A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA L IT T E R A R IA P O L O N IC A 5, 2002
Dorota Spychała
P R A G M A T Y Z M W DYD A K TY CE P O L O N IS T Y C Z N E J
1. PRAGMATYZM WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE
P r a g m a t y z m to współczesny kierunek filozoficzny, wyw odzący się z angielskiego em piryzm u, ukształtow any pod koniec X IX w. w S tanach Zjednoczonych, którego główne zasady sform ułow ał C harles Sanders Peirce, a spopu lary zo w ał je W illiam Jam es. P ragm atyści p o stu lu ją p raktyczny sposób m yślenia i działania, a za kryterium praw dy u znają użyteczność, uzależniając praw dziw ość twierdzeń od ich praktycznych sk u tk ó w 1.
Właśnie ta f u n k c j o n a l n o ś ć , c e l o w o ś ć i u ż y t e c z n o ś ć działania jest bardzo w ażna we współczesnej dydaktyce szkolnej. Żyjem y w świecie opanow anym przez m edia, w świecie niejednokrotnie fałszywych w artości, gdzie często an a ch ro n icz n ą w ydaje się być n a u k a o języ k u czy dziele literackim . D latego należy uśw iadom ić uczniom pragm atyczne cele procesu kształcenia. Jest to niezm iernie ważne rów nież z tej przyczyny, że stoim y u p ro g u now ej form y egzam inu m atu ra ln e g o , k tó re g o celem , zgodnie z Syłlabusem ..., jest:
- spraw dzenie rozum ienia i umiejętności prezentow ania wiedzy o literaturze, języku i kulturze [...], - spraw dzenie um iejętności w ypow iadania się w m ow ie i piśm ie z uw zględnieniem sytuacji
kom unikacyjnej,
- spraw dzenie um iejętności pracy n a podstaw ie inform acji poch o d zący ch z ró żn y ch źródeł, krytycznej oceny, p o rz ąd k o w a n ia i p rezentow ania inform acji w sposób logiczny, przejrzysty i zgodny z obow iązującym i n o rm am i językow ym i i k u ltu rą języ k a2.
W idać zatem , jak isto tn ą kw estią staje się kształcenie pragm atyczne, choć należy pam iętać powiedzenie, że wiedza bez um iejętności jest m artw a, a um iejętności bez wiedzy są nieme. W obec tego zdobyw anie w iadom ości
1 Nowa encyklopedia powszechna, W arszaw a 1996, t. 5.
trze b a zaw sze łączyć z kształceniem pew nych spraw ności (językow ych, kom unikacyjnych, analitycznych, krytycznych itd.), czyli wiedza pow inna być „p rzek ład a ln a” n a ko n k retn e umiejętności.
Aby szkoła sprostała w ym aganiom współczesnego św iata, w arto p rz y to -czyć tu słow a H anny H am er, twierdzącej, że: „dziś p o trzeb ą chwili jest w ychow anie sam odzielnie m yślących, aktyw nych, pełnych inwencji i inic-jatyw y m łodych ludzi, którzy potrafiliby efektywnie pracow ać w w arunkach
w olnego ry n k u ” 3.
2. PRAGMATYZM A METODY NAUCZANIA
Pam iętając o tym, że szkoła pow inna kształcić przede wszystkim popraw ne w ypow iadanie się w m owie i tekście pisanym , logiczne i krytyczne m yślenie, uczyć podejm ow ania sam odzielnych decyzji, kształtow ać wrażliwość ucznia, um iejętność w spółpracy w grupie, ważne staje się w ykorzystyw anie n a lekcjach różnych m etod, technik czy form pracy, k tó re akcen tu ją głównie aktyw ną postaw ę ucznia, sprzyjają jego działaniu w sytuacjach typow ych i nietypowych. Są to wszystkie m etody, ogólnie zwane przez M arię N agajow ą problem ow ym i i zajęć praktycznych4. N ależą do nich np. dyskusja, d eb a ta , burza m ózgów , drzewo decyzyjne czy m etaplan, dram a, konferencja prasow a, m eto d a projektu.
