R E C E N Z J E -
R E V I E W S
T u ry zm 2 0 0 1 ,
11/1
Jolanta Wojciechowska
Katedra Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytet Łódzki 9 0 -1 4 7 Łódź, ul. Kopcińskiego 31 l@geo.uni.lodz.pl
PODSTAWY AGROTURYSTYKI
MACIEJ DRZEWIECKI
BYDGOSZCZ 2 0 0 1 , 2 2 2 ss.
To już druga z kolei książka z zakresu agroturysty ki tegoż autora. Pierwsza, zatytułowana Agrotury styka. Założenia - uwarunkowania - działania zo stała wydana w 1995 r. i byki kierowana zarówno do praktyków, jak i teoretyków.
Prezentowana pozycja, zgodnie ze stwierdze niem autora, „może spełniać pożyteczną rolę dla uczniów, studentów, organizatorów i teoretyków”. Jest więc kierowana do szerokiego grona czytelni ków. Układ, struktura oraz zakres treściowy poszczególnych rozdziałów (jest ich dziewięć) w obydwóch książkach cechuje znaczne podobień stwo, dlatego też niniejsza recenzja zawierać bę dzie porównanie tych publikacji.
Dwa pierwsze rozdziały, zatytułowane: „Prob lematyka wstępna” i „Założenia ideowe”, wyraźnie kierowane są do teoretyków. W pierwszym roz dziale autor przedstawia poglądy terminologicz ne odnoszące się do agroturystyki i pojęć nad rzędnych, jak: turystyka, rekreacja, turystyka wiej ska, ekoturystyka itp. Koncepcja przeglądu pojęć generalnie została przejęta z wcześniejszego opracowania. Nowością jest schemat usytuowania pojęcia agroturystyki w układzie przestrzenno-fun- kcjonalnym zaproponowanym przez autora. Trzo nem układu jest strefa wsi, składająca się ze strefy podmiejskiej (wieś zurbanizowana), terenów osiedleńczo-rolnych (wieś „prawdziwa”), rejonów rekreacyjnych i terenów chronionych. W układzie tym, agroturystyka (a raczej gospodarstwa agro turystyczne) zostały umieszczone w grupie tere nów osiedleńczo-rolnych. Autor w tekście nie objaśnia bliżej idei prezentowanego schematu. Odnosi się wrażenie, iż schemat ten przedstawia
PODSTAWY AGROTURYSTYKI
[THE FUNDAMENTALS OF AGRO-
TOURISM], MACIEJ DRZEWIECKI
BYDGOSZCZ 2 0 0 1 , 2 2 2 pp.
This is th e second w ork by th is a u th o r
on agrotourism. The first, entitled Agro
tourism - Underlying A ssum ptions, Condi
tions, Activities, w as p u b lish e d in 1995
an d w as ad d ressed to b o th p ractitio n ers
an d theoreticians.
According to th e a u th o r, th e book “may
be useful for pupils, stu d en ts, organisers
an d th eo retic ia n s” so it is ad d re sse d to
a wide range of read ers. Its n in e c h a p te rs
are sim ilar to the previous p u b lication in
term s of a rran g em en t an d s tru c tu re as
well as co n ten ts, a n d th e review, th e re
fore, will com pare th e two books.
The first two ch a p te rs, “Introductory
problem s” a n d “Ideological a ssu m p tio n s”,
are clearly ad d ressed to theo retician s. In
th e first th e a u th o r p re se n ts concepts
u s e d in agrotourism su c h as tourism ,
recreation, ru ra l to u rism , ecotourism ,
etc. The general concept w as ta k e n from
th e earlier book and its novelty is the plac
ing of agrotourism in th e sp a tia l-fu n c t
ional system proposed by th e a u th o r. The
core of the system is th e ‘ru ra l zone’,
w hich co n sists of th e ru ra l-u rb a n fringe
(the u rb a n ise d countryside), ru ra l a reas
proper (the ‘re a l’ countryside), re c re a t
ional a re a s an d pro tected areas. In th is
system agrotourism , or ra th e r ag ro to u rist
locations, were placed
only in
the
category of ‘ru ra l a re a s p ro p er’. The
a u th o r does not explain th e idea of the
system in great detail an d th ere is an
idealny wzorzec usytuowania agroturystyki w za proponowanym układzie przestrzenno-funkcjonal- nym. W rzeczywistości jednak gospodarstwa agroturystyczne występują we wszystkicli strefach, łącznie z miejską.
