Via Intermare w strategii rozwoju Euroregionu Bug

Maciej Bałtowski, Andrzej

Miszczuk

Via Intermare w strategii rozwoju

Euroregionu Bug

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 7, 89-110

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L. V II S E C T IO К 2000

Zakład Sam orządów i Polityki Lokalnej W ydziału Politologii UM CS

M A C IE J BAŁTOW SK1, A N D R ZEJ M ISZC ZU K

Via Intermare w strategii rozwoju Euroregionu Bug

W P R O W A D Z E N IE

We wrześniu 1995 ro k u podpisane zostało w Łucku porozumienie powołują­ ce Euroregion Bug (EB), w którego skład po stronie polskiej weszły województ­ wa: chełmskie, lubelskie, tarnobrzeskie i zamojskie, a po stronie ukraińskiej: obwód wołyński. U tw orzono R adę Euroregionu, dwa Sekretariaty Krajow e (w Chełmie i w Łucku) a także komisje robocze.

Równolegle do działań adm inistracji rządowej i samorządowej, na zamówie­ nie Porozum ienia Regionalnego W ojewodów w Lublinie, K om itet Badań N aukow ych uruchom ił w 1994 r. gran t,1 którego celem było zgromadzenie i system atyzacja wiedzy o regionie przygranicznym oraz przedstawienie koncep­ cji i narzędzi w spom agania rozwoju tego regionu.

Problem atyka badań obejm owała obok zagadnień gospodarczych także zagadnienia polityczne, prawne, ekologiczne, zagospodarowania przestrzen­ nego, społeczne, demograficzne i kulturow e.2 W ram ach projektu powstało kilkadziesiąt opracow ań naukowo-badaw czych, w zdecydowanej większości opublikow anych w 16 tom ach serii wydawniczej „Euroregion Bug” .

1 P B Z -059-01, P ro jek t zagospodarow ania przestrzenno-gospodarczego m akroregionu woje­

wództw: bialskopodlaskiego, chełm skiego, lubelskiego, tarnobrzeskiego, kierow nik: prof. M . Bałlow -

ski z P o litechniki L ubelskiej, se k reta rz n a u k o w y - d r A ndrzej M iszczuk z U M C S.

2 W ięcej in fo rm acji n a ten te m a t m o ż n a znaleźć w artykule: M . B ałtow ski, A . M iszczuk,

Koncepcja pro g ra m u badaw czego tv ram ach Euroregionu Bug, [w:] P roblem y współpracy p rzygranicz­ nej P olski, B iałorusi i U krainy, M . B ałtow ski (red.), seria „ E u ro re g io n B ug” t. 1, Politechnika

W śród nich szczególne znaczenie ze względu na walory m etodologiczno- -aplikacyjne m a Strategia Euroregionu Bug, wykonana przez zespół kierowany przez dr. J. Polskiego. Stanowi ona podsumowanie trzyletnich badań i m ożna ją traktow ać jak o swoistego rodzaju syntezę prac wszystkich zespołów badaw ­ czych.

Strategia Euroregionu Bug nie jest dokum entem oficjalnie przyjętym, a jedy­

nie koncepcją program ow ą przeznaczoną dla Rady Euroregionu Bug oraz wszystkich zainteresowanych instytucji i organizacji. Obejmuje propozycje działań wspom agających rozwój czterech polskich województw oraz integrację gospodarczą tego obszaru z obwodem wołyńskim. Okazała się ona przydatna dla władz nowego, województwa lubelskiego, które zaczęło funkcjonować 1 stycznia 1999 roku, jak o że wiele program ów w niej zawartych zostało zaadoptow anych dla potrzeb Strategii rozwoju województwa lubelskiego.

Z A R Y S M E T O D Y C Z N Y S T R A T E G II R O Z W O JU

Zastosow ana w Strategii Euroregionu Bug m etoda opiera się na sześciu zasadniczych etap ach.3 Pierwszym etapem jest sformułowanie hipotezy celów. Jest to wybór między dążeniam i, preferencjami i aspiracjami a możliwościami wynikającymi z ogólnej oceny znanej rzeczywistości w obszarze działania strategii. W ram ach hipotezy został sformułowany cel generalny wyrażający orientację strategii oraz zasadnicze grupy działań, logicznie warunkujące jego osiąganie.

Drugim etapem opracow ania strategii jest diagnoza, czyli ocena rzeczywisto­ ści z punktu widzenia wcześniej postawionej hipotezy celów, uwzględniającej zestaw dziedzin badań rzeczywistości i przyszłych działań strategicznych. Przedmiotem trzeciego etapu strategii jest - opracow ana na podstawie wcześniej­ szych badań - kwalifikacja istotnych zjawisk jak o problemów i potencjałów rozwojowych współpracy transgranicznej w ram ach EB.

W czwartym etapie tw orzona jest scenariuszowa wizja przyszłości euro­ regionu, ilustrująca możliwy przebieg zdarzeń i procesów w dziedzinach działań 'strategicznych w oparciu o zależności między nimi, zakładany wpływ uw arun­

kowań zewnętrznych oraz wewnętrznych (problemów i potencjałów), stanow ią­ cych zagrożenia lub szanse realizacji przewidzianych w hipotezie celów. Wizja jest tw orzona w form ie kilku scenariuszy (minimalnie są to dwa scenariusze, tj. scenariusz szans i zagrożeń), które stanow ią element procesu weryfikacji wcześniej postaw ionej hipotezy celów.

3 Por.: J. P o lsk i, Z a r y s m e to d yc zn y strategii, [w:] S trategia rozw oju Euroregionu Bug, J. Polski (red.), seria „ E u ro re g io n B u g ” , N o rb e rtin u m , L ublin 1997, s. 4 4 -5 2 .

W piątym etapie istnieją już podstawy do weryfikacji hipotezy celów oraz ich uszczegółowienia w odniesieniu do dziedzin działań strategicznych.

O statni - szósty, operacyjny i najobszerniejszy etap strategii obejmuje jej program y działania.

Ze względu na rozm iary opracow ania w dalszych rozważaniach ograniczono się do ukazania celu generalnego Strategii rozwoju Euroregionu Bug, celów w arunkujących, dziedzin współpracy oraz zweryfikowanych - w oparciu 0 diagnozę, analizę problem ów i potencjałów oraz projekcję scenariuszową - celów podstaw owych. O statnia część opracow ania prezentuje wybrane pro­ gramy działania, jakie umieszczono w Strategii, a które bezpośrednio lub pośrednio wiążą się z koncepcją Via Intermare.

C E L E I D Z IE D Z IN Y W S P Ó Ł P R A C Y T R A N S G R A N 1 C Z N E J

Celem generalnym Strategii jest tworzenie coraz lepszych warunków rozwoju gospodarczego obszaru Euroregionu Bug. Oznacza to uruchamianie mechaniz­ mu dw ustronnych zależności między rozwojem gospodarczym a intensywnością 1 rozległością w spółpracy.4

Cele w arunkujące, stanowiące pierwszy stopień konkretyzacji celu general­ nego, pokazują zasadnicze kierunki działania. Zdaniem zespołu opracowującego strategię są one następujące:

* tworzenie w arunków współpracy transgranicznej, * powiększanie potencjałów funkcji ponadregionalnych, * kształtow anie ładu gospodarczego i przestrzennego.

