Karol Kuczera
Wykorzystanie metody AHP w
identyfikacji preferencji decydentów
firm odnośnie modeli biznesu :
wnioski z badań
Ekonomiczne Problemy Usług nr 122, 299-308
2016
E k o n o m ic z n e P ro b le m y U s łu g nr 1 2 2
IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e d u /DOI: 10.18276/epu.2016.122-28 | strony: 301-310
KAROL KUCZERA
U n i w e r s y t e t S z c z e c i ń s k i 1
WYKORZYSTANIE METODY AHP W IDENTYFIKACJI PREFERENCJI
DECYDENTÓW FIRM ODNOŚNIE MODELI BIZNESU - WNIOSKI Z BADAŃ
Streszczenie
W a r ty k u le z a p r e z e n t o w a n o w s tę p n e w y n ik i b a d a ń e m p i r y c z n y c h d o ty c z ą c y c h p r e f e r e n c ji d e c y d e n t ó w f i r m o d n o ś n ie w y m ia r ó w m o d e li b i z n e s u p o s t r z e g a n y c h p r z e z p r y z m a t k o n c e p c j i o r g a n i z a c ji w ir tu a ln e j. W b a d a n i a c h w y k o r z y s t a n o m e to d ę A H P .Słowa kluczowe:
m o d e l b iz n e s u , o r g a n i z a c ja w ir tu a ln a , m e t o d a A H P , p r e f e r e n c je .Wprowadzenie
C e l e m n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u j e s t w s t ę p n a p r e z e n t a c j a w y n i k ó w b a d a ń e m p i r y c z n y c h d o t y c z ą c y c h p r e f e r e n c j i d e c y d e n t ó w o d n o ś n i e m o d e l i b i z n e s u . A r t y k u ł s t a n o w i k o n t y n u a c j ę p r e z e n t a c j i p r o w a d z o n y c h p r z e z a u t o r a b a d a ń , s t ą d c z ę ś ć s z e r s z e g o w y w o d u j e s t t u j e d y n i e z a s y g n a l i z o w a n a , a j e g o o b s z e r n i e j s z e o m ó w i e n i e z n a l e ź ć m o ż n a m .i n . w : ( K u c z e r a 2 0 1 5 a ; K u c z e r a 2 0 1 5 b ) . Z a p u n k t w y j ś c i a p o d j ę t e g o o b s z a r u z a i n t e r e s o w a ń p r z y j ę t o i n t e n s y w n y r o z w ó j i ś c i s ł ą i n t e g r a c j ę t e c h n o l o g i i k o m u n i k a c y j n y c h i i n f o r m a c y j n y c h ( I C T ) w r a z z s z e r o k o r o z u m i a n y m z a r z ą d z a n i e m o r g a n i z a c j a m i . S k u t k i e m o b s e r w o w a n y c h z m i a n w t y c h ś c i ś l e w a r u n k u j ą c y c h s i ę o b s z a r a c h j e s t c h a r a k t e r y s t y k a w a r u n k ó w b i z n e s u o k r e ś l a n a t a k i m i p o j ę c i a m i , j a k : t u r b u l e n t n o ś ć , n i e l i n i o w o ś ć , n i e p r z e w i d y w a l n o ś ć . N a p i e r w s z y p l a n w y s u w a s i ę k a p i t a ł i n t e l e k t u a l n y , k t ó r y m a k l u c z o w e z n a c z e n i e w r o z w o j u o r g a n i z a c j i i j e s t p o d s t a w o w y m c z y n n i k i e m j e j s u k c e s u ( B u d z i e w i c z - G u ź l e c k a 2 0 1 3 , s. 9 9 ) . D o m i n u j ą c y m w y d a j e s i ę p a r a d y g m a t s i e c i o w y , c o w i ę c e j , u l e g a j ą c y k o n s e k w e n t n e j w i r t u a l i z a c j i - p r z e n o s z e n i u k o l e j n y c h o b s z a r ó w a k t y w n o ś c i d o ś w i a t a iw i r t u a l n e g o t w o r z o n e g o p r z e z t e c h n o l o g i e t e l e i n f o r m a c y j n e . O g ó l n a f i l o z o f i a b i z n e s u , m .i n . z e w z g l ę d u n a i s t o t n e t r u d n o ś c i z t r a f n y m p r z e w i d y w a n i e m p r z y s z ł o ś c i , o d c h o d z i o d ś c i s ł e g o p l a n o w a n i a , k t ó r e g o i n t e g r a l n y m e l e m e n t e m j e s t p r o g n o z o w a n i e , n a r z e c z e l a s t y c z n e g o r e a g o w a n i a n a o b s e r w o w a n e n a b i e ż ą c o z m i a n y . N i e z n a c z y t o o c z y w i ś c i e , i ż b i z n e s c a ł k o w i c i e p o r z u c a p l a n o w a n i e , p o s z u k u j e r a c z e j n o w e j f o r m u ł y z a p e w n i a j ą c e j w y m a g a n y p o z i o m e l a s t y c z n o ś c i . Z d a n i e m B . N o g a l s k i e g o w s p ó l n y m i a n o w n i k w a r u n k ó w k r y z y s u ( t u r b u l e n t - n o ś c i ) t o w a r z y s z ą c y c h w s p ó ł c z e s n y m p r z e d s i ę b i o r s t w o m o r a z z a s a d i s p o s o b ó w i c h f u n k c j o n o w a n i a w t a k i c h o k o l i c z n o ś c i a c h s t a n o w i m o d e l b i z n e s u , k t ó r y p o n a d t o k o n k r e t y z u j e w i e l e m g l i s t y c h t r e ś c i n a d a w a n y c h d o t y c h c