W rozdziale pierwszym autor umieścił także za rys dorobku naukowego z zakresu agroturystyki w literaturze polskiej i zagranicznej. Dorobek piśmiennictwa polskiego został zaprezentowany w trzech grupach czasowych: 1980-2000, do 1990, 1990-2000. W tej ostatniej grupie zostały wy dzielone badania empiryczne, opracowania adap tacyjne i opracowania programowe. Koncepcja podziału grup jest dość dyskusyjna, niemniej autor wskazał na bogactwo zagadnień tematycznych podejmowanych w agroturystyce. Omawiając li teraturę zagraniczną, pokrótce zanalizował wybra ne klasyczne prace. W porównaniu z wcześniej szą publikacją, ta część pracy jest wyraźnie posze rzona.
Rozdział drugi, „Założenia ideowe”, w dużej części jest powtórzeniem z wcześniejszej publi kacji. Są więc tu podrozdziały dotyczące teorii dobrego wypoczynku, filozofii turystyki alterna tywnej, założeń turystyki wiejskiej czy perspek tyw, szans i zagrożeń jej rozwoju. Ten (wymie niony tu jako ostatni) podrozdział budzić może mieszane uczucia, gdyż nie zostały w nim uwzglę dnione żadne zmiany społeczno-gospodarcze, jakie nastąpiły w ciągu 5-letniego okresu, który upły nął od napisania pierwszej książki, a który wska zuje jednak na nieco inne obecnie perspekty wy, szanse i zagrożenia rozwoju turystyki wiej skiej.
Nowym zagadnieniem w tym rozdziale są roz ważania na temat czym jest agroturystyka oraz ocena znaczenia agroturystyki. Udzielając odpo wiedzi na pierwsze pytanie, autor skupia się na wymienieniu głównych jej atutów. W zakresie dru giego zagadnienia - wskazuje na obecne czynni ki rozwoju agroturystyki, uzyskiwane korzyści (w tym ekologiczne), a także omawia zagrożenia i straty wynikające z jej rozwoju, przy czym pod kreśla, że w ostatecznym efekcie wpływ agrotury styki na wieś jest wyraźnie pozytywny.
Kolejny rozdział dotyczy rodzaju usług agrotu rystycznych. Autor krótko tłumaczy, czym jest produkt agroturystyczny, a następnie omawia for my usług agroturystycznych według klasycznego podziału na usługi noclegowe, gastronomiczne i formy uzupełniające. Koncepcja tego rozdziału w dużej części jest powtórzeniem z poprzedniej publikacji. im p r e s s io n t h a t th i s a r e a p r e s e n t s th e id e a l of a g r o to u r is m in a s p a tia l f u n c t io n a l s y s te m . In re a lity , h o w e v e r, a g ro to u r i s t lo c a tio n s c a n b e fo u n d in all a r e a s , in c lu d in g th e u r b a n o n e. In th e firs t c h a p t e r th e a u t h o r a lso o u tlin e s th e a c a d e m ic lite r a tu r e , b o th P o lish a n d fo reig n , d e a lin g w ith a g ro to u r is m . T h e P o lish p a r t w a s p r e s e n te d in th r e e p e rio d s : 1 9 8 0 - 2 0 0 0 a s a w h o le, th e n b efo re 1 9 9 0 a n d 1 9 9 0 - 2 0 0 0 a s s e p a r a te s ta g e s (in th e la s t th e a u t h o r p r e s e n te d e m p iric a l r e s e a r c h , c o m p ila tio n s of o th e r w o rk s a n d p ro je c ts ), a n d th e d iv isio n in to th r e e s u c h p e r io d s is q u ite c o n tro v e rs ia l. H o w ev er th r o u g h it, th e a u t h o r h a s p o in te d to a w id e r a n g e of p ro b le m s in a g r o to u r is m . D is c u s s in g th e fo reig n lite r a tu r e , th e a u t h o r b riefly a n a ly s e d s e le c te d c la s s ic w o rk s a n d in c o m p a ris o n w ith th e p r e v io u s b o o k th is p a r t is c le a rly e x te n d e d .