W wyniku wstępnych prac nad strategią EB przyjęto następujące dziedziny działań wymagających w spom agania rozwoju:

1) środow isko przyrodnicze,

2) ośrodki rozwoju współpracy transgranicznej,

3) sieć kom unikacyjna wraz z przejściami granicznymi, 4) infrastruktura ekonom iczna,

5) infrastru k tu ra agrobiznesu, 6) turystyka,

7) nau ka i innowacje,

8) sfera kontaktów społecznych.

Zaproponow any w Strategii zestaw celów wiodących i podstawowych wskazuje szczegółowe kierunki działań na rzecz rozwoju współpracy. Został on ułożony w ośmiu grupach tematycznych odpowiadających wytypowanym dziedzinom działań. W każdej grupie określony jest cel wiodący danej dziedziny

4 P o r.: J. P olski, R o zw ó j Euroregionu B ug - podejście strategiczne, [w:] Strategia rozwoju

oraz cele podstaw owe. Ich liczba jest różna w poszczególnych grupach i zależy od szczegółowego zestawu zagadnień lub branż.

W środowisku przyrodniczym działania w ramach współpracy ukierunkowane są na dwa rodzaje efektów, to znaczy na:

* efekty ekologiczne

* racjonalną gospodarkę przyrodniczymi zasobami użytkowymi.

Obydwa m otywy gospodarow ania środowiskiem przyrodniczym znajdują wyraz w następującym zestawieniu celów podstawowych, zapisanych w Polityce Ekologicznej E B :S

1.1. W yeliminowanie lub złagodzenie największych zagrożeń środowiska; 1.2. Szczególna ochrona terenów źródliskowych, zwłaszcza na Roztoczu i Wyżynie Lubelskiej oraz odtw arzanie systemu retencji wodnej rzek i terenów łąkowo-torfowiskowych;

1.3. O chrona biologicznych i produkcyjnych zasobów gleb; 1.4. O chrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej;

1.5. W zrost lesistości Euroregionu i popraw a stanu ekologicznego lasów; 1.6. Oszczędność i efektywność gospodarczego wykorzystania przestrzeni, zasobów w odnych, surowców i energii,

1.7. Prom ow anie postępu technicznego w ochronie środowiska oraz rozwój metod czynnej ochrony przyrody;

1.8. Rozwój organizacyjny i kadrow y służb ochrony środowiska.

Przed ośrodkami rozwoju współpracy transgranicznej stoją następujące cele wiodące:

* generowanie korzyści z tytułu współpracy transgranicznej na rzecz regio­ nu,

* tworzenie sprzyjających w arunków przestrzennych i ofert na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej.

W ujęciu operacyjnym są to następujące cele podstawowe:

2.1. Aglom eracyjne kształtow anie rozwoju Lubelskiego Zespołu Miejskiego, jako wiodącego w regionie ośrodka koncentracji funkcji transgranicznych;

2.2. W spom aganie rozwoju ośrodków wojewódzkich, rozwijających funkcje wyższego rzędu na rzecz współpracy transgranicznej;

2.3. Prom ocja ośrodków o znaczeniu regionalnym i subregionalnym dla upowszechniania współpracy transgranicznej i korzyści z tego tytułu;

2.4. K ształtow anie ładu przestrzennego we wszystkich jego aspektach, W komunikacji Strategia opiera się na dwóch celach wiodących, to znaczy: * stworzeniu wysoce sprawnej, wewnątrzregionalnej i zewnętrznej sieci komunikacyjnej;

* zapewnieniu sprawności ruchu i sprawnej obsługi podróżnych.

5 Z o b . więcej n a len tem a t: T. J. C hm ielew ski, P o lityka ekologiczna Euroregionu Bug, seria „ E u ro re g io n B ug” , l. 15, L u b lin 1997.

W ujęciu operacyjnym za najważniejsze cele podstawowe należy uznać: 3.1. Podniesienie sprawności przejść granicznych i obsługi odpraw celnych; 3.2. Rozwój sieci i wzrost sprawności dróg ekspresowych i ewentualnie autostrad;

3.3. Budowę lotniska pasażersko-towarow ego w aglomeracji lubelskiej oraz rozbudow ę sieci specjalistycznych lotnisk w innych ośrodkach EB;

3.4. Przystosowanie sieci kolejowej do udrożnienia współpracy transgranicz- nej;

3.5. Rozwój sieci drogowej niższej rangi, w tym dróg regionalnych i lokal­ nych;

3.6. Rozwój kompleksowej infrastruktury obsługującej ruch komunikacyjny, Cele wiodące w dziedzinie przedsiębiorczości i rozwoju infrastruktury ekono­ micznej obejm ują przygotowanie bazy ekonomicznej i innych warunków współ­ pracy rynkowej, w tym rozwoju:

* infrastruktury przedsiębiorczości jako bazy współpracy;

* transgranicznego systemu funkcjonowania rynku, warunków organizacyj­ no-technicznych wymiany, jej kontroli oraz rozliczeń.

W tym zakresie m ożna wyodrębnić następujące strategiczne cele pod­ stawowe:

4.1. Rozwój sieci jednostek wspierania przedsiębiorczości;

4.2. O rganizow anie nowych form obsługi kapitałowej rozwoju przedsiębior­ czości;

4.3. Tworzenie bazy przestrzeni rynkowej, w tym stałej i zmiennej przestrzen­ nie sieci imprez targowych oraz giełd;

4.4. Tw orzenie sieci wzajemnych rozliczeń handlowych między stroną polską i ukraińską;

4.5. Usprawnienie systemu celnego;

4.6. Tw orzenie stref biznesu w najbardziej dogodnych obszarach przy szlakach kom unikacyjnych;

4.7. Tworzenie sieci ośrodków generujących aktywność gospodarki rynkowej. W rolnictwie i innych działach agrobiznesu jako cele wiodące m ożna postawić: * wzrost koniunktury na produkty rolne - naturalne i przetworzone, pochodzące z obszaru Euroregionu,

* ekologizację rolnictw a i wzrost jakości produkcji.

W strategii współpracy transgranicznej cele podstawowe będą następujące: 5.1. O rganizow anie sieci targów i giełd rolnych;

5.2. W spieranie stru k tu r produkcyjnych o specjalnej atrakcyjności rynkowej; 5.3. Tw orzenie i w drażanie systemów m arketingowych dla rolnictwa; 5.4. W spieranie przedsięwzięć restrukturyzacji branżowej produkcji rolnej i jej przetwórstw a;

5.5. Rozwijanie doradztw a produkcyjnego w międzynarodowej orientacji rynkowej;

W dziedzinie turystyki wiodące cele rozwoju współpracy w tej dziedzinie obejmą:

* przygotowanie i udostępnianie walorów przyrodniczych i innych dla rozwoju turystyki,

* zorganizowanie bazy obsługi ruchu turystycznego.

