Analiza podstawowych czynników wydajności pracy w przemyśle w latach 1978—1985

Krystyna Zinczuk, Mikołaj Zinczuk

Analiza podstawowych czynników

wydajności pracy w przemyśle w

latach 1978—1985

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 23, 53-64

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S К Ł O D O W S К A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X III, 4 SECTIO H 1989

i n s t y t u t E k o n o m i k i P r o d u k c j i , O r g a n i z a c j i i Z a r z ą d z a n i a I n s t y t u t T e o r i i R o z w o j u S p o ł e c z n o - E k o n o m i c z n e g o

W y d z ia ł u E k o n o m i c z n e g o U M C S

K r y s t y n a Z I N C Z U K , M i k o ł a j Z I N C Z U K

Analiza podstawowych czynników wydajności pracy w przemyśle w latach 1978— 1985

А нализ основны х ф ак торов производительности труда в пром ы ш ленности в годы 1987— 1985

The A n a ly sis of B asic F actors of Work E fficien cy in Industry B etw een 1978 and 1985

G eneraln ym celem refo rm y gospodarczej jest popraw a efektyw ności ekonom icznej gospodarki narodow ej, a więc zdynam izow anie rozw oju gospodarczego i w zrostu znaczenia ekonomicznego k ra ju , a przede w szy­ stk im popraw a poziomu życia całego społeczeństwa. Chcąc zapew nić w zrost efektyw ności gospodarow ania w skali ogólnospołecznej, należy stw orzyć odpow iedni system m otyw acyjny dla przedsiębiorstw , aby dą­ żyły one do uzyskania m ożliwie najbardziej k orzystnych w yników eko­ nom icznych.

U stalenie ścisłego zw iązku przyczynow o-skutkow ego pom iędzy zasa­ dam i i m echanizm am i refo rm y gospodarczej a kształtow aniem się re a l­ n ych procesów gospodarczych nie jest możliwe. Nie m a bowiem m etod analitycznych, k tó re spośród różnych czynników oddziałujących na go­ spodarkę pozw oliłyby n a jednoznaczną identyfikację skutków w yw oła­ n y ch przez reform ę. Ocena w pływ u m echanizm ów n a gospodarkę m usi w ięc być ograniczona do ukazania tendencji zmian w sy tu acji gospo­ darczej k raju .

Jed n y m z podstaw ow ych m ierników efektyw ności gospodarow ania jest w ydajność pracy. Osiągana jest ona podczas realizacji procesów p ra ­ cy. P raca jako czynnik w pływ ający na prod uk cję przejaw ia się w postaci nakładów p racy żywej oraz nakładów p racy uprzedm iotow ionej tk w ią ­ cej w środkach produkcji.

54 K. Z inczuk, M. Z inczuk

Ogólnie p an u jąca ten d en cja w rozw oju gospodarczym polega na za­ stępow aniu p racy żyw ej p racą uprzedm iotow ioną. P odkreśla to O. Lange stw ierdzając, że ,,su b sty tu cja żyw ej p racy przez rosnące wyposażenie techniczne jest głów ną dźw ignią historycznego procesu w zrostu w y daj­ ności p racy lu d z k ie j” \ W ydajność p rac y żywej jest więc zależna od w ielkości i stopnia w y k o rzystania w procesie prod uk cji p racy up rze­ dm iotow ionej tkw iącej w środkach produkcji.

W ielkość, jakość i stopień w y k orzystania m aszyn i u rządzeń stan o ­ w ią elem en ty pom ocne p rzy określan iu sta n u tech n ik i i jej postępu jako czynników d eterm in u jący ch w ydajność pracy. T rudno je st k w a n ty ta ty - w nie w yrazić w szystkie elem en ty tech n ik i i postępu technicznego oraz badać w spółzależności pom iędzy techniką, postępem technicznym a w y­ dajnością pracy. Spośród w ielu elem entów techniki i jej postępu w y b ra ­ ne zostały te, k tó re w decy dujący sposób k sz ta łtu ją w ydajność pracy. S tan tech n ik i w p ły w ający n a w ydajność pracy w yrażono za pomocą w artości środków pracy, n ato m iast oddziaływ anie czynników rzeczowych n a w ydajność p rac y w p rzem yśle w yrażono w postaci w skaźnika tech n i­ cznego i energetycznego u zbrojenia pracy.

