Miejsce Socjaldemokracji RP w systemie politycznym Rzeczpospolitej Polskiej w latach 1990-1999

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 749. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Jerzy Kornaś Katedra Nauk Politycznych. Miejsce Socjaldemokracji RP w systemie politycznym Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1999 1. Geneza postkomunistycznego nurtu socjaldemokratycznego* Główny współczesny nurt socjaldemokratyczny wywodzi się w większości z tzw. skrzydła reformatorskiego PZPR, które położyło fundamenty pod budowę najsilniejszej partii socjaldemokratycznej na polskiej scenie politycznej. Mniejszą rolę w polskim życiu politycznym odgrywają ugrupowania o charakterze socjaldemokratyczno-socjalistycznym, powstałe na bazie opozycji antypereelowskiej (obecnie Unia Pracy i Polska Partia Socjalistyczna). W niniejszym artykule skoncentrujemy się na socjaldemokracji, której początki sięgają samorozwiązania się PZPR na XI zjeździe i utworzenia Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, a od 1999 r. Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W tym opracowaniu będziemy się posługiwać dwoma znaczeniami lewicy postkomunistycznej zaproponowanymi przez M. Grabowską: 1) postkomunizm jako określenie chronologiczne – okres po komunizmie, 2) postkomunizm jako pośrednia kontynuacja struktur i pozycji społeczno-ekonomicznej i politycznej przez ludzi należących do elity komunistycznej (tejże, Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Scholar, Warszawa 2004, s. 99). Dyskusyjne jest używanie terminów „komunistyczny” (czy ustrój Polski w latach 1945–1989 był komunistyczny?) i co za tym idzie „postkomunistyczny”, ale ponieważ upowszechniły się i zakorzeniły w literaturze przedmiotu, trudno jest je ignorować. *. Na Krajowej Konwencji Sojuszu Lewicy Demokratycznej 3 marca 2004 r. doszło do rozłamu, w którego wyniku powstała nowa partia – Socjaldemokracja Polska (SdPl), pod przewodnictwem M. Borowskiego..

(2) Jerzy Kornaś. 42. Nurt reformatorski nie był ani wyodrębnionym ruchem polityczno–organizacyjnym, ani frakcją wewnątrzpartyjną – istniał przez cały okres działalności PZPR. Był on przede wszystkim liberalną tendencją ideową reprezentowaną przez rozmaitych działaczy i członków PZPR, próbujących reformować partię w ramach istniejących struktur politycznych, w celu poszerzania obszarów wolności i demokracji w obrębie socjalizmu. Podobnie, lecz bardziej konkretnie, definiował ruch reformatorski w PZPR jeden z jego teoretyków, stwierdzając, że: „był dzieckiem przemian, które ogarnęły Polskę i inne kraje bloku radzieckiego po śmierci Stalina. (…) Nie była to jednolita formacja ideologiczna, a tym bardziej zorganizowana frakcja polityczna. Była to jednak orientacja połączona pewnymi wspólnymi wartościami, wśród których naczelne miejsce zajmowało przekonanie, że socjalizm – wbrew stalinizmowi – jest ideą słuszną i piękną, do której należy przyszłość. Oczyszczenie idei socjalizmu ze stalinowskich nieprawości – a nie odrzucenie socjalizmu, było tym, co skłaniało reformatorów do działania. Demokracja, praworządność, tolerancja, suwerenność narodowa i oparte na równych prawach stosunki między państwami socjalistycznymi i partiami robotniczymi – to były główne idee tego nurtu”. Z wyjątkiem okresów pokryzysowych nie miał on możliwości mocniejszego zaznaczania swojej obecności w partii. Źródła teoretyczne tego nurtu tkwiły w dyskusjach politycznych toczących się w drugiej połowie lat 40. wokół zagadnień dotyczących tzw. polskiej drogi do socjalizmu, a następnie koncentrowały się wokół procesów destalinizacji państwa i gospodarki. Niektórzy przedstawiciele tego skrzydła PZPR z własnej inicjatywy opuszczali partię, część została z niej usunięta, a nawet była czasowo więziona (np. A. Michnik, K. Modzelewski, J. Kuroń). Inni pozostawali w partii (np. M.F. Rakowski, J.J. Wiatr, H. Kubiak, W. Baka) i byli tolerowani, do 1980 r. nie mieli jednak szans na zajmowanie wyższych stanowisk partyjnych. Niektórzy zmieniali poglądy, stając się ortodoksyjnymi komunistami. Zdaniem Wiatra, przedstawiciele nurtu reformatorskiego wywodzili się z trzech środowisk politycznych: dawnych socjalistycznych intelektualistów, kręgów komunistycznej młodzieży rozczarowanej praktyką stalinizmu oraz środowiska kadr gospodarczych, administracyjnych i dziennikarskich, dostrzegających patologie funkcjonowania systemu. Nurt ten odegrał rów Zob. M.F. Rakowski, Nurt liberalny w PZPR i jego rola na drodze do socjaldemokracji [w:] Europejska lewica wobec szans i wyzwań XXI wieku, Materiały z konferencji naukowej poświęconej przemianom europejskiej i polskiej myśli socjaldemokratycznej, Kraków 27–28 luty 2001 r., red. Jerzy Kornaś, Trans-Krak, Kraków 2001, s. 76–81.. J.J. Wiatr, Co nam zostało z tych lat. Szkice i polemiki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1995, s. 32. . H. Kubiak, Reformatorzy w PZPR [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Profi, Warszawa 2000, s. 65–76. . J.J. Wiatr, Socjaldemokracja wobec wyzwań XXI wieku, Scholar, Warszawa 2000, s. 61–62..