Cel wiodący m ożna osiągać poprzez następujące cele podstawowe:

6.1. Zagospodarow anie turystyczne rzeki Bug i innych ważniejszych rzek, w tym Sanu i W ieprza;

6.2. Z agospodarow anie obszarów o najwyższych walorach turystycznych - Roztocza i Polesia;

6.3. Stworzenie systemów obsługi zorientowanych na klientów o różnej zamożności;

6.4. Pobudzanie rozwoju drobnej przedsiębiorczości w tej dziedzinie; 6.5. Przygotowywanie gospodarstw rolnych do obsługi bazy agroturystyki; 6.6. Tworzenie informacyjnych systemów obsługi ruchu turystycznego. W dziedzinie nauki i działalności innowacyjnej istnieje szeroki zakres współ­ pracy transgranicznej w EB, możliwy do ujęcia w dwóch grupach celów wiodących, to znaczy jako:

* wzrost współtw orzenia wiedzy i wymiany naukowej, przede wszystkim w szkolnictwie wyższym,

* tworzenie systemów badań i wdrożeń (R& D) jako potencjałów przyszłej współpracy.

Cele podstaw ow e w sferze nauki i innowacji obejmują:

7.1. W ymianę studentów i pracowników naukowo-dydaktycznych między uczelniami polskimi i ukraińskim i w możliwie szerokim wachlarzu dyscyplin naukowych;

7.2. Rozwój nowych dyscyplin szkolnictwa wyższego;

7.3. Tworzenie podstaw rewitalizacji istniejącego i rozwoju nowego zaplecza badawczego;

7.4. Tworzenie systemów infrastruktury ekonomicznej i organizacyjnej dla przedsiębiorczości innowacyjnej;

7.5. Tw orzenie regionalnych centrów naukowo-innowacyjnych i ich sieci wdrożeniowej w terenie.

W sferze społecznej m ożna jedynie przygotowywać dwie grupy warunków stanowiących jej cele wiodące. Są to:

* warunki m aterialne kontaktów transgranicznych, w tym warunki pobytu przyjezdnych;

* warunki bezpieczeństwa i kompleksowa obsługa przyjezdnych. Cele podstaw owe będą obejmowały:

8.1. Rozwój bazy m aterialnej kontaktów i działalności społecznej (centrów oraz ośrodków zjazdowych, obiektów działalności oświatowej, kulturalnej i kultury fizycznej);

8.2. Tw orzenie systemów informacyjnych o formach i miejscach działalności społecznej stanowiącej potencjał współpracy;

8.3. Rozwój systemów bezpieczeństwa publicznego, szczególnie bezpieczeńst­ wa podróżow ania i przebywania cudzoziemców na terenie EB.

W naw iązaniu do celów podstawowych w poszczególnych dziedzinach zostały opracow ane następujące programy:

1) grupa program ow a Środowisko przyrodnicze: * Czysty Bug,

* T ransgraniczne obszary chronione (Polesie i Roztocze),

* O dtw arzanie zasobów biologicznych wybranych ekosystemów, rzecznych, torfowiskowych i łąkowych.

2) grupa program ow a O środki rozwoju współpracy transgranicznej: * Rozwój aglom eracji lubelskiej,

* K ształtow anie sieci ośrodków aktywizacji współpracy transgranicznej, * M arketing ośrodków rozwoju współpracy transgranicznej.

3) grupa program ow a Komunikacja: * Realizacja drogi ekspresowej S-19,

* R ozbudow a drogi S-17 i przekształcenie jej w drogę ekspresową, * Realizacja drogi ekspresowej S-82,

* O rganizacja drogi ekspresowej Fram pol - Zosin (granica Państwa), * R ozbudow a m iędzynarodow ego przejścia drogowego w Hrebennem , * U tworzenie przejścia granicznego Uśmierz - Waręż,

* Budow a lotniska pasażersko-towarow ego dla Lublina, * R ozbudow a lotniska w Turbi k. Stalowej Woli, * R ozbudow a Linii Hutniczo-Siarkowej.

4) grupa program ow a Przedsiębiorczość i infrastruktura ekonomiczna: * Inkub ato ry przedsiębiorczości,

* Forum inwestycyjne EB,

* Centrum Prom ocji Inwestycji Zagranicznych, * K apitał ryzyka (Venture capital),

* Centrum T argi W schodnie, * Targi Euroregionu Bug,

* R ozproszona Specjalna Strefa Ekonom iczna w woj. tarnobrzeskim , * W ykorzystanie LHS do aktywizacji gospodarczej woj. zamojskiego, * R ozrachunkow a Izba Barterowa,

* Urząd Celny,

* O środki Inform acji Rynkowej.

5) grupa program ow a Rolnictwo i agrobiznes: * Lubelska Giełda Rolno-Ogrodnicza,

* System M arketingow y dla Produktów Ogrodniczych w Lublinie, * Giełda T ow arow a Ziemi Sandomierskiej,

* Z am ojska G iełda Rolno-Spożywcza,

* Rolnictwo Ekologiczne na Obszarze Euroregionu Bug. 6) grupa program ow a Turystyka:

* Rozwój agroturystyki,

* Rozwój luksusowej bazy noclegowej,

* Zagospodarow anie rzeki Bug dla potrzeb turystyki wodnej, * Turystyczne przejścia graniczne,

* System informacji turystycznej Euroregionu Bug. 7) grupa program ow a Nauka i innowacje:

* Rozwój sieci szkolnictwa wyższego EB, na * Regionalne centrum innowacyjne - technopol, * W ybrane ośrodki innowacyjne EB.

8) grupa program ow a Sfera społeczna:

* W ielofunkcyjne centrum kongresowe w Lublinie,

* Ważniejsze ośrodki konferencyjno-rekreacyjne na obszarze EB.

Z aproponow ane w Strategii program ow e propozycje działań mają charakter otw arty, co oznacza, że m ogą być w przyszłości modyfikowane i uzupełniane.

3. K O N C E P C J A V IA I N T E R M A R E A P R O G R A M Y D Z IA Ł A N IA W S T R A T E G I I R O Z W O J U E U R O R E G IO N U B U G

K oncepcja Via Intermare - zaproponow ana przez prof. M arcina Rościszew- skiego6 - opiera się na działaniach zmierzających do ponownego udrożnienia szlaku transportow ego: G dańsk - W arszawa - Lublin - Lwów - Odessa i nadania m u rangi europejskiego korytarza transportow ego. Dzięki temu nastąpiłaby aktyw izacja wschodniego pogranicza Polski oraz znaczne ożywienie w kontaktach polsko-ukraińskich.7 Regionalne i m iędzynarodowe znaczenia

Via Intermare ukazują ryc. 1 i 2.

K oncepcja ta znajduje także swój wyraz w Strategii rozwoju Euroregionu Bug,

o czym świadczą program y w niej zawarte, które m ożna podzielić na trzy grupy:8

* program y związane z bezpośrednią realizacją Via Intermare,

* program y pośrednio związane z tą koncepcją, dla których realizacji jest

ona korzystna,

* program y, których realizację Via Intermare może utrudniać.

6 P or.: M . R ościszew skj, P olska granica wschodnia, „ G eo p o litical S tudies IG S O PA S” , vol. 1, 1997.

7 M . R ościszew ski, U w arunkow ania g eopolityczne W schodniej S tr e fy A ktyw n o ści Gospodarczej, [w:] W schodnia strefa a k ty w n o śc i gospodarczej, R . H o ro d e ń sk i, M . Rościszew ski (red.), W SE B iałystok 1999, s.2 3 -6 6 .