A nalizę w pływ u technicznego uzbrojenia pracy na w ydajność pracy przeprow adza się zw ykle za pom ocą m etody jakościowej. Polega ona na u jm o w an iu w p ły w u poszczególnych czynników na w ydajność pracy w form ie opisow ej, bez prób nad an ia tem u oddziaływ aniu ilościowego, m ierzalnego w yrazu. B adanie w pływ u technicznego uzbrojenia pracy n a w ydajność p racy m ożna przeprow adzić posługując się m etodam i an a­ lizy ilościowej. M etody te p re z e n tu ją nie tylko w postaci opisowej zm ia­ n y poziom u w ydajności p ra c y pod w pływ em różnych czynników , ale n ad ają ty m zm ianom m iary ilościowe.

Ekonom iczną ocenę kształtow ania się w ydajności pracy w przem yśle przeprow adzono w oparciu o n astęp u jące czynniki: — prod uk cję czystą, — zatru d nien ie, — czas pracy, — techniczne u zbrojenie pracy. P rz y w y­

borze m iernik a zbiorow ej w ydajności p racy ustalono, k tó ry z m ożliw ych w artościow ych m ierników prod u k cji należy przyjąć do badań. Rozwią­ zanie tego problem u uzyskano w w y n ik u przeprow adzenia analizy po­ ziom u i dynam iki w artości p ro d u k cji globalnej, sprzedanej i czystej osią­ gniętej w przem yśle w latach 1978— 1985 (tab. 1).

In form acje zaw arte w tabeli 1 w skazują, że:

— p ro d u k cja globalna w 1985 r. w porów naniu z 1978 r. była o 2,7% wyższa. Średnioroczne tem po w zrostu tej p rod u kcji w ty m okresie w y­ niosło 0,38%. W k o lejny ch latach oceny w ystępow ało system atyczn ie obni­ żanie się w artości p rodukcji globalnej.

A naliza p od staw ow ych czyn n ik ów w y d a jn o ści pracy... ₅₅ Tab. 1. W skaźniki d yn am ik i produkcji w p rzem yśle w la ta ch 1978— 1985

In d ex es of production dynam ics in in d u stry b etw een 1978— 1985

W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Ś red n io­ roczne tem po w zrostu 1978— 1985 w % P rod u k cja czysta

R ok poprzedni = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 98.0 98.0 95.5 93.6 85,0 79,5 95,3 75,7 105,3 79,7 104,8 83,6 103,7 86,7 - 2 ,0 2 P rodukcja globalna R ok p oprzedni = 100°/o R ok 1978 = 100% 100,0 102.5 102.5 99,8 102,3 88.7 90.8 97.5 88.5 106,2 93,9 104,9 98,6 104,1 102,7 + 0,38 P rod u k cja sprzedana

R ok poprzedni =* 100% R ok 1978 = 100% 100,0 103.8 103.8 97,3 100,9 86,4 87,2 98,3 85,8 106,4 91,3 105,3 96,1 103,8 99,8 - 0 ,0 3 W artość p rodukcji czystej w 1978 r. w y n o si 2853,0 m ld zł (ceny stałe z 1982 r.) W artość prod u k cji glob aln ej w 1978 r. w y n o si 7472,9 m ld zł (cen y stałe z 1982 r.) W artość produkcji sprzedanej w 1978 r. w yn osi 7950,7 m ld zł (cen y stałe z 1982 r.) Źródło: O pracow anie w ła sn e na p od staw ie R oczników S ta ty sty czn y ch z lat

1979— 1986.

— produkcja sprzedana w latach 1978— 1985 m iała ten d en cję m ale­ jącą, przy czym średnioroczne tem po spadku w ynosiło 0,03%.

— produkcja czysta w 1985 r. była niższa o 13,3% w porów naniu z 1978 r., zaś średnioroczne tem po spadku produkcji w ty m okresie w y ­ nosiło 2,02% .