z a s p o j ę c i u s t r a t e g i i ( N o g a l s k i 2 0 0 9 , s. 3 4 - 3 7 ) . J e s t o n p r o s t s z y i ł a t w i e j s z y o d f o r m a l n e j s t r a t e g i i i p l a n u s t r a t e g i c z n e g o , s t a n o w i s w e g o r o d z a j u „ d r o g ę n a s k r ó t y ” , m o ż e , l e c z n i e m u s i , p r o w a d z i ć d o b u d o w y s t r a t e g i i . J e s t b l i ż s z y w s p ó ł c z e s n e j f i l o z o f i i z a r z ą d z a n i a s t a w i a j ą c e j w y ż e j s z y b k o ś ć , e l a s t y c z n o ś ć i r e a k t y w n o ś ć n i ż s t a r a n n e p r z y g o t o w a n i e d z i a ł a ń ( K o ź m i ń s k i 2 0 0 4 , s. 1 2 3 ) . Z d o b y w a j ą c a r o s n ą c ą p o p u l a r n o ś ć k o n c e p c j a m o d e l u b i z n e s u n i e d o c z e k a ł a s i ę j e s z c z e p o w s z e c h n i e a k c e p t o w a n e j d e f i n i c j i i i n t e r p r e t a c j i . O d n o t o w a ć n a l e ż y , i ż d u ż a d y n a m i k a ś r o d o w i s k a b i z n e s u p o t ę g o w a n a j e s t d o d a t k o w o w i r t u a l i z a c j ą d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j ( C z a p i e w s k i 2 0 1 0 ) . P o w o d u j e t o , i ż s z c z e g ó ł o w e m o d e l e b i z n e s u m a j ą s t o s u n k o w o k r ó t k i c z a s ż y c i a , w y m a g a j ą c z ę s t y c h a k t u a l i z a c j i lu b z a s t ę p o w a n e s ą n o w y m i . R o z w ó j I n t e r n e t u i j e g o t r a n s f o r m a c j a p r z y c z y n i ł y s i ę d o p o w s t a n i a n o w y c h z j a w i s k i r o z w i ą z a ń w p ł a s z c z y ź n i e o b u s t r o n n e j w y m i a n y p o m i ę d z y p a r t n e r a m i b i z n e s o w y m i . E - b i z n e s i m p l e m e n t u j e n o w e r o z w i ą z a n i a i k o n c e p c j e z a r z ą d z a n i a , c o p r o w a d z i d o u ł a t w i e ń w k o m u n i k a c ji , p r z y n o s z ą c t y m s a m y m o s z c z ę d n o ś c i c z a s u , e n e r g i i i ś r o d k ó w n i e z b ę d n y c h d o w y t w o r z e n i a j e d n e j j e d n o s t k i o k r e ś l o n e g o d o b r a lu b u s ł u g i ( K o t y l a k 2 0 1 3 , s. 7 2 3 ) . C o w i ę c e j , z a s p r a w ą p a r a d y g m a t u s i e c i o w e g o - w c h o d z e n i u w d y n a m i c z n e s i e c i z a l e ż n o ś c i - f i r m y m o g ą r e a l i z o w a ć w t y m s a m y m c z a s i e w i e l e m o d e l i b i z n e s u z w i ą z a n y c h z r ó ż n y m i a k t y w n o ś c i a m i w r ó ż n y c h s i e c i a c h . E f e m e r y c z n o ś ć m o d e l i b i z n e s u p o w o d u j e , i ż i c h b a d a n i e j a w i s i ę j a k o z a d a n i e t r u d n e , a j e d n o c z e ś n i e o w ą t p l i w e j w a r t o ś c i p o z n a w c z e j . S t ą d z a p r o p o n o w a n o p o j ę c i e m e t a m o d e l i b i z n e s u o p i s u j ą c y c h , w s p o s ó b m n i e j s z c z e g ó ł o w y , o g ó l n i e j s z e z a s a d y ( r a m y ) , j a k i m i k i e r u j ą s i ę f i r m y . M e t a m o d e l s t a n o w i o g ó l n ą o r i e n t a c j ę b i z n e s o w ą f i r m y , w o p a r c i u o k t ó r ą k o n s t r u o w a n e s ą k o n k r e t n e b i e ż ą c e m o d e l e . W y ż s z a t r w a ł o ś ć i s t a b i l n o ś ć m e t a m o d e l i w s t o s u n k u d o m o d e l i b i z n e s u u m o ż l i w i a u c h w y c e n i e i c h c h a r a k t e r y s t y k i i c h a n a l i z y . I d e n t y f i k a c j a m e t a m o d e l i i z e s t a w i e n i e i c h z w y n i k a m i d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j o t w i e r a d r o g ę d o w s k a z a n i a m e t a m o d e l i w y r ó ż n i a j ą c y c h s i ę , t y c h , w o p a r c i u o k t ó r e k o n s t r u o w a n e s ą w y g r y w a j ą c e m o d e l e b i z n e s u . P r z y j ę c i e d w u p o z i o m o w e g o o b r a z u : m e t a m o d e l i m o d e l b i z n e s u w p i s u j e s i ę w n o w ą f o r m u ł ę z a r z ą d z a n i a s t r a t e g i c z n e g o p r o p o n o w a n ą p r z e z T . D a v e n p o r t a i in .: „ s t r a t e g i ę g o t o w ą d o z a r z ą d z a n i a w i e l o m a m o d e l a m i b i z n e s u w c e l u p o d t r z y m a n i a l u b d e s t r u k c j i w a r t o
Karol Kuczera
301ści innowacji we współpracującym przez sieć biznesie” (Davenport et al. 2012,
s. 25).