* P or: E. B ielak, T. J. C hm ielew ski, W . A . G orzy m -W ilk o w sk i, R . J u r, M . K o w ersk i, L. K raczk o w sk i, A . M iszczuk, J. P olski, H. P o nikow ski, P rogram y strategiczne, [w:] S trategia rozwoju

R yc. 1. System k o ry tarz y k o m u n ik a c y jn y c h przecinających tery to riu m Polski. F ig. 1. System o f tra n s p o rt c o rrid o rs cro ssin g th e te rrito ry o f Poland

(M . R ościszew ski, U w arunkow ania geopolityczne wschodniej stre fy aktyw ności gospodarczej, [w:]

korytarze komunikacyjne Węzeł Warszawski oirodkł węzłowe Inne ołrodkł prze|lda graniczne

R yc. 2. K o ry ta rz e k o m u n ik a c y jn e W schodniej Strefy A ktyw ności G o sp o d arczej. F ig. 2. T r a n s p o rt c o rrid o rs in the E a ste rn Z o n e o f E conom ic A ctivity

(M . R ościszew ski, U w arunkow ania geopolityczne wschodniej stre fy a ktyw ności gospodarczej, [w:]

D o pierwszej grupy m ożna zaliczyć dwa program y, tj.:

1 ) rozbudowy drogi S-17 i przekształcenia jej w drogę ekspresową, 2) rozbudowy międzynarodowego przejścia granicznego w Hrebennem. Celem pierwszego program u jest rozbudow a i adaptacja istniejącej drogi krajowej S-17 W arszaw a - Lublin - Zam ość - H rebenne do param etrów właściwych drodze ekspresowej. Realizacja tego program u będzie polegała przede wszystkim na:

* popraw ie param etrów technicznych części istniejących odcinków drogi nr 17 do poziom u przewidzianego dla dróg ekspresowych drugiej klasy technicz­ nej, tj.:

- dwie, nie mniej niż dwupasm owe, jednokierunkow e jezdnie, trwale roz­ dzielone pasem dzielącym,

- krzyżow anie z drogam i i innymi rodzajam i tras komunikacyjnych w róż­ nych poziom ach, możliwość wyjazdu i wjazdu tylko na węzłach,

- pasy awaryjne, służące do zatrzym ywania się i postoju pojazdów unie­ ruchom ionych z przyczyn technicznych,

- urządzenia obsługi podróżnych i pojazdów , przeznaczone wyłącznie dla użytkowników drogi ekspresowej.

* budowie nowych odcinków tam , gdzie nie jest możliwa popraw a przekroju poprzecznego drogi w obecnym przebiegu do potrzebnych param etrów; w szcze­ gólności oznaczać to musi budowę obwodnic w tych centrach osadnictwa, w których droga 17 koliduje z ruchem lokalnym i innymi funkcjami. Dotyczy to przede wszystkim Ryk, K urow a, Lublina, Świdnika, Piask, Izbicy, Zamościa, Tom aszow a Lubelskiego i Hrebennego.

D roga nr 17 łączy kilka z najważniejszych ośrodków osadniczych E uro­ regionu Bug (Ryki, zespół osadniczy K urów - M arkuszów - G arbów , Lubelski Zespół Miejski, Piaski, K rasnystaw , Zam ość i Tom aszów Lubelski). Program jej adaptacji do param etrów drogi ekspresowej musi objąć całość odcinka drogi biegnącego przez obszar Euroregionu. D roga - w nowym przebiegu - musi biec przez 12 m iast i gmin województwa lubelskiego i tyle samo jednostek sam o­ rządow ych województwa zamojskiego, a także przez 1 m iasto i 2 gminy województwa chełmskiego.

Podniesienie drogi S-17 do rangi drogi ekspresowej może korzystnie wpłynąć na ład przestrzenny w skali lokalnej i subregionalnej. Sama budowa drogi stworzy również liczne dodatkow e miejsca pracy i wywoła aktywizację gos­ podarczą regionu.

D roga ekspresowa S-17 będzie czynnikiem rozwoju gospodarczego poprzez otwarcie m iędzynarodow e EB i połączenie portów morskich nad Bałtykiem z portam i M o rza Czarnego. Obszar objęty strategią rozwoju może zyskać ważny korytarz tranzytow y, a przez to pobudzić rozwój całej sfery gospodarki i ośrodków miejskich położonych na tym szlaku. Po stronie ukraińskiej przedłużenie tej drogi będzie łączyło ważne ośrodki miejskie i gospodarcze, w tym Lwów z Odessą.

D roga S-17 m a znaczenie krajowe, stąd też znajduje się ona w zarządzie Generalnej Dyrekcji D ró g Publicznych, k tó rą n a terenie województwa lubels­ kiego reprezentuje D yrekcja Okręgow a D róg Publicznych w Lublinie. T a właśnie in sty tu q a jest głównym podm iotem realizacji program u. Jednak spraw­ na jego realizacja wymagać będzie współdziałania także innych podm iotów z terenu regionu, m .in. sam orządów terytorialnych, Rady Euroregionu Bug.

W arunkiem rozpoczęcia realizacji program u będzie stosowna decyzja władz centralnych co do zapewnienia środków na budowę drogi S-17. Pierwsze elementy program u zostały ju ż uruchom ione (np. m odernizacja wiaduktu nad toram i LHS w Sitańcu), inne są przygotowywane (obwodnica Piask). Jednak pełnym rozwiązaniem jest włączenie drogi S-17 do rządowego program u budowy dróg ekspresowych.

Podm ioty funkcjonujące na obszarze Euroregionu m ogą uczestniczyć w przy­ gotowaniu niniejszego program u przez:

* działania prom ocyjne i lobbystyczne,

* zmiany w miejscowych planach zagospodarow ania przestrzennego, * ewentualne wspom agające uczestnictwo w kosztach przygotowania budo­ wy i kosztach inwestycji towarzyszących.

Ze względu na zakres i koszty program u winien on być realizowany etapow o. Strategicznymi elem entami program u jest budowa obwodnic ważniejszych miejscowości. Całkiem uzasadnione wydaje się również łączenie finansowych środków budżetu państw a i przedsiębiorstw (z przeznaczeniem środków poza­ budżetowych na niektóre elementy program u - np. centra usługowo-handlowe w węzłach drogi wraz z parkingam i i zajazdami).

Zgodnie z rozporządzeniem R ady M inistrów w sprawie ustalenia kierunko­ wego układu au tostrad i dróg ekspresowych (Dz. U. nr 12/96) ciąg drogi krajowej nr 17 G dańsk - W arszaw a - Lublin - Zam ość - H rebenne (granica państw a) ustalony został jak o droga ekspresowa. Podstawowym uw arun­ kowaniem determ inującym tem po realizacji program u jest wzrost znaczenia drogi S-17 wskutek n arastania współpracy polsko-ukraińskiej i tranzytowej, a więc wzrost przewozów tow arów osób na tej trasie. A to niewątpliwie wynikać będzie z dynam iki rozwoju gospodarczego Polski i Ukrainy. Ze względu na konkurencyjność podobnych program ów w innych częściach Polski (zwłaszcza w ubieganiu się o środki budżetowe) bardzo wskazanym byłoby stworzenie swoistego lobbingu na rzecz uruchom ienia program u drogi S-17, a następnie przekształcenia jej w autostradę.

Tem po realizacji program u zależeć będzie od tempa rozwoju współpracy polsko-ukraińskiej, w tym od tem pa realizacji Strategii rozwoju Euroregionu Bug. Nie m a natom iast konkretnych program ów (przynajmniej mających dotyczyć obszaru Euroregionu), które bezpośrednio warunkują budowę drogi ekspresowej.

