PAWEŁ GRZESIOWSKI2,3
NISKA PREWALENCJA SWOISTYCH PRZECIWCIAŁ PRZECIWKO
SARSCoV2 W KLASIE IgG BADANIE PRZESIEWOWE PERSONELU
WARSZAWSKIEGO SZPITALA DLA DZIECI
LOW PREVALENCE OF SPECIFIC ANTISARSCoV2 IgG ANTIBODIES SCREENING STUDY OF MEDICAL
PERSONNEL AT THE WARSAW CHILDREN’S HOSPITAL
ORCID*: 0000-0003-3575-039X | 0000-0002-3472-7924 | 0000-0002-5452-3806 | 0000-0002-1233-6703 | 0000-0002-8141-8729 | 0000-0003-1984-7159
1 Warszawski Szpital dla Dzieci 2 Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP
w Warszawie
3 Szpital Specjalistyczny św. Zofii w Warszawie
} AGNIESZKA SULIKOWSKA
Warszawski Szpital dla Dzieci, ul. M. Kopernika 43, 00-328 Warszawa, e-mail: agnieszka.sulikowska@wsdz.pl Wpłynęło: 23.09.2020
Zaakceptowano: 03.10.2020 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2020031 *według kolejności na liście Autorów
STRESZCZENIE: Zakażenia SARS-CoV-2 są obecnie dominującym problemem w ochronie zdrowia, między innymi z powodu wysokiego ryzyka zachorowań u personelu medycznego. Wiodące tematy to stosowanie adekwatnych do narażenia środków ochrony indywidualnej (ŚOI), określenie racjonalnych zasad testowania personelu podejrzanego o zakażenie (testy RT- -PCR, testy antygenowe) oraz zastosowanie badań serologicznych w celu potwierdzenia liczby ozdrowieńców. Pierwsze miesiące pandemii pokazały, że stosowanie rutynowo testów serolo-gicznych w celu wykrywania osób zakażonych nie przyniosło oczekiwanych korzyści. W chwi-li obecnej wiadomo, że wykorzystanie tych metod diagnostycznych do wykrywania aktyw-nych zakażeń nie jest rekomendowane (WHO, ECDC, CDC, AOTMiT). Jednakże wybierając od-powiednio specyficzny i czuły test na obecność przeciwciał w klasie IgG, istnieje możliwość określenia rzeczywistej liczby zakażeń w różnych populacjach w znacznie szerszej skali niż po-zwalają na to badania RT-PCR czy testy antygenowe. Stanowi to bardzo istotne uzupełnienie wiedzy na temat rzeczywistego zasięgu pandemii, uwzględniając fakt, że większość osób zaka-żonych nie ma objawów lub wykazuje tylko łagodne dolegliwości, co sprawia, że nie są podej-rzewane o COVID-19, a co za tym idzie, nie wykonuje się u nich testów diagnostycznych. Testy serologiczne w indywidualnych wskazaniach są ponadto przydatne do potwierdzenia prze-bycia COVID-19. Pracownicy ochrony zdrowia stanowią grupę podwyższonego ryzyka zaka-żenia koronawirusem, w związku z czym przeprowadzono badanie przesiewowe w celu oce-ny występowania swoistych przeciwciał anty-SARS-CoV-2 w klasie IgG u wybraoce-nych pracow-ników Warszawskiego Szpitala dla Dzieci (WSDZ) po 3 miesiącach pandemii w Polsce. Wykaza-no niską prewalencję (2%) swoistych przeciwciał anty-SARS-CoV-2 IgG w grupie 289 pracow-ników szpitala, co z jednej strony świadczy o niewielkiej penetracji wirusa w populacji polskiej, a z drugiej o skuteczności metod zapobiegania zakażeniom w szpitalu.
SŁOWA KLUCZOWE: COVID-19, pandemia, personel medyczny, swoiste przeciwciała anty- -SARS-CoV-2 w klasie IgG
ABSTRACT: The problem of SARS-CoV-2 infections is currently a major issue in healthcare due to the high risk of disease among medical personnel. The leading issues are the use of perso-nal protective equipment (PPE) appropriate to exposure risk, ratioperso-nal principles for testing per-sonnel suspected of being infected (RT-PCR tests, antigen tests) and the use of serological te-sts to confirm the number of convalescents. The first months of the pandemic showed that the routine use of serological tests to detect infected individuals did not bring the expected bene-fits. It is currently known that the use of these diagnostic methods to detect active infections is not recommended (WHO, ECDC, CDC, AOTMiT). However, by choosing a specific and sen-sitive test for the presence of IgG antibodies, we can determine the real number of infections in various populations on a much wider scale than RT-PCR or antigen tests would allow. This is
crucial for our understanding of the extent of the pandemic since most infected people have no symptoms or only mild symptoms, which means that they are not suspected of COVID-19 and therefore are not tested. Serological tests in specific cases are also useful for confirming a past SARS-CoV-2 infection. As healthcare professionals are at an increased risk of coronavirus infection, we conducted a screening study to assess the presence of specific anti-SARS-CoV-2 IgG antibodies in selected employees of the Warsaw Children’s Hospital (WSDZ) after 3 mon-ths of the pandemic in Poland. The study showed a low prevalence (2%) of specific anti-SARS- -CoV-2 IgG antibodies in a group of 289 hospital employees. On one hand, this proves the low penetration of the virus in the Polish population and on the other the effectiveness of the pre-vention of infections in our hospital.
