a n y c h prawdo-p raw dziw ych i n f o r m a c j i prawdo-p o s z u k iw a n y c h . Moż-l i w o ś c i w z a k r e s i e o ceny j a k o ś c i i n f o r m a c j i z wywiadu k w e s t i o n a -riu s z o w e g o s ą tym w i ę k s z e , im ów s p o s ó b J e s t b a r d z i e j n ie z a w o d n y , p e w n ie j p ro w a d ząc y do i n f o r m a c j i , k t ó r y c h z e w zględu na i c h j a -k o ś ć , o c z e k u j e b a d a c z . Zwykle ów l e p s z y s p o s ó b j e s t b a r d z i e j p r a c o c h ł o n n y , b a r d z i e j k o s z to w n y , m n iej wygodny w u ż y c iu n i ż wyw iad k wyw e s t i o n a r iu s z o wyw y i t o t ł u m a c z y r e z y g n a c j ę z n i e g o wyw s t a n d a r -dowych b a d a n i a c h . 2 P a t r z j J . L u t y ń s k i , A n a l i z y w e r y f i k a c y j n e w b a d a -n i a c h z z a s to s o w a -n ie m wywiadu k w e s t i o -n a r i u s z o w e g o , i c h ro d z aj-e i m o ż l i w o ś c i , [w:] A n a l i z y i p ró b y t e c h n i k badawczych w s o c j o l o g i i , r e d . Z. G o s tk o w s k i, J . L u t y ń s k i , t . 5 , Wrocław 1975.
W e r y f i k a c j a w ew nętrzna p o l e g a na o c e n i e p r o c e s u badawczego p row a dząc ego od s fo rm u ło w a n ia p r z e z b a d a c z a p y t a n i a k w e s t i o n a r i u -szowego do z a k l a s y f i k o w a n i a J e d n o s t k i b a d a n ia do o k r e ś l o n e j k l a s y bad a n y c h z j a w i s k . Jednym z ogniw t e g o p r o c e s u form ow ania i n f o r m a -c j i s ą r e a k c j e w e w n ętrzn e r e s p o n d e n t a na z a d a n e mu p y t a n i e . Wery-f i k a c j a w ew nętrzna k o n c e n t r u j ą c a s i ę na tym e t a p i e p r o c e s u form o-w ania i n f o r m a c j i p o l e g a na s t o-w i e r d z e n i u , c z y u r e s p o n d e n t a , w p r z y p a d k u k a ż d e j o d p o w ie d z i u d z i e l o n e j na p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a , z a c h o d z i ł y c z y n i e z a c h o d z i ł y p r o c e s y u z n a n e p r z e z b a d a c z a z a ko-n i e c z ko-n e , by o c z e k iw a ć o d p o w ie d z i i s t o t n e j , p r z y n o s z ą c e j p o s z u k i waną i n f o r m a c j ę i z a ra z e m t r a f n e j ( p r z y n o s z ą c e j praw dziw ą i n f o r m a -c j ę p o s z u k i w a n ą ) . Z a s to s o w a n ie w e r y f i k a c j i w e w n ę trz n e j do t e g o f r a g m e n tu p r o c e s u formow ania i n f o r m a c j i , j a k i m s ą p r o c e s y wewnę-t r z n e r e s p o n d e n wewnę-t a , z a k ł a d a k o n i e c z n o ś ć u p r z e d n i e g o s k o n s t r u o w a n i a p r z e z b a d a c z a w s to s u n k u do każdego w e ryfikow ane go p y t a n i a modelu p ra w id ło w eg o p r o c e s u form ow ania i u d z i e l a n i a o d p o w ie d z i na p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z a , c z y l i modelu t a k i c h r e a k c j i r e s p o n d e n t a , k t ó r e doprow adzą do t e g o , ż e j e g o odpow ied ź b ę d z i e i s t o t n a i t r a f n a .
I I . S to s o w a n ie w b a d a n i a c h t e c h n i k i w e r y f i k a c j i z e w n ę t r z n e j
W b a d a n i a c h z a s to s o w a n o dwa s p o so b y p o s t ę p o w a n i a , k t ó r e na i n -n e j d r o d z e m i a ł y p r z y -n i e ś ć t e i -n f o r m a c j e , o k t ó r e p y t a n o r e s p o n dentów w t r a k c i e wywiadu k w e s t i o n a r iu s z o w e g o . P ie r w s z y z t y c h s p o -sobów, zwany wywiadem p o g łę b io n y m , sto so w a n o w o d n i e s i e n i u do 13 p y t a ń , na k t ó r e o d p o w ie d z i m i a ł y z o s t a ć z w e ry fik o w a n e . B yły t o p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z a n u m e r:1 , 2 , 4 , 7 , 1 2 , 1 5 , 1 7 , 1 9 , 2 3 , 2 4 , 4 2 , 4 8 , 4 9 . W s t o s u n k u do każ d eg o p y t a n i a p rz y g o to w an o sch e m a t p o s tę p o w a n ia o b o w ią z u ją c y a n k i e t e r ó w p r z e p r o w a d z a j ą c y c h t e n wy-w ia d . U k ł a d a j ą c sche m a ty p o s t ę p o w a n ia a n k i e t e r s k i e g o d l a każdego z p y t a ń odwoływano s i ę do zbudowanych w c z e ś n i e j m o d e li p ro c e só w p ra w id ło w y c h d l a o d p o w ie d n ic h p y t a ń . D z i a ł a n i e a n k i e t e r a zg o d n e z e schematem wywiadu p o g ł ę b i o n e g o m ia ło s k ł o n i ć r e s p o n d e n t a do t e -g o , by j e g o sp o s ó b r o z u m ie n ia p y t a n i a o r a z p r z e w i d z i a n e w modelu p y t a n i a r e a k c j e w e w n ę trz n e mogły m ieć m i e j s c e j s t a r a n o s i ę z w ię k - ■]'. j / :a n s e na z a j ś c i e u r e s p o n d e n t a p ro c e só w p ro w a d z ą c y c h do i i - ï l e l e n i a o d p o w ie d z i p r a w i d ł o w e j . A w ięc tam , g d z i e z a k ł a d a n o , >c- aby u d z i e l i ć i s t o t n e j i t r a f n e j c-dpowiedzi z a c h o d z i k o n i e c z n o ś ć
Й
-U
A
.
p rzy p o m in a n ia s o b i e p r z e z re s p o n d e n ta pewnych fa k tó w czy s y t u a c j i - s k ł a n i a n o go do o s i ą g n i ę c i a p a m ię c ią do ty c h fa k tó w i s y t u a c j i , j e ś l i z a k ła d an o k o n ie c z n o ś ć zgodnego z oczekiw aniem b ad acza ro z u -m ien ia pewnych p o ję ć i uznawano, ż e i s t n i e j e praw dopodobieństw o i c h innego n iż t o oczekiwano ro z u m ie n ia - w w yw iadzie pogłębionym w y jaśn ian o m o żliw ie p r z y s t ę p n i e se n s nadawany p r z e z b ad acza owym po jęcio m ; j e ś l i od badanych oczekiw ano porów nania - w t r a k c i e wy-wiadu p o g łę b io n e g o a n k i e t e r z y m i e l i za z a d a n ie d o k ł a d n i e uśw iado-mić respondentom , co pow inni porównywać i pod ja k im względem. S ta r a n o s i ę , jednym słowem, aby z a d a n i e , ja k im d l a re s p o n d e n ta j e s t u d z i e l e n i e o d p ow iedzi na p y t a n i e , s t a ł o s i ę m o żliw ie p r o s t e i b y ło kro k za krokiem rozwiązywane w spo só b oczekiw any p r z e z ba-d a c z a . W przypaba-dku p y ta ń o o p i n i e w s z y s t k i e t e z a b i e g i k o ń czy ły s i ę p rz y to c z e n ie m p y t a n i a w t e j f o r m i e , w j a k i e j w ystępow ało w k w e s t i o n a r iu s z u i s k ło n ie n ie m re s p o n d e n ta do ponownej odp o w ied zi na n i e . Wywiad p o g łę b io n y przygotow any do s to s o w a n ia w b a d a n ia c h n a l e ż a ł do ty p u wywiadu swobodnego z u s t a l o n ą l i s t ą i n f o r m a c j i po-szukiw anych^. Tak w ięc r e a l i z a c j a schem atu wywiadu p o g łę b io n e g o m ia ła na c e lu w pewnym s e n s i e " n a u c z e n ie " r e s p o n d e n ta t a k i e g o r e a -gowania na p y t a n i e , j a k i e g o o c z e k iw a ł badacz i p rz y g o to w a n ie do t e g o , by na o s t a t e c z n y b o d z ie c porównywalny z tym, ja k im b y ło py-t a n i e k w e s py-t i o n a r iu s z a zad an e w spy-tandardowym w yw iadzie o d p ow iadał j u ż re s p o n d e n t " i d e a l n y " z p u n k tu w id z e n ia b ad a cza .