N a zasadzie sprzężenia zwrotnego program rozbudowy drogi ekspresowej S-17 nie tylko jest w arunkow any rozwojem współpracy polsko-ukraińskiej

i rozwojem ekonom icznym obszaru Euroregionu, ale również sam będzie sprzyjał rozszerzeniu tej współpracy. R ozbudow a i wzrost znaczenia drogi ekspresowej S-17 jest jednym z najważniejszych czynników rozwojowych, sprzyjając wzrostowi aktywności gospodarczej i przedsiębiorczości w regionie. Jest to instrum ent wzrostu eksportu i przygranicznej wymiany handlowej oraz rozwoju turystyki.

Jak w spom inano, pewne elementy realizacji program u (zwłaszcza te m oder­ nizacyjne) ju ż zostały rozpoczęte. Jednak ze względu na rosnące znaczenie drogi ekspresowej S-17 zasadnicza część program u powinna zostać rozpoczęta w m oż­ liwie najkrótszym czasie.

Elementy tego program u znajdują się w szeregu innych strategii i program ów m.in. w:

* Program ie rozwoju i restrukturyzacji regionu zamojskiego, * Program ie rozbudow y przejścia granicznego Hrebenne,

* Studium zagospodarow ania drogi krajowej nr 17 na terenie województwa zamojskiego,

* Strategii rozwoju województwa lubelskiego (w przygotowaniu).

Elementy program u znajdują swoje odzwierciedlenie także w planach zagospodarow ania przestrzennego gmin (obecnie aktualizowanych) oraz p ro ­ gram ach (strategiach) rozwoju niektórych gmin.

D rugi program w prost związany z realizacją Via Intermare to program rozbudow y m iędzynarodow ego przejścia granicznego w Hrebennem. Jego zasadniczą funkcją jest powstanie obiektów przejścia granicznego w Hrebennem , umożliwiających m aksym alnie spraw ną i płynną obsługę osób przekraczających granicę oraz pojazdów osobowych i ciężarowych, przy założonym podwojeniu liczby odpraw ianych pojazdów (do 4100 na dobę). Program ten powinien objąć:

* budowę stanow isk odpraw: sam ochodów osobowych, autobusów i sam o­ chodów ciężarowych;

* podwojenie obszaru przejścia (do 6 ha); * rozdzielenie ruchu wjazdowego i wyjazdowego;

* stworzenie odpowiednich w arunków lokalowych (pod względem standar­ dów jakościow ych i powierzchniowych) służbom pracującym na przejściu, przede wszystkim poprzez budowę:

* budynku adm inistracyjno-biurow ego obsługi przejścia (1000 m 2); * dwóch pawilonów odpraw szczegółowych i magazynów depozytów o po­ wierzchni 850 m 2;

* powiązanie rozbudow y przejścia z układem drogowym oraz częścią parkingow ą dla potrzeb sprawnych odpraw;

* wykonanie nawierzchni i uzbrojenie terenu dojazdów i placów m anew ­ rowych (34 tys. m 2);

* wprowadzenie ruchu pieszego przez przejście;

* stworzenie korzystniejszych warunków podejm owania działalności kom e­ rcyjnej związanej z funkcjonowaniem przejścia.

Program będzie zlokalizowany w miejscu obecnego funkcjonowania przejś­ cia granicznego na drodze S-17 w Hrebennem (gm. Lubycza Królewska) w województwie zamojskim .

Przejście H rebenne - R aw a R uska położone jest w korytarzu transportow ym M orze Bałtyckie - M orze Czarne, na drodze ekspresowej G dańsk - W arszawa - Lublin - Zam ość - Lwów i dalej w kierunku Bałkanów. Zostało otw arte w październiku 1992 roku i w chwili obecnej, spośród czterech polsko­ -ukraińskich przejść drogowych, zajmuje pierwsze miejsce pod względem liczby odpraw ianych pojazdów i drugie miejsce pod względem liczby odprawianych osób (za M edyką).9

Przejście graniczne w Hrebennem łączy województwo lubelskie z obwodem lwowskim (leży tylko 80 km od Lwowa). W przypadku przystąpienia do Euroregionu Bug obw odu lwowskiego bądź niektórych jego rejonów, przejście byłoby czynnikiem integrującym Euroregion od strony infrastrukturalnej.

Obecnie, jak o podstaw ow y element infrastruktury granicznej Euroregionu, jest to bardzo ważny czynnik aktywizujący gospodarczo duże obszary polskiej części Euroregionu, a zwłaszcza tereny położone wzdłuż drogi S-17. Rozbudow a przejścia w Hrebennem oznaczałaby więc nie tylko realizację celów kom unika­ cyjnych (zwiększenie przejezdności i bezpieczeństwa na drogach dojazdowych), ale również:

* aktywizowałoby gospodarkę na dużych obszarach polskiej części E uro­ regionu, tw orząc możliwości uzyskiwania dochodów z obsługi ruchu tra n ­ zytowego;

* stym ulowałaby rozwój kontaktów gospodarczych i handel m iędzyna­ rodowy;

* ułatwiałaby rozwój turystyki - poprzez ułatwianie turystyki tranzytowej. W ykonawcą program u będzie Skarb Państw a reprezentowany przez wojewo­ dę lubelskiego. Istnieje także możliwość pozyskania innych inwestorów (kom er­ cyjnych) w przypadku jednoczesnej budowy, obok przejścia, części komercyjnej (składy celne, m agazyny, hotele). W spółfinansowanie dotyczyć może infrastruk­ tury technicznej oraz parkingów.

Program nie jest w arunkow any szczególnymi wyprzedzającymi działaniami poza uzyskaniem odpowiednich środków , ewentualnym dostosowaniem planu zagospodarow ania przestrzennego oraz przygotowaniem projektu.

Przewidywane koszty realizacji oszacowano w cenach 1996 roku na około 85 m in zł. Ze względu na zakres finansowy inwestycji, a także konieczność w m iarę spraw nego funkcjonow ania przejścia w trakcie budowy, proponuje się etapow anie zadania.

9 W ięcej n a ten lem at: Z . P a slu sz a k , Przejścia graniczne i ruch graniczny obszarze Euroregionu Bug, seria „ E u ro re g io n B ug” , t. 7, L u b lin 1997.

* I etap obejmie budowę budynku głównego oraz stanowisk odpraw dla sam ochodów ciężarowych na kierunku wjazdowym.

* II etap obejmie budowę zespołu stanowisk odpraw dla samochodów ciężarowych i osobowych na kierunku wyjazdowym.

Ze względu na znaczny zakres finansowy zadania nie może być ono realizowane wyłącznie z budżetu wojewody. Dlatego też spraw na i szybka realizacja inwestycji uw arunkow ana jest wprowadzeniem jej do katalogu inwestycji centralnych bądź też objęciem inną form ą finansowania centralnego (np. z rezerwy celowej budżetu państw a bądź z program ów pomocowych typu

Crossborder).

Program rozbudow y przejścia nie jest bezwzględnie uwarunkowany przez inne program y. N atom iast czynnikiem sprzyjającym byłaby wyprzedzająca realizacja program u dostosow ania drogi S-l 7 do param etrów drogi ekspresowej, a zwłaszcza budow a obwodnicy (wraz z wiaduktem ) Hrebennego. K orzystna byłaby również rów noległa budow a komercyjnej części term inalu w Hrebennem.

