Aktywność Polaków w zakresie krajowego wypoczynku

Pełen tekst

(1)621. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Leszek Strzembicki Katedra. Badañ. Konsumpcji. Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku 1.. Wprowadzenie. Jednym z wa¿nych elementów badañ rynku turystycznego w Polsce jest okreœlenie rzeczywistych i potencjalnych zachowañ konsumentów. W Katedrze Badañ Konsumpcji Akademii Ekonomicznej w Krakowie prowadzone by³y w latach 1997– 2001, przy wspó³pracy z Instytutem Turystyki w Warszawie oraz jego Oddzia³em w Krakowie, systematyczne badania ankietowe dotycz¹ce zachowañ nabywców us³ug turystycznych na rynku krajowym, ze szczególnym uwzglêdnieniem turystyki wiejskiej. Dwukrotnie, w latach 1997 i 2001, badania mia³y zasiêg ogólnopolski. Ka¿de z badañ ankietowych prowadzono w siedmiu rejonach kraju (województwach wed³ug obecnego podzia³u), cechuj¹cych siê wyraŸnymi odrêbnoœciami w zakresie bazy turystycznej i ofert wypoczynku, zró¿nicowaniem ruchu turystycznego i walorów turystycznych. W 1997 r. wytypowano nastêpuj¹ce rejony badañ: bielsko-bialski, gdañsko-bydgoski, lubelski, siedlecki, s³upski, suwalski i tarnowski. W 2001 r. rejony badañ tworzy³y nastêpuj¹ce województwa: dolnoœl¹skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, ma³opolskie i warmiñsko-mazurskie. Badaniami objêto turystów wypoczywaj¹cych w okresie letnim na terenach wiejskich. W 1997 r. uczestniczy³o w nich 349 osób, a w 2001 r. 745 osób1. Poniewa¿ metodyka badañ by³a identyczna i w obu wypadkach korzystano z tego samego kwestionariusza, postanowiono dokonaæ analizy porównawczej wyników. Celem niniejszego artyku³u jest prezentacja ich czêœci, w tym zarówno sylwetek nabywców us³ug turystycznych, jak i kilku istotnych elementów zachowañ 1 Metodyka badañ przedstawiona zosta³a w sposób szczegó³owy we wczeœniejszych opracowaniach. Por. m.in.: L. Strzembicki, Zachowania nabywców na krajowym rynku turystyki wiejskiej, AE w Krakowie, Kraków 2000; L. Strzembicki, Zachowania nabywców na krajowym rynku turystyki wiejskiej w œwietle badañ ankietowych, Instytut Turystyki w Warszawie, Centrum Edukacji Kadr Turystycznych w Krakowie, Warszawa–Kraków 2001..

(2) Leszek Strzembicki. 58. konsumpcyjnych oraz zwrócenie uwagi na ewentualne zmiany b¹dŸ podobieñstwa. Pozwoli ona, byæ mo¿e, na stwierdzenie okreœlonych tendencji i prawid³owoœci w zakresie aktywnoœci turystycznej Polaków na rynku krajowym. Nale¿y jednak zwróciæ uwagê na ewentualnoœæ obarczenia b³êdem przedstawianych wyników badañ. Wynikaæ on mo¿e zarówno z porównañ wypowiedzi respondentów tworz¹cych jednak tylko podobne, a nie identyczne zbiorowoœci (jak w wypadku badañ panelowych), jak i z zawê¿onego pola badañ jedynie do czêœci rynku krajowych us³ug turystycznych.. 2. Charakterystyka nabywców us³ug turystycznych P³eæ i wiek. W zbiorowoœci osób, które odpowiada³y na pytania zawarte w kwestionariuszu, przewa¿a³y kobiety. W badaniach przeprowadzonych w 1997 r. udzia³ kobiet w grupie respondentów wynosi³ 66,5%, w badaniach zaœ z 2001 r. by³ bardzo zbli¿ony i wynosi³ 65,9%. Nadmieniæ jednak nale¿y, ¿e struktura respondentów wed³ug p³ci nie musi pokrywaæ siê ze struktur¹ wszystkich doros³ych turystów wypoczywaj¹cych w trakcie prowadzenia badañ. Jeœli chodzi o strukturê wiekow¹ turystów wypoczywaj¹cych na terenie kraju, to w wypadku obu badañ wyró¿nia³y siê liczebnoœci¹ dwie grupy wiekowe: 40–49 lat oraz 30–39 lat (tabela 1). £¹cznie wymienione grupy wiekowe skupia³y ponad 58% turystów. Tabela 1. Nabywcy us³ug turystyki wiejskiej wed³ug wieku (w %) Grupy wiekowe turystów. Badania 1997. Badania 2001. Do 29 lat 30–39 lat. 14,7 26,1. 18,8 28,8. 40–49 lat 50–59 lat 60–65 lat. 32,4 16,2 10,2. 29,4 15,9 14,7. Powyżej 65 lat. 10,3. 12,4. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Relatywnie liczne by³y równie¿ dwie inne grupy wiekowe: 50–59 lat oraz do 29 lat. Ni¿szy by³ natomiast wœród wypoczywaj¹cych w kraju udzia³ osób starszych, w wieku 60 lat i powy¿ej. Ponadto w latach 1997–2001 uleg³ on pewnemu obni¿eniu z 10,5% do 7,1%. Tendencja malej¹ca wyst¹pi³a tak¿e w dwóch innych grupach wiekowych: 40–49 lat (spadek udzia³u o 3,0%) i 50–59 lat (spadek o 0,4%). W najm³odszej grupie wiekowej do 29 lat, a tak¿e kolejnej: 30–39 lat notowano natomiast na przestrzeni badanego okresu wzrost liczebnoœci (odpowiednio o 4,1% i 2,6%)..