P o w s ta je p y t a n i e , czy t e n spo só b u z y sk iw a n ia d an y c h , ja k im b y ł wywiad p o g łę b io n y można uznać za 1 е р з г у , b a r d z i e j pewny n iż s p o s ó b , jak im j e s t z a d a n ie p y t a n i a w t r a k c i e wywiadu k w e s tio n a -riuszow ego? Odpowiedi na t o p y t a n i e n i e może być je d n o z n a c z n a . Za-l e ż y p r z e d e w szystkim od t e g o , czego o c z e k u je b a d a c z . W b a d a n ia c h z a ło ż o n o , ż e badacza i n t e r e s u j e n i e r e a k c j a w e rb aln a na b o d z ie c ( p y t a n i e ) w d o ść s p e c y f i c z n e j s y t u a c j i wywiadu, <ца w ię k s z o ś c i badanych o d b i e g a j ą c e j od c o d z ie n n y c h , a l e ż e o d p o w ied zi w t r a k -c i e wywiadu powinny być wyrazem w z g lę d n ie t r w a ły -c h o p i n i i w kwe-s t i a c h p o ru kwe-s z a n y c h w p y t a n i a c h ( o i l e b a d a n i mają o p i n i e w t y c h s p ra w a c h ) lu b wiernym zdaniem sprawy z pewnych stan ó w rz e c z y e k s - t r a s p e k c y j n i e d o s tę p n y c h . P rzy wyżej wymienionych z a ło ż e n ia c h d o
P a t r z : I . P r z y b y ł o w s k a , Wywiad swobodny z e s t a n daryzowaną l i s t ą p o szu k iw an y ch ’ i n f o r m a c j i i m o żliw o ści je^o z a s t o -sow ania w b a d a n ia c h s o c j o l o g i c z n y c h , " P rz e g lą d S o c j o l o g ic z n y " 1978, t . 30.
ty c z ą c y c h o c z e k iw a ń b a d a c z a , p rz y g o to w u ją c sch e m a t wywiadu o wy-w i a d z ie u wy-w a ż a liś m y , ż e b ę d z ie on d o s t a r c z a ł c z ę ś c i e j i n f o r m a c j i b l i ż s z y c h oczek iw an io m b a d a c z a , t j * i n f o r m a c j i t r a f n y c h . N ato-m ia s t n i e o c z e k iw a n o , t e w w yniku te g o wywiadu z m n ie js z y s i ę l i c z b a i n f o r m a c j i n i e i s t o t n y c h .
P rzed staw m y w y n ik i z a s to s o w a n ia wywiadu p o g łę b io n e g o w z e s t a -w ie n iu z -w ynikam i u zy sk a n y m i -w -w y -w iad zie k -w e stio n a riu sz o -w y m . Te o s t a t n i e n i e s ą danym i z a c z e r p n i ę ty m i z z a p isó w w k w e s t i o n a r iu s z u , k t ó r y c h d o k o n a li a n k i e t e r z y , l e c z danym i zakodowanym i w o p a r c i u o z a p i s m agnetofonow y. P r z y j ę c i e t y c h d an y c h J a k o p o d le g a ją c y c h
T a b e l a 1
P o ró w n an ie o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w y w iad zie k w e stio n a riu sz o w y m 1 o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w yw iadzie po g łęb io n y m na p y t a n i a o o p i n i e N r p y t a -n i a kwe-s t io n a - r i u - szowego
Zgodność odpow ie-d z i u ie-d z ie la n y c h w w yw iadach: kwe-s tio n a riu kwe-s z o w y m i po g łęb io n y m (1 ) B rak z g o d n o ś c i o d p o w ie d z i u - d z i e l a n y c h w w yw iadach: k w e stio n a riu sz o w y m i p o g łę b io -nym Razem Zmiana w a rto ś c i m e ry to ry -c z n e j C2) Zmiana i s t o t n o ś c i ( 3 ) Razem (2 + 3 ) 2 80 71 10 81 161 4 9 ,6 4 4 ,2 6 , 2 5 0 ,4 100 4 100 22 33 55 155 6 4 ,5 1 4 ,2 2 1 ,2 3 5 ,5 100 7 71 63 28 91 162 4 3 ,8 3 8 ,9 1 7 ,2 5 6 ,2 100 12 141 27 10 37 178 7 9 ,2 1 5 ,1 5 ,6 2 0 ,8 100 15 92 74 11 85 177 5 1 ,9 4 1 ,8 6 , 2 4 8 ,1 100 17 81 62 9 71 152 5 3 ,3 4 0 ,8 5 ,9 4 6 ,7 100 19 105 28 21 49 154 6 8 ,2 1 8 ,2 1 3 ,6 3 1 ,8 100 23 17 13 85 98 115 1 4 ,8 1 1 .3 7 3 ,9 8 5 ,2 100 24 103 40 16 56 159 6 4 ,8 2 5 ,2 1 0 ,0 3 5 ,2 100 Razem 790 400 223 623 1413 5 5 ,9 2 8 ,3 1 5 ,8 4 4 ,1 100
o c e n ie podyktow ane b y ło c h ę c ią u w o ln ie n ia 3i ę od z a k łó c e ń j a k i e do a n a l i z y m ogły w prow adzić b łę d y z a p is u p o p e łn io n e p r z e z a n k ie te r ó w . T a b e l a 1 p r e z e n t u j e wynik z e s t a w i e n i a o d p o w ie d z i u d z i e l o n y c h w t r a k c i e wywiadu k w e s t i o n a r iu s z o w e g o ( kodowänych- wg n a g r a n i a magneto fo n o w e g o ) z o d p o w ied z ia m i uzy sk an y m i w t r a k c i e wywiadu p o g łę b i o -nego na p y t a n i a o o p in ie « W k o lu m n ie 1 p o d an a j e s t l i c z b a p r z y — padków , k ie d y o d p o w ie d i z wywiadu k w e s tio n a riu s z o w e g o j e s t t a k a sama J a k o d p o w ie d i u d z i e l o n a w w y w iad zie p o g łę b io n y m , Do ty c h zgodnych o d p o w ie d z i z a lic z o n o t a k ż e t a k i e , k ie d y r e s p o n d e n t w obu w yw iadach u d z i e l a ł o d p o w ie d z i n i e i s t o t n y c h . L i c z b a te g o r o d z a j u z g o d n o ś c i J e s t n ie d u ż e , W p y t a n i u 4 1 23 zan o to w an o o d p o w ied n io 9 1 8 s y t u a c j i d w u k ro tn e j (w obu w yw iadach) n i e i s t o t n e j r e a k c j i r e s p o n d e n ta . W p o z o s t a ł y c h p y t a n i a c h te g o r o d z a ju z g o d n o ś c i z d a -r z a ł y s i ę od 0 do 2 r a z y . Kolumna 2 t a b e l i u k e z u je d l a k ażdego p y t a n i a l i c z b ę p rzy p ad k ó w , k ie d y re s p o n d e n t u d z i e l a i n n e j t r e ś -c io w o , m e r y to r y c z n ie o d p o w ie d z i i s t o t n e j w w y w iad zie k w e s tio -nariuszow ym i w yw iadzie p o g łę b io n y m . W k o lu m n ie 3 zano to w an o t e p r z y p a d k i, kied^r t o w jednym z wywiadów p a d a odp o w ied ź n i e i s t o t -n a , a w d ru g im - i s t o t n a . N a le ż y za u w aży ć, ż e w ię k s z o ś ć p r z y -padków z n a jd u ją c y c h s i ę w t e j k o lu m n ie t o t a k i e , k ie d y n i e i s t o t n a r e a k c j a w w yw iadzie k w e stio n a riu sz o w y m to w a r z y s z y i s t o t n e j odpo-w ie d z i u d z i e l o n e j odpo-w odpo-w y odpo-w iad zie p o g łę b io n y m .
P r z e d s ta w io n e d an e n i e p o z w a la ją na d a le k o id ą c e w n io s k i do-ty c z ą c e J a k o ś c i wywiadu p o g łę b io n e g o ja k o w e r y f i k a t o r a d a n y c h z wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o . Z ró ż n ic o w a n ie p o s z c z e g ó ln y c h p y ta ń z e w zględu na i c h c e c h y f o r m a ln e , t a k i e j a k ; u ż y t e s ło w n ic tw o , r o d z a j proponow anych o d p o w ie d z i - m n iej l u b b a r d z i e j rozbudow ana k a f e t e r i a l u b s k a l a , z e w z g lę d u na p rz e d m io t p y t a n i a k a ż e ro z -p a try w a ć fu n k c jo n o w a n ie wywiadu o w y w iad zie w -p rz y -p a d k u k aż d eg o p y t a n i a o d d z i e l n i e .
Dane z t a b . 1 u z u p e łn ijm y danym i t a b . 2 . Ma o n a u k ła d kolum n podobny do p i e r w s z e j . P oniew aż w p o ró w n a n iu w z ię to pod uwagę t y l -ko o d p o w ie d z i i s t o t n e na 4 p y t a n i a o f a k t y ( o d p o w ie d z i n i e i s t o t -nych w t y c h p y t a n i a c h b y ł znikomy p r o c e n t ) obok r e l a c j i r ó w n o ś c i l u b j e j b r a k u z a z n a c z o n o t a k ż e r e l a c j e w i ę k s z o ś c i / m n i e j s z o ś c i sti-ę— dzy danymi za w arty m i w o d p o w ie d z ia c h u d z i e l o n y c h w w y w ia d z ie kwe-s t i o n a r i u kwe-s z o w y m i w yw ia d zie p o g łę b io n y m . Przy p t a n i u o kwe-s t a ż p r a c y ( p y t . n r 1) uznawano z a zgodne o d p o w ie d z i n i e r ó ż n i ą c e si.*' między s o b ą o w i ę c e j n i ż 6 m i e s i ę c y . Р ггу p y t a n i a c h o z a r o b k i ( p y t . n r 4 8 ,
4 9 ) p r z y j ę t o p r z y p o ró w n a n ia c h p r z e d z i a ł y 2 5 0 - z ło to w e . 0 w y w iad zie p o g łęb io n y m można p o w ie d z ie ć n a p o d s ta w ie t a b . 2 , ż e d an e d o ty c z ą c e s t a ż u p r a c y i zarobków u z y sk a n e p r z y t e j t e c h n i c e s ą w p r z y -p ad k u r o z b ie ż n o ś c i z danym i z wywiadu k w e s tio n a riu s z o w e g o c z ę ś c i e j w yższe n i ż p o d an e w tym w y w ia d z ie . T ylko w p y t a n i u o w y k s z ta łc e -n i e z a ry s o w a ła s i ę p rz e c iw -n a t e -n d e -n c j a .