KEY WORDS: COVID-19, medical staff, pandemic, specific antibodies against SARS-CoV-2 IgG
WSTĘP
Zgodnie z informacjami udostępnionymi przez Minister-stwo Zdrowia w Polsce od początku pandemii do 14 wrze-śnia 2020 roku potwierdzono 986 przypadków zakażeń CO-VID-19 u lekarzy (w tym 7 zgonów) oraz 2393 przypad-ki u pielęgniarek/pielęgniarzy (w tym 6 osób zmarło). Licz-ba osób z personelu medycznego (lekarze i pielęgniarki/pie-lęgniarze) narażonego na kontakt z osobą chorą i w związku z tym skierowana na kwarantannę wyniosła w tym okresie 27 376 [11]. Brak jest danych na temat odsetka osób z kwaran-tanny poddanych badaniom RT-PCR (ang. reverse transcrip-tase polymerase chain reaction), nie wiadomo jak duża grupa wśród tych osób mogła przebyć infekcję bezobjawowo oraz jaka jest rzeczywista skala zakażeń wśród personelu medycz-nego w Polsce. Na przykładzie badań przeprowadzonych we włoskiej prowincji Bergamo wiadomo, że liczba zakażeń wy-kryta na podstawie populacyjnych badań serologicznych była około 40-krotnie wyższa niż liczba zakażeń rozpoznanych na podstawie badań RT-PCR [2, dane niepublikowane]. Niedo-szacowanie wynika w największym zakresie z bez- lub skąpo-objawowego przebiegu choroby, co powoduje brak wskazań do wykonania testu genetycznego lub antygenowego.
Przy obecnym poziomie zaawansowania technologii sto-sowanie metod serologicznych do wykrywania aktywnych zakażeń nie jest rekomendowane przez WHO (ang. World Health Organization), ECDC (ang. European Centre for sease Prevention and Control), CDC (ang. Centers for Di-sease Control and Prevention) i AOTMiT (Agencja Ochro-ny Technologii MedyczOchro-nych i Taryfikacji). Szczególnie wąt-pliwości dotyczą wykorzystania w diagnostyce przeciwciał w klasie IgM, co jest związane z ich niską swoistością. Jed-nakże zastosowanie diagnostyki serologicznej, opartej na wykrywaniu przeciwciał w klasie IgG, w celach epidemio-logicznych jest uzasadnione i niezbędne do rzeczywistej oceny sytuacji. Z reguły obecność przeciwciał w klasie IgG świadczy o procesie zdrowienia oraz o zakończeniu aktyw-nej replikacji wirusa. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że osoby po przechorowaniu zakażenia SARS-CoV-2 będą
posiadały odporność, jednak wydaje się, że dominującą rolę będą odgrywały mechanizmy komórkowe, a nie humoralne, zależne od przeciwciał [1]. Jak wykazały obserwacje z Korei, przeprowadzone w grupie pacjentów bezobjawowych, prze-ciwciała IgG zanikają już po około 8 tygodniach nawet u 40% ozdrowieńców [8]. Pojawiają się także pojedyncze doniesie-nia o możliwych przypadkach powtórnych zakażeń, jednak dotychczas nie opisano pełnoobjawowego ponownego zaka-żenia innym wariantem wirusa SARS-CoV-2 u pacjenta, któ-ry przebył objawowy pierwszy epizod infekcji [10].
Zweryfikowane pod względem czułości i specyficzności te-sty serologiczne mogą odegrać istotną rolę w ocenie rzeczy-wistego rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2 oraz potencjalnej odporności przeciwzakaźnej. Personel medyczny – jako popu-lacja szczególnie narażona na kontakt z patogenem w związ-ku z wykonywaną pracą – stanowi ważną grupę ryzyka zaka-żeń, a wyniki badań seroepidemiologicznych mogą być rów-nież wykorzystane do oceny efektywności procedur ochron-nych wdrażaochron-nych w placówkach medyczochron-nych. Przeprowadzo-no badanie prospektywne w grupie personelu Warszawskiego Szpitala dla Dzieci (WSDZ), ukierunkowane na ocenę prewa-lencji w tej populacji swoistych przeciwciał anty-SARS-CoV-2 w klasie IgG, jako wykładnika przebytych zakażeń COVID-19 po pierwszych trzech miesiącach pandemii w Polsce. W tym okresie narażenie personelu na kontakt z chorym pacjentem w WSDZ było niewielkie, gdyż we wcześniejszych badaniach prowadzonych u osób przyjmowanych do szpitala nie wykry-to ani jednego zakażenia SARS-CoV-2 [3].