D y s k u s j a , zw iązana często z sądem literackim , m a istotne cele p ra g -m atyczne. W ytw arza u-m iejętność określania te-m atu dyskusji, logicznego argum entow ania, wysuwania kontrargum entów , k o n tro lo w an ia emocji i n a d -miernej gestykulacji. W draża ona do odpowiedzialnego, a zarazem krytycznego m yślenia oraz do skutecznego uczestniczenia w różnego ro d zaju deb atach czy dyskusjach. M ożna rów nież m ów ić o dyskusji krytycznej, m ającej na celu w yrażanie własnych opinii i sądów w artościujących, przygotow ującej do odbioru różnych tekstów kultury. Z dyskusją bezpośrednio łączy się retoryka, będąca sztuką perswazji, kształtująca um iejętność definiow ania pojęć i posługiw ania się środkam i retorycznym i.
M etody m e t a p l a n u czy d r z e w a d e c y z y j n e g o stosow ane są często na lekcjach w ym agających oceny postaw boh ateró w i ich życiowych decyzji. P osługując się form ą graficzną uczniow ie nabyw ają spraw ności argum entow ania, wnioskowania i oceniania. M etody te uczą odpowiedzialnego p o d ejm o w an ia decyzji w określonej kw estii, co jest rzeczą niezm iernie isto tn ą w życiu każdego człowieka.
3 H. H a m e r , K lucz do efektyw ności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 1994 s. 12.
R ó żn o ro d n e techniki d r a m y uczą „sam odzielności m yślenia i działania, aktyw ności i otw artości, rozw ijają emocje, w yobraźnię i fantazję, także elokwencję i plastykę ciała, w yrabiają um iejętność w spółżycia i w spółpracy w grupie” 5. T a m eto d a um ożliwia rów nież ró żn o rak ie ćw iczenia językow e, kształci kom petencję językow ą oraz kom unikacyjną, czyli uczy św iadom ego w yboru środków językow ych istotnych ze względu na okoliczności i sytuację ak tu m ów ienia, treść, intencje, p artn e ra wypowiedzi czy cel k o m u n ik atu , co wiąże się z prag m aty k ą językow ą.
Przygotow anie okolicznościow ej wystawy, inscenizacji, gazetki w ym aga w ykorzystania m e t o d y p r o j e k t u . Jest o n a zw iązana z sam odzielną pracą uczniów, którzy uczą się systematycznego planow ania działań, zbierania i porządkow ania m ateriałów , integrow ania wiedzy z różnych dziedzin oraz dyscypliny pracy. Um iejętności zdobyte w ten sposób pom o g ą zapew ne m łodzieży przy zdaw aniu egzam inu dojrzałości w nowej form ie. C hodzi mi oczywiście o etap wewnętrzny, na którym bardzo ważne będzie grom adzenie informacji i wykorzystywanie zebranego m ateriału w funkcji argum entacyjnej6, bowiem jednym z celów tej części egzam inu jest spraw dzenie um iejętności „organizow ania w arsztatu p racy” 7.
Z asygnalizow ane tu m e t o d y k r e a t y w n e s ł u ż ą p r a g m a t y c e n a u c z a n i a . R ozw ijają logiczne i tw órcze m yślenie, kształtu ją wrażliwość, postaw y aktyw ne, zachęcają d o korzystania ze zbiorów bibliotecznych, audycji telewizyjnych i radiow ych, uczą p ostaw krytycznych, rozw ijają zainteresow ania, przygotow ują do odb io ru różnych dzieł sztuki oraz do aktyw nego życia i um iejętności kom unikow ania się w społeczeństwie.
