ROLA PROBIOTYKÓW W STYMULACJI UKŁADU
IMMUNOLOGICZNEGO I OCHRONIE PRZED INFEKCJAMI
U OSÓB PROWADZĄCYCH WYSIŁKOWY TRYB ŻYCIA
THE ROLE OF PROBIOTICS IN THE IMMUNE SYSTEM STIMULATION AND PROTECTION AGAINST
INFECTIONS ININDIVIDUALS RUNNING EXERCISE LIFESTYLE
STRESZCZENIE: Sportowcy wysokiego wyczynu, a także osoby uprawiające sport amatorsko, znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka występowania infekcji dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego. Schorzenia te wpływają negatywnie na kondycję psychiczną i fi-zyczną sportowca oraz osiągane w następstwie wyniki sportowe. Uważa się, że zaburzenia mi-krobioty jelitowej, szczególnie często raportowane u sportowców wyczynowych, mogą być związane ze zwiększoną podatnością na infekcje. Probiotyki i prebiotyki wydają się obiecu-jącą opcją profilaktyki i leczenia nawracających infekcji oraz innych jednostek chorobowych u sportowców.
SŁOWA KLUCZOWE: ekosystem jelitowy, nawracające infekcje, probiotyki, sport wyczynowy ABSTRACT: Professional athletes, as well as individuals preferring amateur sports are group with increased risk of respiratory and gastrointestinal tract infections. These infections adver-sely affect athlete’s mental and physical condition and in consequence achieved sport results. It is believed that intestinal microbiota disorders, particularly frequently reported in professio-nal athletes, may be associated with an increased risk of infection. Probiotics and prebiotics se-ems to be promising option for both prevention and treatment of recurrent infections and also other disease in professional athletes.
KEY WORDS: intestinal ecosystem, probiotics, professional sport, recurrent infections
1 Centrum Medyczne VitaImmun w Poznaniu
2 Zakład Higieny Wydziału Wychowania Fizycznego, Sportu i Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu
} PATRYCJA SZACHTA
Centrum Medyczne VitaImmun w Poznaniu,
ul. Czechosłowacka 103, 61-425 Poznań, Tel.: (61) 833 86 94, e-mail: patrycja_szachta@o2.pl Wpłynęło: 30.06.2015 Zaakceptowano: 28.07.2015 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2015038
WSTĘP
Sportowcy wysokiego wyczynu są grupą szczególnie na-rażoną na występowanie nawracających infekcji, szczegól-nie górnych dróg oddechowych czy przewodu pokarmo-wego. Konsekwencją jest często zmniejszenie liczby dni po-święconych na treningi, co najczęściej skutkuje pogorsze-niem kondycji fizycznej i formy sportowej prezentowanej na zawodach. Niejednokrotnie opisywane infekcje przy-czyniają się do konieczności zastosowania antybiotyków, co wpływa na zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej i powoduje następcze zmniejszenie odporności. Często ra-portowanym problemem w tej grupie jest także zespół chro-nicznego zmęczenia, jednostka chorobowa o nadal nieusta-lonej etiologii.
Przeprowadzone dotychczas badania wskazują na istot-ne znaczenie ekosystemu jelitowego w prawidłowym funk-cjonowaniu układu immunologicznego. Stosowanie probio-tyków oraz prebioprobio-tyków, kultur bakterii mających na celu odbudowę zaburzonej mikrobioty jelita, wydaje się celo-wym działaniem u sportowców wysokiego wyczynu. Roz-liczne analizy wykazały efektywność szczepów probiotycz-nych w zmniejszaniu ryzyka infekcji oraz redukcji nasile-nia zespołu chronicznego zmęczenasile-nia u sportowców wyczy-nowych.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie roli mikrobio-ty jelitowej oraz probiomikrobio-tyków w utrzymaniu homeostazy or-ganizmu, ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki cho-rób infekcyjnych oraz zespołu chronicznego zmęczenia.