Celem badania była ocena prewalencji swoistych prze-ciwciał anty-SARS-CoV-2 w klasie IgG w grupie pracowni-ków WSDZ.
MATERIAŁ I METODY
Do przeprowadzenia badania serologicznego perso-nelu wykorzystano test EDI™ Novel Coronavirus CO-VID-19 IgG ELISA, wykorzystujący przeciwciała przeciw-ko białku N (nukleokapsyd). Zakres norm jest następujący:
oddechowych lub inne objawy, które mogą wystąpić w przebiegu infekcji SARS-CoV-2?
TAK NIE
Kiedy?
Jakie to były objawy?
Grudzień Styczeń Luty Marzec
Gorączka powyżej 38°C Kaszel Zaburzenia węchu
i smaku Duszność lub trudność
w oddychaniu Osłabienie, zmęczenie Ból głowy
Ból mięśni Ból gardła Biegunka
Inne, proszę wymienić objawy:
Kwiecień
>1,1 – przeciwciała anty-SARS-CoV-2 w klasie IgG obec-ne; <0,9 – przeciwciała nieobecobec-ne; w zakresie 0,9–1,1 – wy-nik jest wątpliwy. Udział personelu w badaniu był dobrowol-ny. Badanie było wykonywane bezpłatnie. Personel miał moż-liwość zgłoszenia się na badanie w okresie kilku tygodni, wy-bierając optymalny dla siebie termin. Próbki krwi pobierano od 1 czerwca do 22 lipca 2020 roku. Równocześnie z pobra-niem próbki krwi pracownicy dobrowolnie i anonimowo wy-pełniali ankietę epidemiologiczną. Dodatkowe dane epide-miologiczne zbierano od osób z wynikiem dodatnim badania.
Ankieta przeprowadzona była w okresie obejmującym za-kres czasowy od grudnia 2019 roku do czerwca 2020 roku Ryc. 1. Pytania dotyczyły rodzaju i czasu wystąpienia objawów.
WYNIKI
Warszawski Szpital dla Dzieci zatrudnia 454 pracowni-ków: 78 mężczyzn (17%) i 376 kobiet (83%). W badaniu wzięło udział 289 pracowników (64% wszystkich pracowni-ków szpitala), w tym 41 mężczyzn (53%) i 248 kobiet (66%). Charakterystykę populacji badanych pracowników przed-stawiono w Tabeli 1 w podziale na 2 grupy. Wśród wszyst-kich badanych wynik miana przeciwciał w klasie IgG był ujemny w 279 przypadkach (96% badanej populacji).
W ramach prowadzonego badania pracowników WSDZ podzielono na 2 grupy. Do grupy I włączono pracowników niemających bezpośredniego kontaktu z pacjentem (ad-ministracja szpitala). Do grupy II zaliczono: lekarzy, pielę-gniarki, rehabilitantów, personel pomocniczy oraz innych pracowników mających bezpośredni kontakt z pacjentem.
W grupie I uzyskano jeden dodatni wynik badania (2,2%), nie było wyników wątpliwych. W grupie II otrzymano 5 wy-ników dodatnich (2,1%) oraz 4 wyniki wątpliwe (1,7%). Wszystkie wyniki wątpliwe zostały zweryfikowane w kolej-nym badaniu i zaprezentowane w Tabeli 2. W kolejkolej-nym bada-niu osób, u których stwierdzono wyniki wątpliwe, uzyskano wyniki ujemne w 3 przypadkach oraz 1 wątpliwy przypadek.
Spośród badanego personelu 245 badanych osób (85%) wypełniło ankiety epidemiologiczne. Na podstawie da-nych ankietowych stwierdzono, że 152 osoby nie miały/nie stwierdziły u siebie objawów chorobowych w objętym ankie-tą okresie czasu; natomiast 93 osoby zaobserwowały u siebie przynajmniej jeden symptom chorobowy, charakterystycz-ny dla zakażeń wirusowych dróg oddechowych lub inne mogące wskazywać na zakażenie SARS-CoV-2. Najczęściej objawy raportowano w pierwszym kwartale roku, w miesią-cach: styczeń (n=15), luty (n=24) i marzec (n=18); 23 oso-by nie podały daty wystąpienia symptomów chorobowych. Najczęściej występowały: kaszel (n=67), osłabienie i zmę-czenie (n=56), ból gardła (n=52), ból głowy (n=45), ból mię-śni (n=35), gorączka >38°C (n=26), duszność (n=20), ból i ucisk w klatce piersiowej (n=18), zlewne poty (n=11), utra-ta węchu i zaburzenia smaku (n=10). Dane uzyskane z an-kiet epidemiologicznych przedstawiono w Tabeli 3.