T a b e l a 2
P o ró w n a n ie o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w y w iad zie k w e stio n a riu sz o w y m i o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w y w iad zie p o g łęb io n y m na p y t a n i a o f a k t y
I
Numer p y t a n i a k w e s t i o n a -riu s z o w e g o Zgodność o d p o w ie d z i u d z i e l o n y c h w wyw i a d z i e k wyw e s t i o n a riuszowym i p o g ł ę -bionyms r
Ç ra k z g o d n o ś c i o d p o w ie d z i u d z i e l o n y c h w wywiadach: k w e stio n a r iu s z o w y m i po-g łę b io n y m Razem K>WP ( 2 ) KCWP ' ( 3 ) Razem , ( 2 + 3 ) 186
27 56 83 169 5 0 , 8 1 6 , 0 3 3 , 2 4 9 , 2 100 42 141 12 3 15 156 9 0 , 3 7 , 6 2,1 9 , 7 100 48 49 28 87 115 164 2 9 , 8 1 7 , 0 53,1 7 0 , 2 100 49 77 25 6388
165 4 6 , 6 1 5 , 2 3 8 , 2 5 3 , 4 100 Razem 353 92 209 301 654 5 3 ,9 1 4,1 3 1 ,9 4 6,1 100 J e ś l i b y w s z y s t k i e 13 p y t a ń p o d z i e l i ć z e w z glę du na i c h budowę f o r m a l n ą , t o n a j c z ę ś c i e j zg o d n o ść w y s t ę p u j e w p y t a n i a c h r o z -s t r z y g n i ę c i a ( p y t . 7 , 1 9 ) , d a l e j w p y t a n i a c h z k a f e t e r i ą l u b s k a - ( p y t . 2 , 7 , 1 5 , 1 7, 2 3 , 2 4 , 4 2 ) , a n a j r z a d z i e j w p y t a n i a c h do-p e ł n i e n i a ( do-p y t . 1 , 4 8 , 4 9 ) . Czy J e d n a k t e c e c h y f o r m a ln e p y t a n i ar z e c z y w i ś c i e d e c y d u j ą o c z ę s t o ś c i zgodnych o d p o w ie d z i w obu wywia-d a c h , t r u d n o s t w i e r d z i ć z c a ł ą p e w n o ś c i ą , bo p r z e c i e ż n i e k o n t r o -lowano r ó w n o l e g l e in n y c h c e c h p y t a ń z g ru p w y ró ż n io n y c h na pod-s t a w i e c e c h f o r m a ln y c h . P r z y p o d z i a l e p y t a ń z e względu na to cz ego d o t y c z ą ( p r z e d m i o t p y t a n i a ) n a j c z ę ś c i e j zgodne s ą o d p o w ie d z i na p y t a n i a o f a k t y ( p y t . 4 2 , 4 8 , 4 9 ) , n a s t ę p n i e p y t a n i a o o p i n i e d o t y c z ą c e p r a c y ( p y t . 1 , 2 , Ц, 7 , 1 2 ) i na ko ń cu na p y t a n i e o s t r u k t u r ę ( p y t . 1 5 , 1 7 , 1 9 , 2 3 , 2 4 ) .
O k azało s i ę t a k ż e , ż e l i c z b a o d p o w ie d z i n i e i s t o t n y c h w porów -nywanych o d p o w ie d z ia c h z obu wywiadów J e s t m n ie js z a w w yw iadzie p o g łę b io n y m . ' T a b e 1 a 3 L i c z b a o d p o w ie d z i n i e i s t o t n y c h w w y w ia d zie k w e stio n a r iu sz o w y m i w w yw iadzie p o g łę b io n y m w p y t a n i a o o p i n i e O dpow iedzi Nr p y t a n i a k w e s t i o n a r iu s z o w e g o n i e i s t o t n e 2 4 7 12 15 17 19 23 24 W w yw iadzie k w e stio n a r iu s z o w y m 8 32 25 9 9 8 20 88 4 W w yw iadzie p o g łę b io n y m 2 18 7 5 2 3 3 13 14 Ta t e n d e n c j a j e s t b a r d z o n a s i l o n a p r z y p y t a n i u 2 3 , W p rz y p a d k u t e g o p y t a n i a p r o w a d z e n ie wywiadu p o g ł ę b i o n e g o o k a z a ł o s i ę b a r d z o t r u d n e d l a a n k i e t e r ó w , a tam g d z i e z o s t a ł on w m ia r ę pop ra v /n ie p rz e p ro w a d z o n y n a d e r c z ę s t o r e s p o n d e n t n i e p o t r a f i ł ustosunkować s i ę do p ro b le m u p r z e d s t a w i o n e g o w p y t a n i u .
E m pirycz ne r o z s t r z y g n i ę c i e , w o p a r c i u o dan e u z y s k a n e w na-s z y c h b a d a n i a c h , p y t a n i a , cz y wywiad p o g ł ę b i o n y j e s t m etodą u z y s k i w a n i a l e p s z y c h , b a r d z i e j w ia ry g o d n y c h d a n y c h n i ż wywiad k w e s t i o n a r i u s z o w y , j e s t n ie m o ż l i w e . I d e a l n a z p u n k t u w i d z e n i a m o ż liw o ś c i u d z i e l e n i a w p e ł n i u z a s a d n i o n e j o d p o w ie d z i na t o p y t a -n i e b y ł a b y s y t u a c j a , w k t ó r e j i s t n i a ł a b y m ożliw ość k o n f r o n t a c j i i n f o r m a c j i u z y s k a n e j w t r a k c i e wywiadu p o g ł ę b i o n e g o C i o c z y w i ś c i e t a k ż e i n f o r m a c j i u d z i e l o n y c h w t r a k c i e s ta n d a r d o w e g o wywiadu kwe-s t i o n a r i u kwe-s z o w e g o ) z i n f o r m a c j ą na t e n kwe-sam t e m a t u z y kwe-s k a n ą z e ź r ó d ł a a b s o l u t n i e pew nego, sposobem niezawodnym, zaw sze prowadzącym do i n f o r m a c j i t r a f n e j .
W b a d a n i a c h , w s t o s u n k u do t y c h i n f o r m a c j i , do k t ó r y c h b y ło t o m o ż liw e , a w ięc w s t o s u n k u do. p y t a ń o f a k t y s i ę g n i ę t o po t a k ą m o ż liw o ś ć . ffyła n i ą m ożliw ość o t r z y m a n i a n i e k t ó r y c h d a n y c h , o j a k i e p y t a l i ś m y w w y w ia d zie k w e s tio n a r iu s z o w y m i w y w ia d zie p o g ł ę b i o -nym t a k ż e z t a k i e g o ź r ó d ł a , j a k i m s ą dokumenty z n a j d u j ą c e s i ę w z a k ł a d a c h p r a c y r e s p o n d e n tó w . W ła ś n ie t e d a n e , t o ów d r u g i spo-sób p o s t ę p o w a n ia m ając y na i n n e j d r o d z e p r z y n i e ś ć t e i n f o r m a c j e , o k t ó r e p y t a n o w t r a k c i e wywiadu k w e s t i o n a r i u s z o w e g o . S posób . t e n można b y ło z a s to s o w a ć j e d y n i e do p y t a ń n r 1 , 4 2 , 4 8 , 4 9 . T r a k t u
-J ą c d an e na te m a t s t a ż u p r a c y r e s p o n d e n ta , -Je g o w y k s z t a łc e n i a , wy-s o k o ś c i zarobków w m ie js c u s t a ł e g o z a t r u d n i e n i a p o cn o d z ące z dokumentów za d an e u z y sk a n e sposobem p r a k ty c z n i e pewnym, wy-k o r z y s ta n o J e t a wy-k ż e do o c e n y i n f o r m a c j i u z y swy-k a n y c h w w y w iad zie po-g łę b io n y m , O c z y w iśc ie t a o c e n a d o ty c z y i n f o r m a c j i na u d z i e lo n e w yżej te m a ty i n i e może byó p rz e n o s z o n a na o c e n ę j a k o ś c i in fo rm a -c j i o trzy m a n y -ch w t r a k -c i e wywiadu p o g łę b io n e g o sto so w an e g o do i n -n y ch p y t a ń , choćby d l a t e g o , ż e sp o só b p ro w a d z e n ia te g o wywiadu j e s t w p rz y p a d k u każdego p y t a n i a in n y . W każdym r a z i e s k o r z y s t a -n i e z d a-n y ch d o k u m e-n tal-n y ch p o z w a la ją c o c e -n ić j a k o ś ć i n f o r m a c j i d o s ta r c z o n y c h w w y w iadzie p o g łę b io n y m , p o zw ala tym samym na o c e n ę te g o sp o so b u u z y s k iw a n ia d anych Ja k o p r o c e d u r y d o s t a r c z a j ą c e j pod-s ta w do w e r y f i k a c j i o d p o w ie d z i u d z ie l a n y c h w w y w ia d zie k w e s tio -n ariuszow ym .