(3) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 59. Aktywnoœæ zawodowa. W badanej zbiorowoœci turystów zdecydowanie najliczniej by³a reprezentowana grupa pracowników umys³owych. W latach 1997–2001 jej udzia³ wzrós³ z 40,2% do 47,0% (tabela 2). Doœæ liczna w 1997 r. grupa wypoczywaj¹cych emerytów i rencistów (ok. 17%) istotnie zmniejszy³a siê w 2001 r. (do 9,2%). Wzglêdnie du¿y by³ udzia³ wœród wypoczywaj¹cych w kraju osób reprezentuj¹cych wolne zawody i wykazywa³ nieznacznie tendencjê rosn¹c¹ (z 13,8% do 14,5%). Nieco ni¿szy, ale równie¿ istotny, by³ udzia³ w gronie turystów przedstawicieli kadry kierowniczej, a tak¿e przedsiêbiorców. O ile jednak udzia³ kadry kierowniczej w badanym okresie doœæ wyraŸnie wzrós³ (z 9,8% do 13,3%), to w wypadku przedsiêbiorców stwierdzono nieznaczny spadek (z 8,9% do 7,9%). Je¿eli uznaæ wymienione wczeœniej trzy grupy turystów (wolne zawody, kadra kierownicza, przedsiêbiorcy) za jeden segment rynku, to oka¿e siê, ¿e skupia on ponad trzeci¹ czêœæ wszystkich wypoczywaj¹cych na terenie kraju. Segment ten, ze wzglêdu na reprezentowany przez jego uczestników fundusz swobodnej decyzji oraz relatywnie trwa³¹ i wysoko cenion¹ potrzebê wypoczynku poza miejscem zamieszkania, stanowi wymagaj¹c¹, lecz oczekiwan¹ przez wielu przedsiêbiorców turystycznych grupê docelow¹. Na niezmienionym niskim poziomie kszta³towa³ siê udzia³ robotników w krajowym wypoczynku, a tak¿e osób prowadz¹cych dom (kobiet). W tym ostatnim wypadku w latach 1997–2001 nast¹pi³ wyraŸny spadek. Uzyskane w obu badaniach wypowiedzi wskazuj¹ równie¿, ¿e w wypoczynku krajowym praktycznie nie uczestnicz¹ rolnicy. Minimalny by³ równie¿ udzia³ studentów. Tabela 2. Nabywcy us³ug turystycznych wed³ug wykonywanego zawodu (w %) Rodzaj wykonywanego zawodu. Badania 1997. Badania 2001. Przedsiębiorca Kadra kierownicza Wolny zawód. 18,9 19,8 13,8. 17,9 13,3. Pracownik umysłowy Robotnik Rolnik Prowadzenie domu Emeryt, rencista Student. 40,2 14,0 10,3 16,1 16,9. 14,5 47,0 14,1 – 13,4 19,2 10,7. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Odrêbn¹ kwesti¹ zwi¹zan¹ z problematyk¹ aktywnoœci zawodowej jest liczba osób czynnych zawodowo w gospodarstwach domowych uczestnicz¹cych w badaniach. Wp³ywa ona na ³¹czny poziom funduszu nabywczego, a tym samym na poziom i udzia³ wydatków na wypoczynek poza miejscem zamieszkania, a tak¿e na czêstotliwoœæ wyjazdów urlopowych. Z obydwu badañ ankietowych wynika, ¿e najwiêksz¹ liczebnie grupê wypoczywaj¹cych w kraju tworzy³y gospodarstwa domowe.