1. Wykorzystanie metody AHP do badania preferencji odnośnie (meta)modelu
biznesu
Metamodel biznesu w dużej mierze stanowi odbicie punktu widzenia, skłon
ności i wartości wyznawanych przez decydentów organizacji zamkniętych w ich
preferencjach. Opisany może być przez pryzmat odpowiedzi decydentów na pyta
nia, jakie jest ich nastawienie do poszczególnych „składników” biznesu, które
z nich postrzegają jako bardziej, a które mniej ważne, jakie zachowania preferują,
jakim przypisują m ałą wagę.
Przyjmując, że zagadnienie modelu biznesu jest dość silnie skorelowane
z postępującą wirtualizacją, wydaje się, iż do ich analizy wykorzystać m ożna kon
cepcję organizacji wirtualnej. Spośród znanych jej interpretacji na potrzeby prow a
dzonych rozważań przyjęto paradygmaty A. M owshowitza, uważanego za twórcę
pojęcia organizacji w irtualnej2, dotyczące koncepcji organizacji wirtualnej oraz
wynikające z nich konsekwencje strukturalne, do których należą: (1) modulam ość
i heterogeniczność, (2) tymczasowość i luźne relacje sieciowe, (3) zaufanie oraz (4)
ICT wspierające organizację w irtualną3.
Identyfikacja preferencji decydentów firm odnośnie wymienionych czterech
wymiarów określa ramy wyznaczające ogólne reguły funkcjonowania, ogólną
orientację firmy - metamodel.
N a potrzeby badań empirycznych zdecydowano się wykorzystać metodę AHP
(ang.
A n a ly tic H ie r a r c h y P r o c e s s )T. Saaty’ego reprezentującą amerykańską szkołę
wielokryterialnego podejmowania decyzji. M etoda wychodzi naprzeciw istotnemu
problemowi wielokryterialnego podejmowania decyzji, jakim jest ustalanie znacze
nia, ważności poszczególnych kryteriów decyzyjnych. T. Saaty, odwołując się do
badań psychologów4, stoi na stanowisku, iż ludzie m ają poważne problemy z roz
różnianiem oraz wartościowaniem elementów z podanych ich zbiorów5. Przekłada
to także na określanie preferencji dotyczących kryteriów wyboru. Proponuje, aby
2 P ierw szy z a ry s w sp ó łczesn eg o sp o jrzen ia n a o rg an izację w irtu a ln ą o d n aleźć m o żn a w p u b lik a c ja c h O. W illiam so n a (1 9 7 5 ) d o ty czą cy ch m .in. w y k o rzy stan ia te o rii k o sz tó w tran sak cy jn y ch oraz zale żn o ści p o m ięd zy in n o w acja m i o rg an izacy jn y m i a tech n o lo g iczn y m i, sam te rm in p o jaw ił się je d n a k po raz p ierw szy d ek ad ę p ó źn iej w p u b lik acji A . M o w sh o w itza (1 9 8 6 , s. 335 404).
3 In n e atry b u ty o rg an izacji w irtualnej szczeg ó ło w o o m aw ia D . D z iem b e k (2009). 4 Z ob. m .in. (M ille r 1956; S hiffrin i N o so fsk y 1994; S aaty i O zd em ir 2 003).
5 M ech an izm te n zw y k ło się n azy w ać liczb ą M ille ra lu b m ag ic z n ą liczb ą 7. O g ran iczen ia te zn a n e są tak że w literatu rze p o d tak im i p o jęciam i, ja k z a k re s p am ięci (ang. m e m o ry sp a n ), k o n cen tracja u w ag i (ang. a tten tio n sp a n ) czy p o jem n o ść k a n a łu (ang. c h a n n el capacity).
odkrywanie preferencji realizowane było w drodze serii prostych porównań elemen
tów parami, nie zaś ich wartościowania z pełnego zbioru. AHP stara się odpowia
dać biologicznym i psychologicznym aspektom decyzyjnym ludzi, ułatwiając za
równo uchwycenie norm oceny przechowywanych w pamięci decydentów, jak
i opis decyzji w sposób normatywny (dobre, złe, lepsze, gorsze). Pozwala na ope
rowanie zarówno danymi ilościowymi, jak i jakościowym i, także w formie lingwi
stycznej. Dzięki temu metoda ta jest stosowana w wielu dziedzinach, takich jak:
zarządzanie, socjologia, politologia, wytwarzanie, transport. Potwierdzają to liczne
zastosowania tej metody do rozwiązywania różnych problemów decyzyjnych. O jej
praktycznych walorach świadczy szeroka gam a zastosowań, sięgająca od edukacji
(Swacha i M uszyńska 2011) przez e-biznes (Fabisiak i Ziemba 2011) do oceny
i wyboru oprogramowania (W awrzyniak 2013) czy m odelowania strategii inform a
tyzacji firm (Mastalerz 2015). Charakterystycznymi elementami metody są: hierar
chiczne przedstawienie problemu - od celu przez kryteria i podkryteria do alterna
tyw decyzyjnych - oraz porównania parami.