T a b e l a 4
P oró w n an ie o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w yw iadzie k w e s tio n a riu s z o w y * z danym i z dokumentów Numer p y t a n i a k w e stio n a -riu sz o w e g o Zgodność o d p o w ie d z i 'u d z ie lo n y c h w wyw ia d z ie k wyw e s tio n a -riuszow ym i dan y ch d o k u m en taln y ch 10=D ( 1) B rak z g o d n o ś c i o d p o w ie d z i û d z le lo n y c h w w yw iadzie k w e stio n a riu sz o w y m i
da-n y ch d o k u m eda-n talda-n y ch Razem K>D ( 2) ( 3 )K<D Razem ( 2 + 3 ) 1 53 32 43 75 128 4 1 ,4 2 5 ,0 3 3 ,6 5 8 ,4 100 42 ■ 98 25 1 26 124 7 9 ,0 20,2 0 ,8 2 1,0 100 48 22 45 54 99 121 1 8 ,2 3 7 ,2 4 4 ,6 8 1 ,8 100 49 34 40 47 87 121 2 8 ,1 3 3 ,1 38,8 7 1 ,9 100 Razem 207 142 145 287 494 4 1 ,9 2 8 ,7 2 9 ,4 5 8 ,1 100 A o t o , j a k w ś w i e t l e d an y c h z dokumentów p r z e d s t a w i a j ą s i ę o d p o w ie d z i na w spom niane c z t e r y p y t a n i a u z y s k a n e w t r a k c i e wywia-du k w e s tio n a riu s z o w e g o ( t a b . k ) i d an e z wywiadu p o g łę b io n e g o ( t a b . 5 ) .
J a k w ynika z t a b . 3 i 2 , d an e d o k u m e n ta ln e s ą z n a c z n ie surow -szym k r y te r iu m p ra w d z iw o ś c i d an y c h z a w a rty c h w k w e s tio n a r iu s z u n iż
wywiad p o g łę b io n y , W p rz y p a d k u w s z y s tk ic h 4 p y ta ń r z a d z i e j odpo-w ie d z i u d z i e l o n e odpo-w t r a k c i e odpo-wyodpo-wiadu k odpo-w e s tio n a riu s z o odpo-w e g o s ą zg o d n e z danym i z dokum entów. N a to m ia s t k o le j n o ś ć p y ta ń z e w z g lęd u na c z ę -s t o ś ć p o ja w ia n ia -s i ę o d p o w ie d z i-z g o d n y c h J e -s t w obu p rz y p a d k a c h t a k a sam a. T a b e l a 5 P o ró w n an ie o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w w y w ia d zie p o g łęb io n y m z danym i z dokumentów Numer p y t a n i a k w e s tio n a -riu sz o w e g o Zgodność o d p o w ie d z i 'u d z ie lo n y c h w wy-w ia d z ie p o g łęb io n y m i d anych dokumen-t a l n y c h VP»D CD B rak z g o d n o ś c i o ù d z ie lo n y c h w p o g łęb io n y m i dokum entalny ip o w ie d z i rfyw iadziè lanych fch Razem WP>D C2) WP<D C3) Razem С2+3) ‘ 1 93 24 10 34 127 7 3 ,2 18,9 7 ,9 2 6 ,8 100 42 102 13 1 14 116 8 7 ,9 1 1 ,2 0 ,8 12,1 100 48 16 56 45 101 117 1 3 ,7 4 7 ,9 3 0 ,4 8 6 ,3 100 49 38 57 24 81 119 31,9 4 7 ,9 20,1 68,1 100 Razem 249 150 80 230 479 5 2 ,0 31 ,3 1 6 ,7 4 8 ,0 100
K o le jn o ś ć t a J e s t t a k a sama w te d y , gdy porównamy w y n ik i wy-w iadu p o g łę b io n e g o i dokumentówy-w ( t a b . 4 ) . Dane z t a b e l i p o z w a la ją p r z y p u s z c z a ć , ż e wywiad p o g łę b io n y o b a rc z o n y b y ł w p rz y p a d k u k a ż -d e j z 4 a n a liz o w a n y c h i n f o r m a c j i t e n d e n c j ą do u z y s k iw a n ia d an y ch w yższych od rz e c z y w is ty c h ( J e ś l i z a t a k i e p r z y j ą ć d an e d o k u m en tal-n e ) . W p rz y p a d k u t r z e c h p y ta ń o k a z a ło s i ę , ż e wywiad p o g łę b io n y c z ę ś c i e j daw ał i n f o rm a c je t a k i e , J a k z a w a rte w dokum entach n iż wywiad k w e s tio n a r iu s z o w y . W yjątek s ta n o w i p y t a n i e 4 6 , w k tó ry m p r o c e n t o d p o w ie d z i zg odnych z dokum entam i J e s t m n ie js z y w p rz y p a d -ku d an y c h p o c h o d z ą c y c h z wywiadu p o g łę b io n e g o n iż z wywiadu kwe-s t i o n a r i u kwe-s z o w e g o . Z w ła sz c z a w p rz y p a d k u te g o p y t a n i a Cale też 49) n a j c z ę ś c i e j p r z e ja w i a s i ę w w y w ia d zie p o g łęb io n y m t e n d e n c j a do z a -w y ż a n ia zarobkó-w r e s p o n d e n ta .
Tak w ięc można s t w i e r d z i ć z r e la ty w iz o w a n ą do 3 p y ta ń i bez s z a n s na prawomocne r o z s z e r z e n i e wniosków, n i e w i e l k ą " p rzew ag ą"
wy-w iadu p o g ł ę b i o n e g o nad k wy-w e stio n a r iu s z o wy-w y m wy-w ś w i e t l e dan y c h do-k u m e n ta ln y c h .
Idźmy k r o k d a l e j i zobaczmy J a k w ygląda o c e n a wywiadu p o g ł ę -b io n e g o i wywiadu k w e s t i o n a r iu s z o w e g o ł ą o z n i e w z e s t a w i e n i u z do-kum entam i, P rz y jm ijm y sc h e m a t a n a l i z y p r z e d s t a w i o n y w t a b . 6 .
T a b e l a 6 P o ró w n an ie da-n y c h z wywiadu k w e s t i o n a r i u -szowego z da-nymi dokumen-t a l n y m i P o ró w n a n ie dan y c h z wywiadu p o g ł ę -b i o n e g o z danymi dokum entalnym i
Zgodność WP - D Brak z g o d n o ś c i WP
4
D Zgodność WP « D - К WP4
D (K - D) К « D A В С D B rak z g o d n o ś c i WP *» D WP4
D CK4
D) К4
D К / D w p4
к l u b wp « к W p o l u A z n a j d u j ą s i ę t e p r z y p a d k i, k t ó r e można u zn a ć w ś w i e t l e dokumentów z a r e z u l t a t y d o b rz e p rz ep ro w a d zo n eg o wywiadu p o g łę b io n e g o i t r a f n e o d p o w ie d z i z wywiadu k w e stio n a riu s z o w e g o i n a c z e j mówiąc b ęd ą t o p r z y p a d k i " d o b re g o " wywiadu p o g łę b io n e g o i " d o b re g o " wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o .P o le В t o p r z y p a d k i d o b ry c h d an y c h z wywiadu k w e s t io n a r iu s z o -wego i z ły c h z wywiadu p o g łę b io n e g o .
P o le С t o p r z y p a d k i z ł y c h d an y c h z wywiadu k w e stio n a riu s z o w e g o i d o b ry c h z wywiadu p o g łę b io n e g o .