The seco n d ch ap ter, “Ideological a s s u m p tio n s ”, is la rg e ly a r e p e titio n fro m th e e a r lie r b o o k . T h e re a r e s u b - c h a p te r s o n th e th e o ry o f w h a t c o n s ti tu te s effective r e c r e a tio n , th e p h ilo s o p h y o f a lte r n a tiv e to u r is m , a s s u m p ti o n s u n d e r ly in g r u r a l to u r is m a n d th e p r o s p e c ts of, c h a n c e s for a n d d a n g e r s in its d e v e lo p m e n t. T h is la s t s u b - c h a p te r m a y r a is e d o u b ts a s it d o e s n o t m e n tio n a n y o f th e s o c ia l a n d e c o n o m ic c h a n g e s w h ic h h a v e ta k e n p la c e in th e 5 y e a r p e rio d follow ing th e firs t b o o k , w h ic h h a v e c r e a te d slig h tly d iffe re n t p r o s p e c ts , c h a n c e s a n d d a n g e r s in th e d e v e lo p m e n t of r u r a l to u r is m .
A n e w is s u e in th i s c h a p t e r a re q u e s tio n s a b o u t w h a t a g r o to u r is m is a n d h o w im p o r ta n t it is. A s for th e firs t q u e s tio n , th e a u t h o r e n u m e r a te s its m a in p o sitiv e s id e s , a s for th e o th e r h e p o in ts to th e c u r r e n t f a c to rs o f a g r o to u r is t d e v e lo p m e n t a n d th e b e n e f its (in c lu d in g eco lo g ical o n es). He a ls o d is c u s s e s th e d a n g e r s a n d lo s s e s r e s u ltin g fro m d e v e lo p m e n t, b u t p o in tin g o u t t h a t all in all a g r o to u r is m a ffe c ts th e c o u n tr y s id e in a p o sitiv e w ay. T h e n e x t c h a p t e r d e a ls w ith th e ag ro - to u r i s t offer. T h e a u t h o r b riefly e x p la in s w h a t a n a g r o to u r is t p r o d u c t is, a n d th e n d is c u s s e s th e fo rm s o f a g r o to u r is t serv
i-Rozdział czwarty jest poświęcony rozwojowi agroturystyki w świecie. Autor zachował struk turę rozdziału z wcześniejszego opracowania. W przeglądzie regionalnym zaprezentował ponow nie te same kraje, takie jak: Francja, Niemcy, Austria, Wielka Brytania (Walia), Dania, Hiszpa nia, Szwajcaria i Węgry. Niektóre informacje 0 nich zostały poszerzone, np. kwestia programu szkolnego w zakresie agroturystyki w Niemczech, czy regulamin świadczenia usług agroturystycz nych w Austrii. Także i w recenzowanej publikacji autor nie pokusił się o ogólne podsumowanie roz woju agroturystyki w omawianych przez niego krajach.
W rozdziale piątym omówiona jest agroturysty ka w Polsce. Autor przedstawił rys historyczny agroturystyki, jej rolę w rozwoju wsi, cechy, roz miary i rozmieszczenie oraz predyspozycje prze strzenne do rozwoju w przyszłości. W dużej mie rze treść jest powtórzeniem z wcześniejszego opra cowania, a nowe zagadnienia poruszone zostały w podrozdziałach:„Bariery rozwoju agroturysty ki w Polsce” i „Rozmiary i rozmieszczenie agrotu rystyki”. W pierwszym, na mapach zostały pokaza ne braki w wyposażeniu indywidualnych gospo darstw rolnych w podstawowe instalacje. Szkoda jed nak, że mapy są mało czytelne, a na jednej z nich jest błąd w legendzie (rys. 10 - chyba winno być procent ogółu indywidualnych gospodarstw rol nych bez wyposażenia w kanalizację). Największą zaletą omawianego rozdziału - w kontekście no wych treści - jest analiza wielkości agroturystycz nej bazy noclegowej w Polsce, przeprowadzona w świetle różnych źródeł, jak GUS, badanie pro gramu Phare Tourin II, badanie indywidualne oraz zespołowe.
Rozdział szósty, o dość zawiłym tytule: „Wy korzystanie gospodarstwa rolnego dla faunistycz nego uatrakcyjnienia pobytu”, stanowi całkiem nowe zagadnienie. Praktycy znajdą tu wskazówki co do sposobów wykorzystania różnych rodzajów zwierząt domowych w usługach agroturystycz nych.
„Zagospodarowanie i urządzanie terenów 1 obiektów” jest kolejnym rozdziałem kierowa nym głównie do praktyków. Wywody autora zilu strowane są rysunkami oraz kolorowymi fotogra fiami. Problematyka zagospodarowania turystycz nego została poruszona na następujących pozio mach: transgranicznym, ponadgminnym, gmin nym, wiejskim, działki siedliskowej, budynku mieszkalnego i kwatery. Nowym elementem tego
ces according to the classic division into
accom m odation, board an d com plem en
tary services. This ch a p te r is largely
a repetition of the corresponding ch a p te r
in th e previous book.