R ozbudow a przejścia w Hrebennem sprzyjać winna m.in. realizacji pro­ gramu aktywizacji gospodarczej Euroregionu Bug oraz program u rozwoju turystyki w Euroregionie.

Do grupy program ów pośrednio związanych z koncepcją Via Intermare, dla których realizacja tej koncepcji jest korzystna, należą przede wszystkim na­ stępujące program y:

1) rozwoju aglomeracji lubelskiej,

2) kształtowania sieci ośrodków aktywizacji współpracy transgranicznej. Pierwszy program oparty jest na strategii wykonanej w Instytucie G ospoda­ rki Przestrzennej i K om unalnej,10 na zlecenie Wojewody Lubelskiego przy współudziale K om itetu Badań Naukowych. Traktuje się go jak o program przedsięwzięć związanych z przekształceniami sieci osadniczo-gospodarczej w kierunku tw orzenia wokół Lublina aglomeracji miejskiej. Wiąże się to z potrzebą likwidacji dotkliwie narastających problemów i jednoczesnego wykorzystywania potencjałów, jak też aspiracji Lublina i jego zaplecza. Tw orzą­ cy się Euroregion Bug pozostaje w ścisłym związku z koniecznością przekształ­ cania Lublina w aglom erację miejską.

W iodące cele program u to:

* podniesienie Lublina do rangi ośrodka o znaczeniu ponadkrajowym , poprzez koncentrację w jego obrębie funkcji wyższego rzędu o jak najrozleglej- szym znaczeniu oraz poprzez popraw ę standardów funkcjonowania i wyposaże­ nia m iasta, co w przyszłości będzie dotyczyło całej aglomeracji;

* osiąganie coraz wyższych zdolności ośrodka centralnego do generowania rozwoju regionalnego, w tym rozwoju Euroregionu Bug, poprzez tworzenie

10 S tu d iu m rozw oju i zagospodarow ania aglom eracji Lubelskiej. Założenia. C zęść В - Koncepcja, In sty tu t G o s p o d a rk i Przestrzen n ej i K o m u n a ln e j, L u b lin 1996.

możliwości wielostronnego otw arcia międzynarodowego, promocję m iasta i regionu, „przyciąganie” kapitału i informacji oraz wszelkich inicjatyw i działań, stanowiących współczesne osiągnięcia cywilizacyjne. Siły generujące rozwój powinny być transferow ane na region, zwłaszcza na ośrodki satelitarne aglome­ racji i na inne m iasta urastające do rangi ponadregionalnej;

* popraw a sytuacji ekologicznej otoczenia m iasta, polegająca głównie na zmniejszeniu groźby deficytu wód podziemnych, które są jedynym źródłem zaopatrzenia całego Lubelskiego Zespołu Miejskiego (LZM ), to znaczy Lublina i Świdnika. Popraw a pow inna dotyczyć także stanu czystości powietrza i powierzchni terenu;

* popraw a funkcjonalności wewnętrznej, np. usuwanie kolizji między obiek­ tam i, urządzeniam i infrastruktury technicznej i funkcjami ze sobą sąsiadujący­ mi;

* popraw a standardów życia mieszkańców;

* popraw a efektywności bazy ekonomicznej i ekonomiki miasta;

* przyspieszenie wzrostu i ożywienie rozwoju ośrodków satelitarnych Lub­ lina, z usprawnieniem ich dostępu do wszelkich korzyści lokalnych, jakie będą tworzone w dużym ośrodku - zwłaszcza do usług wyższego rzędu;

* usprawnienie gospodarki terenam i i w konsekwencji popraw a ładu prze­ strzennego w całej aglomeracji.

Ogólny kierunek kształtow ania aglomeracyjnej formy rozwoju Lublina m a polegać na policentrycznej koncentracji osadnictwa i działalności gospodarczej, stosownie do skali i sytuacji przestrzennej poszczególnych ośrodków.

W myśl tej idei Euroregion Bug powinien zyskać ośrodek centralny, generujący rozwój nie tylko po polskiej, lecz i po ukraińskiej stronie granicy, otwarty na alokację kapitału i wszelkie pozytywne działania społeczne dużej rangi.

W tym ujęciu m ożna tylko wskazać na przyszłe funkcje poszczególnych ośrodków miejskich i innych ważniejszych stref osadniczo-gospodarczych w obrębie aglom eracji lubelskiej. D o głównych elementów aglomeracji zalicza się:

* Lubelski Zespół Miejski (Lublin - Świdnik) - jako centrum aglomeracji, wymagające wielostronnej restrukturyzacji bazy rewaloryzacji centrum m iasta oraz uporządkow ania struktury zagospodarow ania przestrzennego;

* przebudowę wewnętrznego i zewnętrznego układu komunikacyjnego aglomeracji (w tym także dla potrzeb Via Intermare), usprawniającego dostęp do dróg szybkiego ruchu, satelitarnych ośrodków aglomeracji i do przyszłego lotniska;

* promocję wzrostu i rozwoju sześciu ośrodków satelitarnych w obrzeżnym pierścieniu aglomeracji: Lubartow a, Łęcznej (z obszarem górniczym K W K „B ogdanka”), Piask (ze strefą przedsiębiorczości), zespołu osadniczego: K urów - M arkuszów - G arbów , zespołu osadniczo-produkcyjnego Bełżyce - N ie­

drzwica oraz Bychawy. W tych ośrodkach preferowany będzie przyrost budow ­ nictwa m ieszkaniowego, usług produkcyjnych, handlu hurtowego, a w nie­ których przemysłu tworzącego masowe miejsca pracy. Szczególnie preferowa­ nym m iastem , odciążającym LZM w uprzemysłowieniu i rozwoju mieszkalnict­ wa, będzie Lubartów ;

* tworzenie green belt (zielonej strefy) wokół LZM na terenie gmin wiejskich - bezpośrednio z nim sąsiadujących.

K ształtow anie aglom eracji lubelskiej według przedstawionej koncepcji funk­ cjonalno-przestrzennej m a decydujące znaczenie dla wszystkich wyodrębnio­ nych dziedzin strategicznych, w tym dla:

* środow iska przyrodniczego - ze względu na poprawę gospodarki wodnej i dekoncentrację wszelkiej emisji zanieczyszczeń;

* funkcjonow ania i możliwości urządzenia sprawnego systemu drogowego; * przedsiębiorczości - jak o bazy ekonomicznej aglomeracji, generującej rozwój regionu oraz dla popraw y ekonom iki całego układu osadniczo-gospodar- czego, w tym również rolnictw a i innych działów agrobiznesu;

* turystyki - ze względu na zachowanie i rewaloryzację dziedzictwa kulturo­ wego, stanow iącego w Lublinie funkcję wyższego rzędu oraz wzrost podaży różnorodnych p roduktów turystycznych;

* nauki i innowacji - ze względu na większą dostępność zasobów m aterial­ nych, szczególnie nowych terenów dla rozwoju zaplecza;

* popraw y standardów życia społecznego - ze względu na rozwój wszelkich powiązań i kontaktów społecznych poprzez funkcje wyższego rzędu tej sfery oraz przez ułatwianie dostępu do nich w szerszym układzie osadniczym.