P o le D t o p r z y p a d k i k ie d y t o w ś w i e t l e dokumentów z ł e o k a z a ły s i ę zarów no d an e z wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o , j a k i z wywiadu p o g łę b io n e g o . A o to j a k p r z e d s t a w i a j ą s i ę l i c z e b n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h p ó l w a n a liz o w a n y c h c z t e r e c h p y t a n i a c h ( t a b . 7 ) . K o r z y s ta ją c z pow yższych d an y c h i w c z e ś n ie js z e g o s c h e m a tu , zobaczm y, i l e d l a p o s z c z e g ó ln y c h p y ta ń “d o b ry c h " d an y ch ( t r a f n y c h o d p o w ie d z i, p rz y jm u ją c z a k r y te r iu m t r a f n o ś c i zg o d n o ść z danym i г dokum entów ) u z y s k a liś m y w r e z u l t a c i e p rz e p ro w a d z e n ia wywiadu o wy»
w ie d z ie i i l e prow ad ząc wywiad k w e s tio n a r iu s z o w y . D obre d an e z wy-w iad u k wy-w e s tio n a riu s z o wy-w e g o t o su c n p ó l A ♦ B, d o b re d ane z wywiadu p o g łę b io n e g o t o suma p ó l A + C. T a b e l a 7 P o ró w n an ie dan y ch d o k u m e n ta ln y c h z o d p o w ie d z ia m i u d z ie lo n y m i w w y w iad zie p o g łęb io n y m i k w e stio n a riu sz o w y m Nr p y t a n i a P o le A P o le В P o le С P o le D Razem 1 44 4 13 55 116 3 7 ,9 3 ,4 1 1 ,2 4 7 ,4 100 42 78 3 10 8 99 7 8 ,8 3 ,0 10,1 8 ,1 100 43 3 19 24 57 103 2 ,9 1 8 ,4 2 3 ,3 5 5 ,3 100 49 17 10 25 50 102 1 6 ,6 9 , 8 2 4 ,5 4 9 ,0 100 Razem 142 36 82 170 420 . 3 3 ,8 8 ,6 1 9 ,5 4 0 ,9 100 T a b e l a 8
Z godność o d p o w ie d z i z wywiadu k w e s tio n a riu s z o w e g o z danym i dokum en taln y m i a zg o d n o ść o d p o w ie d z i
z wywiadu p o g łę b io n e g o z ty m i danym i Numer p y t a n i a d o b ry k w e s tio n a r iu s zA + В d o b ry wywiad p o g łę b io n yA + С 1 48 ( 4 1 , 4 ) 57 ( 5 0 , 1 ) 42 81 ( 8 1 , 8 ) 83 ( 8 3 , 9 ) 48 22 ( 2 1 , 4 ) 27 ( 2 6 , 2 ) 49 27 ( 2 6 , 5 ) 42 ( 4 1 , 0 ) Razem 178 214 U w a g a ; w n a w ia s a c h p o d a n e p r o c e n t y w s t o s u n k u do N «= w s z y s tk im porównywanym danym d l a k o l e j n y c h py-t a ń , a w ięc d l a p y py-t . 1 N « 116, d l a p y py-t . 42 N « 4 9 . d l a p y t . 48 N = 1 0 3 , d l a p y t . 49 N = 102.
Tak w ięc we w s z y s t k i c h a n a liz o w a n y c h p y t a n i a c h wywiad p o g ł ę -b io n y o k a z a ł s i ę t e c h n i k ą d a j ą c ą w ię c e j s z a n s na u z y s k a n i e w yniku t r a f n e g o ( t u - zgodnego z do k u m en tam i).
I I I . S tosow ana w b a d a n i a c h t e c h n i k a w e r y f i k a c j i w e w n ę trz n e j
P r z y k ła d y ro z m a ity c h m etod w e r y f i k a c j i z e w n ę t r z n e j , choć n i e -z b y t c -z ę s t o s p o ty k a n e i na m ałą -zw y k le s k a l ę s to s o w a n e , można w skazać stosu n k o w o ła t w o . N a to m ia s t p ró b a z a s to s o w a n ia w e ry fik a -c j i w e w n ę trz n e j p o d j ę t a w 1973 r . w b a d a n ia -c h we W ło-cław ku b y ł a , j a k można s ą d z i ć , pierw szą**. Omawiane b a d a n ia s ą zm odyfikow aną i rozbudow aną k o n ty n u a c ją w tym z a k r e s i e ta m ty c h w c z e ś n ie js z y c h po-cz y n a li. B a d a n ia prow adzone we W łocławku k o n c e n tro w a ły s i ę na u c h w y c e n iu , a r a c z e j r e k o n s t r u k c j i 1 o c e n ie p r z e b i e g u p r o c e s u f o r - mowania o d p o w ie d z i u d z i e l o n e j w t r a k c i e wywiadu k w e s tio n a r iu s z o -w ego. O b e c n ie p rz e p ro w a d z o n e b a d a n ia n a s ta w io n e b y ły p r z e d e wszy-s tk im na o wszy-sz a c o w a n ie p o t e n c j a ln y c h m o ż liw o ś c i re s p o n d e n ta u d z i e -l e n i a o d p o w ie d z i p ra w id ło w a j na d an e p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a . T e c h n ik ą , k t ó r a m ia ła u m o żliw ić u z y s k a n ie d an y c h p o z w a la ją c y c h w e w n ę trz n ie zw ery fik o w a ć o d p o w ie d z i u d z i e lo n e w t r a k c i e wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o , _ b y ł tz w . wywiad o w y w ia d z ie . Wywiad o wy-w ia d z ie p rz ep ro wy-w a d zo n o wy-w s to s u n k u do t y c h sam ych 13 p y t a ń , p r z y k t ó r y c h sto so w an o wywiad p o g łę b io n y о г а г do p y t a n i a n r 2 5 . Tak Więc w e ry fik o w a n y c h w e w n ę trz n ie b y ło 14 p y ta ń .
Punktem w y j ś c i a p r z y opracow yw aniu t e j t e c h n i k i , J a k ą b y ł wy-w ia d o wy-w y wy-w ia d z ie , b y ło zbudow anie w s t o s u n k u do k aż dego z 14 py-t a ń po d d an y c h a n a l i z i e modelu n o m a py-ty w n o -o p is o w e g o p ro c e só w i n t e -l e k t u a -l n y c h i e m o c jo n a -ln y c h , k t ó r e powinny z a j ś ć u r e s p o n d e n t a by o d p o w i e d z i a ł w s p o s ó b o cz ek iw an y p r z e z b a d a c z a , t j . i s t o t n i e i t r a f n i e .
P ierw szym k ro k ie m w t w o r z e n i u modelu b y ło o k r e ś l e n i e d l a k a ż -dego p y t a n i a J e d n o s tk o w e j i n f o r m a c j i p o s z u k i w a n e j . P o z w a la ło t o na o k r e ś l e n i e t y c h r e a k c j i r e s p o n d e n t a na z a d a n e mu p y t a n i e , k t ó r e można u z n a ć z a i s t o t n e . W t o k u d a l s z e j p r a c y p o w s t a ł w s t o s u n k u do każ d eg o a n a liz o w a n e g o p y t a n i a model o c z e k iw a n y c h r e a k c j i p s y -c h i -c z n y -c h i'e s p o n d e n ta s k ł a d a j ą -c y s i ę z 8 ele m e n tó w , k t ó r e , j e ś l i w y s t ą p i ł y w ew ej modelowej p o s t a c i , powinny p r o w a d z ić do u d z i e l e -n i a o d p o w ie d z i p ra w id ło w y c h . Zbudowany d l a p o s z c z e g ó l n y c h p y t a ń P a t r z : J . L u t y ń s k i , C e le , p r z e b ie g i w stę p n e w y n ik i b a d a ń w e r y f i k a c y j n y c h we Włocławku w 1973 r . [wjj A n a liz y i p r ó - fc’/ • , *, t . 5 .
m odel s ta n o w i ł p o d sta w ę do p rz y g o to w a n ia te g o n a r z ę d z i a Ja k im b y ł sch e m a t wywiadu o w y w ia d z ie , c z y l i l i s t a d y s p o z y c ji o d n o sz ą -cy ch s i ę do p o s z c z e g ó ln y c h elem entów m odelu. W to k u p r a c y nad bu-dową m o d e li p y ta ń s tw ie r d z o n o , ż e pewne o c z e k iw a n e p r o c e s y z a c h o -d z ą c e u r e s p o n -d e n ta o -d p o w ia -d a ją c e g o na p y t a n i e s ą podobne w p rz y p a d k u ró ż n y c h p y t a ń , a n i e k t ó r e z p ro c esó w p s y c h ic z n y c h s p e -c y f i-c z n e d l a k o n k re tn e g o p y t a n i a . Ta s p e c y f ik a d o ty c z y ła e le m e n tu I I I i IV m odelu. R e k o n s tru u ją c sp o só b w j a k i r e s p o n d e n t r e a l i z o w a ł p r z y j ę t y p r z e z b a d a c z y m odel w te d y , gdy u d z i e l a ł o d p o w ie d z i na p y t a n i e z a -d an e mu w s y t u a c j i wywia-du k w e s tio n a r iu s z o w e g o , a n k i e t e r p r z e p r o -w a d z a ją c y -w o p a r c i u o o trz y m a n e d y s p o z y c je -wy-wiad o w y w ia d zie w f o r m ie wywiadu swobodnego p o w in ie n u s t a l i ó : I . Czy w momencie za d a w a n ia p y t a n i a n i e z a s z ł y o k o l i c z n o ś c i , k t ó r e u n ie m o ż liw iły b y l u b z a k ł ó c i ł y p e łn y o d b i ó r słu ch o w y p y t a n i a p r z e z r e s p o n d e n ta . W arunkiem koniecznym u z y s k a n ia o d p o w ie d z i p r a -w id ło -w ej j e s t , by re s p o n d e n t u s ł y s z a ł p y t a n i e . Powinno być ono d o s t a t e c z n i e g ło ś n o y i w y ra ź n ie p r z e c z y ta n e p r z e z a n k i e t e r a prow a-d z ą c e g o wywiaa-d k w e s tio n a r iu s z o w y i n i e pow inny w y s tą p ić t a k i e c z y n n ik i , k t ó r e u n ie m o ż liw ia ją f i z y c z n e n i e j a k o d o t a r c i e p y t a n i a do r e s p o n d e n ta ( n p , s i l n y h a ł a s to w a rz y s z ą c y o d c z y ty w a n iu p y ta ń a , wady wymowy a n k i e t e r a cz y wady s łu c h u r e s p o n d e n ta ) .