3. PRAGMATYKA A FORMY WYPOWIEDZI KSZTAŁCONE W DYDAKTYCE SZKOLNEJ
Celem pragm atyki jest pokazanie, ja k wypowiedzi zależą od k o n t e k s t u , czyli um iejętności określania sytuacji k o m u n ik atu , jego celu, funkcji, intencji nadawcy. W ażnym czynnikiem jest tu oczywiście wiedza m ów iącego, zarów no o świecie, ja k i o odbiorcy. B arbara Boniecka pisze, że pragm atycznie isto tn e je d n o stk i tekstow e to: d y s k u s j e , k ł ó t n i e , r o z w a ż a n i a , r o z m o w y , w y w i a d y 8. Potrzebne są rów nież wypowiedzi żywe n a co
5 A . D z i e d z i c , J. P i c h a l s k a , E. Ś w i d e r s k a , Dram a na lekcjach ję z y k a polskiego tv szkole średniej, Warszawa 1992, s. 8.
6 J. K a n i e w s k i , N ie taki syllabus straszny..., „Polonistyka” 2000, nr 10.
7 Inform ator. Syllabus. M atura z ję z y k a polskiego 2002, Warszawa 2000, s. 27.
* B. B o n i e c k a , P ragm atyka (w ypow iedzi - intencje - sytuacje i k o n te k s ty ) , „Język Polski w Szkole Średniej” 1996/1997, z. 1.
dzień, p opularne, takie jak: p r o ś b a , p y t a n i e , ż a r t , k a w a ł , k o m -p l e m e n t itd. Szkoła -pow inna także wykształcić um iejętność -pisania -przez uczniów p o d a ń , ż y c i o r y s ó w , p r o t o k o ł ó w , p o w i t a ń , p o ż e g n a ń , z a p r o s z e ń , p o d z i ę k o w a ń , z a w i a d o m i e ń , o g ł o s z e ń oraz wypeł-n iawypeł-n ia t y p o w o u ż y t k o w y c h f o r m w y p o w i e d z i (form ularzy, blankietów , kwestionariuszy), co uwzględnia podręcznik Jadw igi K ow alikow ej i Urszuli Żydek-B ednarczuk pt. Współczesna polszczyzna4.
Rozwój świadom ości uczniów, ich logicznego i krytycznego m yślenia, kształtow anie się uczuć estetycznych wyzwala u m łodzieży potrzebę rozw iązy-w ania problem óiązy-w , zainteresoiązy-w ania różnymi dziedzinami kultury, iązy-w artościoiązy-w a-nia i ocea-niaa-nia zjawisk społecznych. D latego, ja k twierdzi R yszard Jedliński: „W dzisiejszej rzeczywistości szkolnej trzeba kształcić kom petencje k o m u n ik a-cyjne uczniów także w aspekcie kom unikacji publicystycznej, k tó ra zapew nia bogate zaplecze motywacyjne, sprzyja intensyfikacji indywidualnych zaintereso-wań i uzdolnień, wzbogaca tematykę z zakresu współczesnego życia literackiego i kulturalnego. P rasa oraz środki audiow izualne stają się dzisiaj pow ażnym instrumentem kształcenia literackiego i językowego. Szkoła m usi więc przygoto-wać młodzież do współżycia na co dzień z różnymi obiegami kultury współcze-snej, musi nauczyć odbioru dóbr kulturalnych oraz różnego typu kom unikatów w erbalnych i audiow izualnych” 10. Pisanie r e c e n z j i , a r t y k u ł ó w , f e l i e t o n ó w , r e p o r t a ż y , w y w i a d ó w stw arza uczniom m ożliw ość zaan g ażo -w ania się -w problem y najbliższego środo-w iska (szkoły, dzielnicy, regionu itd.), zm usza do aktyw nej postaw y ob serw ato ra i k o m en tato ra , pozw ala zauw ażać tendencje we współczesnej kulturze i sztuce, przygotow uje do roli świadom ego odbiorcy m asow ych środków przekazu“ . W przypadku tych form wypowiedzi istotne jest ustalenie celu kom unikatu i jego odbiorcy, co świadczy o pragm aty-cznym charakterze powyższych gatunków .