Z przeprow adzonych rozw ażań w ynika, że m iernik produkcji czystej zaw iera w szystkie te elem enty w artości nowo w ytw orzonej, k tó re zależą bezpośrednio od pracow ników produkcyjnych przedsiębiorstw . K olejną czynnością w ocenie zbiorowej wydajności pracy było ustalen ie rozm ia­ rów nakładów pracy żyw ej, jakie zostały poniesione w przem yśle w la ­ tach 1978— 1985 na w ytw orzenie w artościow ych rozm iarów produkcji. D ane liczbowe zaw arte w tabeli 2 w skazują, że w przem yśle z a tru ­ dnienie w 1985 r. zm alało o 8,2% w porów naniu do 1978 r. Średnioroczne tem po spadku zatru d n ien ia wyniosło 1,21%. Podobną tendencję spadko­ w ą zaobserw ow ano w grupie przem ysłow ej i rozw ojow ej zatru dnio n ych w przem yśle (średnioroczne tem po spadku zatrudnienia w lata ch 1978— 1985 w yniosło 1,43%). Sy tu acja w dłuższym okresie może spowodować u jem ne sk u tk i dla rozw oju przem ysłu.

56 K. Zinczuk, M. Z inczuk

Tab. 2. W skaźniki d yn am ik i zatru d n ien ia w p rzem yśle w latach 1978— 1985 In d ex es of em p lo y m en t dyn am ics in in d u stry b e tw e e n 1978— 1985

W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Ś red n io­ roczne tem po w zrostu 1978— 1985 w % Z atru d n ien ie ogółem

Rok poprzed n i = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 99.7 99.7 99,7 99,5 99,3 99,0 94,3 93,8 99.8 92.9 92,3 99,5 91,8 99,4 -1 ,2 1 Z atru d n ien ie na s ta ­

n o w isk a ch rob otn iczych

Rok poprzed n i = 100% 99,6 99,6 99,6 94,3 98,7 99,4 99,3

Rok 1978 = 100% 100,0 99,6 99,2 99,8 93,2 91,9 91,3 90,7 - 1 ,3 8 Z atru d n ien ie g ru p y

p rzem y sło w ej i roz­ w ojow ej

R ok p oprzedni = 100% 99,6 99,8 98,9 94,9 98,6 99,3 98,8

Rok 1978 = 100% 100,0 99,6 99,4 98,4 93,4 92,1 91,4 90,4 - 1 ,4 3 Z atru d n ien ie ogółem w 1978 r. w y n o si 4784 tys. osób.

Z atru d n ien ie na sta n o w isk a ch rob otn iczych w 1978 r. w y n o si 3864 tys. osób. Z atru d n ien ie gru p y p rzem y sło w ej i rozw ojow ej w 1978 r. w y n o si 4536 tys. osób. Źródło: O pracow anie w ła sn e n a p o d sta w ie R oczników S ta ty sty czn y ch z lat

1979— 1986.

B ardziej d okładnym m iernikiem nakładów p racy żywej jest czas rze ­ czywiście p rzepracow any przez ogólną liczbę zatrudn io nych lub przez robotników g ru p y przem ysłow ej w ustaw ow ym czasie pracy. Liczba go­ dzin przepracow an y ch przez robotnik ów g ru p y przem ysłow ej w prze­ m yśle stano w iła w 1985 r. 84,5% jej poziom u z 1978 r. (tab. 3). W b ad a­ nym okresie w ystępow ało system aty czn e obniżanie się czasu p rac y ro­ botników . Średnioroczne tem po spadku wyniosło 2,38%.

Z dotychczasow ej analizy poziom u i dynam iki prod uk cji, zatrud nien ia i czasu przepracow anego w przem yśle w ynika, że w skaźniki te system a­ tycznie obniżały się. Znalazło to sw oje odbicie w poziomie i dynam ice w ydajności pracy. W p rzem yśle w c h arak terze w skaźnika poziomu w y ­ dajności p racy w lata ch 1978— 1985 p rzy ję to w artość p ro d ukcji czystej p rzyp ad ającej na: 1 robotnika i 1 roboczogodzinę przepracow aną przez robotników g ru p y przem ysłow ej i rozw ojow ej. D ane liczbowe c h a ra k te