2. Charakterystyka badań
W okresie kwiecień-wrzesień 2015 r. przeprowadzono badania ankietowe
ukierunkowane na identyfikację wzorca zachowań firm (metamodeli biznesu)
w kontekście przyjmowania zasad wirtualnej organizacji działalności, wskazania
modeli wygrywających (poprzez zestawienie ich z konkurencyjnością badanych
firm) oraz określenie na tej podstawie referencyjnych ścieżek rozwojowych zwięk
szających szansę sukcesu. Badania realizowano wśród członków Stowarzyszenia
Klaster ICT Pomorze Zachodnie działającego przy Szczecińskim Parku Naukowo-
-Technologicznym Pomerania. W trakcie realizacji badań do Stowarzyszenia należa
ło 80 firm, zaproszenie do badań skierowano do 73 z nich, działających na zasadach
rynkowych, z czego wywiady udało się zrealizować w 51. Trzy z firm, ze względu
na niekompletne odpowiedzi, nie podlegały dalszym analizom. Badania realizowane
były techniką PAPI (ang.
P a p e r A n d P e n (P erso n a l) In te rv ie w ),w zdecydowanej
większości podczas spotkań i rozmów bezpośrednich. W ywiady przeprowadzono z
właścicielami, prezesami lub członkami zarządu. Zgodnie z obowiązującymi w y
tycznymi 33 podmioty uznano za mikrofirmy, 15 za firmy małe.
Jednym z obszarów badania była identyfikacja preferencji decydentów firm
odnośnie metamodeli biznesu postrzeganych przez pryzmat wymiarów wirtualności
odpowiadających propozycji A. Mowshowitza. Wykorzystując metodę AHP, przy
gotowano formularz porównań parami zawierający wszystkie możliwe kombinacje
par z czterech wymiarów wirtualizacji (rys. 1):
- Specjalizacja i modułowość - rozwijanie kompetencji wyróżniających fir
mę w wybranym obszarze działania i gotowość do współpracy z innymi
Karol Kuczera
303 w y s p e c j a l i z o w a n y m i f i r m a m i w c e l u o f e r o w a n i a k l i e n t o m a t r a k c y j n y c h p r o d u k t ó w i u s ł u g ; - T y m c z a s o w e i l u ź n e r e l a c j e k s z t a ł t u j ą c e s i e c i w s p ó ł p r a c u j ą c y c h f i r m - d o r a ź n a w s p ó ł p r a c a z p a r t n e r a m i ( c z ę s t o w i e l o m a ) , t a k ż e r o z p r o s z o n a p r z e s t r z e n n i e ; - Z a u f a n i e p r e c y z u j ą c e z a s a d y w s p ó ł p r a c y - o f e r o w a n i e w y s o k i c h k o m p e t e n c j i i d o t r z y m y w a n i e u s t a l e ń o r a z o t w a r t o ś ć , s z c z e r o ś ć i g o t o w o ś ć d o z a u f a n i a k o o p e r a n t o m , t a k ż e w n o w y c h s y t u a c j a c h ; - T e c h n o l o g i a I C T - i n t e n s y w n e w y k o r z y s t y w a n i e I C T , w e w n ą t r z f i r m y , j a k i d o w s p ó ł p r a c y z p a r t n e r a m i . P r z e w a g a e l e m e n t u p o le w e j s t r o n i e P r z e w a g a e l e m e n t u p o p r a w e j s t r o n i e a b s o lu tn a b a r d z o s il n aJg
Śo
u m ia r k o w a n a r ó w n o w a ż n e u m ia r k o w a n a2g
Śo
b a r d z o s il n a a b s o lu tn a S p ecjalizacja 98
X
6
54
32
i2
34
56
78
9 L u ź n a w sp ó łp raca S p ecjalizacja 98
76
54
32
i2
34
56
78
X
Z au fan ie S p ecjalizacja 98
76
X
4
32
i2
34
56
78
9 T ech n o lo g ia IC T L u ź n a w sp ó łp raca 98
76
54
32
i2
34
56
78
X
Z au fan ie L u ź n a w sp ó łp raca 98
76
54
32
X
2
34
56
78
9 T ech n o lo g ia IC T Z au fan ieX
8
76
54
32
12
34
56
78
9 T ech n o lo g ia IC T R y s. 1. F o rm u la rz p o r ó w n a ń p a ra m i z p rz y k ła d o w y m i o d p o w ie d z ia m i Ź ró d ło : o p ra c o w a n ie w ła sn e . W k a ż d y m z w i e r s z y f o r m u l a r z a r e s p o n d e n c i w s k a z y w a l i , k t ó r y z p o r ó w n y w a n y c h e l e m e n t ó w p a r y p r e f e r u j ą , k t ó r y i c h z d a n i e m j e s t w a ż n i e j s z y , m a p r z e w a g ę w m o d e l u b i z n e s u o r a z z j a k ą i n t e n s y w n o ś c i ą - z g o d n i e z z a p r o p o n o w a n ą s k a l ą l i n g w i s t y c z n ą z a m i e s z c z o n ą w g ó r n e j c z ę ś c i f o r m u l a r z a . W a r t o ś c i , k t ó r e n i e m a j ą e t y k i e t l i n g w i s t y c z n y c h , t r a k t o w a n e s ą j a k o p o ś r e d n i e i w y b i e r a n e w s y t u a c j i w a h a n i a p o m i ę d z y w s k a z a n y m i e t y k i e t a m i . Ś r o d k o w a w a r t o ś ć s k a l i w y k o r z y s t y w a n a b y ł a w s y t u a c j i , k i e d y o b a e l e m e n t y p a r y t r a k t o w a n o j a k o t a k s a m o w a ż n e . T a k a p o s t a ć f o r m u l a r z a a n k i e t o w e g o j e s t o d b i c i e m p o s t a w a u t o r a m e t o d y , p r ó b ą j e j p r z y b l i ż e n i a d o n a t u r a l n y c h z a c h o w a ń l u d z k i c h , a p r z e z t o w i a r y g o d n i e j s z e j i d e n t y f i k a c j i , c z ę s t o n i e u ś w i a d a m i a n y c h , p o s t a w i p r e f e r e n c j i r e s p o n d e n t ó w .Przewidziane w metodzie kalkulacje, w tym zamiana formularza na macierz
porównań parami oraz wyznaczenie jej znormalizowanego wektora własnego6,
prowadzą do uzyskania wag poszczególnych elementów biorących udział w porów
naniach (rys. 2).