Wynik Suma Grupa I* Grupa II**
Ujemny 279 45 234
Wątpliwy 4 0 4
Dodatni 6 1 5
* – pracownicy niemający bezpośredniego kontaktu z pacjentem; ** – pracownicy mający bezpośredni kontakt z pacjentem.
Data wykonania badania nr 1
Ilościowe stężenie przeciwciał w klasie IgG
Wynik nr 1 Data wykonania badania nr 2
Ilościowe stężenie przeciwciał w klasie IgG
Wynik nr 2 Stanowisko pracy w WSDZ
03.06.2020 0,98 Wątpliwy 20.06.2020 1,082 Wątpliwy Personel
pomoc-niczy
02.06.2020 0,96 Wątpliwy 09.06.2020 0,455 Ujemny Fizjoterapeuta
02.06.2020 1,005 Wątpliwy 16.06.2020 0,476 Ujemny Lekarz
03.06.2020 0,955 Wątpliwy 12.06.2020 0,636 Ujemny Pielęgniarka
Tabela 3. Podsumowanie wyników ankiet epidemiologicznych.
Ankiety, w których odnoto-wano objawy chorobowe
Bez oznaczenia daty
Grudzień 2019 r. Styczeń 2020 r. Luty 2020 r. Marzec 2020 r. Kwiecień 2020 r. Suma
Liczba ankiet 24 11 15 24 18 1 93
Gorączka powyżej 38°C 4 5 2 11 4 0 26
Kaszel 18 9 12 18 10 0 67
Duszność lub trudność w oddychaniu
5 4 3 6 2 0 20
Zaburzenia węchu i smaku 5 2 1 2 0 0 10
Osłabienie, zmęczenie 13 7 11 15 10 0 56 Ból głowy 13 6 7 11 8 0 45 Ból mięśni 6 6 5 14 4 0 35 Ból gardła 12 7 11 12 9 1 52 Biegunka 1 0 0 2 2 0 5 Zlewne poty 2 3 0 3 3 0 11 Zapalenie spojówek 2 1 0 0 0 0 3
Ból lub ucisk w klatce pier-siowej 4 3 2 5 4 0 18 Masywne powiększenie wę-złów chłonnych 1 (dwukrotnie) 0 0 0 0 0 1 Inne 0 2 0 2 1 0 6
Ankiety, w których nie odnotowano objawów choroby 152
U 6 pracowników WSDZ (2%) – spośród 289 przebada-nych – stwierdzono obecność przeciwciał w klasie IgG na poziomie powyżej 1,1, co należy interpretować jako wy-nik dodatni. Od każdego pracowwy-nika z wywy-nikiem dodat-nim uzyskano szczegółowe dane epidemiologiczne w zakre-sie objawów, możliwych kontaktów z osobami zakażonymi i pobytu za granicą (Tabela 4). Jedna osoba była pracowni-kiem z grupy I (pracownik administracji), natomiast 5 po-zostałych osób z grupy II miało bezpośredni kontakt z pa-cjentami.
W grupie 6 osób z dodatnim wynikiem, 1 osoba miała zdiagnozowane i potwierdzone wynikiem RT-PCR zakaże-nie COVID-19 (poziom przeciwciał 4,4). U pozostałych ba-danych nie potwierdzono zakażeń badaniem RT-PCR. Cztery osoby z wymienionej grupy miały objawy infekcji (kaszel, ból gardła, zapalenie zatok, ból głowy, znaczne osłabienie). Symp-tomy utrzymywały się od kilku dni do miesiąca. Pozostałe dwie osoby nie miały objawów infekcji w okresie, który obej-mowała ankieta. Trzech z sześciu pracowników w okresie sty-czeń–marzec podróżowało za granicę. Jedna osoba (poziom przeciwciał 2,13) miała kontakt z prawdopodobnie chorym na COVID-19 (charakterystyczne objawy, kontakt z osobami
podróżującymi do Włoch) pracownikiem innego szpita-la, objawy zakażenia wystąpiły również u innych dorosłych członków rodziny, nie występowały u najbliższych współpra-cowników, u których także nie stwierdzono dodatnich wyni-ków badań na obecność przeciwciał.