(3) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 43. nież istotną rolę w procesie doprowadzenia do obrad okrągłego stołu i wypracowania porozumień. Wybory do sejmu kontraktowego 4 czerwcu 1989 r. przyniosły PZPR ogromną porażkę polityczną, której bezpośrednim skutkiem była utrata rządów. Partii zagroził rozpad. Duża część członków PZPR całkowicie wycofała się z życia politycznego, część przechodziła w szeregi dawnej opozycji antykomunistycznej, inni natomiast oczekiwali na rozwój sytuacji. Podobnie wspominał tamten okres w partii W. Cimoszewicz: „większość członków tej partii czuła ogromne rozczarowanie i utraciła wiarę w jej zdolność do kierownia państwem i do poddania się zasadniczym przemianom wewnętrznym. Z dnia na dzień ludzie odchodzili bądź po prostu tracili jakiekolwiek zainteresowanie dalszym losem organizacji”. Po wyborze gen. W. Jaruzelskiego na Prezydenta PRL/RP na czele PZPR stanął M.F. Rakowski, wybrany 29 lipca 1989 r. na XII plenum Komitetu Centralnego na I sekretarza. Nie hamował on tendencji polaryzacyjnych wewnątrz PZPR, chociaż chciał doprowadzić do XI zjazdu partię w jedności organizacyjnej. Liberalne podejście M. Rakowskiego do programowego fermentu wewnątrz partii znacznie zwiększyło szanse uformowania się nowej partii lewicowej. Młodsze pokolenie działaczy z byłego aparatu partyjnego i lewicowi intelektualiści dostrzegli w przełomie politycznym 1989 r. oraz kryzysie ideowo-politycznym PZPR nowe możliwości utworzenia socjaldemokratycznej lewicy w Polsce. Dzięki postawie i działalności tej właśnie grupy osób narodziła się Socjaldemokracja RP. Powstanie SdRP poprzedziły różnorodne debaty ideowe w samej PZPR na temat przebudowy partii i przyszłości lewicy. Powstały różnego rodzaju inicjatywy, np. Ruch 8 Lipca, założony głównie przez aktyw partyjny Uniwersytetu Warszawskiego, czy Krakowskie Porozumienie Organizacji Partyjnych, inicjowane przede wszystkim przez działaczy PZPR starszego i młodszego pokolenia ze środowiska krakowskich uczelni. Do najaktywniejszych przedstawicieli tych forów programowych należeli: W. Cimoszewicz, A. Kwaśniewski, T. Nałęcz, J.J. Wiatr, Z. Siemiątkowski, Z. Radzikowski, A. Kurz, H. Kubiak, A. Urbańczyk i inni. W samej partii toczyły się dyskusje dotyczące jej przyszłości. Ponad 72% uczestników przeprowadzonego we wrześniu 1989 r. ogólnopartyjnego sondażu wypowiedziało się za przekształceniem PZPR w nową partię z nowym programem, statutem i nazwą. Z kolei na początku stycznia 1990 r. po XVII plenum Komitet Centralny zwrócił się do członków partii i organizacji partyjnych z propozycją przeprowadzenia sondażu w sprawie nazwy nowej partii. Przedstawiono sześć propozycji: Socjalistyczna Partia Polski, Socjalistyczna Partia Ludzi Pracy, Socjaldemokratyczna Partia Polski, Polska Partia Ludzi Pracy, Partia Polskiej . W. Cimoszewicz, Czas odwetu, Salon Książki, Białystok 1993, s. 103. Sondaż w sprawie nazwy nowej partii, „Trybuna Ludu” 1990, nr 7..

(4) Jerzy Kornaś. 44. Lewicy Socjalistycznej i Polska Partia Pracy. Utworzenie nowej partii stało się zatem nieuchronne nie tylko ze względu na niekorzystny dla PZPR rozwój sytuacji politycznej w kraju, ale również dlatego, że w ramach Centralnej Komisji Zjazdowej funkcjonowało już pięć platform programowych: robotnicza (tzw. komunistyczna), narodowi komuniści (postmoczarowcy; w części odłam robotniczej platformy), platforma Ruchu Ludzi Pracy (reprezentująca interesy pracowników najemnych), platforma demokratycznych socjalistów (w tym Ruch 8 lipca i Krakowskie Porozumienie OP) i grupa aparatu partyjnego. Jeszcze przed zjazdem z połączenia Ruchu 8 Lipca i Krakowskiego Porozumienia OP powstał Blok Socjaldemokratyczny, do którego przystąpił T. Fiszbach z grupą gdańskich działaczy partyjnych (razem ok. 300 delegatów)10. Ostatni XI zjazd PZPR odbył się w dniach 27–29 stycznia 1990 r. w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie w atmosferze zagrożenia atakami ze strony antykomunistycznych organizacji młodzieżowych11. Uczestniczyło w nim 1633 delegatów wybranych spośród 1 mln 132 tys. członków i kandydatów PZPR. M. Rakowski upoważniony przez Biuro Polityczne PZPR do wygłoszenia autorskiego referatu, już w jego wstępnej części zapowiedział otwarcie nowej karty w historii lewicy: „Chcemy przystąpić do budowy nowej partii. Jej twórców czeka ogromny wysiłek. Potrzebni będą ludzie odważni, o dużej wytrzymałości psychicznej. Ci, którzy dziś nas atakują, już mówią o nowej partii, że będzie to przemalowana PZPR. Musimy udowodnić zarówno sobie, jak i im, że należymy do tych samych, którzy zrozumieli rytm epoki i jej potrzeby”12. Odnosząc się do charakteru przyszłej partii M. Rakowski w swoim przemówieniu sugerował uczestnikom zjazdu: „Główną siłą frontu lewicy, głównym jej przęsłem musi być nowoczesna, zwrócona twarzą w przyszłość partia lewicy. Taką partią może być ta, którą powołamy do życia. Nie może ona być w żadnym przypadku kontynuatorką . Ibidem.. A. Materska-Sosnowska, Zarys genezy Socjaldemokracji RP [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane Profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji 75-lecia urodzin, red. B. Górowska, ASPRA-JR, Warszawa 2004, s. 143–144. . 10. Ibidem, s. 144.. Zob. Ł. Tomczyk, Tworzenie się nowych partii lewicowych w wyniku rozwiązania PZPR, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Acta Politica, Szczecin 2000, nr 13, s. 178. Por. A. Materska-Sosnowska, op.cit., s. 146. Agresywne manifestacje, palenie książek, niszczenie pomników, zajmowanie i podpalanie budynków PZPR podgrzewały atmosferę wokół partii pod koniec 1989 i na początku 1990 r. Zob. Oświadczenie rzecznika prasowego KC PZPR, „Trybuna Ludu” 1990, nr 11. Szerzej na ten temat: A. Dudek, Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–1995, Arcana, Kraków 1997, s. 87–88. 11. M.F. Rakowski, Ostatni Zjazd PZPR [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Profi, Warszawa 2000, s. 459. 12.