(4) Leszek Strzembicki. 60. z dwoma osobami czynnymi zawodowo. W 1997 r. grupa ta stanowi³a 62,2%, w 2001 r. zaœ 65,7% ogó³u respondentów. Wykszta³cenie. Elementem istotnie determinuj¹cym zakres potrzeb i zachowañ nabywców na krajowym rynku turystycznym jest poziom ich wykszta³cenia. Uzyskane w tej kwestii wypowiedzi respondentów wskazuj¹, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ turystów wypoczywaj¹cych na terenie kraju reprezentowa³a dwa poziomy wykszta³cenia: œrednie i wy¿sze (tabela 3). O ile jednak w badaniach ankietowych prowadzonych w 1997 r. liczniejsza by³a grupa turystów posiadaj¹cych wykszta³cenie œrednie (48,1%), to w 2001 r. przewa¿a³y osoby z wykszta³ceniem wy¿szym (49,4%). Udzia³ turystów z wykszta³ceniem zawodowym by³ bardzo niski (w granicach 5,5–4,3%), z wykszta³ceniem podstawowym zaœ – minimalny (odpowiednie wskaŸniki: 0,3% i 1,2%). Tabela 3. Poziom wykszta³cenia turystów (w %) Wykształcenie Wyższe Średnie Zawodowe Podstawowe. Badania 1997. Badania 2001. 46,1 48,1 05,5 00,3. 49,4 45,1 14,3 11,2. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Dominuj¹ce obecnie wœród nabywców us³ug turystyki krajowej grupy osób z wykszta³ceniem wy¿szym i œrednim charakteryzowaæ mo¿e ró¿norodnoœæ potrzeb w zakresie wypoczynku i rekreacji oraz wy¿sze wymagania jakoœciowe w stosunku do poszczególnych elementów pakietu us³ug tworz¹cego produkt turystyczny. Mog¹ one równie¿ wymagaæ, zarówno od podmiotów dzia³aj¹cych w bran¿y turystycznej, jak i rejonów recepcyjnych, kompleksowej informacji turystycznej. Sytuacja materialna. Wa¿nym czynnikiem warunkuj¹cym zakres i czêstotliwoœæ uczestniczenia w ró¿nych formach turystyki krajowej jest sytuacja materialna potencjalnych nabywców. Z dokonanej przez uczestników obydwu badañ ankietowych oceny w³asnej sytuacji materialnej wynika, ¿e najwiêksza ich czêœæ (ponad 41% respondentów) uznaje j¹ za dobr¹ (tabela 4). Drug¹, nieco mniej liczn¹ grupê stanowili turyœci uznaj¹cy w³asn¹ sytuacjê materialn¹ za zadowalaj¹c¹ (ok. 39%). Odsetek respondentów okreœlaj¹cych swoj¹ sytuacj¹ materialn¹ jako dostateczn¹ by³ znacznie mniejszy. W latach 1997–2001 wzrós³ on z 10,6% do 11,8%. Udzia³ turystów okreœlaj¹cych w³asn¹ sytuacjê materialn¹ jako bardzo dobr¹ by³ nieco mniejszy i cechowa³ siê tendencj¹ spadkow¹ (z 8,3% w 1997 r. do 7,2% w 2001 r.). Osoby oceniaj¹ce swoj¹ sytuacjê materialn¹ jako z³¹ stanowi³y jedynie niespe³na 1% wszystkich uczestników badañ..

(5) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 61. Tabela 4. Samoocena sytuacji materialnej turystów (w %) Sytuacja materialna Bardzo dobra Dobra Zadowalająca Dostateczna Zła. Badania 1997. Badania 2001. 08,3 41,8 38,7 10,6 00,6. 07,2 41,8 38,6 11,8 00,7. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Liczebnoœæ gospodarstw domowych turystów. Cechy gospodarstw domowych, w tym równie¿ liczba osób je tworz¹cych, maj¹ wp³yw na zakres i strukturê potrzeb oraz rodzaj decyzji konsumenckich dotycz¹cych wypoczynku. Wyniki prowadzonych badañ wskazuj¹, ¿e respondenci najczêœciej wchodzili w sk³ad 4-osobowych i 3-osobowych gospodarstw domowych (tabela 5). O ile w 1997 r. obie grupy by³y jednakowo liczne i obejmowa³y 30,7% turystów, to w 2001 r. przewa¿ali uczestnicy badañ tworz¹cy 4-osobowe gospodarstwa (stanowili oni 31,7%). Czêœæ turystów wchodz¹cych w sk³ad gospodarstw 3-osobowych zmala³a do 27,8%. Tabela 5. Liczebnoœæ gospodarstw domowych turystów (w %) Liczba osób w gospodarstwie domowym Jedna osoba Dwie osoby Trzy osoby Cztery osoby Pięć osób Sześć osób i więcej. Badania 1997. Badania 2001. 19,8 21,3 30,7 30,7 16,0 11,4. 17,6 20,6 27,8 31,7 18,5 13,8. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Relatywnie czêsto uczestnicy badañ prowadzonych zarówno w 1997 r., jak i w 2001 r. reprezentowali 2-osobowe gospodarstwa domowe. Ich udzia³ by³ bardzo zbli¿ony – w 1997 r. stanowi³ 21,3%, w 2001 r. zaœ 20,6%. Odsetek pozosta³ych grup turystów by³ ju¿ znacznie mniejszy. Dotyczy to zarówno respondentów tworz¹cych 1-osobowe gospodarstwa, jak i tych z najwiêkszych gospodarstw, 5- i wiêcej osobowych. O ile jednak w latach 1997–2001 liczba wypoczywaj¹cych osób samotnych zmniejszy³a siê (z 9,8% do 7,6%), to w wypadku turystów pochodz¹cych z najwiêkszych gospodarstw domowych uleg³a doœæ istotnemu zwiêkszeniu (z 7,5% do 12,3%)..