W iodącą rolę w koordynacji tego długofalowego program u, dotyczącego prawie połowy terytorium obecnego województwa, będzie odgrywał sejmik i wojewoda lubelski. Program (strategia rozwoju i zagospodarowania prze­ strzennego aglom eracji) będzie stanowił integralną część przygotowywanej strategii województwa lubelskiego, jako wiodące jej przedsięwzięcie.

Perspektywy rozwoju współpracy transgranicznej przewidują niewiele no­ wych funkcji szczegółowych dla Lublina, jak np. utworzenie urzędu celnego czy izby barterowej. Jednakże wieloaspektowa współpraca transgraniczna może tworzyć koniunkturę dla wielu względnie niezależnych funkcji. Przykładami takich program ów są: trasy ekspresowe, lotnisko, centrum kongresowe i cent­ rum naukowo-innow acyjne.

R estrukturyzacja Lublina zmierzająca do osiągania przez m iasto coraz wyższej rangi ekonomicznej, społecznej, naukowej i ogólnocywilizacyjnej oraz realizacja przedsięwzięć w zakresie poprawy ładu przestrzennego w aglomeracji będzie oddziaływała aktyw izująco na wszystkie konkretne propozycje lokaliza­ cyjne program ów o znaczeniu transgranicznym .

Program kształtow ania sieci ośrodków aktywizacji współpracy transgranicz- nych dotyczy m iast całego Euroregionu Bug, w tym także tych, które zostaną

zaktywizowane przez Via Intermare. W dalszym opisie tego program u ograni­ czono się do ośrodków położonych wzdłuż Via Intermare.

W ogólnym ujęciu dla teraźniejszych i przyszłych ośrodków miejskiej sieci osadniczej m ożna przewidywać następujące funkcje:

* wzmacnianie rozwoju przestrzeni społecznej i gospodarczej, stanowiącej ogólny potencjał współpracy;

* wzmacnianie rozwoju poszczególnych dziedzin strategicznych, stanow ią­ cych przedm iot bezpośredniej współpracy;

* tworzenie zaplecza obsługi tranzytu i podróżnych przyjeżdżających do polskiej części Euroregionu.

Przedstawiony wcześniej program , dotyczący rozwoju aglomeracji lubelskiej, stanowi ogniwo wiodące w tym zakresie. Poza Lublinem i Świdnikiem jako centrum, do układu sieci ośrodków aktywizacji współpracy transgranicznej wejdą: Lubartów , Łęczna (z obszarem górniczym), Piaski, zespół osadniczy K urów - M arkuszów - G arbów , zespół osadniczy Bełżyce - Niedrzwica oraz Bychawa. Efektyw ność funkcji Lublina, jak o generatora wiodącego, będzie zależała od miejskiego układu osadniczego regionu wspomagającego ten m echa­ nizm.

Układ wspomagający rozwój i aktywizację współpracy transgranicznej oparty będzie na sieci ośrodków wyznaczonych przez historycznie ukształ­ towane param etry. Poza aglom eracją lubelską funkcje generujące rozwój współpracy będą pełniły:

* ośrodek ponadregionalny - Zam ość i Puławy;

* wybrane ośrodki regionalne, zwłaszcza K rasnystaw i Tomaszów Lubelski; * wybrane ośrodki subregionalne;

* niektóre ośrodki lokalne;

Program prom ocji ośrodków osadniczych generujących współpracę trans- graniczną m a pierwszoplanowe znaczenie dla rozwoju wszystkich dziedzin wyróżnionych i niewyróżnionych w strategii.

K ształtow anie rozw oju sieci ośrodków osadniczych należy do kompetencji administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, formułującej i realizującej politykę przestrzenną.

Z kolei rozwój poszczególnych ośrodków miejskich i ich egzystencja ekono­ miczna zależy od polityki poszczególnych samorządów. N a tym szczeblu skuteczność i innowacyjność działań jest zróżnicowana.

W ielokierunkowe oddziaływanie na kształt sieci osadniczej jest procesem historycznie ciągłym i otw artym . Rozpoczęcie realizacji polityki przestrzennej w tym zakresie w kontekście rozwoju współpracy transgranicznej należy do administracji publicznej tego terenu. W arunkiem i znamieniem rozpoczęcia takiej polityki jest jasn a polityka przestrzenna państwa. Potrzebne jest też wyraźne stanow isko władz centralnych na tem at dalszej reformy adm inistracyj­ nej, powołującej duże regiony.

Niezbędnym w arunkiem aktywności polityki przestrzennej administracji rządowej w odniesieniu do kształtow ania sieci osadniczej jest przestrzeganie zasad w spółpracy partnerskiej z różnymi organizacjami gospodarczymi, m ający­ mi wpływ n a zachow ania inwestorów. P onadto musi być respektowana zasada integracji m erytorycznej między polityką gospodarczą a przestrzenną w ukła­ dach wew nątrzregionalnych i lokalnych. Narzędziem administracji rządowej w kształtow aniu układu osadniczego m ogą być program y rozwoju infrastruk­ tury technicznej finansowanej z budżetu państw a oraz polityka lokalizacji funkcji publicznych w poszczególnych ośrodkach.

N a możliwości rozwoju i przyszły przestrzenny układ sił ekonomicznych w sieci osadniczej EB, a także na rozwój poszczególnych jej ośrodków największy wpływ będzie m iała realizacja program ów związanych z aktywizacją rynku, przedsiębiorczości, agrobiznesu oraz z usprawnieniem szlaków kom unikacyj­ nych, w tym zwłaszcza przekształcenie drogi S-17 w drogę ekspresową i roz­ budow a przejścia granicznego w H rebennem . N a bazę ekonomiczną i prestiż niektórych m ałych ośrodków m oże mieć istotny wpływ rozwój turystyki i jej obsługi.

Program kształtow ania sieci osadniczej będzie miał z kolei wpływ przede wszystkim na w drażanie program ów wspomagających gospodarkę (tzw. otw ar­ cie przestrzenne na rozwój), a ponadto na program y i zadania sfery społecznej.

Niniejszy program znajdzie się w opracowywanych strategiach poszczegól­ nych województw oraz aglomeracji lubelskiej.

Po nadto - nie wchodząc w szczegółowe charakterystyki - m ożna stwierdzić, że realizacja Via Intermare będzie w sposób pośredni korzystna dla realizacji takich program ów , zawartych w Strategii rozwoju Euroregionu Bug jak:

* Budowa lotniska pasażersko-towarowego dla Lublina (w Świdniku), * Forum inwestycyjne EB,

* Centrum Promocji Inwestycji Zagranicznych w Zamościu, * Kapitał ryzyka w Lublinie,

* Centrum Targi Wschodnie w Lublinie, * Targi Euroregionu Bug,

* Rozrachunkowa Izba Barterowa, * Urząd Celny w Lublinie,

* Ośrodki Informacji Rynkowej, * Lubelska Giełda Rolno-Ogrodnicza, * Zamojska Giełda Rolno-Spożywcza, * Rozwój luksusowej bazy noclegowej,

* System informacji turystycznej Euroregionu Bug, * Rozwój sieci szkolnictwa wyższego EB,

* Regionalne centrum innowacyjne - technopol, * Wybrane ośrodki innowacyjne EB.