EKOSYSTEM JELITOWY – BUDOWA
I FUNKCJA
Ekosystem jelitowy, czyli układ mikroorganizmów za-siedlających przewód pokarmowy, odgrywa wiodącą rolę w zachowaniu zdrowia i utrzymaniu homeostazy nie tylko jelit, lecz także całego organizmu. Opisywany układ jest nie-zwykle liczny i złożony – w 1 g treści kałowej znajduje się ponad 1012 jtk (jednostek tworzących kolonie)
mikroornizmów, reprezentujących jednoczasowo niemal 1000 ga-tunków bakteryjnych. Mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy jest dziesięciokrotnie więcej aniżeli komórek ludzkiego organizmu. Przekłada się to na niemal stokrotnie większą liczbę genów bakteryjnych w stosunku do genomu człowieka. Należy zaznaczyć, że przewód pokar-mowy jest miejscem bytowania nie tylko bakterii, lecz tak-że w mniejszym stopniu grzybów, pierwotniaków, a nawet wirusów. W zachowanym stanie zdrowia drobnoustroje je-litowe pozostają z organizmem gospodarza w obustronnie korzystnych relacjach, które można opisać jako wzajemny mutualizm [1–3]. Największe nagromadzenie i zróżnicowa-nie bakterii jelitowych występuje w jelicie grubym, przede wszystkim w okrężnicy, stanowiącej niemal 50% treści jeli-ta grubego [4].
Tak olbrzymie zróżnicowanie i liczebność mikroorgani-zmów autochtonicznych wynika z wszechstronności i mno-gości pełnionych przez nie ról metabolicznych oraz immu-nologicznych.
Jedną z wiodących ról mikrobioty jest dostarczanie ener-gii z pożywienia. Mikroorganizmy autochtoniczne rozkłada-ją węglowodany złożone (trudno przyswajane lub nieprzy-swajane przez człowieka) do korzystnych dla zdrowia krót-kołańcuchowych kwasów tłuszczowych (ang. short-chain fatty acids – SCFA) i cukrów prostych. Dzięki temu mikro-bionty produkują niemal 15% całej energii ze spożywanego pokarmu. Wytwarzane w tym procesie SCFA (szczególnie kwas masłowy) są jednoczasowo substratem dla komórek nabłonka jelita, warunkując jego prawidłowe namnażanie i różnicowanie. Odpowiednie stężenie maślanu jest zwią-zane z uszczelnianiem nabłonka jelita i zmniejszaniem jego przepuszczalności. W konsekwencji osiągane jest prawidło-we funkcjonowanie bariery jelitoprawidło-wej oraz redukcja/zniesie-nie stanu zapalnego w błoredukcja/zniesie-nie śluzowej jelita [5, 6].
Dodatkowo, w trakcie procesów metabolicznych pro-wadzonych przez szczepy bakteryjne w jelicie, dochodzi do związania/rozłożenia i w efekcie neutralizacji potencjal-nych karcynogenów, składników żółci, ksenobiotyków czy wybranych leków. W ten sposób osiągany jest efekt poten-cjalnie przeciwnowotworowy, o którym aktualnie szeroko się dyskutuje w kontekście mikrobioty jelita [7]. Kolejnym pożądanym dla organizmu efektem metabolizmu bakterii autochtonicznych jest wytwarzanie szeregu witamin, takich jak kwas foliowy, witaminy z grupy B i K [8, 9].