Oczywiście w edukacji nie m ożna p om inąć takich podstaw ow ych form , jak: o p i s , o p o w i a d a n i e , s p r a w o z d a n i e , s t r e s z c z e n i e . U m
iejęt-ności uzyskane podczas n au c zan ia tego ty p u w ypow iedzi są nie tylko praktycznie w ykorzystane w kom pozycji wyżej w spom nianych form p u b -licystycznych, lecz także przydają się w dorosłym życiu. O pow iadam y czy streszczam y przecież spektakle teatralne, filmy, artykuły prasow e, audycje telewizyjne i radiow e, inform ujem y o wielu sytuacjach i w ydarzeniach. D latego, ja k pisze H alin a W iśniewska, niezbędne stają się ćw iczenia w re -d ukow aniu, skracaniu i uogólnianiu, -dokonyw aniu selekcji i hierarchizacji inform acji n a istotne i m ało w ażne12.
e J. K o w a l i k o w a , U. Ż y d e k - B e d n a r c z u k , W spółczesna polszczyzna. P odręcznik ję z y k a polskiego dla kl. I - V sz kó l średnich, K rak ó w 1997.
10 R . J e d l i ń s k i , G atunki publicystyczne w szkole średniej, W arszaw a 1984, s. 7-8. 11 Ibidem, s. 199.
12 H. W i ś n i e w s k a , Streszczanie - bardzo ważna um iejętność ucznia, „ P o lo n is ty k a ” 1997, n r 5.
K ształcenie kom petencji nadaw czych i odbiorczych, ćwiczenie spraw ności językowej, rozwijanie świadomości uczniów, ich wyobraźni, postaw krytycznych pozw ala m łodzieży n a funkcjonalne w ykorzystanie zdobytej wiedzy. Wyższe form y wypowiedzi, takie jak: artykuł, felieton, recenzja, reportaż, esej d ają uczniom możliwość zrozum ienia wielu zjawisk współczesnego życia społecznego i kulturalnego, ustosunkow ania się do w ydarzeń z najbliższego otoczenia, podejm owania tem atów z życia szkoły. D odatkow ym czynnikiem m otywującym m łodzież do pisania felietonów czy recenzji jest zam ieszczanie ich tw órczości w gazetce klasowej o raz szkolnej, prezentacja wypowiedzi, np. podczas wieczornic poświęconych twórczości uczniów, udział w k o nkursach szkolnych i m iędzyszkolnych.
N ajdalej posuniętym działaniem pragm atycznym uczniów jest technika tw orzenia sw obodnych tekstów , nie uw arunkow anych jakąkolw iek form ą czy tem atem , co rozw ija inicjatywę m łodzieży, wpływa na jej zdolności kreatyw ne, służy d o kształcenia um iejętności pisarskich w różnych sytuacjach pozaszkolnych. T rzeba rów nież pam iętać, że p ra ca nad w spom nianym i gatunkam i wiąże się z uważnym studiow aniem różnych form wypowiedzi (np. publicystycznych, naukow ych, lite rac k o -k u ltu raln y ch , społecznych), zobow iązuje d o sam odzielnej analizy tekstów pod kątem tem atu , stru k tu ry , kom pozycji czy gatu n k u , zaś um iejętności te o k ażą się niezbędne w drugiej części nowej m atu ry , spraw dzającej rozum ienie czytanego tekstu. M o żn a zatem stwierdzić, że kształcenie różnych form wypowiedzi w to k u nauki szkolnej spełnia funkcje pragm atyczne.