-A n aliza p o d staw ow ych czyn n ik ów w yd ajn ości pracy.., ₅₇ Tab. 3. L iczba godzin przep racow an ych przez rob otn ik ów grupy p rzem ysłow ej

i rozw ojow ej w przem yśle w latach 1978— 1985

A num ber of hours w orked b y th e w orkers of the in d u strial and d evelop m en tal group in in d u stry b etw een 1978— 1985

W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Śred n io­ roczne tem p o w zrostu 1978— 1985 w % O gólna liczba godzin

przepracow anych przez rob otn ik ów grupy przem . i rozw ojow ej

R ok poprzedni = 100®/o 99,3 98,2 91,4 96,2 99,7 99,0 99,7

Rok 1978 = 100% 100,0 99,3 97,6 89,1 85,8 85,6 84,1 84,5 - 2 ,3 8 P rzeciętn a liczb a g o ­

dzin p rzepracow anych przez 1 robotnika przem . i rozw .

Rok poprzedni = 100% 99,9 98,5 92,4 102,3 101,7 99,9 100,5

R ok 1978 = 100% 100,0 99,9 98,4 90,9 93,0 94,5 94,4 94,9 -0 ,7 5 O gólna liczba godzin p rzepracow anych przez robotników grupy p rzem y sło w ej i roz­ w o jo w ej w 1978 r. w y n o si 6929 m in godz.

P rzeciętn a liczb a godzin p rzepracow anych przez 1 robotnika gru p y p rzem ysłow ej i rozw ojow ej w 1978 r. w y n o si 1952 godz.

Źródło: O pracow anie w ła sn e na p od staw ie R oczników S ta ty sty czn y ch z la t 1979— 1986.

ryzujące poziom w ydajności pracy przedstaw ione w tab eli 4 w skazują, że w ydajność p racy w przem yśle przypadająca na 1 robotnika k ształto ­ w ała się w 1985 r. znacznie poniżej poziomu osiągniętego w 1978 r. i ob­ niżyła się o 4%. N ajgorszą sytuację można zaobserwow ać w 1981 r., kiedy to obniżyła się o 19,2°/o w stosunku 1978 r. Jednakże spadek ten od 1981 r. nie pogłębiał się, ale przeciw nie zm niejszył się. Biorąc pod uw agę w skaźniki dynam iki o podstaw ie ruchom ej m ożna zauważyć nie­ w ielki w zrost w ydajności pracy w ciągu o statnich trzech lat. Podobną ten dencję obserw uje się przy w ydajności przypadającej na 1 roboczo- godzinę przepracow aną przez robotnika g ru p y przem ysłow ej i rozw o­ jow ej.

58 K . Z inczuk, M. Z inczuk

Tab. 4. W skaźniki dyn am ik i w y d a jn o ści pracy w p rzem yśle w la ta ch 1978— 1985 In d ex es of th e dyn am ics o f w ork e ffic ie n c y in in d u stry b etw een 1978— 1985

W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Śred n io­ roczne tem po w zrostu 1978—85 w % P rodukcja czysta p rzy ­

pad ająca na 1 roboczo- n ion ego grupy przem . i rozw ojow ej

R ok p oprzedni = 100%> 98,4 95,7 85,9 100,9 106,8 105,6 105,0

Rok 1978 = 100% 100,0 98,4 94,1 80,8 81,1 86,6 91,4 96,0 - 0 ,5 8 P rod u k cja czysta p rzy ­

pad ająca na 1 zatrud- godzinę

Rok poprzedni = 100% 98,7 97,2 93,0 98,9 105,6 105,9 116,6

Rok 1978 = 100% 100,0 98,7 95,9 89,2 88,3 93,2 98,7 115,1 + 2,03 Źródło: O pracow anie w ła sn e n a p o d sta w ie R oczn ik ów S ta ty sty czn y ch z lat 1979—

1986.