Funkcja metaboliczna mikroflory jelitowej nie jest je-dyną rolą odgrywaną przez bakterie autochtoniczne. Nie-zwykle istotny jest regulacyjny wpływ mikrobioty jelita na układ immunologiczny, a dzięki temu udział w modyfi-kacji odporności organizmu. Należy przypomnieć, iż nie-mal 90% komórek immunokompetentnych jest zlokalizo-wanych w przewodzie pokarmowym. Tkanka limfatycz-na jelit jest więc głównym rezerwuarem komórek odporno-ściowych w ludzkim organizmie. Rola ochronna realizowa-na przez komórki immunologiczne w jelicie bazuje realizowa- na zdol-ności do odróżniania prawidłowej, niezbędnej dla zdrowia mikroflory autochtonicznej od drobnoustrojów potencjal-nie patogennych, które powinny być upotencjal-nieszkodliwiane i eli-minowane [10]. Właściwe funkcjonowanie układu GALT (ang. gut-associated lymphoid tissue; tkanka limfatyczna zlokalizowana w przewodzie pokarmowym) zależy w głów-nej mierze od prawidłowego ekosystemu jelitowego. To wła-śnie mikroorganizmy zasiedlające przewód pokarmowy są jednymi z pierwszych antygenów, z którymi mają kontakt i na których „trenują” swą aktywność komórki układu munologicznego. Mikrobiota jelitowa stymuluje układ im-munologiczny (szczególnie komórki dendrytyczne i ma-krofagi) do odpowiedzi tolerogennej. Odpowiedź ta polega na zwiększonej sekrecji sIgA (pierwsza linia obrony organi-zmu przed patogenami), zmniejszonej reaktywności błono-wych receptorów TLR (ang. toll-like receptor) oraz aktywa-cji limfocytów regulatorowych,
Nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na bakterie autochtoniczne jest przyczyną rozwoju stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym i jest rozważana jaka jedna z potencjalnych przyczyn rozwoju nieswoistej zapal-nej choroby jelit (NZChJ, ang. inflammatory bowel disease – IBD) [11].
Mikroflora jelitowa jest ponadto skuteczną barierą dla rozwoju mikroorganizmów chorobotwórczych. Dzięki kon-kurencji o dostępne składniki odżywcze w świetle jelita oraz zajmowaniu receptorów na powierzchni nabłonka, genero-wane są niekorzystne warunki dla rozwoju mikroflory pato-gennej. Część bakterii jelitowych wytwarza ponadto szereg metabolitów o aktywności przeciwdrobnoustrojowej (kwa-sy organiczne, związki (kwa-systemu laktoperok(kwa-sydazy, nadtle-nek wodoru, bakteriocyny), dzięki czemu dochodzi do eli-minacji patogenów z przewodu pokarmowego. Mikrobio-ta jelitowa – będąc częścią bariery jelitowej – odgrywa po-nadto istotną rolę w zapewnieniu selektywnej jej przepusz-czalności [12].
Pełnione przez bakterie autochtoniczne funkcje troficz-ne, immunologiczne oraz metaboliczne znajdują bezpo-średnie odzwierciedlenie w kondycji zdrowotnej. Załama-nie równowagi bakteryjnej w jelicie – czyli dysbioza – jest z kolei potwierdzoną przyczyną licznych chorób. Nale-ży tu zaliczyć między innymi: organiczne i czynnościowe choroby przewodu pokarmowego, alergie i nietolerancje
pokarmowe, zwiększoną podatność na zakażenia, obniżoną odporność organizmu, a nawet zaburzenie nastroju, depre-sję czy otyłość.
Z tego względu wszelkie zaburzenia ilościowe i jako-ściowe w obrębie ekosystemu jelitowego są niejednokrot-nie pierwszym ogniwem w rozwoju szeregu jednostek cho-robowych. Współczesny tryb życia, stres, nadużywanie le-ków, wysoko przetworzona żywność negatywnie wpływa-ją na różnorodność mikrobioty jelitowej, sprzyjawpływa-jąc roz-wojowi drobnoustrojów potencjalnie patogennych i grzy-bów, przy jednoczasowej redukcji liczby bakterii prozdro-wotnych [13].
Z tego względu podejmowane są próby odbudowy za-chwianej równowagi bakteryjnej w jelicie. Do podstawo-wych interwencji mających na celu eliminację dysbiozy na-leży stosowanie probiotyków, prebiotyków oraz żywności funkcjonalnej.