4. PR A G M A TY K A A K S Z T A Ł C E N IE JĘ Z Y K O W E , L IT E R A C K IE I K U L T U R A L N E
Kształcenie językow e
N a u k a o języ k u m a c h a ra k te r n o rm a ty w n y , system ow y, ale ta k ż e f u n k c j o n a l n y . I właśnie na tę trzecią właściwość należy zw rócić uwagę, m ów iąc o praktyce językow ej. K ształcenie językow e m a na celu w yrabianie spraw ności językow ej, której służą różn o ro d n e ćw iczenia słow nikow e, fra -zeologiczne, gram atyczno-stylistyczne, kom pozycyjne o ra z ortog raficzn e. K o rd ia n B akula zw raca uwagę n a to, że uczeń pow inien um ieć w yrażać myśli i uczucia, ś w i a d o m i e i c e l o w o posługiwać się środkam i językowymi w różnych form ach wypowiedzi, sytuacjach, ze względu na o d b i o r c ę i c e l 13. Z atem wiedza o języku pow inna być bardziej funkcjonalna, p o d
p o rz ą d k o w a n a potrzeb o m ludzi w zakresie posługiw ania się językiem . D latego też, zarów no w dziedzinie fleksji, słow otw órstw a ja k i składni, pow inno się zwracać szczególną uwagę na funkcję, ja k ą pełnią dane struktury w kom unikacji językow ej i w określonej wypowiedzi. W to k u nauczania d obrze byłoby w ykorzystywać m ateriał bliski uczniom (np. język uczniowski, artykuły z czasopism cieszących się p o p ularnością w śród m łodzieży) i na tej podstaw ie, w ram ach ćwiczeń popraw nościow ych, leksykalnych, frazeo-logicznych, składniow ych kształcić spraw ność posługiw ania się językiem . Należy rów nież rozwijać kom petencję językow ą, której p o d staw ą jest d o -świadczenie i praktyka. M ów iąc o stylistyce, stylach czy stylizacji, należy odw oływ ać się do konkretnych tekstów różnego rodzaju, w ykorzystyw ać m ateriały zgrom adzone przez uczniów , kształcić um iejętności określania funkcji określonych wypowiedzi, a przede w szystkim , zgodnie z p ragm atyką językow ą, zw racać uwagę na c e l , i n t e n c j e n a d a w c y , e k s p r e s j ę i inne aspekty k o m u n ik a tu . Począw szy od szkoły podstaw ow ej trze b a kształcić i doskonalić proces kom unikow ania się w społeczeństwie. M am tu na myśli nie tylko wypowiedzi pisemne, lecz także (a m oże przede wszystkim) k o m u n ik ację m ów ioną, gdzie oprócz tw orzyw a językow ego zw raca się uwagę na tzw. język ciała, czyli m im ikę i gestykulację, tem po m ów ienia, m odulację głosu. Stąd też istotne są w toku kształcenia ćwiczenia z pogranicza retoryki.
Z tych k rótkich rozw ażań m o żn a w yciągnąć jeden zasadniczy wniosek. Szkoła pow inna wychowywać m łodzież zdolną d o sytuacyjnie adekw atnego użycia języka, co m ożna osiągnąć d ro g ą różnorodnych ćwiczeń językow ych. Potw ierdzam tu opinię Z. Saloniego, który proponow ał, aby w iadom ości o języku w prow adzać w sposób okazjonalny, w m iarę potrzeby, zaś głównym przedm iotem zainteresow ań uczynić praktykę językow ą14. Z atem , ja k twierdzi M. N agajow a, n au k a o języku m a służyć nauce języka. Uczeń będzie m iał poczucie przydatności nauki o języku, jeżeli będzie wiedział, że p om aga m u ona w rozum ieniu kom unikatów różnego rodzaju (powieści, film u, tekstów m asow ego przekazu itd.) oraz w tw orzeniu w łasnych wypowiedzi.
Kształcenie literackie
K ształcenie literackie bez wiedzy o języku nie jest pełne. In terp retacja tekstów wym aga zresztą nie tylko znajom ości gram atyki, lecz także wiedzy teoretycznoliterackiej. D okonując analizy utw orów należy przede wszystkim zw racać uwagę na f u n k c j ę różnych środków językow ych czy stylistycznych
Z. S a l o n i , O kształceniu um iejętności pisania na w yższym p oziom ie n auki szkolnej, W arszaw a 1979.
oraz próbow ać o k r e ś l i ć c e l użycia tych form , czyli kształcić spraw ność analityczną. I tak , m ów iąc np. o środkach charakterystycznych dla poetyki barokow ej (antytezy, anafory, hiperbole, gradacje itd.) trzeba, n a podstaw ie konkretnych tekstów , zw racać uwagę n a ich funkcję, lecz także zastanow ić się, dlaczego zostały użyte. Owa celowość m oże zostać w ykorzystana do budow ania tekstów żywych na co dzień (np. hiperbole czy gradacje używ ane w wypowiedziach o charakterze ekspresywnym ). A nalizując utw ory literackie, należy kształcić um iejętność w artościow ania, sądów krytycznych, refleksji oraz uśw iadom ić m łodzieży, ja k w ażną rolę w życiu każdego człow ieka odgryw a literatura.