S p e c ja li z a c ja L u ź n a w s p ó łp ra c a Z a u fa n ie T e c h n o lo g ia I C T W ag i Z = 1 S p ecjalizacja 1 7 1/9 5 0 ,1839 L u ź n a w sp ó łp raca 1/7 1 1/9 1 0 ,0449 Z au fan ie 9 9 1 9 0 ,7240 T ech n o lo g ia IC T 1/5 1 1/9 1 0,0473 R y s. 2. P rz y k ła d o w a m a c ie rz p o ró w n a ń p a ra m i u z y s k a n a z d a n y c h p r z e d s ta w io n y c h n a r y s u n k u 1 o ra z o trz y m a n e z n iej w a g i k ry te rió w Ź ró d ło : o p ra c o w a n ie w ła sn e .3. Wnioski z badań empirycznych
W zdecydowanej większości przypadków procedura porównań parami wraz
ze skalą lingwistyczną została przez respondentów przyjętajako
n o v u m ,o kreślaliją
jako interesującą, a także wymagającą głębszego przemyślenia odpowiedzi. Dodać
można, iż chwilę wcześniej także określali preferencje do wymiarów modelu bizne
su, lecz w sposób tradycyjny, z użyciem 7-stopniowej skali odpowiedzi z etykieta
mi od ‘najniższe’ do ‘najw yższe’. O ile w ujęciu tradycyjnym postawienie krzyży
ków przy wybranych odpowiedziach dla poszczególnych wymiarów trwało bardzo
krótko i sprawiało wrażenie działań bezrefleksyjnych czy automatycznych, o tyle
formularz porównań parami angażował respondentów na dłużej, skłaniając ich do
głębszego zastanowienia się i poszukania właściwej relacji m iędzy elementami
każdej z par. Jedynie w jednym przypadku respondent uznał, że „nie czuje” zapre
zentowanego formularza i elementy wszystkich par uznał za równoważne.
Integralną częścią metody jest weryfikacja spójności opinii ankietowanych,
która opiera się na założeniu, iż preferencja z pewną siłą pewnego elementu A w o
bec B, a B wobec C powinna skutkować odpowiednio silną preferencją elementu
A wobec C. Oczywiście niekonsekwencja jest immanentną cechą ludzi oraz natu
ralnym czynnikiem procesów oceny i pew ienjej stopieńjest wręcz wskazany, gdyż
bez niej now a wiedza wpływająca na ewolucję poglądów nie byłaby przyjmowana.
6 W praktyce, ze w zg lęd u n a u ciążliw ość obliczeń w y zn aczn ik ó w i w ek to ra w łasnego m a cierzy, stosuje się często u p roszczone m etody prow adzące do zbliżo n y ch ro zk ład ó w preferencji.
Karol Kuczera
305N a potrzeby oceny spójności odpowiedzi wyliczany jest wskaźnik niespójności,
który nie powinien przekraczać 10%. W przeciwnym razie rozważyć należy, czy
nie popełniono błędów w procesie operacjonalizacji problemu lub czy wiarygod
ność respondenta nie budzi zastrzeżeń, czy odpowiedzi nie są stronnicze lub nie
świadczą o braku zrozumienia zagadnienia, którego dotyczą (Gospodarowicz 1997,
s. 96). W praktyce przyjmuje się także oceny o wyższym niż sugerowany poziomie
niespójności, zaznaczając, iż świadczy on o pewnych wątpliwościach czy niejasno
ściach w postrzeganiu ocenianego obszaru.
Dodać należy także, iż AHP wyposażony jest w mechanizm poprawy spójno
ści odpowiedzi. Ze względu jednak na ingerowanie, w drodze dyskusji m iędzy
ankieterem a respondentem, w pierwotne odpowiedzi należy korzystać z niego
rozsądnie. Okazać się bowiem może, iż ostatecznie otrzymane odpowiedzi będą
znakomicie spójne, lecz dalekie od rzeczywistych poglądów respondenta.
W przeprowadzonych badaniach w 12 na 48 przypadków wskaźnik niespójno
ści przyjął wartości <10%, w kolejnych 18 wynosił kilkanaście procent i w 11 zna
lazł się w przedziale 20-29% . Drobne modyfikacje ocen - siły przewagi jednego
elementu pary nad drugim - pozwoliłyby w większości przypadków obniżyć nie
spójność do sugerowanego poziomu. Oczywiście możliwe byłoby to wyłącznie
w drodze porozumienia stron badania. Jedynie w 7 przypadkach niespójność odpo
wiedzi wydaje się znaczna.