Po p ie rw s z y c h p rz e p ro w a d z o n y c h wyw iadach o w yw iadzie a n k i e t e -rz y r e a l i z u j ą c y j e s y g n a l iz o w a l i s z tu c z n o ś ć p y t a n i a o spraw y odno-s z ą c e odno-s i ę do I e le m e n tu m odelu o d p o w ia d a n ia na p y t a n i e . U z n a ją c t e uw agi z a s ł u s z n e i zważywszy w a ru n k i p ro w a d z e n ia wywiadów k w e s tio -n a riu s z o w y c h ( o t o c z e -n i e p o zbaw io-ne ź r ó d e ł s z c z e g ó l -n i e s i l n e g o ha-ł a s u , m ło d z i r e s p o n d e n c i, u k tó r y c h tr u d n o sp o d z ie w a ć s i ę c z ę -s te g o w y -stęp o w a n ia wad -s ł u c h u , z n a n i badaczom a n k i e t e r z y ) z r e z y g -nowano z u s t a l e ń d o ty c z ą c y c h słuch o w eg o o d b io r u p y t a n i a u z n a j ą c , ż e we w s z y s tk ic h a n a liz o w a n y c h p rz y p a d k a c h t e n k o n ie c z n y w arunek u d z i e l e n i e p ra w id ło w e j o d p o w ie d z i z o s t a ł s p e łn i o n y . I I . Czy n i e z a s z ł y o k o l i c z n o ś c i , k t ó r e s p r a w i ł y , ż e p y t a n i e w praw dzie " f i z y c z n i e " d o t a r ł o do r e s p o n d e n ta , a l e n i e " u t r w a l i ł o " s i ę w Je g o św ia d o m o śc i. Mogło t o n a s t ą p i ć na s k u te k d e k o n c e n tr a -c j i r e s p o n d e n ta w t r a k -c i e s ł u -c h a n i a p y t a n i a , d ł u g o ś -c i l u b z ł o ż o n e j s t r u k t u r y p y t a n i a i t p . U znano, ż e t y l k o r e s p o n d e n t p a m ię t a ją c y c a ł e p y t a n i e może p r z y s t ą p i ć do form ow ania p ra w id ło w e j o d p o w ie d z i na n i e . N a le ż y za u w aży ć, ż e u s t a l e n i e c z y r e s p o n d e n c i s p e ł n i a j ą
t e n d r u g i k o n ie c z n y , w y ró ż n io n y t e o r e t y c z n i e , w arunek u d z i e l e n i a o d p o w ie d z i p ra w id ło w e j o k a z a ło s i ę p r a k ty c z n i e t r u d n e . Po p ie rw -s z y c h p ró b a c h u z n a n o , ż e p rz e w id z ia n y w -sc h e m a c ie wywiadu o wywiad z i e 3p o só b u z y s k iw a n ia i n f o r m a c j i na t e n te m a t J e s t mało e fe k ty w -n y , mało s u b t e l n y . Wobec b ra k u in n y c h m ożliw ych do z a s to s o w a n ia sposobów u z y s k iw a n ia i n f o r m a c j i o ty m . J a k re s p o n d e n c i r e a liz o w a -l i t e n d r u g i e -le m e n t m o d e-lu , zrezygnow ano w k o le j n y c h w yw iadach z p ró b o k r e ś l e n i a g o .
I I I . Czy r e s p o n d e n t w ła ś c iw ie z r o z u m ia ł o c z e k iw a n ia b a d a c z y co do form y o d p o w ie d z i (w y b ó r p r z e z re s p o n d e n ta p u n k tu k o f e t e r i i , odp o w ie d z i " t a k " l u b “n ie * w odp y t a n i a c h o odp a r ty c h o odp a r ę z d a ń s odp r z e c z -nych l u b w ypow iedź "w łasnym i słow am i* w y k ra c z a ją c a p o za proponow a-ny p r z e z p y t a n i e sch e m a t o d p o w ie d z i) o r a z z a d a n ia J a k i e s ta w ia p y t a n i e ( n p . d o k o n a n ie o b l i c z e ń ś r e d n i e j p ła c y z o s t a t n i c h 12 m ies i ę c y ) . Zgodna z modelem r e a l i z a c j a te g o Je g o e le m e n tu J e ies t k o n ie -c z n a , by odpow iedź b y ła o d p o w ie d z ią i s t o t n ą . W p rz y p ad k u p y ta ń n r 1 , 4 8 , 4 9 , a w ięc p y ta ń o s t a ż p r a c y i z a r o b k i , s p e ł n i e n i e p r z e z r e s p o n d e n ta warunków t r z e c i e g o e le m e n tu m odelu decydować mo-ż e t a k mo-ż e o t r a f n o ś c i u d z i e l o n e j o d p o w ie d z i.
IV. Czy r e s p o n d e n t ro z u m ie z g o d n ie z o cz ek iw an iem b a d a c z a k l u -czowe d l a danego p y t a n i a p o j ę c i a , t j . p o j ę c i a p o z w a la ją c e ro z u -m ieć z g o d n ie z i n t e n c j ą b a d a c z a s e n s c a łe g o p y t a n i a . 0 tym j a k i e p o j ę c i a w p o s z c z e g ó ln y c h p y t a n i a c h u zn an o z a na t y l e w ażne, ż e p o sta n o w io n o sp ra w d z ić j a k i e t r e ś c i z a w i e r a ją o n e d l a bad an y ch i j a k s i ę t e t r e ś c i m ają do t r e ś c i w iąz an y ch z p o sz c z e g ó ln y m i p o ję -c ia m i p r z e z b a d a -c z y , in f o r m u ją k a r t y p y ta ń do wywiadu o wywia-d z i e . i'y lk o id e n ty c z n e lu b z b l i ż o n e do p r z y ję t e g o p rz e z b ad a czy ro z u m ie n ie p o ję ć u ż y ty c h w a n a liz o w a n y c h p y t a n i a c h u m o ż liw ia ło re s p o n d e n to w i u d z i e l e n i e o d p o w ie d z i p ra w id ło w e j. B u d u jąc t e n e l e -m ent -m odelu d l a p o s z c z e g ó ln y c h ter-m in ó w z n a jd u ją c y c h s i ę w p y ta n iu n a l e ż a ł o w sk a z a ć , j a k i e m o żliw e, d e k la ro w a n e p r z e z r e s p o n d e n ta z n a c z e n ie term in ó w z a w a rty c h w p y t a n i a c h można u z n a ć z a zg odne z e zn a c z e n ie m p r z y ję ty m p rz e z b a d a c z y .
V.j. Do j a k i c h d o ś w ia d c z e ń n a l e ż y odw ołać s i ę zdaniem r e s p o n -d e n t a , co s o b i e p r z y p o m n ie ć , co z czym p o ró w n a ć, by z namysłem, r z e t e l n i e o d p o w ie d z ie ć na p y t a n i e . W modelu różnym d l a p o s z c z e -g ó l n y c h p y t a ń o k r e ś l o n o t e o p e r a c j e , k t ó r e s ą k o n i e c z n e , by u?:nać odpow iedź za p ra w id ło w ą . I n f o r m a c j e d o t y c z ą c e r e a l i z a c j i p r z e z r e s p o n d e n tó w te g o e le m e n tu modelu n i e d o t y c z y ł y b e z p o ś r e d n i o p r o
-c e s u form ow ania o d p o w ie d z i u d z i e l o n e j w t r a k c i e w c z e ś n ie j p r z e -prow adzonego wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o .
V2 . Do j a k i c h d o św ia d c z e ń odw oływ ał s i ę r e s p o n d e n t, co s o b ie p rz y p o m in a ł i co b r a ł pod uwagę fo rm u ją c sw o ją o d p o w ie d i na kon-k r e t n e p y t a n i e . E le n e n ty V1 i V2 s ą podobne do s i e b i o i r ó ż n ią s i ę tym , ż e w p rz y p ad k u p ie rw s z e g o re s p o n d e n t m ia ł z a s ta n o w ić s i ę , co n a le ż y u w z g lę d n ić fo rm u ją c odpow iedź na p y t a n i e , a w p rz y p ad k u d ru g ie g o p o w in ie n r e la c jo n o w a ć co sam r o b i ł . B a r d z ie j b e z p o ś r e d n ia form a p y t a n i a m ia ła z w ię k sz y ć s z a n s ę na u ja w n ie n ie p r z e z bad an y ch ty c h o p e r a c j i , k t ó r e u w z g lę d n ia l i u d z i e l a j ą c odpo-w ie d z i, choć b a d a c z e z a k ł a d a l i , ż e in f o r m a c je u s t a l o n e w elem en-c i e V1 n i e b ęd ą b a rd z o o d b i e g a ł y od t y en-c h , k t ó r e d o ty c z y ć b ęd ą p u n k tu V2 .
V I. Czy odpow iedź u d z i e l o n a w t r a k c i e wywiadu b y ł a o d p o w ie d z ią u d z i e l o n ą z namysłem czy t e ż o d p o w ie d z ią "na c h y b i ł t r a f i ł " . Model u z y s k i w a n ia o d p o w ie d z i p ra w id ło w y c h z a k ł a d a ł , ż e o d p o w ie d z i o p a r t e na właściwym r o z u m ie n iu z a d a n i a i term in ó w u ż y t y c h w p y t a n i u o r a z na o p e r a c j a c h p r z e w i d z i a n y c h w e le m e n ta c h V1 i V. n i e mogą być od-p o w ie d z ia m i "na c h y b i ł t r a f i ł " .