Probiotyki, czyli żywe szczepy bakterii probiotycznych, o udokumentowanej zdolności pozytywnego oddziaływania na zdrowie, wywodzą się właśnie z przewodu pokarmowe-go. Skuteczność ich działania wynika z odtwarzania korzyst-nych warunków w przewodzie pokarmowym, sprzyjających namnażaniu pożądanej mikroflory autochtonicznej. Po-nadto aktywność metaboliczna, troficzna i immunostymu-lująca szczepów probiotycznych jest odwzorowaniem ana-logicznych funkcji pełnionych przez bakterie jelitowe [14]. Do najczęściej wykorzystywanych szczepów probiotycznych należą bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, o udokumentowanej skuteczności w pro-filaktyce i wspomaganiu leczenia wielu chorób.
PROBIOTYKOTERAPIA W SPORCIE
Wykazana w badaniach zdolność probiotyków do popra-wy ogólnej kondycji zdrowotnej może mieć istotne znacze-nie w sporcie wysokiego wyczynu. W tym przypadku istotny jest przede wszystkim korzystny wpływ tych kultur bakte-rii na układ odpornościowy, łagodzenie manifestacji chorób atopowych i alergicznych, zmniejszanie podatności na in-fekcje przewodu pokarmowego i górnych dróg oddecho-wych oraz łagodzenie negatywnych skutków antybiotykote-rapii [15].
Jest to szczególnie istotna obserwacja, gdyż sport – zwłaszcza w aspekcie wyczynowym – wiąże się z praw-dopodobieństwem rozwoju zaburzeń jakościowych i ilo-ściowych mikroflory jelitowej. Najprawdopodobniej dys-bioza bakteryjna u zawodników sportowych, jak również u osób związanych amatorsko ze sportem, wynika ze zwięk-szonej podaży białka w diecie (co jest czynnikiem promu-jącym wzrost proteolitycznych drobnoustrojów chorobo-twórczych). Na promocję niepożądanych drobnoustro-jów w przewodzie pokarmowym wpływają także często
stosowane przez sportowców leki przeciwbólowe (nieste-roidowe leki przeciwzapalne – NLPZ), antybiotyki czy też inhibitory pompy protonowej. Wymienione czynniki od-działują ponadto negatywnie na funkcjonowanie barie-ry jelitowej, wpływając na zwiększenie przenikania antyge-nów przez ścianę jelita do krwi i następczą aktywację ukła-du immunologicznego [16]. W konsekwencji w środowi-sku sportowców obserwuje się stosunkowo częste występo-wanie zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, co nie-jednokrotnie wiąże się z koniecznością ograniczenia aktyw-ności sportowej [17]. Stosowanie probiotykoterapii jest war-tościową opcją terapeutyczną w opisywanej grupie. Suple-mentacja szczepów probiotycznych przyczynia się nie tylko do eliminacji dysbiozy, lecz także wpływa korzystnie na od-porność, redukując konieczność stosowania antybiotyków oraz częstość występowania infekcji ze strony górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, co jest szczegól-nie istotne u osób uprawiających sport wyczynowy [18–20]. Ogólna poprawa odporności oraz eliminacja (złago-dzenie) dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego u osób zawodowo związanych ze sportem będzie wpływała na zmniejszenie czasu absencji na treningu, a w konsekwen-cji pośrednio na poprawę osiąganych w sporcie wyników. Poniżej przedstawiono aktualny stan wiedzy odnośnie ce-lowości i rzeczywistych efektów stosowania probiotykotera-pii u sportowców.