OMÓWIENIE
W przebiegu zakażenia COVID-19 w pierwszej fazie odpo-wiedzi humoralnej pojawiają się przeciwciała klasy IgM, potem IgA, a następnie IgG. W przypadku SARS-CoV-2 przeciwcia-ła w klasie IgM pojawiają się, jak w wielu innych chorobach wirusowych, po 5–7 dniach od zakażenia. Po 7 dniach prze-ciwciała ma 40%, a po 14 dniach ponad 90% zakażonych. Dy-namika serokonwersji w SARS-CoV-2 jest charakterystyczna dla ostrej infekcji wirusowej. Stężenie przeciwciał w klasie IgG specyficznych dla antygenów SARS-CoV-2 (IgG anty-SARS- -CoV-2) zaczyna rosnąć wraz ze spadkiem stężenia IgM anty- -SARS-CoV-2. Pomiar swoistych IgG u chorych objawowych jest zalecany po 10–14 dniach od zakażenia, chociaż niskie stę-żenia mogą być wykryte już około 7.–8. dnia. Analogicznie do
innych zakażeń wirusowych przyjmuje się, że detekcja anty- -SARS-CoV-2 w klasie IgA jest możliwa nieznacznie wcześniej niż przeciwciał IgG. Przeciwciała w klasie IgA mogą być istot-niejsze diagnostycznie niż wytwarzane najwcześniej IgM o ni-skiej swoistości i powinowactwie, które wykazują nierzadko reaktywność krzyżową z wieloma innymi antygenami, w tym białkami innych przedstawicieli koronawirusów. Testy sero-logiczne, za pomocą których można wykryć obecność prze-ciwciał w klasie IgG, dają możliwość populacyjnej oceny roz-przestrzeniania się zakażeń, np. w grupie pracowników ochro-ny zdrowia. Aby uzyskać wartościowe dane, w pierwszej kolej-ności należy wybrać odpowiedni test. Istnieją trzy najpopular-niejsze metody oznaczania przeciwciał: test immunoenzyma-tyczny ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay), test chemiluminescencyjny CLIA, LFA (ang. lateral flow assay) [5].
Według Kohmera testy bazujące na technice chemilumi-nescencji wykazują wyższą ogólną czułość niż testy oparte na metodę ELISA [9]. Wirus SARS-CoV-2 posiada cztery białka strukturalne [17]:
• S (ang. spike) – białko fuzyjne lub glikoproteina po-wierzchniowa;
• E (ang. envelope) – białko płaszcza;
• M (ang. membrane) – białko błonowe lub membra-nowe;
• N (ang. nucleocapsid) – białko nukleokapsydu. W ocenie statusu serologicznego pacjenta najistotniejsze znaczenie mają przeciwciała reaktywne z białkami. Schnurra i wsp. stwierdzili, że testy oparte na antygenie nukleokapsydu
N oraz testy oparte na glikoproteinie S miały podobną czułość i przydatność diagnostyczną do badań serologicznych [12].
Czułość testów serologicznych wykrywających zakażenie SARS-CoV-2, które masowo pojawiają się na rynku, ocenia-na jest ocenia-na 86,3–100%, a swoistość – ocenia-na 97–99% [12]. Nale-ży jednak pamiętać, że – z uwagi na zmienność genetyczną wirusa, czułość i swoistość – mogą wahać się w poszczegól-nych regionach geograficzw poszczegól-nych, zatem ocena tych parame-trów powinna być odnoszona do populacji, w której ten test ma być stosowany [13].
Od początku pandemii na rynku pojawiło się bardzo wiele testów serologicznych, które były szeroko wykorzy-stywane w szpitalach do wstępnej diagnostyki osób zaka-żonych SARS-CoV-2. Obecnie wiadomo, że wykonując te-sty serologiczne należy zachować wyjątkową ostrożność w ich interpretacji, zarówno w zakresie identyfikacji ak-tywnych zakażeń, jak i określenia, czy dana osoba posia-da odporność pozakaźną [6]. Na chwilę obecną nie wiado-mo jak długo przeciwciała utrzymują się po infekcji. Brak jest również wiedzy dotyczącej tego, czy obecność prze-ciwciał zapewnia odporność przed kolejnym zakażeniem. Biorąc pod uwagę niedoskonałości testów serologicznych, w badaniu zaprezentowanym w niniejszej pracy szczegól-ną uwagę skupiono na wyborze testu. Do realizacji bada-nia Autorzy wykorzystali test oparty na wykrywaniu biał-ka N (nukleobiał-kapsyd), który może być użyty do badań siewowych w ramach oceny prewalencji swoistych prze-ciwciał. Miano przeciw-ciał IgG Obec-ność obja-wów