(5) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 45. PZPR, która przyswoiła sobie mentalność włąściwą epoce stalinowskiej. Odrzucenie wszystkich przejawów tej mentalności to pierwsze i najtrudniejsze zadanie, przed którym stanie nowa partia. Nie łudźmy się! Będzie to proces, bo przecież nie tylko my jesteśmy dziećmi epoki, z którą pragniemy definitywnie się pożegnać. Dziećmi epoki nietolerancji są również ci, którzy dziś dążą do uduszenia lewicy”13. Przebieg i obrady XI zjazdu są znane. W celu powołania do życia nowej partii 27 stycznia 1990 r. zjazd PZPR zawiesił swoje obrady i w trakcie przerwy ogłosił rozpoczęcie kongresu nowej partii. Delegatami na kongres było 1541 delegatów na XI zjazd PZPR, którzy podpisali listę obecności14. W następnych dwóch dniach kongres założycielski, po przeprowadzeniu dyskusji programowej, uchwalił deklarację programową i statut oraz nazwę nowej partii: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej. W nocy 29 stycznia ponownie wznowił obrady XI zjazd PZPR, przyjmując uchwały o przekazaniu majątku na rzecz SdRP oraz o zakończeniu działalności PZPR. Wkrótce potem wznowił obrady kongres założycielski SdRP, który wybrał na przewodniczącego Rady Naczelnej A. Kwaśniewskiego, a na sekretarza generalnego L. Millera. Wybrano również 149 osób do Rady Naczelnej, w tym 60 działaczy zaproponowanych ultymatywnie przez A. Kwaśniewskiego jako warunek zgody na objęcie przez niego funkcji przewodniczącego15. Na kongresie tym wybrano też pozostałe władze partii: Krajowy Sąd Partyjny i Centralną Komisję Rewizyjną. Na forum parlamentu w latach 1990–1991 posłowie byłej PZPR oraz posłowie SdRP zrzeszyli się w Parlamentarnym Klubie Lewicy Demokratycznej (PKLD). 2. Skład społeczny i struktura SdRP Pod względem organizacyjnym SdRP była partią stosunkowo niewielką w porównaniu ze swoją poprzedniczką. Liczba członków w początkach działalności nie przekroczyła 5 tys., a w całym okresie – 60. tys. Początkowo członkami Socjaldemokracji RP byli wyłącznie dawni członkowie i zwolennicy PZPR, lecz z biegiem czasu do SdRP zaczęli wstępować ludzie wcześniej niezwiązani z tą par13. Ibidem, s. 463.. Zob. W. Sokół, Kształtowanie się partii socjaldemokratycznych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, Zeszyty Naukowe Puławskiej Szkoły Wyższej, Puławy 2000, nr 1, s. 111. W niektórych publikacjach podaje się błędnie, że XI zjazd PZPR odbył się w dniach 27–28 stycznia 1990 r. oraz sugeruje się istnienie SdRP już w 1989 r. Zob. B. Rogowska, SdRP we wczesnym okresie transformacji ustrojowej w latach 1989–1990. Ciągłość czy zmiana? [w:] Z badań nad przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku, red. S. Dąbrowski i B. Rogowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998, s. 84. 14. 15. Zob. A. Materska-Sosnowska, op.cit., s. 151. Por. A. Dudek, op.cit., s. 88..

(6) Jerzy Kornaś. 46. tią, a przede wszystkim ludzie młodzi. Luka pokoleniowa, która wytworzyła się w latach 80. w PZPR, spowodowała, że przystępująca do SdRP młodzież (nieco powyżej pełnoletności) zorganizowana została w Socjaldemokratyczną Frakcję Młodych (SFM), której członkowie jednocześnie na mocy statutu należeli do partii16. Podstawowym zadaniem SFM było pozyskiwanie nowych członków organizacji, inicjowanie zadań wspomagających partię oraz poznawanie i propagowanie idei socjaldemokratycznych. Jej przedstawiciele mieli statutowo zagwarantowane 10% mandatów na kongresach, konwencjach oraz zjazdach wojewódzkich SdRP. Nie wpłynęło to znacząco na ich awans polityczny i uzyskanie wysokiej pozycji w strukturach partii i w życiu publicznym. Przy dominacji liczebnej i doświadczeniu politycznym starszego pokolenia działaczy trudno im było wypracować własną strategię, a wybory wewnątrzpartyjne i pierwsze miejsca na listach wyborczych najczęściej przegrywali. Zorganizowani w odrębnych młodzieżowych kołach i często skłóceni między sobą, nie kreowali się na naturalnych i autentycznych liderów partii, zaś styl i wzorce uprawiania polityki nabywali obserwując i naśladując zachowania doświadczonych działaczy SdRP, niekoniecznie tych najlepszych. Rozpiętość pokoleniowa między starszymi działaczami z byłej PZPR a młodymi członkami i sympatykami SdRP była zbyt duża, aby w ciągu 9 lat można było ją znacząco zmniejszyć. Z drugiej strony nie potwierdziły się te prognozy, które przewidywały, że SdRP zejdzie ze sceny politycznej „naturalną śmiercią” wskutek odchodzenia od czynnej działalności starszych członków, obarczonych przeszłością pezetpeerowską. Poza nielicznymi wyjątkami nie udało się również w tym okresie działalności pozyskać ludzi ze środowisk niezwiązanych z byłą PZPR. Pod tym względem Socjaldemokracja RP pozostała nadal partią zamkniętą17. Aktywną część członków SdRP w znacznej mierze stanowiła inteligencja, byli lub aktualni urzędnicy, dyrektorzy firm, drobni przedsiębiorcy i pracownicy usług, nauczyciele i pracownicy naukowi oraz emeryci i renciści. Wielu z nich studiowało na wyższych uczelniach, spora część elity partyjnej wywodziła się z organizacji studenckich i młodzieżowych. Robotnicy, a zwłaszcza rolnicy, stanowili margines społeczny partii. Podobnie było z przedstawicielami środowisk intelektualnych czy artystycznych18. Przywództwo Socjaldemokracji RP tworzyła przede wszystkim młodsza generacja działaczy byłej PZPR. Pierwszy przewodniczący A. Kwaśniewski miał 36 lat, W rozdz. II, Członowie Frakcji, art. 3. zapisano: „członkiem Frakcji jest każdy członek SdRP, który przyjmuje program Frakcji i złożył deklarację przynależności we właściwej organizacji terenowej. Deklaracja, zasady działania Socjaldemokratycznej Frakcji Młodych, bm.r.w. 16. 17 18. J.J. Wiatr, Socjaldemokracja…, s. 73. Ibidem..