Oczekiwać m ożna było, iż wyższa niekonsekwencja w ocenach modeli bizne
su ujawni się wśród liderów mikrofirm, szczególnie rozpoczynających dopiero
swoją przygodę z biznesem. Obserwowany rozkład wartości wskaźnika w grupach
mikro- i małych firm nie potw ierdzajednak tego odczucia.
Wykorzystanie metody AHP prowadziło do odkrycia preferencji decydentów
firm odnośnie ważności wymiarów modelu biznesu w warunkach wirtualizacji.
Otrzymane wyniki zdecydowanie wyróżniają wym iar zaufania. Aż w 58% przy
padków (28 z 48 analizowanych firm) przypisano mu najwyższe preferencje
(w 3 przypadkach
e x a e q u o ),przy czym w 22 przypadkach były one wyraźnie sil
niejsze niż w stosunku do kolejnego wymiaru (jak jest to widoczne na rysunku 2).
W artości liczbowe znajdują potwierdzenie w wypowiedziach odnotowanych pod
czas wywiadów. W iele osób zwracało uwagę, iż bez zaufania nie m a współpracy,
a w warunkach dominującego paradygmatu sieciowego oraz poszukiwania ela
styczności i szybkości współpraca jest niezbędna. Brak zaufania znacząco ograni
cza potencjał ukryty w możliwości dynamicznej współpracy z wielom a partnerami
biznesowymi. Zwracano uwagę, iż zaufanie, w przeciwieństwie do ścisłej form ali
zacji współpracy, zapewnia jej elastyczność, a także obniża koszty transakcyjne.
Oczywiście wskazywano także na potencjalne ryzyko zaufania niewłaściwemu
partnerowi. Odosobnione nie były jednak twierdzenia, iż formalne kontrakty także
nie zabezpieczają skutecznie stron współpracy, a często ich beneficjentami są
prawnicy. Jak zauważono: „lepiej skupić się na robieniu wspólnie dobrych rzeczy
d l a k l i e n t a , n i ż p o ś w i ę c a ć c z a s n a k o n t r o l o w a n i e , c z y d r u g a s t r o n a w y w i ą z u j e s ię z z a p i s ó w k o n t r a k t u ” . D o m i n o w a ł t a k ż e p o g l ą d , i ż z a u f a n i e d o p a r t n e r a j e s t f u n k c j ą c z a s u , c h o ć i m l e p s z e d o t y c h c z a s o w e d o ś w i a d c z e n i a w s p ó ł p r a c y , t y m w i ę k s z a s k ł o n n o ś ć d o o b d a r z a n i a z a u f a n i e m n o w y c h p a r t n e r ó w i w y ż s z a o t w a r t o ś ć w a n g a ż o w a n i u s i ę w n o w e s i e c i z a l e ż n o ś c i . D o n i o s ł ą r o l ę z a u f a n i a w k r e o w a n i u k o o p e r a c j i p o d k r e ś l a l i w s w o i c h b a d a n i a c h r ó w n i e ż i n n i a u t o r z y ( C h o r ó b i C h o r ó b 2 0 1 5 , s. 4 7 - 4 9 ) . W 2 7 % ( 1 3 z 4 8 f i r m ) p r z y p a d k ó w w s k a z a n o j a k o n a j b a r d z i e j p r e f e r o w a n y e l e m e n t m o d e l u b i z n e s u s p e c j a l i z a c j ę i m o d u ł o w o ś ć . R e s p o n d e n c i p o d k r e ś l a l i , i ż z d o b y c i e w y r ó ż n i a j ą c y c h k l u c z o w y c h k o m p e t e n c j i w p e w n y m o b s z a r z e p o d n o s i a t r a k c y j n o ś ć f i r m y w o c z a c h p o t e n c j a l n y c h p a r t n e r ó w i u ł a t w i a w c h o d z e n i e w i n t e r a k c j e b i z n e s o w e , a w i ę c b u d o w a n i e „ m o d u ł o w y c h ” ł a ń c u c h ó w d o d a w a n i a w a r t o ś c i . W y r a ź n i e s ł a b s z e p r e f e r e n c j e u j a w n i ł y s i ę w s t o s u n k u d o d w ó c h p o z o s t a ł y c h w y m i a r ó w m o d e l i b i z n e s u . P o d k r e ś l e n i a w y m a g a f a k t , i ż b a d a n i a r e a l i z o w a n e b y ł y w ś r ó d f i r m s z e r o k o r o z u m i a n e j b r a n ż y I C T . C z ę ś ć f i r m z a u w a ż a ł a , i ż i s t n i e j ą ty l k o d z i ę k i r o z w o j o w i I C T , k t ó r a t w o r z y z u p e ł n i e n o w e r y n k i z a g o s p o d a r o w y w a n e p r z e z r e s p o n d e n t ó w . P o w t a r z a ł y s i ę t a k ż e o p i n i e , i ż t e c h n o l o g i a j e s t j u ż c z y m ś n a t u r a l n y m , a w r ę c z n e u t r a l n y m , j a k p o w i e t r z e , p o p r o s t u j e s t i s i ę j ą w y k o r z y s t u j e . T o t ł u m a c z y ć m o ż e n i s k ą w a g ę p r z y w i ą z y w a n ą p r z e z r e s p o n d e n t ó w d o t e c h n o l o g i i w a r u n k u j ą c e j r y n k i , n a k t ó r y c h i s t n i e j ą . T r a k t u j ą c b a d a n i e p r e f e r e n