(6) Leszek Strzembicki. 62. Dzieci w rodzinach turystów. Fakt posiadania dzieci w m³odszych przedzia³ach wiekowych (przedszkolnym i szkolnym) wp³ywa istotnie na potrzeby w zakresie wypoczynku, a w konsekwencji na motywy zachowañ konsumpcyjnych na rynku turystycznym. Z wypowiedzi uczestników badañ wynika, ¿e tylko nieco ponad po³owa z nich (51,1% w 1997 r. i 56,7% w 2001 r.) posiada³a dzieci w wieku szkolnym, przy czym najczêœciej by³o to jedno dziecko lub dwoje dzieci (tabela 6). Znacznie mniejszy by³ natomiast odsetek turystów wypoczywaj¹cych w kraju, którzy posiadali dzieci w wieku przedszkolnym. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e w 1997 r. stanowili oni 18,4% uczestników badañ, w 2001 r. zaœ jedynie 14,5%. Tabela 6. Rodziny turystów wed³ug liczby dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym (w %) Liczba dzieci Jedno Dwoje Troje Czworo i więcej Nie dotyczy. Dzieci w wieku szkolnym. Dzieci w wieku przedszkolnym. badania 1997. badania 2001. badania 1997. badania 2001. 27,4 20,2 12,5 10,9 48,9. 26,8 22,2 16,0 11,6 43,3. 15,2 12,9 10,3 – 81,6. 11,8 12,6 16,0 – 85,5. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. 3. Zachowania konsumentów na krajowym rynku turystycznym Cele pobytów wypoczynkowych. Problematyka celów pobytów wypoczynkowych stanowi integraln¹ czêœæ badañ zachowañ konsumpcyjnych turystów. Proces podejmowania przez nich decyzji w zakresie wypoczynku, w tym równie¿ wyznaczania i hierarchizacji celów, jest bowiem uzale¿niony od odczuwanych potrzeb. W badaniach ankietowych przeprowadzanych w 1997 r. i 2001 r. pytanie dotycz¹ce celów pobytu wypoczynkowego zawiera³o kilka hipotetycznych mo¿liwoœci odpowiedzi. Respondenci proszeni byli o wybranie tylko trzech opcji, uszeregowanych wed³ug wa¿noœci. Wyniki badañ dowodz¹, ¿e wœród celów pierwszoplanowych turyœci stawiali na pierwszym miejscu zwiedzanie (tabela 7). O ile jednak w 1997 r. opcja ta zdoby³a wiêcej zwolenników (31,5%) i zdecydowanie znajdowa³a siê na prowadzeniu, to w 2001 r. zyska³a znacznie mniej wypowiedzi (24,7%) i tylko nieznacznie wyprzedzi³a drugi w kolejnoœci cel, jakim by³ bierny wypoczynek. Warto jednak nadmieniæ, ¿e zwiedzanie mia³o równie¿ wysokie notowania wœród celów drugo- i trzecioplanowych, co umacnia jego pierwsz¹ pozycjê. Uzyskana w ostatnich badaniach wysoka, druga pozycja biernego wypoczynku wœród pierwszoplanowych celów pobytów wypoczynkowych (23,5% wypowiedzi) stanowi jedyn¹ ró¿nicê w hierarchii.

(7) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 63. najwa¿niejszych celów w stosunku do deklarowanych piêæ lat wczeœniej. W 1997 r. opcja ta zyska³a 14,6% zg³oszeñ, co dawa³o jej dopiero czwart¹ lokatê. W grupie celów pierwszoplanowych wyró¿nione zosta³y tak¿e: poprawa zdrowia i poprawa kondycji fizycznej. Ich du¿¹ rangê w hierarchii celów pobytów wypoczynkowych potwierdza równie¿ fakt, ¿e by³y one najczêœciej wymieniane w grupie celów drugoplanowych. Uznawanie poprawy zdrowia i kondycji fizycznej za wa¿ne cele pobytów wypoczynkowych wskazywaæ mo¿e z jednej strony na odczuwanie przez znaczn¹ czêœæ respondentów przed wyjazdem urlopowym pewnych oznak gorszego samopoczucia i obni¿onej sprawnoœci fizycznej, z drugiej natomiast sugeruje poszukiwanie przez turystów warunków umo¿liwiaj¹cych realizacjê tych celów, np. wysokich walorów naturalnego œrodowiska rejonów recepcyjnych oraz propozycji aktywnego spêdzania czasu w trakcie pobytu wypoczynkowego. Tabela 7. Deklarowane cele pobytów wypoczynkowych (w %) Wyszczególnienie. Cel 1. Cel 2. Cel 3. 1997. 2001. 1997. 2001. 1997. 2001. Zwiedzanie. 31,5. 24,7. 14,6. 16,5. 11,8. 13,0. Bierny wypoczynek. 14,6. 23,5. 15,0. 14,1. 18,6. 15,6. Poprawa zdrowia. 24,1. 18,1. 27,5. 18,3. 19,5. 19,8. Poprawa kondycji fizycznej. 15,2. 16,3. 20,2. 17,6. 11,5. 11,4. Integracja rodziny. 07,2. 08,5. 11,1. 15,2. 14,0. 17,0. Łączenie wypoczynku ze zdobywaniem lub doskonaleniem wiedzy i umiejętności. 0. 0. 2,7. 02,9. 04,3. 17,8. 20,0. Nawiązywanie nowych znajomości i kontaktów towarzyskich. 01,7. 02,0. 10,8. 15,1. 15,0. 12,4. Rozrywki kulturalne. 00,9. 01,7. 06,1. 07,7. 04,8. 05,9. Inne cele. 02,9. 02,4. 01,7. 01,2. 07,0. 04,7. 2,0. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Analiza porównawcza wskazañ wymienionych celów w latach 1997 i 2001 dowodzi, ¿e wyraŸnie zmniejsza siê odsetek osób uznaj¹cych za wa¿ny cel poprawê zdrowia (w grupie celów pierwszoplanowych z 24,1% do 18,1% i drugoplanowych – z 27,5% do 18,3%). W pewnym zakresie zjawisko to mog³o wynikaæ z wiêkszego w 1997 r. udzia³u w badanej zbiorowoœci osób starszych, powy¿ej 60. roku ¿ycia. Czy jednak fakt ten, w zestawieniu z wczeœniej sygnalizowanym wzrostem zainteresowania biernym wypoczynkiem, nie oznacza tak¿e zahamowania po¿¹danych.