(7) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 47. gdy obejmował to stanowisko, a sekretarz generalny L. Miller – 44 lata. Skład kierownictwa nie zmienił się jednak znacząco w ciągu 9 lat istnienia partii. Członkowie prezydium i Centralnego Komitetu Wykonawczego byli w większości w podobnym średnim wieku, co nie inspirowało ich do znaczniejszej wymiany pokoleniowej. Ze względu na wiek oraz wcześniejsze i nabywane doświadczenie polityczne zamierzali jeszcze długo funkcjonować w polityce, tym bardziej że przyjmowani młodzi członkowie SdRP często nie posiadali elementarnego przygotowania i doświadczenia w działalności publicznej. Wprawdzie na III kongresie SdRP włączono do składu CKW kilka osób z Frakcji Młodych, nie była to jednak na tyle wyraźna wymiana pokoleniowa, aby mogła nadać ówczesnej socjaldemokracji nowe oblicze i stanowić impuls do działania. Podobnie reprezentacja kobiet w gremiach kierowniczych SdRP była relatywnie niska19. W radzie naczelnej wybranej na I kongresie w 1990 r. w gronie 150 osób znalazło się tylko 8 kobiet. Pomimo licznych deklaracji i postanowień statutowych kobiety nie zajmowały wysokich stanowisk w partii (wyjątek od tej reguły stanowiła I. Sierakowska, która od 1992 r. była wiceprzewodniczącą rady naczelnej). Sytuacja ta uległa nieznacznej poprawie po III kongresie (1997 r.), do końca istnienia SdRP nie udało się jednak zlikwidować dysonansu istniejącego między założeniami programowymi, w których opowiadano się za zwiększeniem udziału kobiet w życiu partyjnym i publicznym, a praktyką życia politycznego. Struktury organizacyjne Socjaldemokracji RP budowane były wokół biur poselskich, senatorskich i radnych, co naturalnie zwiększało rolę parlamentarzystów i radnych samorządowych w partii20. Wprowadzili oni ponadto instrumenty formalne zwiększające ich pozycję w ramach SdRP przez statutowo gwarantowany przepis, zgodnie z którym posłowie i senatorowie stawali się jednocześnie delegatami na kongresy oraz członkami rady naczelnej. Formalnie powyższy wybór wymagał zgody połowy delegatów wyrażonej w tajnym głosowaniu, lecz w praktyce każdy parlamentarzysta uzyskiwał takie potwierdzenie. Rozwiązanie to miało swoje uzasadnienie w początkach istnienia SdRP, lecz w miarę wzrostu znaczenia politycznego tej partii prowadziło do wykształcenia się sui generis wyodrębnionej elity politycznej, która podporządkowywała partię wyłącznie funkcjom parlamentarnym i wyborczym, a podczas sprawowania rządów – polityce wykonawczej państwa. W rzeczywistości te same gremia kierownicze sprawowały władzę po kolejnych wyborach wewnątrzpartyjnych, tworząc coś w rodzaju względnie stałego zawodowego rdzenia partii wyborczej. Parlamentarzyści, będąc członkami władz naczelnych, mieli decydujący wpływ na tworzenie list kandydatów, a wchodząc 19 Ibidem, s. 74. Por. Z. Machelski, Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania procesu instytucjonalizacji Sojuszu Lewicy Demokratycznej [w:] Polska lewica w XX wieku, Historia – ludzie – idee, red. T. Ślęzak i M. Śliwa, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 331–332. 20. J.J. Wiatr, Socjaldemokracja…., s. 75..