Typ objawów Czas trwa-nia obja-wów Miesiąc wystę-powania obja-wów Data pobrania krwi w celu ozna-czenia miana prze-ciwciał Wyjazd za gra-nicę/kontakt z osobą z za-granicy Objawy u człon-ków ro-dziny Wymaz z noso-gardła w kierunku obecności wirusa SARS-CoV-2 Stanowisko w WSDZ
4,4 Tak Ciężkie
za-palenie płuc w przebiegu COVID
30 dni Marzec 01.06.2020 Włochy
(ma-rzec)
Nie Dodatni Administracja
2,13 Tak Ból gardła,
za-palenie zatok, rwa kulszowa
3–4 dni
Luty 02.06.2020 Nie Objawy
u doro-słych, brak objawów u dzieci Ujemny Pielęgniarka; Blok Opera-cyjny
1,368 Tak Suchy kaszel 7 dni Marzec 03.06.2020 Nie Nie Ujemny
Pielęgniar-ka; Oddział Pe-diatrii
1,216 Nie Brak Nie
doty-czy
Nie dotyczy 02.06.2020 Sycylia
(sty-czeń)
Nie Ujemny Pielęgniarka;
Oddział Chirur-gii Dziecięcej 1,18 Tak Ból gardła, bardzo silne bóle głowy, zapalenie za-tok, znaczne osłabienie 5–6 dni
Luty 01.06.2020 Nie Nie Ujemny Lekarz;
Porad-nia Alergolo-giczna
1,16 Nie Brak Nie
doty-czy
Nie dotyczy 02.06.2020 Gruzja
(sty-czeń)
Nie Ujemny Pielęgniarka;
Oddział Chirur-gii Dziecięcej
W pierwszym miesiącach pandemii w Polsce liczba przy-padków zakażeń SARS-CoV-2 była niewielka, niewątpliwie przyczynił się do tego powszechny lockdown wprowadzo-ny na terenie całego kraju od 14 marca 2020 roku. W tym okresie w WSDZ nie było hospitalizowanych dzieci chorych na COVID-19 [3, 4]. Biorąc pod uwagę powyższe, zgod-nie z przewidywazgod-niem Autorów nizgod-niejszego artykułu, odse-tek osób, u których wykryto przeciwciała, był niski i wynosił 2%. Podobne wyniki uzyskał w Polsce w badaniach pilotażo-wych, które zostały przeprowadzone na grupie 1000 miesz-kańców Krakowa, zespół Profesora Pyrcia z Małopolskiego Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego [15]. Uczestnicy nie zgłaszali objawów infekcji układu oddecho-wego i nie mieli zdiagnozowanego zakażenia SARS-CoV-2. Metodą ELISA badano obecność we krwi specyficznych przeciwciał względem SARS-CoV-2 w klasie IgG. Pozytywny wynik zaobserwowano u 2% uczestników, czyli na takim sa-mym poziomie jak w populacji pracowników WSDZ.
W innych krajach przeprowadzono podobne badania pre-walencji swoistych przeciwciał w wybranych populacjach. W badaniu przeprowadzonym w Niemczech w okresie ma-rzec–czerwiec 2020 roku przebadano 415 bezobjawowych pacjentów w Północnej Westfalii w celu określenia miana przeciwciał w klasie IgG w kierunku SARS-CoV-2 [6]. Wynik dodatni stwierdzono u 5 pacjentów, co stanowiło 1,2% bada-nej populacji. Z kolei w badaniu przeprowadzonym przez ze-spół Streecka w miejscowości Heisenberg w Nardenii Północ-nej (Niemcy) u losowo wybranych mieszkańców, stwierdzo-no obecstwierdzo-ność przeciwciał w mianie znamiennym u 15% ba-danych [14]. Tak wysoki odsetek osób z dodatnim mianem przeciwciał może wynikać z faktu, iż Heisenberg był jednym z pierwszych i największych ognisk epidemii SAR-CoV-2 w Niemczech. W tym 42-tysięcznym mieście zdiagnozowano blisko 1,5 tysiąca zakażeń i odnotowano 40 zgonów.
W Hiszpanii, w kraju o wysokiej liczbie osób zakażonych SARS-CoV-2, w badaniach przesiewowych personelu me-dycznego (Barcelona) wykazano serokonwersję w zakre-sie przeciwciał IgG przeciw SARS-CoV-2 na poziomie 9,3% [6]. W innych miastach hiszpańskich, gdzie liczba przypad-ków była wysoka (Madryt), odsetek osób, u których wykry-to swoiste przeciwciała, wynosił 11,6%, a szacunkowo ten odsetek dla całej populacji Hiszpanii określano w pierwszej fazie epidemii na poziomie 15% [6].