(8) Leszek Strzembicki. 64. zmian sposobu wypoczynku Polaków? Byæ mo¿e jest to zbyt daleko id¹cy wniosek, jednak¿e warto zjawisko to skonfrontowaæ z wynikami innych badañ oraz obserwowaæ w kolejnych badaniach w³asnych. Wœród wa¿nych, zarówno drugo-, jak i trzecioplanowych celów pobytów wypoczynkowych uczestnicy badañ wyró¿niali równie¿ integracjê rodziny (ten czynnik w ostatnich badaniach uwzglêdnia³o wiêcej osób) oraz nawi¹zywanie nowych znajomoœci i kontaktów towarzyskich. Warte podkreœlenia jest tak¿e wskazanie opcji „³¹czenie wypoczynku ze zdobywaniem lub doskonaleniem wiedzy i umiejêtnoœci” jako najistotniejszej w grupie celów trzecioplanowych. Zasadniczo podane w obu badaniach cele pobytów wypoczynkowych zdaj¹ siê wskazywaæ na zwiêkszaj¹ce siê wymagania nabywców us³ug turystycznych wobec ogólnego produktu turystycznego, obejmuj¹cego zarówno pakiet us³ug oferowanych przez firmy turystyczne, jak i atrakcyjnoœæ i zagospodarowanie rejonów recepcyjnych. Czêstotliwoœæ pobytów wypoczynkowych w ci¹gu roku. Wypowiedzi respondentów obydwu badañ ankietowych dowodz¹, ¿e istniej¹ dwie g³ówne tendencje w zakresie czêstotliwoœci urlopu wypoczynkowego: dominuj¹ce, tradycyjne spêdzanie urlopu raz w roku (co jak wskazuj¹ wyniki badañ jest zjawiskiem raczej trwa³ym) oraz dwukrotne w ci¹gu roku wyjazdy na wypoczynek, zazwyczaj w miesi¹cach letnich i w ci¹gu zimy (rys. 1). Kilkakrotne wyjazdy w ci¹gu roku na krótki, nie przekraczaj¹cy jednego tygodnia, wypoczynek znajdywa³y w badanych grupach turystów znacznie mniej zwolenników.. 60 50. 47,55. 50,27. 40. 36,02. 34,23. % 30 20. 16,43. 15,50. 10 0. tylko główny urlop. urlop główny i dodatkowy. kilka krótkich urlopów. Częstotliwość 1997. 2001. Rys. 1. Czêstotliwoœæ pobytów wypoczynkowych w ci¹gu roku Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Czas przeznaczony na wyjazdy urlopowe. Z dokonanych przez turystów wyborów spoœród kilku hipotetycznych opcji wynika, ¿e najczêœciej wymieniano dwie:.

(9) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 65. „od jednego do dwóch tygodni”, a nastêpnie „od dwóch do trzech tygodni” (rys. 2). O ile jednak w badaniach z 1997 r. ró¿nica pomiêdzy tymi wskazaniami by³a niewielka (odpowiednio: 33,4% i 31,7%), to w 2001 r. przewaga opcji krótszego wypoczynku by³a ju¿ doœæ wyraŸna (w kolejnoœci: 37,8% i 30,1%). Potwierdzeniem zarysowuj¹cej siê tendencji skracania czasu wyjazdów wypoczynkowych by³y równie¿ ró¿nice we wskazaniach innych wariantów: ponaddwukrotny wzrost udzia³u turystów wypoczywaj¹cych w ci¹gu roku do jednego tygodnia (z 3,5% w 1997 r. do 7,8% w 2001 r.), a równoczeœnie malej¹cy udzia³ wskazañ urlopów d³u¿szych, zw³aszcza o czasie trwania od trzech do czterech tygodni (17,9% wskazañ w 1997 r. i 13,2% w 2001 r.). Mo¿na przypuszczaæ, ¿e skracanie pobytów wypoczynkowych jest konsekwencj¹ dekoniunktury gospodarczej oraz pogorszenia w ostatnich latach sytuacji materialnej wielu Polaków.. 37,77. 40 33,43. 35 30. 31,7. 30,11. 25 17,87. % 20. 0. 11,16. 7,80. 10 5. 13,54. 13,17. 15 3,46. do 1 tyg.. 1–2 tyg.. 2–3 tyg.. 3–4 tyg.. powyżej 4 tyg.. Czas 1997. 2001. Rys. 2. Czas przeznaczony na wyjazdy urlopowe w ci¹gu roku Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Okresy wyjazdu na d³u¿szy wypoczynek. W pytaniu dotycz¹cym tej kwestii zaproponowano uczestnikom badañ szeœæ wariantów odpowiedzi, sugeruj¹c jednoczeœnie wybór tylko dwóch. Z rozk³adu wskazañ g³ównego terminu wyjazdów wynika, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ polskich turystów wybiera tradycyjnie na d³u¿szy wypoczynek (tydzieñ i d³u¿ej) okres wakacji, czyli lipiec i sierpieñ (tabela 8). W 1997 r. wariant ten wskaza³o 70,2% turystów, w 2001 r. zaœ 72,1%. Na drugim miejscu znalaz³a siê opcja: „ca³y sezon letni” (odpowiednie wskaŸniki: 19,8% i 17,5%). Kilku istotnych sygna³ów dostarczaj¹ jednak¿e wskazania respondentów w zakresie drugoplanowego terminu spêdzania d³u¿szego urlopu. Uwagê zwraca relatywnie wysoki odsetek wskazañ przebywania na d³u¿szym wypoczynku w ró¿nych porach roku (w 1997 r. 39,3%, w 2001 r. 38,3%). Wskazuje on bowiem na mo¿liwoœæ przed³u¿enia sezonu turystycznego w wielu rejonach recepcyjnych, pod warunkiem przedstawienia potencjalnym nabywcom atrakcyjnej oferty..