W obliczu nowej m atu ry istotna jest spraw ność czytania ze zrozum ieniem , 0 której już wcześniej w spom inałam . Pozw ala ona rozum ieć otaczającą rzeczywistość, korzystać z różnych źródeł inform acji. Proces rozum ienia zaczyna się od podstawowych struktur wypowiedzi, jakim i są wyraz, następnie zdanie, a o zrozum ieniu tekstu m o żn a m ów ić w tedy, gdy p o trafi się go w ielokrotnie przetw arzać. A uto rk i Współczesnej p o lszczyzny ra d zą k o n ce n t-row ać się na treściach zaw artych w poszczególnych ak a p ita ch , czyli in fo r-m acjach cząstkow ych, a poter-m ich w artościow aniu, czyli próbie oddzielenia w iadom ości istotnych od mniej ważnych. R óżne są opinie n a tem at „czytania ze zrozum ieniem ” na egzaminie m aturalnym . B. C hrząstow ska i S. Bortnowski uw ażają, że uczeń nie m a możliwości sam odzielnego m yślenia nad podanym tekstem , sterow any jest licznymi pytaniam i instruktażow ym i, często głównie na nich skupia uwagę, przyzwyczaja się do lakonicznych, krótkich odpowiedzi 1 tak do ko ń ca ta form a egzam inu nie spraw dza, w jak im stopniu uczeń zrozum iał tekst, ale raczej, ja k go zrozum ieli układający pytania. B adacze zw racają jed n ak uwagę na to, że „czytanie ze zrozum ieniem ” w y m a g a k s z t a ł c e n i a p r a g m a t y c z n e g o (B. C hrząstow ska), m a „ w y m i a r p r z e d e w s z y s t k i m u t y l i t a r n y ” (S. B ortnow ski)15. Z atem nie m a w ątpliw ości, że um iejętność „ c zy tan ia ze zrozum ieniem ” ró ż n o ro d n y c h tekstów publicystycznych, historycznoliterackich, p o p u larn o n au k o w y ch to rzecz niezmiernie ważna w czasach współczesnych, pozw alająca na interpretację różnych faktów , zjawisk społecznych, gospodarczych, kulturow ych.
Kształcenie kulturalne
M a ono na celu w drożenie uczniów d o uczestniczenia w k u ltu rze , ro zróżniania pojęć „ k u ltu ra w ysoka” i „ n isk a” , „arcydzieło” i „kicz” , wykształcenie um iejętności odb io ru różnych dzieł sztuki. O siąga się to przez
15 B. C h r z ą s t o w s k a , M atura z gabinetu', S. B o r t n o w s k i , M atu ra 2002 - nowa i kontrow ersyjna, „ P o lo n isty k a” 2000, n r 10.
zapoznaw anie uczniów z podstaw ow ym i środkam i w yrazu w plastyce, sztuce teatralnej i filmowej, zw racanie uwagi na korespondencję sztuk, zw iedzanie w ystaw , m uzeów , o g lądanie spektakli te atraln y ch i film ów , kształcenie biblioteczne, dyskusje poświęcone analizie i interpretacji dzieł sztuki, a przede wszystkim przez d z i a ł a n i a t w ó r c z e u c z n i ó w . M am tu na myśli różnego typu konkursy, sesje, wystawy, program y artystyczne, projektow anie wycieczek.