We Włoszech, w prowincji Bergamo, w regionie Lombar-dia, przeprowadzono badania serologiczne między 23 kwiet-nia a 3 czerwca u 20 369 osób, z czego 10 404 stanowili pra-cownicy służby zdrowia [18]. W badanej populacji u 57% osób, które nie wykonywały zawodów medycznych, wykaza-no obecwykaza-ność przeciwciał przeciwko SARS-CoV-2, wśród pra-cowników opieki zdrowotnej odsetek ten był niższy i wyno-sił 30%. Należy przypuszczać, że prawie dwukrotnie niższy odsetek osób wśród personelu medycznego, które przecho-rowały COVID-19, był związany z możliwością stosowania
odpowiednich środków ochrony indywidualnej – w odróżnie-niu od cywilnych mieszkańców Bergamo. Jednak należy pod-kreślić, że mimo wszystko jest to wysoki wynik, który może wynikać z ogromnych problemów w dostępności tych środ-ków w pierwszych tygodniach pandemii we włoskich szpita-lach oraz problemów z przestrzeganiem procedur ich stoso-wania [16]. Powyższe dane jednoznacznie wskazują na korela-cję pomiędzy liczbą zakażonych a liczbą osób w populacji da-nego regionu, u których stwierdzono przeciwciała. Nadal jed-nak, nawet w regionach o bardzo szerokim rozpowszechnie-niu wirusa, z wyjątkiem niewielkich regionów, nie można mó-wić o występowaniu zjawiska odporności populacyjnej – na-wet w krajach o wysokim odsetku zachorowań. Badania sero-logiczne jednoznacznie wykazują, że choruje znacznie więk-sza liczba osób niż wskazują oficjalne statystyki oparte na ba-daniach genetycznych lub antygenowych. Stopień niedoszaco-wania może być bardzo różny w zależności od dostępności te-stów RT-PCR i antygenowych, jak również strategii testowa-nia. Dlatego badania seroepidemiologiczne znacznie dokład-niej wykazują, jaki naprawdę zasięg ma trwająca pandemia oraz że szacowanie liczby przypadków w oparciu o liczbę po-twierdzonych zakażeń i zgonów pokazuje jedynie szczyt góry lodowej. Badania przesiewowe z wykorzystaniem testów sero-logicznych w wybranych populacjach są cennym uzupełnie-niem oceny dynamiki trwającej pandemii. Gdyby przyjąć, że w całej Lombardii, podobnie jak w regionie Bergamo, zacho-rowało około 6 milionów osób, to poziom niedoszacowania przekracza 50-krotność oficjalnie zarejestrowanych przypad-ków, tj. około 100 tysięcy zachorowań i 17 tysięcy zgonów [18].
W cytowanym powyżej badaniu z Hiszpanii stwierdzono, że u 40% osób, u których wykryto przeciwciała, nie wykryto wcześniej COVID-19 [6]. W badaniu zaprezentowanym w ni-niejszej pracy również wykryto przeciwciała przeciw SARS- -CoV-2 u osób, u których nie zarejestrowano laboratoryjnie potwierdzonego zakażenia. Było to 5 z 6 osób, u których wy-nik badania na obecność przeciwciał był dodatni. W tej gru-pie 3 osoby prezentowały objawy zakażenia, a dwie pozostałe prawdopodobnie przeszły infekcję bezobjawowo. Dwie oso-by zdecydowanie wskazały, że infekcja, której objawy mogły odpowiadać COVID-19, miała miejsce w lutym 2020 roku, a więc zdecydowanie wcześniej niż odnotowano pierwszy potwierdzony i podany oficjalnie do wiadomości przypadek zakażenia w Polsce, co miało miejsce 4 marca 2020 roku.
WNIOSKI
Odsetek pracowników WSDZ, u których wykryto przeciw-ciała anty-SARS-CoV-2, jest niski, czego należało oczekiwać, biorąc pod uwagę przebieg pandemii w Polsce w pierwszym półroczu 2020 roku. Ze względu na fakt, że brak jest dowo-dów na korelację poziomów przeciwciał SARS-CoV-2 i ochro-nę przed ponownym zakażeniem, nie należy formułować
odrębnych zaleceń dla osób z wynikiem dodatnim, osoby te podobnie jak pozostali pracownicy ochrony zdrowia muszą przestrzegać zasad stosowania ŚOI. Badanie pokazuje także, że część osób z personelu może być zakażonych, lecz sytuacja ta może pozostać niezauważona, dlatego pracownicy szpitala po-winni w sposób zdyscyplinowany zasłaniać nos i usta maską ochronną, przestrzegać zasad higieny rąk. Pojedyncze przypad-ki ponownego wykrycia wirusa u ozdrowieńców opisane w li-teraturze nie wykluczyły, że osoby te nie mogą stanowić rezer-wuaru wirusa, mimo bezobjawowego przebiegu. Należy ra-czej przyjąć, że skoro udało się wyhodować wirusa z materiału z dróg oddechowych, to osoby powtórnie zakażone mogą prze-nosić wirusa na otoczenie, same będąc klinicznie zdrowe. Dla-tego ozdrowieńcy nie mogą być traktowani odmiennie w sto-sunku do pozostałej populacji, niezależnie od tego czy badania potwierdzą możliwość reinfekcji na większą czy mniejszą skalę. Do niedawna powszechnie uważano, że rolę wczesnego wychwytywania osób zakażonych bezobjawowych wśród pra-cowników ochrony zdrowia spełnią przesiewowe, cyklicznie wykonywane screeningi RT-PCR na obecność SARS-CoV-2. W chwili obecnej wiadomo już, że nie jest to dobre rozwią-zanie. Bezpieczeństwo personelu i pacjentów, zdaniem Auto-rów, zależy przede wszystkim od właściwego używania ŚOI, higieny rąk i higieny powierzchni w szpitalach oraz przestrze-gania ustalonych procedur bezpieczeństwa. Badania seroepi-demiologiczne stanowią cenne uzupełnienie oceny efektyw-ności tych procedur, jak również dynamiki przebiegu pande-mii w poszczególnych populacjach i regionach.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Altmann DM, Boyton RJ. SARS-CoV-2 T cell immunity: specificity, function, du-rability, and role in protection. Sci Immunol 2020;5(49):eabd6160.