(10) Leszek Strzembicki. 66. Tabela 8. Okresy wyjazdu na d³u¿szy wypoczynek (w %) Okres pierwszoplanowy. Wyszczególnienie. Okres drugoplanowy. badania 1997. badania 2001. badania 1997. badania 2001. Lipiec lub sierpień. 70,2. 72,1. 15,9. 14,3. Cały sezon letni Ferie zimowe. 19,8 11,4. 17,5 11,2. 10,9 34,3. 13,5 35,0. Cały sezon zimowy Tylko poza sezonem W różnych okresach. 10,3 11,1 17,2. 10,1 13,4 15,6. 18,4 11,3 39,3. 16,4 12,5 38,3. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Relatywnie wysoki by³ równie¿ odsetek wskazañ w drugim wariancie okresu ferii zimowych (34,3% w 1997 r. i 35,0% w 2001 r.). Wskazuje to na istnienie doœæ znacznej grupy osób, które poza letnim wypoczynkiem decyduj¹ siê na zimowe pobyty wypoczynkowe, po³¹czone zazwyczaj z uprawianiem sportów zimowych. Czêstotliwoœæ spêdzania urlopów w kraju. Z analizy wypowiedzi respondentów wynika, ¿e znaczna wiêkszoœæ badanych wypoczywa na terenie kraju ka¿dego roku, mimo ¿e ich udzia³ w ci¹gu ostatnich kilku lat siê zmniejszy³ (z 70,1% w 1997 r. do 65,7% w 2001 r.). 80. 70,11 65,73. 70 60 50 % 40 30. 20,98. 25. 20 6,9. 10 0. co roku. co roku w kraju i za granicą. 7,66. co 2–3 lata. 2,01. 1,61. rzadziej. Częstotliwość 1997. 2001. Rys. 3. Czêstotliwoœæ spêdzania urlopów wypoczynkowych w kraju Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Znacznie mniejsza, ale doœæ istotna czêœæ uczestników badañ wykorzystuje roczny limit czasu przeznaczony na wypoczynek na spêdzanie urlopu czêœciowo w kraju i za granic¹ (rys. 3). Ich udzia³ wzrós³ z 21% w 1997 r. do 25% w 2001 r. Obydwa.

(11) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 67. te zjawiska zdaj¹ siê œwiadczyæ o wzrastaj¹cym zainteresowaniu Polaków wyjazdami zagranicznymi. Liczne oferty tego typu wyjazdów s¹ nie tylko powszechnie dostêpne, lecz niekiedy bardziej atrakcyjne w zakresie relacji dotycz¹cych ceny i jakoœci, a tak¿e zestawu us³ug. Niewielka czêœæ uczestników badañ (6,9% w 1997 r. i 7,7% w 2001 r.) stwierdza³a, ¿e spêdza urlop wypoczynkowy w kraju tylko co dwa–trzy lata. Jeszcze rzadsze krajowe wyjazdy wypoczynkowe deklarowa³a znikoma czêœæ respondentów (2% w 1997 r. i 1,6% w 2001 r.). Czêstotliwoœæ wyjazdów weekendowych. Wyjazdy weekendowe, obejmuj¹ce od jednego do trzech noclegów poza miejscem zamieszkania, ci¹gle jeszcze nie s¹ czêsto wykorzystywan¹ przez Polaków form¹ krótkiego wypoczynku. Wskazuj¹ na to równie¿ wyniki prowadzonych badañ ankietowych, chocia¿ ró¿nice w wypowiedziach w latach 1997–2001 zdaj¹ siê sygnalizowaæ rosn¹ce zainteresowanie wypoczynkiem weekendowym (rys. 4).. 47,56. 50. 42,34 37,90. 40 31,52. 30 % 20 10 0. 14,90 6,02. 11,02. 8,74. prawie zawsze. dość często. rzadko. nie wyjeżdża. Częstotliwość 1997. 2001. Rys. 4. Czêstotliwoœæ wyjazdów weekendowych Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Ci¹gle jeszcze najwiêksza czêœæ uczestników badañ spêdza weekendy poza miejscem zamieszkania rzadko, jednak udzia³ jej zmala³ z 47,6% w 1997 r. do 42,3% w 2001 r. Zmala³ równie¿ odsetek osób (z 14,9% do 11%) w ogóle nie korzystaj¹cych z tej formy wypoczynku. Równoczeœnie wyraŸnie zwiêkszy³a siê liczba respondentów doœæ czêsto wyje¿d¿aj¹cych na weekendy (z 31,5% w 1997 r. do 37,9% w 2001 r.). Zwiêkszeniu uleg³a tak¿e najmniejsza liczebnie grupa osób spêdzaj¹cych weekendy poza miejscem zamieszkania prawie zawsze (z 6% do 8,7%). Okres podejmowania decyzji o urlopie krajowym. Z rozk³adu wypowiedzi respondentów wynika, ¿e istniej¹ dwie najbardziej liczne grupy nabywców us³ug turystycznych: ci, którzy podejmuj¹ decyzjê o miejscu i terminie spêdzania urlopu krajowego w niezbyt odleg³ym czasie (do miesi¹ca przed wyjazdem) oraz ci, którzy.