Om ówione w skaźniki poziom u w ydajności p rac y dla poszczególnych lat badanego okresu, bez o kreślenia ich c h a ra k te ru zm ian oraz przyczyn k ształtu jący ch je, posiadają jed n ak m ałą w artość poznawczą. W zw iązku z ty m należałoby zbadać, w jak im stopniu w zrost w ydajności p rac y w przem yśle w ostatn ich dw óch latach, tj. w 1984 r. w stosunku do 1984 r. jest efektem zm iany w artości w ytw orzonej p rodukcji czystej, a w jak im — rez u lta tem zm iany przeciętnej ogólnej liczby godzin rze ­ czywiście przepracow anych przez robotników g ru p y przem ysłow ej i ro ­ zwojowej. W zw iązku z ty m m ożna w y korzystać zbiorow y indeks w zro­ stu w ydajności p racy zm iennego składu:

2Pi 2To I w = 2 t T : ~ 2 P 7

gdzie: P — w artość w ytw orzonej produ kcji,

T — ogólna liczba godzin przepracow any ch przez d aną zbioro­ wość,

0 — okres podstaw ow y (bazowy),

A n aliza p o d staw ow ych czyn n ik ów w y d a jn o ści pracy.., ₅₉ Tato. 5. W skaźniki dyn am ik i środków trw ałych w p rzem yśle w latach 1978— 1985

In d ex es of the dyn am ics of durable m eans in in d u stry b etw een 1978— 1985

W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Ś red n io­ roczne tem p o w zrostu 1978— 85 w % Środ k i trw ałe w przem yśle R ok poprzedni = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 107.1 107.1 104,6 112,0 103,4 115,8 102,2 118,4 102,9 121,8 102,9 125,4 103,5 129,8 + 3,79 P ro d u k cyjn e środki trw a łe R ok poprzedni = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 107.4 107.4 104,5 112,2 103,3 115,9 102,5 118,8 102,8 122,1 102,7 125,5 103,7 130,1 + 3,83 M aszyny i urządzenia R ok poprzedni — 100% R ok 1978 = 100% 100,0 110,2 110,2 103,5 114,1 111,3 127,0 107.6 136.7 109.0 149.0 104.3 127.3 93,3 118,8 + 2,49 W artość środków trw a ły ch ogółem w 1978 r. w y n o siła 7859,1 m ld zł (ceny stałe 1982 r.).

W artość prod u k cyjn ych środków trw a ły ch w 1978 r. w y n o siła 7337,4 m ld zł (ceny sta łe 1982 r.).

W artość m aszyn i urządzeń w p rzem yśle w 1978 r. w y n o siła 986,5 m ld zł (cen y b ie ­ żące).

Źródło: O pracow anie w ła sn e na p od staw ie R oczników S ta ty sty czn y ch z la t 1979— 1986.

Obliczenia w ykazały, że w przem yśle w 1985 r. w poró w n aniu z 1984 r. n astąp ił w zrost średniej zbiorowej w ydajności p racy o 4% . N astępnie ustalono, w jak im stopniu w zrost ten je st efektem zm iany ogólnej liczby godzin przepracow anych przez robotników g ru p y p rze ­ m ysłow ej i rozw ojow ej. W ty m celu w ykorzystano indeks w zrostu zbio­ row ej w ydajności p racy pod w pływ em zm iany przeciętnej ogólnej liczby godzin przepracow anych przez robotników g ru p y przem ysłow ej i ro ­ zwojowej:

STi SPo Tlw = 'ST<T * 2Po

gdzie: Po, To, Ti — jak w poprzednim wzorze.

60 K. Z inczuk, M. Z inczuk

P rz y założeniu stałości w artości w ytw orzonej produkcji czystej oraz spadku godzin przep raco w any ch przez robotników w 1985 r. w poró­ w n an iu z 1984 r., w przem yśle n astąp iłb y w zrost w ydajności pracy o 0,3%.

W pływ zm iany w artości p ro d u k cji czystej w 1985 r. w porów naniu z 1984 r. na u zy sk an y pro cento w y przy ro st w ydajności p racy określa się jak o różnicę m iędzy zbiorczym indeksem w zrostu w ydajności p racy zm iennego sk ład u a zbiorow ym indeksem w zrostu w ydajności p rac y pod w pływ em zm iany średniej ogólnej liczby przepracow anych godzin przez robotników g ru p y przem ysłow ej i rozw ojow ej. U stalono więc, że w w y ­ niku w zrostu w artości p rod uk cji czystej nastąpił w zrost w ydajności p racy o 3,70/o.