W wielu szkołach p o pularne są tzw. konkursy teatralne, k tó re w ym agają od m łodzieży nie tylko um iejętności aktorskich czy reżyserskich, lecz także plastycznych i adaptacyjnych. Swymi uwagami na tem at obejrzanych spektakli, filmów, wystaw, przeczytanych książek uczniowie m ogą się podzielić, redagując szkolne gazetki i propagując w ten sposób poznane dzieła sztuki w śród rów ieśników . M łodzież m oże także projektow ać okolicznościow e gazetki ścienne, pisać scenariusze własnych filmów, spektakli czy p rogram ów arty s-tycznych, planow ać wycieczki szlakiem zabytków , m uzeów . U czestnicząc w tego typu działaniach uczniowie, oprócz nabyw anych spraw ności, są św iadom i praktycznego w ykorzystania zdobytych w iadom ości. K ształcenie k u ltu raln e m a także n a celu rozw ijanie postaw krytycznych m łodzieży, zdolnej do selekcji różnego typu inform acji, umiejącej w dziełach odkryw ać jaw ne i ukryte wartości.
5. U W A G I K O Ń C O W E
N asza rzeczywistość to czasy ogrom nego przepływ u inform acji, czasy wszechobecnych m ediów. M łodzież spotyka się z nimi na każdym kroku, dlatego musi rozum ieć różnego typu kom unikaty (radiow e, telewizyjne, prasow e, urzędow e, internetow e) i w ykorzystyw ać tę wiedzę dla swoich potrzeb. Szkoła pow inna przygotow ać świadom ego odbiorcę różnych tekstów, kształcąc u c z n i ó w-p r a g m a t y k ó w, którzy „eksperym entują, w drażają, sto su ją” 16. Jest to możliwe dzięki w ykorzystyw aniu zdobytych w iadom ości i um iejętności w konkretnym działaniu. R ozw ijając u m łodzieży św iadom ość praktycznego zastosow ania wiedzy, zwiększa się jej m otyw ację d o nauki. W zreform ow anej szkole nauczanie pragm atyczne jest niezm iernie ważne. N asuw a się tu jed n ak sm utna refleksja. Ja k kształcić uczniów -pragm atyków w trzydziestokilkuosobow ych klasach, przy b ra k u środków na k ó łk a zain-teresow ań, wycieczki szkolne, brak u m ożliwości w ychodzenia z klasam i do teatrów , m uzeów czy kin w ram ach zajęć szkolnych? T o pytanie zostaw iam bez odpow iedzi.
Dorota Spychała
P R A G M A T IS M IN P O L IS H D ID A C T IC S ( S u m m a r y )
T he aim o f this article is to focus on p rag m atic teach in g in a m o d ern school. G ettin g know ledge should alw ays be connected with im proving c ertain skills (linguistic, analytic, critical etc.).
Firstly, in this w ork the m eth o d s o f teaching and fo rm s o f statem en t o f p rag m atic aim s were show n. It is po in ted out w h at kind o f skills stu d e n ts acq u ire w hen p a rticu la r m eth o d s o f leaching are used (e.g. discussions, m ethods o f p lan , d ra m a s, press conferences, or projects) and how teaching v arious form s o f expressing ideas influences gaining co m petence o f a sender and a receiver o f m essages. It is also presented how the m eth o d s let the y oung people develop their m inds, im ag in atio n , an d critical attitudes. In o th er w ords, all this allow s the students to use their know ledge functionally.
M o reo v er, the article raises th e im p o rta n t issue o f linguistic, lite rary a n d c u ltu ral ed u catio n in the sense o f p rag m atic teaching. L earning a b o u t a language sh ould p re d o m in an tly pro v id e the stu d en ts w ith learn in g the language (M . N agajow a). L iterary e d u ca tio n dem an d s som e an aly tic skills, and encouraging to p articip ate in cu ltu re, im p ro v in g the abilities o f reception o f various form s o f a rt by creative activities aim a t m ak in g the y o u n g p eople be aw are o f p ractical usage o f their know ledge.
T he article also underlines read in g com prehension skills - extrem ely im p o rta n t w ith a view to the new linal secondary-school exam s (M a tu ra 2002) com ing soon, an d it h as, acco rd in g to S. B ortnow ski, som e ‘u tilitarian dim en sio n ’.