The fourth c h a p te r is devoted to the
developm ent of world agrotourism . Here
the a u th o r also k ep t th e stru c tu re of
the corresponding c h a p te r from the
earlier book. In th e regional overview he
p resen ted the sam e co u n tries: France,
G erm any,
A ustria,
W ales,
D enm ark,
Spain, Sw itzerland a n d H ungary. Some
inform ation h a s been expanded, e.g. the
issu e of th e school cu rricu lu m in co n n ec
tion w ith agrotourism in G erm any, or of
regular ag ro to u rist services in A ustria.
The a u th o r did n ot draw any co n clu
sions from th e developm ent of agro
tourism in the c o u n trie s he discu ssed .
The fifth ch ap ter deals w ith agro-
to u rism in Poland. The a u th o r p resen ted
a historical out-line of agrotourism , its
role in the developm ent of th e c o u n try
side, its features, range an d d istrib u tio n ,
a n d th e ‘sp a tia l’ suitability for fu tu re
developm ent. To a large ex ten t the con
te n ts are a repetition of th e previous
book, b u t new issues are found in the su b
ch a p te rs entitled “The b a rriers of agro
to u rist developm ent in P oland” an d “The
range and d istrib u tio n of ag ro to u rism ”.
In the form er u sin g m ap s th e a u th o r
p re se n ts farm s w hich are insufficiently
equipped, b u t it is regrettab le th a t the
m aps are h a rd to read a n d one of th em
includes a m istake in th e key (Fig. 10
- should be % of all individual farm s
w ithout a sewage system). The greatest
advantage of th is ch ap ter, in term s of new
content, is the an alysis of the q u an tity of
agrotourist accom m odation facilities in
Poland b ased on v ario u s so u rces su ch
as GUS (The G eneral S tatistics Office),
Phare Tourin II research , individual an d
group research.
The sixth ch ap ter h a s th e vague title:
“Exploiting the poten tial for the u se of
anim als as a to u rist a ttra c tio n ”, an d is
a new issue. P ractitioners will find advice
on th e exploitation of various k in d s of
anim als in ag ro to u rist services.
rozdziału jest zwięzłe zaprezentowanie zagadnień dotyczącycli funkcji użytkowych, gospodarczych oraz estetycznych zieleni wysokiej i niskiej.
„Organizacja i ekonomika działalności agro turystycznej” to tytuł ósmego rozdziału, w którym zostały przedstawione następujące zagadnienia: formy samoorganizacji usługodawców, organiza cja agroturystyki w Polsce i Europie Zachodniej, współpraca międzynarodowa (czyli programy pomocowe dla Polski). Treść oraz układ tej czę ści rozdziału zostały w niedużym stopniu zaktuali zowane. Niejasne (w dalszym ciągu) pozostaje umieszczenie ogólnokrajowej reprezentacji stowa rzyszeń agroturystycznych, jaką jest Polska Fe deracja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Go ścinne”, w podrozdziale „Przedsiębiorstwo agrotu rystyczne”. Autor żadnym zdaniem nie wskazuje na taką rolę Federacji.
Dalsza część ósmego rozdziału poświęcona jest marketingowi agroturystycznemu (w tym, m.in. strukturze produktu turystycznego, kształtowaniu cen, dystrybucji i form promocji), także przepisom prawnym (omówionych jednak zbyt wybiórczo, np. bez podania źródeł co do ustawy o działalności gospodarczej) oraz kategoryzacji gospodarstw agroturystycznych. Zaprezentowane w tym roz dziale przykłady biznesplanów dla gospodarstw agroturystycznych, pokazują wysoką efektyw ność organizacyjno-gospodarczą tych gospo darstw, przy stosunkowo niedużych dochodach fi nansowych, jakie można uzyskać z działalności agroturystycznej.
W ostatnim rozdziale przedstawiona została problematyka strategicznego programu rozwoju agroturystyki. Autor zaprezentował m.in. najważ niejsze sposoby formułowania strategii. Opowie dział się za tym, aby programy rozwoju agrotury styki powstawały „na wszystkich terytorialnych szczeblach organizacji i zarządzania”, nie wyja śniając, kto miałby być odpowiedzialny za taki program.
Zakończenie recenzowanej książki jest iden tyczne jak we wcześniejszej publikacji. Autor nie zechciał podsumować tego, co się wydarzyło w polskiej agroturystyce w ostatnich pięciu latach, jakie upłynęły od wydania przez niego pierwszej
książki.