V I I . Czy w y s t ą p i ł y p r o c e s y e m o c jo n a ln e ham ując e u j a w n i e n i e ba-dac zo w i p r z e z r e s p o n d e n t a o d p o w i e d z i, k t ó r a b y ł a formowana zgod-n i e z wymogami w c z e ś zgod-n i e j w ym iezgod-niozgod-nych fragm ezgod-ntów modelu a l b o t a k i e p r o c e s y e m o c j o n a ln e , k t ó r e d o p r o w a d z iły do u j a w n i e n i a o d p o w ie d z i r ó ż n e j od t e j , k t ó r ą r e s p o n d e n t b y łb y s k ło n n y u j a w n i ć w i n n y c h o k o l i c z n o ś c i a c h , n i ż t o m ia ło m i e j s c e w t r a k c i e wywiadu. Model z a k ł a d a n i e w y s t ą p i e n i e t e g o r o d z a j u e m o c ji w s t o p n i u z n i e k s z t a ł c a -jący m odpow iedź p r z e k a z a n ą a n k i e t e r o w i .
V I I I . Czy o d p o w ie d ź u d z i e l o n a na p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a po-s i a d a duży po-s t o p i e ń a po-s e r c j i , t j . czy j e s t ona t w i e r d z e n i e m p r z e ż y -wanym z p r z e k o n a n ie m , podtrzymywanym z c a ł ą p e w n o ś c i ą , czy t e ż j e s t sądem pomyślanym ty lk o w t r a k c i e wywiadu. Model z a k ł a d a duży s t o p i e ń p e w n o śc i r e s p o n d e n t a co do t e g o , ż e p o d z i e l a on p o g l ą d forciowany w z g o d z i e z w c z e ś n i e j s z y m i e le m e n ta m i modelu, ż e pod-tr z y m u j e go z c a ł ą p e w n o ś c i ą , i e f a k t y , o k t ó r y c h mowi, na pewno w j e g o p r z e k o n a n i u mają c z y m ia ły m i e j s c e , ż e w y s t ę p u j ą w t a k i e j p o s t a c i , J a k ą r e l a c j o n u j e w swej o d p o v ' e d z i .
P rzypom nijm y, ż e wywiady o w y w ia d z ie d o t y c z ą c e każdego z 14 a n a li z o w a n y c h p y t a ń prow adzone b y ły po z a k e ń c z e n i u t r w a j ą c e g o oko-ł o 30 m in u t wywiadu k w e s t i o n a r iu s z o w e g o . Na p o c z ą t k u wywiadu o
w y w iadzie p rz y p o m in a n e b y ło re s p o n d e n to w i p y t a n i e , k tó r e g o d o ty -cz y ć b ę d z ie rozmowa. Z u s t a l e ń o d n o sz ą c y c h s i ę do dwóch p ie rw -s z y c h elem entów m odelu p r a k t y c z n i e zrezygnow ano i w t e j s y t u a c j i J e d y n ie e le m e n t V, i o d p o w ia d a ją c y mu fra g m e n t wywiadu o w y w iad zie n a s ta w io n y b y ł na u z y s k a n ie sądów na te m a t, J a k re s p o n d e n t form o-w ał o dpoo-w iedź o-w t r a k c i e o-wyo-wiadu k o-w e s tio n a r iu s z o o-w e g o . P o z o s t a ł e fra g m e n ty wywiadu o w yw iadzie n i e b y ły u k ie ru n k o w a n e na t o , by z re k o n s tru o w a ć r e a k c j e re s p o n d e n ta z momentu u d z i e l a n i a o d p o w ie d z i na p y t a p i e z a d a n e k i l k a d z i e s i ą t m in u t w c z e ś n ie j w w y w ia d zie kwe-s tio n a riu kwe-s z o w y m , Wywiad o w y w iad zie z m ie r z a ł do t e g o , by re s p o n -d e n t p r z y pomocy p y ta ń a n k i e t e r a s k ła n i a n y -do nam ysłu i m ając c z a s do te g o nam ysłu " p o k a z a ł" J a k r e a l i z u j e p o s z c z e g ó ln e fra g m e n ty p ro c e s u form ow ania i u d z i e l a n i a o d p o w ie d z i na t o samo p y t a n i e , na k t ó r e ju ż ra z u d z i e l i ł w c z e ś n ie j o d p o w ie d z i. M ożna, J a k s i ę wyda-j e , p r z y j ą ć , ż e r e s p o n d e n t, k tó r y w t r a k c i e wywiadu o w y w iad zie ukazy w ał p r o c e s d o c h o d z e n ia do u d z i e l o n e j o d p o w ie d z i i b y ł t o p r o -c e s o d b ie g a ją -c y od m odelow ego, ró w n ie ż w t r a k -c i e u d z i e l a n i a odpo-w ie d z i na p y t a n i e z a d a n e odpo-w odpo-w y odpo-w ia d zie k odpo-w e stio n a riu sz o odpo-w y m form ow ał J ą n ie z g o d n ie z o c z e k iw a n ia m i b a d a c z a , t j . w sp o só b o d b ie g a ją c y o d p r z y j ę t e g o w m odelu prow adzącym od o d p o w ie d z i p ra w id ło w e j. Moż-na w ięc u z n a ć , ż e r e s p o n d e n c i , k t ó r z y w t r a k c i e wywiadu o wy-w ia d z ie p r e z e n t o wy-w a li t a k i sp o só b form owy-w ania o d p o wy-w ie d z i, i ż zd an iem b a d a c z a p ro w a d z iło b y t o do o d p o w ie d z i n ie p r a w id ło w e j, t a k ż e w wy-w ia d z ie k wy-w e stio n a riu sz o wy-w y m u d z i e l a l i o d p o wy-w ie d z i n ie p r a wy-w id ło wy-w e j.
Pewne w ą tp liw o ś c i budzą s i ę n a to m ia s t w s y t u a c j i , gdy w wywia-d z i e o w y w ia wywia-d zie s tw ie rwywia-d z o n o p ra w iwywia-d ło w o ść o wywia-d p o w ie wywia-d z i r e s p o n wywia-d e n ta i chcemy t ę k w a l i f i k a c j ę p r z e n o s i ć na r e a k c j e , k t ó r e m ia ły m ie js c e w w y w iad zie k w e stio n a riu sz o w y m . W ą tp liw o ś c i t e w y n ik a ją z f a k t u , i ż w w y w ia d zie o w y w iad zie r e s p o n d e n c i m i e l i w ię c e j s z a n s na zgod-ne z q c z e k iw a n ia m i b a d a c z a r e a l i z o w a n i e p o s z c z e g ó ln y c h punktów mo-d e l u . Te w ię k s z e s z a n s e tw o r z y ły p y t a n i a a n k ie te r ó w r e a l i z u j ą c y c h wywiady o w y w ia d z ie , n a p ro w a d z a ją c e na p ew ie n s p o s ó b , sch e m a t m y ś le n ia o p y ta n iu k w e stio n a riu sz o w y m , a ta k ż e d łu ż s z y c z a s na z a s ta n o w ie n ie s i ę n iż w standardow ym w y w ia d zie k w e stio n a riu sz o w y m . Może w ięc być t a k , ż e c z ę ś ć o d p o w ie d z i u d z ie lo n y c h w t r a k c i e wy-w iadu k wy-w e stio n a riu s z o wy-w e g o b y ła e fe k te m n ie p ra w id ło w y c h p ro c esó w form ow ania o d p o w ie d z i, a nadano im miano p ra w id ło w y c h , gdyż w t r a k c i e wywiadu o w y w ia d z ie , na p o d s t a w i e k t ó r e g o k w a lifik o w a n o o d p o w ie d z i j a k o p ra w id ło w e l u b n i e p r a w i d ł o w e , r e s p o n d e n t
Mpo-p r a w i ł się * ' t j . z r e k o n s t r u o w a ł praw id ło w o р г о с е з у p ro w a d ząc e do u d z i e l e n i a o d p o w ie d z i na p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a .