(8) Jerzy Kornaś. 48. do Sejmu lub senatu, zapewniali sobie kontynuację członkostwa w najwyższych władzach partii. W okresie, w którym SdRP posiadała ponad 200 przedstawicieli w parlamencie, takie rozwiązanie nadmiernie rozszerzało kierowniczy organ uchwałodawczy, czyniąc go mało sterowalnym i nazbyt jednostronnym, nastawionym przede wszystkim na problemy związane z funkcjonowaniem aparatu państwa i niedostatecznym zainteresowaniem działalnością w większych ruchach społecznych. Podkreślić jednak należy, że kiedy wprowadzano to rozwiązanie, posłów i senatorów SdRP było niewielu, dlatego z zagrożeń tych nie zdawano sobie wówczas sprawy. Ujawniły się one dopiero wyraźnie w funkcjonowaniu utworzonej w 1999 r. partii – Sojuszu Lewicy Demokratycznej, po przejęciu rządów w 2001 r. 3. Dylematy legitymizacji i rosnąca rola SdRP/SLD na polskiej scenie politycznej SdRP/SLD zaczynała działalność w bardzo złożonych warunkach politycznych. Nowe elity polityczne postrzegały Socjaldemokrację RP nie jako reformatorów włączających się w tworzenie nowego systemu społeczno-politycznego i gospodarczego, lecz jako konserwatystów dążących do hamowania przekształceń ustrojowych i powrotu do realnego socjalizmu. Na początku lat 90. były obóz solidarnościowy przedstawił projekt dekomunizacji i potępienia całego dorobku PRL, co dodatkowo nie sprzyjało naturalnemu procesowi powstawania partii odwołującej się do tradycyjnych wartości lewicowych i ciągłości państwa polskiego. W wyborach samorządowych w maju 1990 r. SdRP, mimo że nie potrafiła podjąć jeszcze pełnej rywalizacji politycznej z obozem postsolidarnościowym i nie była zdolna wystawić swoich kandydatów na radnych we wszystkich gminach, uzyskała stosunkowo duże łączne poparcie wyborcze – prawie 8%21. Nowo powstała partia musiała również pokonać spore trudności personalno-organizacyjne, związane z zamknięciem spraw z przeszłości (np. rozliczenie majątku byłej PZPR, odprawy dla byłych pracowników aparatu czy tzw. pieniądze moskiewskie). Mimo agresywnej kampanii przeciwników politycznych, stosowania rozmaitych restrykcji i ostracyzmu, skutki społeczne przyśpieszonej transformacji ustrojowej oraz styl uprawianej polityki przez obóz rządzący sprzyjały stopniowemu wzrostowi popularności i poparcia wyborczego dla SdRP. W wyborach prezydenckich w 1990 r. kandydat lewicy poparty przez SdRP W. Cimoszewicz zdobył już 9, 21% głosów oddanych w sposób ważny22. W następnym roku doszło do dalszej konsolidacji partii i organizacji lewicowych w Pol21. Por. J. Raciborski, Polityka polska, Żak, Warszawa 2003, s. 11–12.. Por. Partie i koalicje partyjne III Rzeczypospolitej, red. K.A. Paszkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000, s. 108. 22.

(9) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 49. sce. 16 lipca 1991 r. powstało trwałe i odnawialne przy kolejnych wyborach porozumienie wyborcze pod nazwą Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD), którego trzonem była SdRP. SLD był pierwotnie koalicją wyborczą i parlamentarnym klubem kilkunastu partii i organizacji społecznych. Przed przekształceniem koalicji wyborczej w jednolitą partię w skład Sojuszu wchodziły już 33 podmioty (m.in. SdRP, OPZZ, ZNP, Demokratyczna Unia Kobiet, Towarzystwo Kultury Świeckiej, Polska Partia Zielonych, ZSP, ZSMP, Stowarzyszenie „Pokolenia”, PPS P. Ikonowicza i inne)23. W kolejnych wyborach parlamentarnych w 1991 r., w których postkomunistyczni socjaldemokraci brali udział pod hasłem „Tak dalej być nie może”, SLD odnotował dalszy wzrost poparcia. Sojusz zdobył 11,99% głosów, co dało mu 60 miejsc w Sejmie i – przy ówczesnym rozproszeniu politycznym izby poselskiej – relatywnie silną reprezentację w nim. W drugiej izbie parlamentu nie odnotowano podobnych sukcesów, Sojusz zdobył bowiem tylko 4 miejsca w senacie24. W dwa lata później nastąpił nieoczekiwany dla rządzących ugrupowań postsolidarnościowych zwrot polityczny. Po uchwaleniu przez Sejm wotum nieufności wobec rządu H. Suchockiej (30 maja 1993 r.) prezydent L. Wałęsa nie przyjął dymisji rządu i rozwiązał parlament. Nowe wybory rozpisał na 19 września 1993 r. Partie postsolidarnościowe były przekonane o swoim zwycięstwie i oparły swoją kampanię wyborczą przede wszystkim na dyskredytacji politycznej SLD. Strategia ta w obliczu negatywnej oceny przez społeczeństwo czteroletnich rządów solidarnościowych spowodowała, że SLD (hasło wyborcze: „Tak dalej być nie musi”) zdobył w tych wyborach ponad 20% poparcia, co umożliwiło mu, przy korzystnej ordynacji wyborczej zdobycie znaczącej większości w Sejmie oraz sprawowanie rządów po utworzeniu większościowej koalicji z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL)25. W latach 1993–1997 Sojusz reprezentowało w parlamencie już 171 posłów oraz 37 senatorów. Koalicja SLD –PSL pomimo licznych wewnętrznych konfliktów. 23 Szerzej zob. W. Sokół, Legitymizacja Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Doktryna i ruch socjaldemokratyczny. Historia i współczesność, red. E. Olszewski, Puławska Szkoła Wyższa, Puławy 2001, s. 421–422. 24. Por. J.J. Wiatr, „Krótki” Sejm, BGW, Warszawa 1993, s. 27–41.. Wkrótce po wyborach A. Michnik napisał: „Głosując na partie mające rodowód w epoce komunistycznej dyktatury, odrzucono zarazem tożsamość ideową Trzeciej Rzeczypospolitej, na którą składa się antykomunizm, solidarnościowy rodowód, legitymizacja udzielona przez Kościół. Nienazwanym fragmentem tej tożsamości była milcząca zgoda na tezę, że okres PRL był formą sowieckiej okupacji, a PZPR – organizacją zdrajców i kolaborantów z obcym mocarstwem”. Tegoż, Im gorzej, tym gorzej, „Gazeta Wyborcza” z 25–26.09.1993. 25.