Całość pracy kończy aneks zawierający zesta wienie dziewięciu przykładów definicji agro turystyki (cytowanych za praktykami i teoretyka mi, czego autor nie podaje), spisu stowarzyszeń agroturystycznych w Polsce i wybranych w
Euro-“T h e in f r a s tr u c tu r e a n d m a n a g in g a r e a s a n d b u ild in g s ” is a c h a p t e r a im e d p rim a rily a t p r a c titio n e r s c o n ta in in g fig u re s a n d c o lo u r p h o to g r a p h s . T h e p ro b le m s o f t o u r i s t i n f r a s tr u c tu r e a re d is c u s s e d in th e fo llow ing w ay s: r u r a l d is tr ic ts (gminy), a r e a s la rg e r t h a n a r u r a l d is tr ic t, in te r - d is tr ic t o r g a n is a tio n s , vill a g e s , in d iv id u a l p lo ts o f la n d , r e s id e n tia l b u ild in g s a n d in d iv id u a l t o u r i s t ro o m s . A n e w e le m e n t o f th is c h a p t e r is a b rie f p r e s e n ta tio n o f th e e c o n o m ic a n d a e s t h e tic f u n c tio n s o f all k in d s o f v e g e ta tio n .
“T h e o r g a n is a tio n a n d e c o n o m ic s of a g r o to u r is t a c tiv ity ” is th e title o f th e e ig h th c h a p te r w h e re in th e f irs t p a r t th e a u t h o r p r e s e n ts th e follow ing p ro b le m s : th e fo rm s o f s e lf o r g a n is a tio n o f th e service s u p p lie rs, th e o rg a n is a tio n of ag ro to u r is m in P o la n d a n d W e s te rn E u ro p e a n d in te r n a tio n a l c o -o p e ra tio n ( s u p p o r t p ro g ra m m e s for P o lan d ). T h e c o n te n t a n d la y o u t of th is p a r t h a v e n o t b e e n u p d a t e d m u c h a n d it is still u n c l e a r w h y th e a u t h o r m e n tio n e d th e n a tio n a l fe d e ra tio n of agrotourism Hospitable Farms (Polska F e d e r a c ja T u ry s ty k i W iejsk iej G o sp o d a rstw a
G ościnne) in th e s u b c h a p te r c a lle d “A gro to u r is t e n te r p r is e ”. No p a r t o f th e te x t s u g g e s ts th e fe d e ra tio n h a s s u c h a ro le. T h e o th e r p a r t o f th e e ig h th c h a p te r is d e v o te d to a g r o to u r is m m a r k e tin g (in c lu d in g th e s t r u c t u r e of th e to u r i s t p r o d u c t, p ric e d e te r m in a n ts , d is tr ib u tio n a n d p ro m o tio n ), a s w ell a s le g al r e g u la tio n s (d is c u s s e d se le c tiv e ly e.g. w ith o u t giving th e s o u r c e s o f r e g u la tio n s re fe rrin g to e c o n o m ic activity) a n d c a te g o rie s of a g r o to u r is t fa rm s . T h e e x a m p le s o f b u s i n e s s p la n s for a g r o to u r is t fa rm s p r e s e n te d in th is c h a p t e r s h o w th e h ig h o r g a n is a tio n a l a n d e c o n o m ic effectiv e n e s s of th e s e fa rm s d e s p ite th e re la tiv e ly s m a ll in c o m e s w h ic h c a n b e g a in e d from a g r o to u r is t activ ity . In th e la s t c h a p te r th e a u t h o r p r e s e n ts a s tr a te g ic p la n for th e d e v e lo p m e n t of a g ro to u ris m . He s h o w s , a m o n g o th e r th in g s , th e b a s ic w a y s of p r e p a r in g a s tr a te g y a s s u c h , a n d o u tlin e s th e c o n te n ts o f a s tr a te g ic p ro g ra m m e for a g r o to u r is m in a r u r a l d is tr ic t (gmina). He s u p p o r ts th e id e a of d e v e lo p m e n t
pic (nie w pełni aktualnych, gdyż np. Turystyczny Zw iązek G m in Św iętokrzyskich nic istnieje ju ż od
I stycznia 2000 r.) oraz przykładow y statut stow a rzyszenia agroturystycznego. B ibliografia liczy po nad 250 pozycji.
N a zakończenie należy podkreślić, iż recen zow ana książka, będąca poszerzonym uzupeł nieniem wcześniejszej publikacji, stanowi komplek sow e opracow anie zagadnień z zakresu agrotury styki.