Model r e a k c j i r e s p o n d e n t a p ro w a d z ą c y c h do u d z i e l e n i a odpow ie-d z i p r a w iie-d ło w e j s k ł a ie-d a ł s i ę z k i l k u elementów . W s to s u n k u do k a ż -dego e le m e n tu modelu r e a k c j i można s t w i e r d z i ć c z y b y ł zgodny czy n ie z g o d n y z o c z e k iw a n ia m i b a d a c z a . Ta zgo d n o ść l u b j e j b r a k z a l e -ż e ć b ę d z i e od p r z y j ę t e g o s t o p n i a r e s t r y k t y w n o ś c i w s to s u n k u do każdego e le m e n tu modelu. I t a k , można u z n a ć , ż e r e s p o n d e n t ro -zumie t e r m i n u ż y t y w p y t a n i u j e ś l i b ę d z i e mu nadaw ał z n a c z e n i e i d e n t y c z n e z p r z y j ę t y m p r z e z b a d a c z a , a l e można t e ż p r z y j ą ć , ż e r e s p o n d e n t z g o d n i e z o c z ek iw an iem b a d a c z a r e a l i z u j e IV e le m e n t mo-d e l u , j e ś l i t e r m i n u ż y t y w p y t a n i u b ę d z i e m ia ł d l a n ie g o wyższe z n a c z e n i e n i ż d l a b a d a c z a . W n a s z y c h b a d a n ia c h s t a r a n o 3 l ę n i e maksymalizować i n i e z a o -s t r z a ć o c z e k iw a ń b a d a c z a co do t e g o , J a k powinny być r e a l i z o w a n e p o s z c z e g ó l n e e le m e n ty modelu. S t o s u j ą c w z g lę d n ie s t a ł e k r y t e r i a , w o p a r c i u o d a n e z wywiadu o w y w ia d zie - k ażdy z 8 elem entów mode-l u k w a mode-lif ik o w a n o w p rz y p a d k u każdego p y t a n i a poddanego a n a l i z i e j a k o zgodny b ą d ź n ie z g o d n y z z a ł o ż e n i a m i b a d a c z a . I n a c z e j mówiąc, s t w i e r d z a n o , c z y w danym e l e m e n c i e modelu w k o n kre tnym p y t a n i u , na k t ó r e u d z i e l a ł o d p o w ie d z i p o s z c z e g ó l n y r e s p o n d e n t w ystępow ało z a k ł ó c e n i e , czy n i e w ystępow ało ( m i a ł m i e j s c e b r a k z a k ł ó c e n i a ) , czy e le m e n t b y ł p r z e z r e s p o n d e n t a r e a l i z o w a n y w o c z e k iw a n e j p r z e z b a d a c z a p o s t a c i , czy t e ż od n i e j o d b i e g a ł . M a t e r i a ł z wywiadów o w y w ia d z ie n i e za w sze p o z w a l a ł na t a k i e d y c h o to m lc z n e , zdecydowane r o z s t r z y g n i ę c i a . W s t o s u n k u do pewnych elementów modelu r e a k c j i na p y t a n i e b r a k t y ł o p o d sta w do s t w i e r d z e n i a , c z y w tym e l e m e n c i e w p rz y p a d k u k o n k r e tn e g o r e s p o n d e n t a w y s t ą p i ł o z a k ł ó c e n i e c z y n i e w y s t ą p i ł o . Tak w ięc każdy z 8 elem entów modelu mógł m ieć j e d n ą z 3 w a r t o ś c i : 1 . b r a k z a k ł ó c e n i a ( p r z e b i e g zgodny z modelem, o cz ek iw an iem b a d a c z a ) , 2. z a k ł ó c e n i e ( o d s t ę p s t w o od m o d e lu ) , 3. b r a k i n f o r m a c j i czy w y s t ą p i ł o z a k ł ó c e n i e , czy m ia ł m i e j s c e b r a k z a k ł ó c e n i a .
T a b e la 9 d a j e o g ó ln y p o g lą d na t o , j a k i e e f e k t y p r z y n i ó s ł p r o -wadzony w t r a k c i e b ad a ń wywiad o w y w ia d z ie . Zw raca uw agę, i ż po-nad połow a e le a e n tó w m odelu r e a k c j i o c z e k iw a n e j p r z e z b a d a ć z a u - z n a n a z o s t a ł a w ś w i e t l e m a te r ia łó w , ja k im i d y sp o n o w a li k o d e r z y , za n i e b u d zą cą w ą tp li w o ś c i. P ozw ala t o w nioskow ać o pew nej ła g o d n o ś c i b a d a c z y (k o d e ró w ), a lb o r a c z e j o o s t r o ż n o ś c i w o r z e k a n i u o tyra,
-c-CD
T a b e l a 9
C z ę s to ś ć w y stę p o w a n ia z a k ł ó c e ń w p o s z c z e g ó l n y c h e le m e n ta c h m odelu form ow ania o d p o w ie d z i
d e c y d u ją c y c h o i c h p ra w id ło w o ś c i
R e z u l t a t y wywiadu . Numery elem entów m odelu form ow ania o d p o w ie d z i
o w yw ia d zie I I I IV V1 , V2 t V II V I I I IX Razem W y s tą p iło z a k ł ó c e n i e 7872 8 ,4 7132 5 ,8 7432 6 ,9 777 2 8 ,1 3231 1 ,8 1635 ,9 216 7 ,9 3722 1 9 ,3 B rak z a k ł ó c e n i a 1427 5 1 ,5 1752 6 3 ,3 1130 4 1 ,0 1372 4 9 ,5 1253 4 5 ,3 1842 6 6 ,6 17576 4 ,4 105335 4 ,5 Nie można o r z e c z a k ł ó c e n i a l u b J e -go b ra k u 557 2 0 ,1 301 1 0 ,9 886 32,1 620 2 2 ,4 1192 4 3 ,0 7632 7 ,5 754 2 7 ,7 50732 6 ,2 Razem 2771 100 2766100 2759100 2769100 2768 100 2768100 2727100 193281 0 0 ,0 Je rz y K o n la re k
ż e w y s tą p iło w p r o c e s i e form ow ania o d p o w ie d z i z a k ł ó c e n i e . J a k wi-d a ć , r e s p o n wi-d e n c i n a jm n ie j s z e p ro b le m y m i e l i z e sp ra w ą d r a ż l i w o ś c i p y ta ń (e le m e n t V II m o d e lu ), s w o je o p i n i e g ł o s i l i z dużym p r z e k o -naniem (e le m e n t V I I I ) i w w ię k s z o ś c i w ła ś c iw ie r o z u m ie ją c p o j ę c i a z a w a r te w p y t a n i u , nieo d zo w n e do je g o z r o z u m ie n ia ( e le m e n t IV ). C z ę s to ś ć w y stęp o w an ia z a k łó c e ń w e le m e n ta c h I I I do V ? n i e j e s t
s i l n i e z ró ż n ic o w a n a i j e s t w y ra ź n ie m n ie js z a w p o z o s t a ł y c h elem en-t a c h m odelu. Ta m n ie js z a k a te g o r y c z n o ś ć o r z e k a n ia o w y s tą p ie n iu z a k łó c e n i a t o w a r z y s z y ła , a r a c z e j b y ła s k u tk ie m t e g o , ż e a n k i e t e
-rz y pro w ad zący wywiad o w y w ia d zie w y ra ź n ie m n iej s t a r a n n i e r e a l i -z o w a li p ro g ram wywiadów d o ty c -z ą c y c h ty c h w ła ś n i e elem entów .
Po z a p o z n a n iu s i ę z m a t e r ia ła m i p r z e d ro z p o c z ę c ie m kodow ania o k a z a ło s i ę , ż e t r z e b a z d u żą o s t r o ż n o ś c i ą i n t e r p r e t o w a ć t e i n -f o r m a c j e , k t ó r e d o ty c z ą e le m e n tu V I, V II i V I I I . T rz e b a t e ż s t w i e r d z i ć , ż e z n a c z n y p r o c e n t d an y c h u z y sk a n y c h w t r a k c i e wywia-dów o w y w iad zie j e s t b ąd ź n ie k o m p le tn y , b ąd ź t a k i e j j a k o ś c i , i ż k o d e rz y n i e m i e l i p o d s ta w , by o r z e k a ć , ż e w y s t ą p i ło z a k łó c e n i e lu b s t w i e r d z i ć zd e cy d o w a n ie je g o b r a k . J e ś l i t e n b ra k m o ż liw o śc i o r z e k a n ia o w y s tą p ie n iu lu b b ra k u z a k łó c e n ia m ia łb y s y g n a liz o w a ć tr u d n o ś ć w r e a l i z a c j i sch e m a tu p o s z c z e g ó ln y c h punktów wywiadu o w y w ia d z ie , t o n a j t r u d n i e j s z y w r e a l i z a c j i d l a a n k ie te r ó w a lb o po p r o s t u n a jm n ie j s t a r a n n i e p rz e p ro w a d z o n y b y ł t e n , k t ó i y d o ty c z y ł u s t a l a n i a , cz y odpow iedź b y ła w ynikiem p r z e m y ś le ń , c z y t e ż b y ła u d z i e lo n a "na c h y b i ł t r a f i ł " .
P row adzący b a d a n ia s t a n ę l i wobec k o n i e c z n o ś c i r o z s t r z y g n i ę c i a p y t a n i a : j a k i u k ł a d t y c h wspomnianych wyżej i w a r t o ś c i , t j . z a -k ł ó c e n i e , b r a k z a k ł ó c e n i a , b r a k r o z s t r z y g n i ę c i a t e j k w e s t i i , w 8 e le m e n ta c h modelu p o zw ala na s t w i e r d z e n i e , ż e c a ł y p r z e b i e g f c r - mcwania o d p o w ie d z i w konkretnym p r z y p a d k u p r o w a d z i ł do o d p o w ie d z i p r a w i d ł o w e j , a j a k i do n i e p r a w i d ł o w e j ? O c z y w iś c ie p ro b le m u n i e n a s t r ę c z a ł y p r z y p a d k i g r a n i c z n e : w każdym e l e m e n c i e m odelu s t w i e r -dzono z a k łó c e n i e l u b w żadnym n i e s t w i e r d z o n o z a k ł ó c e n i a . Co po-c z ą ć z r e s z t ą m ożliw ypo-ch układów t y po-c h t r z e po-c h w a r t o ś po-c i w 6 elem en-t a c h ?
P ierw szym momentem u ł a t w i a j ą c y m u p o r a n i e s i ę z zarysowanym problemem b y ł wspomniany j u ż f a k t p r a k t y c z n e j r e z y g n a c j i I n f o r -m a c j i d o t y c z ą c y c h t e g o , j a k s p e ł n i a n e b y ł y p r z e z re s p o n d e n tó w dwa p i e r w s z e e le m e n ty modelu. Uznano, ż e wa^a p o z o s t a ł y c h s ie d m iu d l a p r o c e s u form ow ania o d p o w ie d z i j e s t ró ż n a i p o s t a n o w i o n o , ż e p r z y