c j i w i e l o k r y t e r i a l n y c h w k a t e g o r i a c h w y b o r u w i e - l o p o d m i o t o w e g o i s y n t e z u j ą c p r z y u ż y c i u ś r e d n i e j a r y t m e t y c z n e j p o s z c z e g ó l n e o d p o w i e d z i d o p o s t a c i k o m p r o m i s o w e j , o t r z y m a n o r o z k ł a d p r e f e r e n c j i ( w a g i k r y t e r i ó w ) : - S p e c j a l i z a c j a i m o d u ł o w o ś ć - 2 9 % ( 3 5 % ) , - T y m c z a s o w e i l u ź n e r e l a c j e k s z t a ł t u j ą c e s i e c i w s p ó ł p r a c u j ą c y c h f i r m - 1 2 % ( 9 % ) , - Z a u f a n i e p r e c y z u j ą c e z a s a d y w s p ó ł p r a c y - 4 3 % ( 4 1 % ) , - T e c h n o l o g i a I C T - 1 7 % ( 1 6 % ) . O z n a c z a t o , i ż ś r e d n i o w b a d a n y c h f i r m a c h n a j w i ę k s z ą w a g ę w m o d e l u b i z n e s u p r z y p i s u j e s i ę z a u f a n i u , n a j m n i e j s z ą z a ś t y m c z a s o w y m i l u ź n y m r e l a c j o m . A n k i e t o w a n i p o d k r e ś l a l i , i ż c e n i ą s o b i e s p r a w d z o n y c h p a r t n e r ó w , z k t ó r y m i m o g ą d z i a ł a ć „ n a t e l e f o n ” b ą d ź „ n a m a i l a ” , a u m o w y p o d p i s y w a n e s ą r a c z e j n a p o t r z e b y i n s t y t u c j i t r z e c i c h . O d r z u c e n i e w k a l k u l a c j a c h w y r a ź n i e n i e s p ó j n y c h o c e n n i e w p ł y w a z a u w a ż a l n i e n a o t r z y m a n e p r e f e r e n c j e , n a t o m i a s t p r z y j ę c i e j e d y n i e o c e n s p ó j n y c h , z g o d n i e z s u g e s t i ą m e t o d y ( n i e s p ó j n o ś ć < 1 0 % ) , z w i ę k s z a n i e z n a c z n i e p r e f e r e n c j ę d l a s p e c j a l i z a c j i k o s z t e m p o z o s t a ł y c h w y m i a r ó w - w y n i k i w n a w i a s a c h w p o w y ż s z y m z e s t a w i e n i u .
Karol Kuczera
307Podsumowanie
W o b l i c z u z m i a n z a c h o d z ą c y c h w b i z n e s i e , k l u c z o w e j r o l i c z ł o w i e k a o r a z p o w s z e c h n e j s i e c i o w o ś c i o d n o t o w u j e s i ę r o s n ą c e z n a c z e n i e m i ę k k i c h c z y n n i k ó w z a r z ą d z a n i a . O d n o s i s i ę t o z a r ó w n o d o s p o s o b ó w b a d a n i a o r g a n i z a c j i , j a k i z a c h o w a ń i c h l i d e r ó w . W y d a j e s i ę , i ż w y k o r z y s t a n a m e t o d a A H P s t a n o w i c i e k a w e i w a r t o ś c i o w e p o d e j ś c i e d o i d e n t y f i k a c j i p r e f e r e n c j i w p r o c e s a c h w y b o r ó w w i e l o k r y t e - r i a l n y c h . O t r z y m a n e w y n i k i b a d a ń w s k a z u j ą z a ś n a w a ż k i e m i e j s c e z a u f a n i a w o g ó l n e j o r i e n t a c j i b a d a n y c h f i r m .Literatura
1. B u d z ie w ic z - G u ź l e c k a A ( 2 0 1 3 ) , In form acja i w iedza czynnikiem rozw oju p r z e d sięb io rstw, Z e s z y ty N a u k o w e U S n r 7 6 2 .
2 . C h o r ó b R ., C h o r ó b E . ( 2 0 1 5 ) . Inform acja, w iedza i za u fa n ie w kreow aniu ekspansji innow acyjnych struktur integracyjnych w dobie społeczeństw a cyfrow ego,
w : N ierów ności społeczne a w zro st gospodarczy. Społeczeństw o, p rzed sięb io rstw a i re g io n y w dobie go sp o d a rki elektro n iczn ej, re d . M .G . W o ź n ia k , Z e s z y t n r 4 4 ( 4 /2 0 1 5 ) , C z ę ś ć 1. R z e s z ó w : W y d a w n ic t w o U n iw e r s y t e tu R z e s z o w s k ie g o .
3. C z a p ie w s k i M . ( 2 0 1 0 ) , M o żliw o ści i korzyści z w ykorzystania Internetu w kon ta k tach fir m ubezpieczeniow ych z klientam i,Z e s z y ty N a u k o w e U S n r 5 9 5 , s. 4 9 1 - 4 9 9 . 4 . D a v e n p o r t T ., L e i b o l d M ., V o e lp e l S. ( 2 0 1 2 ) , S trategic M a n a g e m e n t in the In n o v a
tion E conom y, c y t. z a : M o d e l biznesu w zarządzaniu p rzed sięb io rstw em , re d . M . D u c z k o w s k a - P ia s e c k a , W a r s z a w a : O f ic y n a W y d a w n ic z a S z k o ły G łó w n e j H a n d lo w e j w W a r s z a w ie .
5. D z ie m b e k D . ( 2 0 0 9 ) , A try b u ty organizacji w irtualnej, w : M u ltim ed ia w biznesie i zarządzaniu,re d . L . K ie łt y k a , W a r s z a w a : D if in .