(10) 50. Jerzy Kornaś. przetrwała całą kadencję26. Konflikty te miały swoje odzwierciedlenie również w wielu zmianach w Radzie Ministrów. Pierwszym premierem został w 1993 r. ówczesny przewodniczący PSL W. Pawlak. Po kilkunastu miesiącach zastąpił go na tym stanowisku J. Oleksy z SdRP. Po sprokurowaniu przez obóz prezydencki L. Wałęsy tzw. sprawy Olina i nieuzasadnionych, jak wykazało późniejsze śledztwo w tej sprawie, oskarżeniach premiera o szpiegostwo w atmosferze potępienia i nacisków w styczniu 1996 r. J. Oleksy złożył dymisję. Stanowisko prezesa Rady Ministrów do końca kadencji z rekomendacji SLD pełnił W. Cimoszewicz, niebędący formalnie członkiem SdRP. Największym sukcesem Sojuszu w połowie lat 90. było wygranie wyborów prezydenckich w 1995 r. przez kandydata wywodzącego się z lewicy postkomunistycznej, przewodniczącego SdRP – A. Kwaśniewskiego. Pokonał on urzędującego prezydenta L. Wałęsę. A. Kwaśniewski w pierwszej turze wyborów zdobył 35,11% głosów oddanych w sposób ważny, w drugiej zaś 51,72%. Stanowisko przewodniczącego SdRP po jego rezygnacji objął J. Oleksy, a następnie w 1997 r. L. Miller. W latach 1993–1997 coraz szerzej dojrzewało przekonanie, że SLD stał się stabilnym elementem polskiego systemu partyjnego. Próby zdezawuowania tego ugrupowania przez prawicę antykomunistyczną okazały się nieskuteczne, a wcześniejszy powszechnie stosowany ostracyzm i demonstrowana wyraźnie niechęć mediów (publicznych i prywatnych) przyczyniły się pośrednio do wzmocnienia jego pozycji politycznej. W pierwszej połowie lat 90. SdRP zdobyła sobie ponadto uznanie w międzynarodowym ruchu socjaldemokratycznym i została przyjęta we wrześniu 1996 r. w skład Międzynarodówki Socjalistycznej. Nie oznaczało to jednak uznania SdRP/SLD za niekwestionowanego uczestnika rywalizacji politycznej w polskim systemie partyjnym. W dalszym ciągu istniały po stronie postsolidarnościowej spory o legitymizację tego ugrupowania w polskim systemie partyjnym i politycznym. Wygranie wyborów i sprawowanie rządów przez SdRP/SLD stanowiło według Wesołowskiego typ legitymizacji demokratyczno-elektoralnej, proceduralnie niekwestionowanej przez żaden z podmiotów systemu partyjnego27. W praktyce okazało się jednak, że w przypadku legitymizacji lewicy postkomunistycznej budził on wątpliwości elit postsolidarnościowych. Przejawiało się to w ciągłych zarzutach dotyczących odpowiedzialności moralnej SdRP za zło poprzedniego systemu, domaganiu się całkowitego potę26 Szerzej na temat tej koalicji zob. Z. Tymoszek, Ludowcy wobec socjaldemokracji w okresie współpracy koalicyjnej (1993–1997) [w:] Doktryna i ruch socjaldemokratyczny. Historia i wspólczesność, red. E. Olszewski, Puławska Szkoła Wyższa, Pułwy 2001, s. 447–456.. 27 W. Wesołowski wyróżnia trzy obecne w polskim doświadczeniu typy legitymizacji: bezkompromisowa i nieustanna walka o niepodległość narodu, antykomunistyczny opór społeczeństwa obywatelskiego i demokratyczno-elektoralna. Tegoż, Partie: nieustanne kłopoty, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2000, s. 87–88..

(11) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 51. pienia PRL, odmawianiu ludziom lewicy postkomunistycznej prawa do czynnego uczestnictwa w życiu publicznym itp. Z tych powodów wybory parlamentarne w 1993 r. i przełamanie izolacji politycznej w parlamencie (stworzenie koalicji z PSL), a następnie zwycięstwo A. Kwaśniewskiego w rywalizacji wyborczej o urząd Prezydenta RP z L. Wałęsą w 1995 r., nie stanowiły dla polityków prawicy dostatecznych przesłanek uznania pełnej legitymacji SdRP/ SLD do rządzenia państwem. Wyrazem dezaprobaty były nie tylko liczne wypowiedzi sugerujące polityczne i organizacyjne unicestwienie postkomunistów, ale również powstanie AWS jako reakcji na wzrost wpływów Socjaldemokracji RP w państwie. W tym miejscu należy zaznaczyć, że istotnym, aczkolwiek rzadko podkreślanym w literaturze przedmiotu, elementem pośredniego potwierdzenia legitymacji obecności SLD w życiu publicznym RP było przyjęcie w drodze referendum Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.28 Wprawdzie uchwalenie konstytucji było dziełem przede wszystkim czterech partii politycznych zasiadających w parlamencie, nie podlega jednak wątpliwości decydujący w nim udział SLD. Jeśli chodzi o instytucjonalizację polskiego systemu partyjnego, nastąpiła mimo wszystko pełna „konsolidacja demokratyczna”, rozumiana w ten sposób, że „żadna ze znaczących sił politycznych uzyskujących liczące się poparcie wyborcze nie jest trwale izolowana przez pozostałe partie”29. W okresie czterech lat rządów 1993–1997 lewica postkomunistyczna była w sensie demokratyczno-elektoralnym legitymizowana trzykrotnie. Cechą pozytywną tej legitymizacji proceduralnej była rosnąca sprawność wyborcza koalicji SLD, zaś słabością – niskie zakorzenienie lewicy postkomunistycznej w sferze symboliczno-świadomościowej społeczeństwa. Za potwierdzanie legitymacji demokratyczno-elektoralnej SLD zapłaciło stopniową erozją tożsamości ideologicznej oraz akceptacją symboli, emigracyjnej tradycji historycznej państwa i form obrzędowości publicznej narzuconej przez ugrupowania postsolidarnościowe i Kościół katolicki. We wrześniu 1997 r., mimo znaczących sukcesów w dziedzinie gospodarczej, Sojusz przegrał wybory parlamentarne, do których szedł z hasłem „Dobre dziś, lepsze jutro”. Zwiększenie poparcia wyborczego w porównaniu z 1993 r. (27,13% głosów) nie wystarczyło jednak do pokonania skonsolidowanego w ramach AWS obozu prawicowego. Socjaldemokraci zdobyli w Sejmie 164 (162) mandaty poselskie, w senacie zaś 28 (31) mandatów senatorskich, co umożliwiło kierowanie 28 Teza ta znajduje obecnie potwierdzenie w haśle programowo-wyborczym Prawa i Sprawiedliwości mówiącym o potrzebie zbudowania IV Rzeczypospolitej. Uchwalenie nowej konstytucji oznaczałoby również próbę delegitymizacji lewicy postkomunistycznej.. 29 Zob. A. Antoszewski, Ewolucja polskiego systemu partyjnego [w:] Demokratyzacja w III Rzeczypospolitej, red. A. Antoszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 140–141..