* Wielofunkcyjne centrum kongresowe w Lublinie,

W trzeciej grupie program ów Strategii rozwoju Euroregionu Bug, dla których realizacja koncepcji Via Intermare nie jest korzystna, znalazł się jeden program , a mianowicie:

1) transgraniczny obszar chroniony Roztocze.

Program ten dotyczy obszaru ЕВ o szczególnym znaczeniu ekologicznym i krajobrazow ym , który zostanie rozcięty przez Via Intermare. Jego wiodące cele to: ·

* ochrona w alorów ekologicznych Roztocza jako jednego z dwóch najcen­ niejszych kom pleksów przyrodniczych Euroregionu;

* wym iana doświadczeń w zakresie m etod biernej i czynnej ochrony przyrody, w szczególności zasad kształtow ania ekologicznego systemu obszarów chronionych;

* lepsze naukow e poznanie walorów oraz zasad funkcjonowania przyrody Euroregionu.

W ram ach program u na obszarze Roztocza podjęte będą następujące działania:

* transgraniczna koordynacja polityki ochrony przyrody;

* podjęcie działań organizacyjnych i prawnych w celu stworzenia M iędzy­ narodow ego Rezerw atu Biosfery „R oztocze” ;

* uzupełnienie krajowych systemów obszarów chronionych na Roztoczu Rawskim;

* opracow anie planów ochrony parków narodowych i krajobrazowych; * organizacja wspólnych program ów badawczych i konferencji naukowych na tem at przyrody Roztocza;

* opracow anie i podjęcie pilotażowych program ów renaturalizacji ekosys­ temów i restytucji gatunków ;

* wymiana doświadczeń w zakresie funkcjonowania administracji obszarów chronionych;

* edukacja ekologiczna społeczeństwa, w tym działalność wydawnicza dotycząca obszarów chronionych Roztocza. '

O chrona jednego z dwóch najcenniejszych ekologicznie obszarów trans- granicznych EB da wiele pozytywnych efektów w strategii jego rozwoju. W szczególności dopom oże w realizacji celów działowych w turystyce, ekologiza- cji rolnictw a oraz w proekologicznych badaniach naukowych i wynikających z nich wdrożeniach innowacyjnych. Pomoże też w rozwoju transgranicznego ruchu społecznego na rzecz ekologizacji obydwóch obszarów.

Podnoszenie kondycji ekologicznej Roztocza rozciąga strefę m iędzynarodo­ wej integracji transgranicznej na obwód lwowski. Przyszłe realne potrzeby współdziałania, czego przykładem może być obszar Roztocza, m ogą wywołać potrzebę przestrzennego rozszerzenia euroregionalnej integracji transgranicznej. M ogą także na tym gruncie wywołać nowe dziedziny współpracy, niezauważane na obecnym etapie tw orzenia strategii.

O chrona walorów obszaru Roztocza jest procesem ciągłym. W trakcie tego procesu m ożna więc w prowadzać usprawnienia, polegające na doskonaleniu instrum entów i dochodzeniu do ujednolicenia systemów ochrony po obydwu stronach granicy.

Podstaw ow ą grupą uw arunkow ań jest zasobność finansowa obydwu państw w zakresie w ydatków budżetowych na ochronę środowiska. Ponadto ważnym uw arunkow aniem będzie stopień i tem po dostosowywania systemów instytuc­ jonalno-praw nych i organizacyjnych Polski i U krainy. Ważnym uw arunkow a­ niem o charakterze zewnętrznym (wobec zakresu działań omawianej strategii) jest także świadom ość ekologiczna mieszkańców i innych użytkowników tych terenów.

Bezpośredni wpływ ochrony Roztocza może być najszybciej widoczny w podnoszeniu walorów turystyczno-rekreacyjnych na tych obszarach. Ich uatrakcyjnienie m oże wspom agać rozwój agroturystyki, rozwój luksusowej bazy noclegowej, rozwój turystycznych przejść granicznych.

O chrona środow iska na Roztoczu jest uwzględniana w strategii województ­ wa zamojskiego.

U W A G I K O Ń C O W E

K ilka najbliższych lat dzieli Polskę od przystąpienia do UE. Lata te z pewnością powinny być wykorzystane na dalsze umacnianie współpracy transgranicznej między Polską a U krainą, w tym na integrację wewnętrzną obszaru E uroregionu Bug. Nie m oże to być nieuwzględnione w warunkach, na jakich Polska przystąpi do Unii. E uropa będzie także interesowała się U krainą ze względów gospodarczych, widząc tam możliwości zdobycia dużego rynku zbytu, zwłaszcza dla kapitału inwestycyjnego. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera rozwój europejskich szlaków kom unikacyjnych, w tym przebiegającego przez obszar Euroregionu Bug - Via Intermare. Odtworzenie tego historycznego szlaku staje się szansą aktywizacji gospodarczej słabiej rozwiniętych obszarów pogranicza polsko-ukraińskiego.

Docenienie tego aspektu Via Intermare znalazło swój wyraz także w Strategii

rozwoju województwa lubelskiego, m.in. w postaci program u modernizacji drogi

S-17 do param etrów drogi ekspresowej. Jednak - jak wynika z dokum entów rządowych - realizacja tego program u nie nastąpi przed 2015 rokiem. Jest to z pewnością wyraz braku należytego doceniania przez elity rządzące współpracy polsko-ukraińskiej, tak w aspekcie międzypaństwowym, jak i regionalnym. Pewną nam iastką Via Intermare m oże być natom iast zaawansowany projekt budowy gazociągu Odessa - G dańsk.

S U M M A R Y

T h e Via Interm are c o n cep t o f reo p en in g th e tra n s p o rt ro u te o f G d a ń sk -W arsaw -L u b lin -L v iv - - O d essa a n d g ra n tin g it the ra n k o f a E u ro p e a n tra n s p o rt c o rrid o r h as been expressed in the S trateg y fo r the B ug E u ro -R e g io n d ev elo p ed as p a r t o f the K B N g ra n t c o n tra cte d by th e R egional A greem ent o f P rovince G o v e rn o rs.

O u t o f th e m a n y p ro g ra m s included in th e Strategy d o c u m e n t som e o f them co n cern the Via

Interm are. T h ese can be div id ed in to th ree gro u p s:

1) p ro g ram s d irectly p e rta in in g to the im p lem en tatio n o f the Via Interm are (extension o f H ighw ay S-17 and tra n s fo rm in g it in to an express highw ay, and the d evelopm ent o f the in te rn atio n al b o rd er cro ssin g a t H reb en n e),

2) p ro g ram s in directly co n n ected w ith this c o n cep t fo r w hich it is beneficial (the d ev elo p m en t o f the L u b lin u rb a n a rea, the settin g u p o f a n etw o rk o f centers p ro m o tin g c ro ss-b o rd er co o p era tio n ),

3) p ro g ra m s th a t c an be h in d ere d by the im p lem e n tatio n o f the Via Interm are (the cro ss-b o rd er p ro tec te d lan d scap e a re a R oztocze).

T h e re sto rin g o f th e h isto ric a l tra n s p o rt ro u te th a t connected the B altic Sea and the B lack Sea can be a chance o f stim u la tin g eco n o m ic activ ity in th e less developed areas o f th e P o lish -U k ra in ian b o rd e rla n d , a lth o u g h it w ould be n ecessary to preserve the often exceptional ecological v irtues o f the region.