W randomizowanej, podwójnie zaślepionej analizie prze-prowadzonej przez Lamprechta i wsp. wykazano, że suple-mentacja probiotykiem poprawia szczelność bariery jeli-towej i redukuje parametry stanu zapalnego w organizmie. Do analizy zakwalifikowano 23 systematycznie trenują-cych mężczyzn, których włączono albo do grupy suplemen-towanej wieloszczepowym probiotykiem (1010 CFU/dzień)
albo placebo. Interwencja trwała 14 tygodni. Przed i po cy-klu suplementacji uczestnicy zostali poproszeni o wykona-nie 90-minutowego treningu ergonomicznego, po którym oceniano wybrane parametry: przesiąkliwość jelitową (zo-nulina, α1-antytrypsyna w kale), białko karbonylowe i ma-londialdehyd, status całkowitego utleniania lipidów, czyn-nik martwicy nowotworów alfa (ang. tumor necrosis fac-tor – TNF-α) oraz poziom interleukiny 6 (IL-6). Wykazano, iż leczenie probiotyczne istotnie zmniejsza stężenie zonuli-ny w kale, co świadczy o poprawie funkcjonowania barie-ry jelitowej. Jest to szczególnie istotne w aspekcie sportow-ców, którzy często skarżą się na problemy trawienne i dole-gliwości bólowe ze strony przewodu pokarmowego. Proble-my te najczęściej dotyczą biegaczy i triatlonistów, co jest naj-prawdopodobniej skorelowane ze zmienionymi przepływa-mi krwi z narządów wewnętrznych do serca i przepływa-mięśni szkie-letowych. Aktywność fizyczna, zwłaszcza realizowana z wy-soką intensywnością, prowadzi do redukcji przepływu krwi przez tkanki jelit oraz termicznego uszkodzenia błony ślu-zowej jelita. Konsekwencją może być zniesienie prawidłowej
funkcji bariery jelitowej oraz rozwój odpowiedzi zapalnej. W następstwie sportowcy skarżą się często na nawracające mdłości, bóle brzucha, skurcze, biegunki i wymioty. Z ko-lei zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej może pro-wadzić do endotoksemii i rosnącej podatności na rozwój in-fekcji oraz aktywacji autoimmunologicznej, na drodze prze-nikania toksyn i patogenów do układu krwionośnego [21, 22]. Z tego względu ograniczenie uszkodzeń w obrębie na-błonka jelita za pomocą odpowiednio dobranych probioty-ków jest kwestią kluczową dla zminimalizowania dolegliwo-ści ze strony przewodu pokarmowego. Prezentowane bada-nie wykazało ponadto, iż suplementacja probiotyczna obni-ża poziom prozapalnego TNF-α, co jest istotne, gdyż inten-sywne ćwiczenia fizyczne indukują utlenienie białek [23].
Stymulacja układu immunologicznego osiągana na dro-dze długoczasowej suplementacji przekłada się bezpośred-nio na zmniejszenie ilości infekcji pokarmowych oraz gór-nych dróg oddechowych. W analizie Westa i wsp. ocenia-no efekt suplementacji probiotykiem na częstość występo-wania infekcji u 465 zdrowych, aktywnych fizycznie ko-biet i mężczyzn. Badanie przeprowadzono metodą ran-domizacji, z podwójną ślepą próbą. Grupa I otrzymywała szczep Bifidobacterium animalis subsp. lactis Bl-04 w dawce 2,0×109
CFU/ dzień, grupa II probiotyczną mieszaninę
Lacto-bacillus acidophilus NCFM i Bifidobacterium animalis subsp. lactis Bi-07 (NCFM & Bi-07) w dawce 5×109 CFU/ dzień,
na-tomiast grupa III – preparat placebo. Wykazano, iż ryzy-ko występowania infekcji górnych dróg oddechowych było zdecydowanie niższe w grupie suplementowanej szczepem
Bifidobacterium w porównaniu z grupą przyjmującą
place-bo, co raz jeszcze potwierdza szczepozależność efektów pro-biotykoterapii [24].