(12) Jerzy Kornaś. 52. dużą opozycją parlamentarną, a nawet – przy poparciu lewicowego prezydenta – blokowanie przyjęcia niektórych ustaw parlamentarnych (stosowanie veta). Przeprowadzone w październiku 1998 r. wybory samorządowe pokazały, że poparcie dla Sojuszu nie zmalało. Zdobył on ogółem 31% poparcia. W wyniku tego oraz dzięki zawartym licznym kompromisom na szczeblu samorządowym lewica sprawowała władzę w 8 „nowych” województwach i 150 powiatach30. Wiosną 1999 r. (16 kwietnia) zarejestrowana została nowa partia socjaldemokratyczna pod nazwą Sojusz Lewicy Demokratycznej. IV kongres SdRP podjął uchwałę o zakończeniu działalności, wzywając członków do wstępowania do nowo powstałej partii31. Do nowej partii nie przechodziło się automatycznie, lecz przez osobisty akces, polegający na pisemnej deklaracji członkostwa. Powołani przez Tymczasowy Zarząd Krajowy pełnomocnicy prowadzili rekrutację opartą na dotychczasowych strukturach SdRP32. Utworzenia nowej lewicowej partii politycznej nie poparli niektórzy dotychczasowi członkowie SLD: PPS, Ruch Ludzi Pracy, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę i Towarzystwo Przyjaciół Nauk Społecznych33. Rozwiązanie SdRP było poprzedzone dyskusją i oczekiwaniem, że nowa partia wzmocni polityczną reprezentację ludzi o lewicowych poglądach. Delegaci na ostatni kongres zgodzili się z poglądem kierownictwa, że misja ich ugrupowania została zakończona, a dalszy rozwój wymaga „nowego otwarcia”. Ważnym argumentem za przekształceniem koalicji SLD w partię polityczną była również konieczność dostosowania się do art. 100 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., który stanowił, że prawo zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów mają partie polityczne i wyborcy34. Koalicja partii, związków zawodowych i stowarzyszeń społecznych, jaką był dotychczas Sojusz, nie miałaby zatem możliwości wystawienia na wspólnych listach kandydatów w wyborach do parlamentu. Po uprawomocnieniu 30 M. Janicki, Trzeci początek, „Polityka” 1999, nr 51, s. 24. Według A.K. Piaseckigo, SLD zdominował sejmiki 9 województw i ok. 120 rad powiatów ziemskich. Tegoż, Władza w samorządzie terytorialnym III RP. Teoria i praktyka kadencji 1990–2002, Tęcza, Zielona Góra 2002, s. 165–166.. Uchwała IV kongresu SdRP: 10 lat dla Polski i demokracji: Apel do ludzi lewicy z 16 czerwca 1999 r., Warszawa 1999. 31. 32 Uchwała nr 1 Tymczasowej Rady Krajowej SLD z 1 lipca 1999 r. w sprawie trybu przyjmowania członków do partii [w:] Zbiór podstawowych dokumentów z działalności Sojuszu Lewicy Demokratycznej w latach 1999–2003, Warszawa 2003, s. 40.. 33 Zob. Polskie partie i ugrupowania parlamentarne, red. K. Kowalczyk i J. Sielski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 50.. 34 Zob. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. [w:] J. Majchrowski, P. Winczorek, Ustrój konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej wraz z tekstem Konstytucji z 2 IV 1997 roku, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 1998, s. 250. Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 r., a więc po wyborach z 21 września 1997 r..

(13) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 53. się decyzji sądu o wpisaniu SLD do rejestru partii politycznych Tymczasowa Rada Krajowa wybrała 1 lipca 1999 r. Tymczasowy Zarząd na czele z przewodniczącym L. Millerem i sekretarzem generalnym K. Janikiem. W ten sposób zakończył się formalnie okres działalności SdRP. Ugrupowanie to w odróżnieniu od swej poprzedniczki odchodziło do przeszłości nie jako partia klęski, ale jako partia, której pozycja na polskiej scenie politycznej i w systemie partyjnym była już wyraźnie ugruntowana. Partia ta miała dużą reprezentację w wielu ciałach przedstawicielskich oraz systematycznie rosnące poparcie społeczne. Jak twierdzą jej twórcy i politycy, SdRP kończyła swoją działalność „w poczuciu dobrze zrealizowanej misji odrodzenia lewicy polskiej”35. 4. Podsumowanie Nad fenomenem postkomunistycznej socjaldemokracji okresu transformacji ustrojowej zastanawiać się będą jeszcze nie raz politolodzy, historycy i socjolodzy. Ponad dziewięcioletni okres istnienia Socjaldemokracji RP okazał się bogaty zarówno w wydarzenia polityczne, jak i nieprzewidywalne zmiany. Od początku SdRP była partią odnoszącą stopniowe sukcesy na polskiej scenie politycznej, mimo stosowania różnych prób izolacji i zastraszania przez ugrupowania postsolidarnościowe. Izolacja nie trwała długo, już w 1993 r. SdRP stała się bowiem partią władzy (i partią relewantną politycznie), sprawującą przez cztery lata rządy w koalicji z ludowcami. W tym czasie wykreowała lewicowego prezydenta RP, który w 2000 r. został wybrany na drugą kadencję, i doprowadziła do uchwalenia nowoczesnej Konstytucji RP zatwierdzonej w drodze referendum. Przegrane wybory parlamentarne w 1997 r., z większym jednak niż w 1993 r. poziomem poparcia wyborczego, zapewniły SLD pozycję największej opozycji w parlamencie. Natomiast w terenie od wyborów w 1998 r. lewica socjaldemokratyczna sprawowała władzę w połowie samorządów na poziomie województw. Wszystkie te sukcesy utrwalały wizerunek SdRP jako nowoczesnej partii typu catch-all, partii wyborczej, która nie identyfikuje się jednoznacznie z jakąś zawodową grupą społeczną, a tym bardziej nie eksponuje wyraźnie oblicza ideologicznego. Dysponując sprawnym instrumentarium wyborczym, dobrze wykształconym i doświadczonym politycznie przywództwem oraz trafnie formułowanym programem wyborczym, SdRP prezentowała się na polskiej scenie politycznej jako partia umiarkowanie lewicowa, pragmatyczna i przewidywalna. Stało się to zapewne przyczyną kolejnych sukcesów wyborczych SdRP/ SLD i usytuowania się w roli alternatywy politycznej wobec ugrupowań postsolidarnościowych. 35. J.J. Wiatr, Socjaldemokracja…, s. 71..