O m ów iony proces rozw ojow y sch arak tery zo w an y przez w skaźniki poziom u w ydajności p rac y przem yśle w latach 1978— 1985 p rzy b ierał różne ten d encje. Zostało to n iew ątp liw ie spow odow ane działaniem różno­ ro d n y ch czynników d ete rm in u ją c y c h poziom w ydajności pracy. Z uw agi n a złożoność badanego problem u ograniczono się w niniejszym opraco­ w aniu do oceny w pływ u czynników rzeczow ych na poziom w ydajności p rac y poprzez ilościow ą c h a ra k te ry sty k ę tychże czynników .

Z d anych zam ieszczonych w tab eli 5 w ynika, że w przem yśle n a stę ­ pow ał w latach 1978— 1985 system aty czn y w zrost ogólnej w artości p ro ­ d u k cy jn y ch środków trw ały c h . W 1985 r. w artość tych środków w zrosła 0 30,1% w stosunku do 1978 r.

E fektem zm ian w rzeczow ych czynnikach w ydajności p racy w prze­ m yśle w bad an y m okresie był w zrost technicznego uzbrojenia p racy 1 św iadczy o ty m w skaźnik w artości p ro duk cy jny ch środków trw ały ch przy p ad ający ch n a 1 ro b o tn ika g ru p y przem ysłow ej. W 1985 r. w yniósł on 144% poziomu z 1978 r.

T ru d n a sy tu a c ja w y stępo w ała w sferze w ykorzystania energii ele­ k tryczn ej. Do 1981 r. obniżało się jej zużycie n a 1 robotnika, po czym nastąp ił stopniow y w zrost do 1985 r. I ta k zużycie to w 1985 r. w p rze­ m yśle wzrosło o 14,9% w sto su n k u do 1978 r. (tab. 6).

Zjaw iskiem ściśle zw iązanym z postępem technicznym jest postęp organizacyjny. P rz y analizie w p ływ u doskonalenia produkcji n a w zrost w ydajności p racy w przed siębio rstw ie przem ysłow ym zakłada się, że w y ­ razem popraw y organizacji prod u k cji jest m. in. system atyczne zm niej­ szanie się godzin p rzestojow ych niezależnych od robotników w procesie w spółczynnika zm ianowości dla m aszyn i urządzeń czynnych w procesie p ro d u k cji i dla robotników g ru p y przem ysłow ej oraz popraw a ry tm i­ czności spływ u pro d u k cji tow arow ej.

W n in iejszy m opracow aniu, z uw agi na ograniczoną objętość, doko­ nano ty lk o analizy kształtow ania się śred niej liczby godzin

przestojo-A naliza p od staw ow ych czyn n ik ów w y d a jn o ści pracy.., ₆₁

Tab . 6. W skaźniki d yn am ik i tech n iczn ego uzbrojenia pracy w p rzem yśle w latach 1978— 1985

In d ex es of th e d yn am ics of th e tech n ical w ork rein forcem en t in in d u stry b etw een 1978— 1985 W skaźniki 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Ś red n io ­ roczne tem po w zrostu 1978— 85 w % W artość produ k cyjn ych

środków trw a ły ch przypadająca na 1 robotnika grupy przem . i rozw . Rok poprzedni = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 107.9 107.9 104,8 113,1 104,4 118,1 108,0 127,5 104,3 132,9 103,6 137,8 104,6 144,0 + 5,35 Z u życie en ergii elek try czn ej na c ele p rodukcyjne przyp ad ające na 1 robotnika grupy p rzem ysłow ej i ro zw ojow ej R ok poprzedni = 100% R ok 1978 = 100% 100,0 101,0 101,0 100,0 101,0 92,9 93,8 105,6 99,0 106,8 105,8 105.0 111.1 103,5 114,9 + 2 ,0 Źródło: O pracow anie w ła sn e na p od staw ie R oczników S ta ty sty czn y ch z la t 1979—

1986.