6 . F a b is ia k L ., Z ie m b a P . ( 2 0 1 1 ) , W ybrane m eto d y analizy w ielokryterialnej w ocenie użyteczności serw isów internetow ych,„ S tu d i a I n f o r m a t ic a ” , n r 2 8 , s. 2 1 - 3 3 . 7 . G o s p o d a r o w ic z A . ( r e d .) ( 1 9 9 7 ) , M e to d y an a lizy i ocen y p a kietó w p ro g ra m o w ych ,
W r o c ła w : W y d a w n ic t w o A k a d e m ii E k o n o m i c z n e j w e W r o c ła w iu .
8. K o ty la k S. ( 2 0 1 3 ) , P rzem ysł krea tyw n y ja k o elem en t go sp o d a rki elektronicznej,
Z e s z y ty N a u k o w e U S n r 7 6 3 , s. 7 1 5 - 7 2 8 .
9. K o ź m iń s k i A . ( 2 0 0 4 ) , Z arządzanie w w arunkach niepew ności, W a r s z a w a : P W N . 10. K u c z e r a K . ( 2 0 1 5 a ) , K o ncepcja zastosow ania organizacji w irtualnej w identyfika
cji m odelu biznesu,Z e s z y ty N a u k o w e U S n r 8 5 2 , S z c z e c in , s. 1 9 3 - 2 0 1 .
11. K u c z e r a K . ( 2 0 1 5 b ) , M e to d a A H P w identyfikacji p re fe re n c ji decydentów , „ E k o n o m i k a i O r g a n iz a c j a P r z e d s ię b io r s tw ” n r 3 , s. 3 4 - 4 5 .
12. M a s ta le r z M .W . ( 2 0 1 5 ) , P rocedura w yboru alternatyw y inform atyzacji p rze d się biorstw a oparta n a m etodzie A H P ,w : W ybrane za sto so w a n ia technologii inform
a-cyjnych w spom agających zarządzanie o rg anizacją, n r 2 9 6 , re d . L . K ie łt y k a ,
R . N ie d b a ł, W y d a w n ic t w o P o l i te c h n i k i C z ę s to c h o w s k i e j, C z ę s to c h o w a , s. 5 1 - 6 6 . 13. M i l l e r G . ( 1 9 5 6 ) , The M a g ic a l N u m b er Seven, P lu s or M in u s Two: Som e L im its on
O ur C apacity f o r P ro cessin g In fo rm a tio n, „ T h e P s y c h o l o g ic a l R e v ie w ” , v o l. 6 3 ,
s. 8 1 - 9 7 .
14. M o w s h o w it z A . ( 1 9 8 6 ) , S o cia l D im en sio n s o f O ffice A u to m a tio n, „ A d v a n c e s i n
C o m p u t e r s ” , V o l. 2 5 .
15. N o g a ls k i B . ( 2 0 0 9 ) , R o zw a ża n ia o m odelach biznesow ych p rzed sięb io rstw ja k o ciekaw ym p o zn a w czo kierunku badań p ro b le m a ty k i zarządzania stra teg iczn eg o, w :
Z arządzanie strategiczne. Problem y, kierunki ba d a ń, r e d . R . K r u p s k i, W a łb r z y c h :
W a łb r z y s k a W y ż s z a S z k o ła Z a r z ą d z a n i a i P r z e d s ię b io r c z o ś c i , s. 3 4 - 4 4 .
16. S a a ty T ., O z d e m ir M . ( 2 0 0 3 ) , W hy the m a g ic n u m ber seven p lu s or m inus two, M a th e m a tic a l a n d C om puter M o d e llin g, „ A n I n t e r n a t io n a l J o u r n a l” , v o l. 3 8 , I s s u e
3 - 4 , s. 2 3 3 - 2 4 4 .
17. S h if f r in R ., N o s o f s k y R . ( 1 9 9 4 ) , Seven p lu s or m inus two: A com m entary on ca p a c ity lim itations, „ P s y c h o l o g ic a l R e v ie w ” , v o l. 1 0 1 , n o . 2 , s. 3 5 7 - 3 6 1 .
18. S w a c h a J „ M u s z y ń s k a K . ( 2 0 1 1 ) , P ython a n d C#: a com parative analysis fr o m s tu d e n ts ’ p e rsp e c tiv e, A n n a le s U M C S , I n f o r m a tic a , v o l. 1 1, n o . 1, s. 8 9 - 1 0 1 .
19. W a w r z y n ia k A . ( 2 0 1 3 ) , O cena i w yb ó r oprogram ow ania do sym ulacji w ieloagen- tow ej z zastosow aniem m eto d y A H P, Z e s z y ty N a u k o w e U S n r 7 8 1 , s. 1 6 7 - 1 8 6 .
2 0 . W il li a m s o n O . ( 1 9 7 5 ) , M a rk e ts a n d H ierarchies: A n a ly sis a n d A n titru st Im p lic a tions: A S tu d y in the E co n o m ics o f In te rn a l O rganization, U n iv e r s ity o f I l li n o is a t
U r b a n a - C h a m p a i g n ’s A c a d e m y f o r E n tr e p r e n e u r i a l L e a d e r s h i p H is t o r ic a l R e s e a r c h R e f e r e n c e i n E n tr e p r e n e u r s h i p , h tt p :/ /s s r n .c o m /a b s t r a c t = 1 4 9 6 2 2 0 [ d o s tę p
1 1 .0 1 .2 0 1 6 ] .