W kolejnej analizie postanowiono ocenić wpływ pro-biotyku na częstość występowania oraz nasilenia i trwania infekcji u profesjonalnych graczy rugby [25]. W tym celu grupę 30 rugbistów suplementowano najpierw probioty-kiem, a następnie – po czterotygodniowym okresie przerwy (tzw. okres washout) – podawano im placebo. W trakcie sto-sowania probiotyku u 14 uczestników ani razu nie wystą-pił epizod infekcji ze strony przewodu pokarmowego lub górnych dróg oddechowych. Podobne obserwacje w trak-cie stosowania placebo dotyczyły jedynie sześciu sportow-ców. Średni czas trwania infekcji był również dłuższy w gru-pie otrzymującej placebo niż probiotyk, nie odnotowano natomiast różnic w nasileniu objawów. Podobnie korzystny wpływ probiotyku na odporność wykazano w analizie z wy-korzystaniem Lactobacillus casei Shirota. W opisywanym badaniu oceniano wpływ czteromiesięcznej suplementacji probiotycznej w okresie zimowym na częstość występowa-nia zakażeń górnych dróg oddechowych oraz markery od-porności u kobiet i mężczyzn aktywnie uprawiających sport. 84 zawodników zakwalifikowano do grupy badanej, otrzy-mującej L. casei Shirota (n=42) lub kontrolnej (otrzyotrzy-mującej
placebo). W grupie nieprzyjmującej probiotyków odnoto-wano o 36% częstsze występowanie infekcji górnych dróg oddechowych, aniżeli w grupie kontrolnej (p<0,1). Stężenie IgA w ślinie zawodników było istotnie wyższe w grupie ba-danej, na poziomie istotności statystycznej w 8. i 16. tygo-dniu suplementacji. Świadczy to o tym, że suplementacja probiotykiem redukuje częstość występowania zakażeń gór-nych dróg oddechowych i poprawia parametry odporności, co może pośrednio przełożyć się na poprawę osiąganych wy-ników sportowych. Należy jednak zaznaczyć, iż nie wszyscy badacze uzyskują podobnie korzystne efekty. Przykładowo, w analizie Gleesona i wsp. analizowano skuteczność probio-tykoterapii w zapobieganiu infekcjom górnych dróg odde-chowych w okresie letnim. W grupie badanej osoby otrzy-mywały szczep Lactobacillus salivarius (2×1010 CFU/dzień),
co kontrolowano podażą placebo. Interwencja trwała przez 16 kolejnych tygodni. Nie odnotowano istotnych statystycz-nie różnic w częstości występowania chorób, długości ich trwania oraz zaostrzeniu objawów pomiędzy grupą przyj-mującą probiotyk i placebo. Nie wykazano także różnic po-między grupami w aspekcie ilości leukocytów oraz ocenia-nych w ślinie białek antybakteryjocenia-nych. Na podstawie uzy-skanych wyników można oszacować, iż suplementacja spor-towców szczepem L. salivarius w okresie letnim nie przyno-si wymiernych korzyści zdrowotnych [26]. Powyższe obser-wacje potwierdzają, iż właściwości danego szczepu probio-tycznego są szczepozależne, a co za tym idzie – probiotyko-terapia musi być celowana, aby cechowała się odpowiednią skutecznością.
Istotne są także pilotażowe doniesienia wskazujące na skuteczność probiotykoterapii w redukcji przewlekłego zmęczenia u sportowców. W pracy Clancy’ego i wsp. pod-jęto istotny problem przewlekłego zmęczenia i przetreno-wania u osób uprawiających sport zawodowo, co jest czyn-nikiem istotnie redukującym wydolność organizmu. Auto-rzy wskazali, iż u sportowców zmagających się z opisywa-nym problemem występuje redukcja czynników odporno-ściowych, tj. zmniejszone stężenie IgA w ślinie i zmniejszo-na sekrecja interferonu gamma (w porówi zmniejszo-naniu ze sportow-cami zdrowymi, nie raportującymi przewlekłego zmęcze-nia). Obraz kliniczny podobny jest do reaktywacji wirusa Epsteina-Barra (herpeswirus) w organizmie.
W efekcie wdrożenia miesięcznej suplementacji pro-biotycznym szczepem Lactobacillus acidophillus w dawce 2×1010 CFU/dzień zaobserwowano istotny wzrost stężenia
interferonu gamma u przemęczonych sportowców, porów-nywalny z poziomem tego parametru u zdrowych osób [27].