w ych robotników . Dane zamieszczone w tabeli 7 w skazują, że w lata ch 1983— 1984 w przem yśle n astąp ił pow ażny spadek liczby godzin prze­ stojow ych p rzy p adający ch n a 1 robotnika (o 20%)). W pozostałych la­ ta c h badanego okresu w idoczny był bardzo w ysoki w zrost liczby godzin przestojow ych sięgający n aw et do 200%. W tej sy tu a c ji n ależy sądzić, że podstaw ow ym i przyczynam i spadku średniej liczby godzin przesto­ jow ych było niepraw idłow e zaopatrzenie, brak m ateriałó w i n ie ry tm i- czność ich dostaw oraz często zła jakość. In n y m źródłem tego sta n u były niedociągnięcia w organizacji produkcji, niski stopień w y k o rzy sta­ nia nom inalnego fu n d uszu czasu pracy. Techniczne przyczyny w y stę­ pow ania godzin przestojow ych to m. in. b ra k energii elek ty ry czn ej, częste a w arie m aszyn i urządzeń (stopień zużycia środków trw ały c h w p rze­ m yśle w 1984 r. w yniósł 43,4%), b rak należytej k o n serw acji i

rege-62 K . Z inczuk, M. Z inczuk

Tab. 7. G odziny p rzesto jo w e rob otn ik ów gru p y p rzem ysłow ej i rozw ojow ej w p rzem y śle w latach 1978— 1985

S ta n still hours of th e w ork ers of th e in d u stria l and d ev elo p m en ta l group in in d u stry b e tw e e n 1978— 1985 Wskaźniki 979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 Liczba godzin przestojowych przypadająca na 1 robotnika grupy przem. i rozw. Rok poprzedni = 100% Rok 1978 = 100% — 220,0 00,0 220,0 100,0 220,0 136,4 300,0 40,0 120,0 66,7 80,0 100,0 80,0 125.0 100.0 Źródło: O pracow anie w ła sn e n a p o d sta w ie R oczn ik ów S ta ty sty czn y ch z lat 1979—

1986.

n e ra c ji pom ocy w arsztato w ych, w ydłużenie cykli rem ontow ych m aszyn i urządzeń itp.

W ko lejny m etap ie b ad ań ustalono, w jakim stopniu zm iany w te ­ chnicznym u zb ro jen iu p ra c y w przem yśle w latach 1978— 1985 w yw o­ łały zm iany w poziom ie i dynam ice zbiorowej w ydajności pracy. W ty m celu rozpatrzono rela cje w skaźników dynam iki technicznego uzbrojenia pracy, zatru d n ien ia, p ro d u k cji i w ydajności pracy. D ynam ikę techniczne­ go u zb rojen ia pracy, z a tru d n ie n ia robotników g ru p y przem ysłow ej, pro­ dukcji czystej oraz w ydajności p rac y robotników gru p y przem ysłow ej obrazu je ryc. 1.

R yc. 1. W skaźniki dyn am ik i w yb ran ych czy n n ik ó w w y d a jn o ści pracy; 1 — produk­ cja czysta, 2 — zatru d n ien ie, 3 — w y d a j­ n ość pracy, 4 — tech n iczn e uzbrojenie p racy, 5 — zu życie en erg ii elek try czn ej n a

1 robotnika.

In d e x e s of th e d yn am ics o f th e selected fa cto rs o f labour efficien cy ; 1 — pure production, 2 — em p loym en t, 3 — w ork e fficien cy , 4 — tech n ica l eg u ip m en t, 5 — uisc o f electric en erg y per 1 w orker.

A naliza pod staw ow ych czyn n ik ów w yd ajn ości pracy.., ₆₃

Porów nując w artości indeksów w zrostu technicznego uzbrojenia p ra ­ cy, zatrud n ienia robotników , w artości produkcji czystej oraz w ydajności p racy w stosu nk u do ro k u poprzedniego i w stosunku do 1978 r. oraz krzyw e na w yk resie 1 obrazujące dynam ikę tych zjaw isk, należy stw ie r­ dzić, że w przem yśle w latach 1978— 1985:

1) w zrostow i w skaźników technicznego uzbrojenia pracy robotników tow arzyszył niew ielki spadek średniej liczby zatrudnionych robotników g ru p y przem ysłow ej i rozw ojow ej;

2) na tle zachodzących zm ian w procesie rozw ojow ym technicznego uzbrojenia p racy i średniej liczby zatrudnionych robotników w ystąpiło poważne obniżenie w artości produkcji czystej, której niew ielki w zrost o bserw uje się od 1981 r.;