(14) 54. Jerzy Kornaś. Literatura Antoszewski A., Ewolucja polskiego systemu partyjnego [w:] Demokratyzacja w III Rzeczypospolitej, red. A. Antoszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002. Cimoszewicz W., Czas odwetu, Salon Książki, Białystok 1993. Deklaracja, zasady działania Socjaldemokratycznej Frakcji Młodych, bm.r.w. Dudek A., Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–1995, Arcana, Kraków 1997. Grabowska M., Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Scholar, Warszawa 2004. Janicki M., Trzeci początek, „Polityka” 1999, nr 51. Kubiak H., Reformatorzy w PZPR [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Profi, Warszawa 2000. Machelski Z., Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania procesu instytucjonalizacji Sojuszu Lewicy Demokratycznej [w:] Polska lewica w XX wieku. Historia – ludzie – idee, red. T. Ślązak i M. Śliwa, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2004. Majchrowski J., Winczorek P., Ustrój konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej wraz z tekstem Konstytucji z 2 IV 1997 roku, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 1998. Materska-Sosnowska A., Zarys genezy Socjaldemokracji RP [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane Profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji 75-lecia urodzin, red. B. Górowska, ASPRA-JR, Warszawa 2004. Michnik A., Im gorzej, tym gorzej, „Gazeta Wyborcza” z 25–26.09.1993. Oświadczenie rzecznika prasowego KC PZPR, „Trybuna Ludu” 1990, nr 11. Partie i koalicje partyjne III Rzeczypospolitej, red. K.A. Paszkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000. Piasecki K.A., Władza w samorządzie terytorialnym III RP. Teoria i praktyka kadencji 1990–2002, Tęcza, Zielona Góra 2002. Polskie partie i ugrupowania parlamentarne, red. K. Kowalczyk i J. Sielski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004. Raciborski J., Polityka polska, Żak, Warszawa 2003. Rakowski F.M., Nurt liberalny w PZPR i jego rola na drodze do socjaldemokracji [w:] Europejska lewica wobec szans i wyzwań XXI wieku, Materiały z konferencji naukowej poświęconej przemianom europejskiej i polskiej myśli socjaldemokratycznej, red. J. Kornaś, Trans-Krak, Kraków 2001. Rakowski F.M., Ostatni Zjazd PZPR [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Profi, Warszawa 2000. Rogowska B., SdRP we wczesnym okresie transformacji ustrojowej w latach 1989–1990. Ciągłość czy zmiana? [w:] Z badań nad przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku, red. S. Dąbrowski i B. Rogowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998. Sokół W., Kształtowanie się partii socjaldemokratycznych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, Zeszyty Naukowe Puławskiej Szkoły Wyższej, Puławy 2000, nr 1. Sokół W., Legitymizacja Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Doktryna i ruch socjaldemokratyczny. Historia i współczesność, red. E. Olszewski, Puławska Szkoła Wyższa, Puławy 2001. Sondaż w sprawie nazwy nowej partii, „Trybuna Ludu” 1990, nr 7..

(15) Miejsce Socjaldemokracji RP…. 55. Tomczyk Ł., Tworzenie nowych partii lewicowych w wyniku rozwiązania PZPR, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Acta Politica, Szczecin 2000, nr 13. Tymoszek Z., Ludowcy wobec socjaldemokracji w okresie współpracy koalicyjnej (1993–1997) [w:] Doktryna i ruch socjaldemokratyczny. Historia i współczesność, red. E. Olszewski, Puławska Szkoła Wyższa, Puławy 2001. Uchwała nr 1 Tymczasowej Rady Krajowej SLD z 1 lipca 1999 r. w sprawie trybu przyjmowania członków do partii [w:] Zbiór podstawowych dokumentów z działalności Sojuszu Lewicy Demokratycznej w latach 1999–2003, Warszawa 2003. Uchwała IV kongresu SdRP: 10 lat dla Polski i demokracji: Apel do ludzi lewicy z 16 czerwca 1999, Warszawa 1999. Wesołowski W., Partie: nieustanne kłopoty, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2000. Wiatr J.J., „Krótki” Sejm, BGW, Warszawa 1993. Wiatr J.J., Co nam zostało z tych lat. Szkice i polemiki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1995. Wiatr J.J., Socjaldemokracja wobec wyzwań XXI wieku, Scholar, Warszawa 2000. The Place of the Polish Social Democratic Party (SdRP) in Poland’s Political System in the Years 1990–1999 The main aim of this article is to analyze the process by which a former communist party transformed into a modern social democratic party operating within a democratic system. The basic hypothesis of this analysis is the assumption that this process occurred very quickly despite the barriers erected by the political beneficiaries of the new system. The attempts to marginalize the SdRP in the parliamentary and political system were unsuccessful mainly due to the parallel development of democratization, to which the postcommunist social democratic party adjusted itself to a degree that enabled it to achieve the position of a relevant party in Poland's parliamentary system. This was reflected externally in the party's growing electoral support, its period in office during 1993-97, the election of the post-communist left’s candidate as President of Poland, and the enactment of the new Polish Constitution..

(16)

(17)