(12) Leszek Strzembicki. 68. decyduj¹ siê na wyjazd wypoczynkowy z doœæ du¿ym wyprzedzeniem (trzy miesi¹ce i wiêcej). O ile jednak w trakcie pierwszych badañ bardziej liczna by³a druga grupa turystów, znacznie wczeœniej dokonuj¹cych wyboru (29,1%), to w badaniach z 2001 r. znacznie wiêcej osób oœwiadczy³o, ¿e podejmuje decyzjê o wyjeŸdzie do miesi¹ca przed wyjazdem (39,4%). Wzrost udzia³u tej ostatniej grupy nabywców us³ug turystycznych by³ konsekwencj¹ wyraŸnego zwiêkszenia siê liczby osób decyduj¹cych siê na wyjazd w ostatniej chwili (do tygodnia przed wyjazdem). O ile w 1997 r. stanowi³y one 10,9% ogó³u turystów, to w 2001 r. ju¿ 19,4% (rys. 5). Przedstawiona tendencja wzrostu udzia³u osób podejmuj¹cych decyzje o urlopie krajowym bli¿ej terminu wyjazdu wydaje siê czêœci¹ zjawiska na szersz¹ skalê, wystêpuj¹cego równie¿ w zakresie podró¿y zagranicznych. Jest ono konsekwencj¹ istniej¹cego rynku konsumenta, cechuj¹cego siê przewag¹ poda¿y nad popytem. Pewnym odstêpstwem od przedstawionej tendencji jest wzrost udzia³u turystów podejmuj¹cych decyzje o wyjeŸdzie wypoczynkowym w poœrednim terminie – 2 miesi¹ce przed wyjazdem (z 12,7% w 1997 r. do 18,5% w 2001 r.).. 30. 26,80. 25 20. 19,41. 20,46. 19,95. 18,46 15,56. % 15. 12,68. 10,95. 16,58. 15,77. 13,54 9,84. 10 5 0. tuż przed wyjazdem. 1 mies. i krócej. 2 mies.. 3 mies.. powyżej 3 mies.. trudno powiedzieć. Okres podejmowania decyzji 1997. 2001. Rys. 5. Okres podejmowania decyzji o miejscu i terminie urlopu krajowego Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ ankietowych.. Uzyskane wypowiedzi respondentów zdaj¹ siê sugerowaæ koniecznoœæ prowadzenia przez podmioty gospodarcze sfery turystyki zró¿nicowanych czasowo dzia³añ marketingowych, zw³aszcza w zakresie promocji i dystrybucji. Z jednej strony bowiem nale¿y wprowadzaæ produkty turystyczne na rynek ze znacznym wyprzedzeniem, informowaæ o nich i umo¿liwiaæ wczeœniejsze zakupy, z drugiej natomiast niezbêdne wydaje siê utrzymywanie oferty na rynku oraz jej promowanie prawie.

(13) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 69. do terminu wyjazdu, celem pozyskania klientów podejmuj¹cych decyzje na krótko przed wyjazdem.. 4.. Podsumowanie. Analiza porównawcza wyników badañ ankietowych w zakresie aktywnoœci Polaków na rynku us³ug turystyki krajowej, prowadzonych w latach 1997 i 2001, pozwala na stwierdzenie pewnych prawid³owoœci jak te¿ zarysowuj¹cych siê tendencji zmian. Dotycz¹ one zarówno sylwetek turystów, jak i ich zachowañ konsumpcyjnych. Badania potwierdzaj¹, ¿e ponad po³owa turystów zalicza³a siê do dwóch grup wiekowych: 40–49 lat i 30–39 lat. Widoczna jest jednak tendencja do zmniejszania siê liczebnoœci turystów reprezentuj¹cych starsze grupy wiekowe na rzecz m³odszych. Wœród ogó³u wypoczywaj¹cych w kraju wzrasta udzia³ dominuj¹cej grupy pracowników umys³owych, maleje zaœ udzia³ emerytów i rencistów. Wa¿n¹ i równoczeœnie rosn¹c¹ pozycjê na krajowym rynku turystycznym zajmuje grupa skupiaj¹ca przedsiêbiorców, kadrê kierownicz¹ i przedstawicieli wolnych zawodów. Jej ranga wynika z faktu, ¿e skupia ponad trzeci¹ czêœæ turystów krajowych, maj¹cych relatywnie lepszy status materialny. Zaledwie kilkuprocentowy jest udzia³ w krajowym wypoczynku robotników, rolnicy zaœ praktycznie nie wypoczywaj¹ poza miejscem zamieszkania. Rynek us³ug wypoczynku krajowego zosta³ prawie ca³kowicie zdominowany przez nabywców reprezentuj¹cych dwie grupy wykszta³cenia, a mianowicie œrednie i wy¿sze. Zarysowuje siê tendencja przewagi turystów z wykszta³ceniem wy¿szym. Z prawie identycznych wypowiedzi turystów uczestnicz¹cych w obu badaniach wynika, ¿e oko³o po³owa z nich ocenia swoj¹ sytuacjê materialn¹ jako dobr¹ lub bardzo dobr¹. Dotychczasowa charakterystyka uczestnicz¹cych w badaniach turystów œwiadczy poœrednio, ¿e wypoczynek krajowy poza miejscem zamieszkania wci¹¿ zalicza siê do potrzeb wy¿szego rzêdu, które mog¹ byæ realizowane w warunkach dysponowania funduszem swobodnej decyzji. Zmiany w strukturze nabywców mog¹ natomiast wynikaæ z negatywnych zjawisk towarzysz¹cych recesji gospodarczej. Zarysowany wizerunek turystów zawiera równie¿ pewne informacje o ich rodzinach i gospodarstwach domowych. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e ok. 60% wypoczywaj¹cych w kraju wchodzi³o w sk³ad 4-osobowych i 3-osobowych gospodarstw domowych, co pi¹ta osoba zaœ reprezentowa³a tylko 2-osobowe gospodarstwa. Nieco ponad po³owa turystów posiada³a dzieci w wieku szkolnym, przy czym najczêœciej by³o to jedno dziecko lub dwoje dzieci. Znacznie mniejszy i, co wiêcej, malej¹cy by³ udzia³ turystów posiadaj¹cych dzieci (najczêœciej tylko jedno) w wieku przedszkolnym. Dane te zdaj¹ siê potwierdzaæ istniej¹ce negatywne tendencje demograficzne. Analiza zachowañ konsumpcyjnych w zakresie wypoczynku krajowego dostarcza równie¿ kilku interesuj¹cych spostrze¿eñ. Wœród g³ównych celów pobytów wy-.