3) w yrazem zm ian zachodzących w prezentow anych relacjach jest osiągnięty poziom w ydajności pracy o tendencji rozw ojow ej zbliżonej do pro du kcji czystej;

4) znaczne obniżenie poziomu w ydajności p racy zostało spowodowane w ielom a czynnikam i determ in u jącym i jej w zrost. Większość z nich za­ prezentow ano p rzy om aw ianiu kształtow ania się liczby godzin prze­ stojow ych. Od 1981 r. obserw uje się stopniowy w zrost w ydajności pracy, ale do osiągnięcia poziomu z 1978 r. b rak u je 4 p u n k ty procentow e, mimo że w latach 1981— 1985 w ydajność pracy zwiększyła się z 80,8% do 96%

Р Е З Ю М Е В статье п редставлена оценка форм ирования производительности труда в пром ы ш ленности ПН Р в зависим ости от сл едую щ и х экон ом ических ф а к т о ­ ров: чистой продукции, занятости, рабочего времени и техн и ч еск ой в о о р у ж ен ­ ности труда. В статье констатируется сокращ ение чистой продукци и за и ссл е­ д уем ы й п ер и од на б ол ее чем 13%.. причем среднегодовой темп сокращ ения п родукци и составил 2,02%. В тот ж е период врем ен и занятость в пром ы ш лен­ ности страны сократилась на 8,2%; среднегодовой темп сокращ ения занятости 1,21%. О бн аруж ено т а к ж е систем атическое сокращ ение затр ат рабочего в р е­ мени, в среднем на 2,38% в год. А вторы п р осл еж и в аю т в оздей ств и е упом януты х ф ак торов на н е ж е л а т е л ь ­ ны е процессы в области уровня и динамики производительности труда. О сно­ вой для такого анализа п осл уж и л о рассмотрение и зм ери телей п р ои зводи тел ь­ ности труда, а именно, агрегатны х индексов п роизводительности труда. В виду знач ительной степени слож н ости рассматриваемой проблематики авторы огра­ ничиваю тся п одробной оценкой влияния на уровен ь производительности труда вещ еств ен н ы х ф акторов. Для этого и сп ользуется количественная х ар ак тер и ­ стика техн и ч еск ой в оор уж ен н ости труда и прогресса в организац ии промы ­ ш ленного производства.

64 K . Z inczuk, M. Z inczuk S U M M A R Y

T he article p resen ts an estim a tio n o f th e form ation of w ork e ffic ie n c y in P o lish in d u stry d ep en d in g on th e fo llo w in g econ om ic factors: p ure production, em p loym en t, w o rk in g tim e, and th e te ch n ica l eq u ip m en t o f labour. It w a s stated th at d u rin g th e y ea rs o f he stu d ies, th e p ure p roduction decreased by over 13% and avera g e y ea r ly ra te o f th e p rod u ction drop w as 2,02%. In th a t period, th e em p lo y m en t in P o lish in d u stry dropped b y 8,2%. The average y e a r ly ratei of th e em p lo y m en t drop w a s 1,21%. T h e authors a lso stated a sy stem a titc drop o f th e w o rk in g tim e w h o se a v era g e y e a r ly d ecrease w a s 2,38%. T he in v estig a tio n s sh ow ed h o w th o se factors cau sed d isa d v a n ta g eo u s rep ercu ssion s in th e le v e l and th e dyn am ics of w ork e ffic ie n c y . In th is resp ect, the basis w a s th e a n a ly sis of th e m easu res of w ork e ffic ie n c y an d th e se a re th e a ggregate in d ex es, of w ork e ffi­ cien cy. In v ie w of a v e r y co m p lex ch aracter o f th e p roblem s in v o lv ed , th e p resen t paper w as con fin ed to a d eta iled estim a tio n o f th e in flu en ce o f th e m a teria l factors on th e le v e l o f w o rk e ffic ie n c y . A q u a n tita tiv e ch a ra cteristics o f th e factors w a s used and th ese factors axe: th e te ch n ica l eq u ip m en t of w o rk and th e organizational progress in th e p rocess o f th e in d u stria l production.