2. Amante A. Over half of people tested in Italy’s Bergamo have COVID-19 antibodies. Reuters (online); https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-italy-antibodies-idUSKBN23F2JV
-CoV-2 u dzieci – czy i w jaki sposób należy je monitorować w kolejnych mie-siącach pandemii? Forum Zakażeń 2020;11(2):51–56.
4. COVID-19 Treatment Guidelines Panel. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. National Institutes of Health (online) 2020; https:// www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/
5. European Centre for Disease Prevention and Control. Diagnostic testing and screening for SARS-CoV-2. ECDC (online); https://www.ecdc.europa.eu/en/ covid-19/latest-evidence/diagnostic-testing
6. Garcia-Basteiro AL, Moncunill G, Tortajada M et al. Seroprevalence of antibo-dies against SARS-CoV-2 among health care workers in a large Spanish re-ference hospital. medRxiv (online) 2020; https://www.medrxiv.org/conten-t/10.1101/2020.04.27.20082289v1
7. Herrmann BL. The prevalence rate of anti-SARS-CoV-2-IgG is 1.2%. Scre-ening in asymptomatic outpatients in Germany. MMW Fortschr Med 2020;162(14):44–46.
8. Jae-Hoon K, Joo EJ J, Park JY et al. Neutralizing antibody production in asymp-tomatic and mild COVID-19 patients, in comparison with pneumonic CO-VID-19 patients. J Clin Med 2020;9(7):2268.
9. Kohmer N, Westhaus S, Rühl C, Ciesek S, Rabenau HF. Brief clinical evalu-ation of six high-throughput SARS-CoV-2 IgG antibody assays. J Clin Virol 2020;129:104480.
10. Parry J. Covid-19: Hong Kong scientists report first confirmed case of reinfec-tion. BMJ 2020;370:m3340.
11. Po Dyplomie; https://podyplomie.pl/aktualnosci
12. Schnurra C, Reiners N, Biemann R, Kaiser T, Trawinski H, Jassoy C. Compari-son of the diagnostic sensitivity of SARS-CoV-2 nucleoprotein and glycoprote-in-based antibody tests. J Clin Virol 2020;129:10454.
13. Stanowisko Konsultantów Krajowych w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej, chorób zakaźnych, diagnostyki laboratoryjnej oraz Prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych w spra-wie oznaczania swoistych przeciwciał i antygenów w diagnostyce zakażenia SARS-CoV-2 z dnia 25 maja 2020; http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/ uploads/2020/05/Stanowisko-Konsultant%C3%B3w-Krajowych.pdf 14. Steeck H, Hartmann G, Exner M, Schmid M. Vorläufiges Ergebnis und
Schluss-folgerungen der COVID-19 Case-ClusterStudy (Gemeinde Gangelt); https:// www.land.nrw/sites/default/files/asset/document/zwischenergebnis_co-vid19_case_study_gangelt_0.pdf?fbclid=IwAR2Ul47uWQOgf5SK6n1Cewm u4UKRSN7JdAIYhBX9irdAB6ZZy8klHYKdv80
15. Uniwersytet Jagielloński. Wiadomości; https://www.uj.edu.pl/pl_PL/wiadomo-sci/-/journal_content/56_INSTANCE_d82lKZvhit4m/10172/145226636?fbclid=Iw AR3CUDMFqa0wOWwbEFXbpctvKr5O_1rtgEhULp_XbuMcOOYGGA-3VT3az-M 16. Wojskowy Instytut Medyczny. Doświadczenia z Lombardii w leczeniu COVID-19;
https://wim.mil.pl/szpital/medycyna-w-mundurze/3521-webinar-w-wim 17. Wu C, Yang L, Yang Y et al. Analysis of therapeutic targets for SARS-CoV-2 and
discovery of potential drugs by computational methods. Acta Pharmaceutica Sinica B 2020;10(5):766–788.
18. Wyniki badań przesiewowych: przeciwciała na koronawirusa u 57% prze-badanych mieszkańców w Lombardii. Polityka Zdrowotna (online); https:// www.politykazdrowotna.com/60547,badania-przesiewowe-w-lombardii-przeciwciala-u-57-proc-mieszkancow