(14) 70. Leszek Strzembicki. poczynkowych, wskazuj¹cych na istotne motywy postêpowania turystów, najczêœciej wymieniane by³o zwiedzanie, z pewn¹ jednak tendencj¹ spadkow¹. Turyœci wyró¿niali tak¿e poprawê zdrowia i poprawê kondycji fizycznej, chocia¿ odsetek wskazuj¹cych te opcje równie¿ mala³. W ostatnim okresie stwierdzono natomiast istotny wzrost zainteresowanych biernym wypoczynkiem. Trudno uznaæ to zjawisko za wyraz trwa³ej tendencji, lecz warto je obserwowaæ w trakcie nastêpnych badañ. Wspomnieæ równie¿ nale¿y, ¿e wœród kolejnych pod wzglêdem wa¿noœci celów (drugo- i trzeciorzêdnych) turyœci wyró¿niali integracjê rodziny. Liczba wskazañ tej opcji wykazywa³a tendencjê rosn¹c¹. Badania dowodz¹, ¿e ci¹gle dominuje tradycyjne spêdzanie urlopu raz w roku (najczêœciej w lipcu i sierpniu), chocia¿ ponad trzecia czêœæ wypoczywaj¹cych dzieli urlop na dwa okresy – letni i zimowy. Pobyty wypoczynkowe w ci¹gu roku trwaj¹ najczêœciej od jednego do dwóch tygodni, a nastêpnie od dwóch do trzech tygodni. Ostatnie badania dowodz¹ jednak, ¿e wzrasta liczba osób wypoczywaj¹cych krócej. Mo¿e to wynikaæ z relatywnego ubo¿enia czêœci gospodarstw domowych, zwiêkszonego zainteresowania dodatkowym zarobkowaniem oraz odczuwania braku bezpieczeñstwa w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych i instytucji. Znaczna wiêkszoœæ badanych wypoczywa na terenie kraju ka¿dego roku, jednak¿e w latach 1997–2001 udzia³ ich maleje na rzecz spêdzaj¹cych urlop czêœciowo w kraju i za granic¹. Weekendy ci¹gle nie s¹ powszechn¹ form¹ krótkotrwa³ego wypoczynku, mimo ¿e wyniki badañ wskazuj¹ na rosn¹ce zainteresowanie tymi wyjazdami. W zakresie terminu podejmowania decyzji o wyjeŸdzie urlopowym nabywcy us³ug turystycznych reprezentowali g³ównie dwie grupy: decyduj¹cych o wyjeŸdzie stosunkowo póŸno (do miesi¹ca przed wyjazdem) oraz ze znacznym wyprzedzeniem (trzy miesi¹ce i wiêcej). Notuje siê jednak wyraŸny wzrost udzia³u osób zaliczanych do pierwszej grupy. Jest to, jak siê wydaje, konsekwencj¹ ró¿norodnej, wiêkszej od realnego popytu, oferty turystycznej oraz polityki obni¿ek cen, w obawie przed niesprzedaniem produktu. Literatura Strzembicki L., Zachowania nabywców na krajowym rynku turystyki wiejskiej, AE w Krakowie, Kraków 2000. Strzembicki L., Zachowania nabywców na krajowym rynku turystyki wiejskiej w œwietle badañ ankietowych, Instytut Turystyki w Warszawie, Centrum Edukacji Kadr Turystycznych w Krakowie, Warszawa–Kraków 2001.. How Active are Poles with Respect to Local Tourism This study is an attempt at the comparative analysis of the results of a survey testing consumers; behaviour in the local tourist market, especially with respect to rural tourism conducted in seven areas within the country between 1997 and 2001. A comparison of the profiles of tourist show an emerging tendency in the number of young, highly educated and well to do group of consumers.

(15) Aktywnoœæ Polaków w zakresie krajowego wypoczynku. 71. with more than one child. An analysis of the aims of tourism show only a slight increase of those interested in passive tourism alongside a greater increase in those placing high values on family integration. In the area of consumer behaviour, it is being observed among others the shortening of time spent on local tourism alongside an increasing participation holidays spent abroad. It can also be seen that the period between taking the decision to travel and its realization has drastically been reduced..

(16)