PODSUMOWANIE
Zgodnie ze wspólnym stanowiskiem Centralnego Ośrod-ka Medycyny Sportowej i Komisji Medycznej Polskiego
Komitetu Olimpijskiego z 2012 roku, probiotyki znajdują się w tzw. grupie produktów B, czyli produktów, co do których wyniki rzetelnych badań naukowych, opublikowanych w re-cenzowanych czasopismach, są niejednoznaczne, jednak istnieją wartościowe prace sugerujące ich korzystny wpływ na zdolność do wysiłku fizycznego [28]. Autorzy stanowiska konkludują, iż mimo braku (na podstawie aktualnego sta-nu wiedzy) silnych dowodów na stricte ergogeniczne dzia-łanie probiotyków, dowody dotyczące działania ochronne-go przed chorobami układu oddechoweochronne-go i pokarmoweochronne-go są dość silne [28]. Dzięki suplementacji probiotycznej osią-gana jest ogólna poprawa stanu zdrowia i odporności orga-nizmu. Jest to szczególnie istotne w grupie profesjonalnych sportowców, w której można założyć dość silne obciążenie układu immunologicznego intensywnym wysiłkiem fizycz-nym. Dzięki zmniejszaniu ryzyka infekcji przewodu pokar-mowego i górnych dróg oddechowych probiotyki reduku-ją problem nieobecności na treningach, zwiększareduku-jąc tym sa-mym formę psychofizyczną zawodnika. Wydaje się więc, iż w świetle aktualnych badań probiotykoterapia jest ciekawą i wartościową metodą poprawy kondycji zarówno u spor-towców wysokiego wyczynu, jak i u amatorów.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Neish AS. Microbes in gastrointestinal health and disease. Gastroenterolo-gy 2009;136(1):65– 80.
2. Cario E. Commensal-innate immune miscommunication in IBD pathogene-sis. Dig Dis 2012;30(4):334– 340.
3. Radwan P, Skrzydło-Radomańska B. Rola mikroflory jelitowej w zdrowiu i chorobie. Gastroenterol Prakt 2013;2:1– 11.
4. Hooper LV, Gordon JI. Commensal host-bacterial relationships in the gut. Science 2001;292(5519):1115– 1118.
5. Blaut M. Gut microbiota and energy balance: role in obesity. Proc Nutr Soc 2015;74(3):227– 234.
6. Lewis K, Lutgendorff F, Phan V, Söderholm JD, Sherman PM, McKay DM. En-hanced translocation of bacteria across metabolically stressed epithelia is re-duced by butyrate. Inflamm Bowel Dis 2010;16(7):1138– 1148.
7. Oelschlaeger TA. Bacteria as tumor therapeutics? Bioeng Bugs 2010;1(2):146– 147. 8. Olszewska J, Jagusztyn-Krynicka EK. Human microbiome project – mikro-flora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka. Post Mikrobiol 2012;51(4):243– 256.
9. Sobieszczańska BM. The influence of intestinal dysbiosis on human’s health. Gastroenterol Pol 2008;15(5):287– 290.
rology 2008;134(2):577– 594.
11. Ewaschuk JB, Dieleman LA. Probiotics and prebiotics in chronic inflammato-ry bowel diseases. World J Gastroenterol 2006;12(37):5941– 5950. 12. Chung H, Kasper DL. Microbiota-stimulated immune mechanisms
to main-tain gut homeostasis. Curr Opin Immunol 2010;22(4):455– 460.
13. Dave M, Higgins PD, Middha S, Rioux KP. The human gut microbio-me: current knowledge, challenges, and future directions. Transl Res 2012;160(4):246– 257.
14. Petschow B, Doré J, Hibberd P et al. Probiotics, prebiotics, and the host micro-biome: the science of translation. Ann N Y Acad Sci 2013;1306:1– 17. 15. Wakeman M. A review of the role of probiotics in sport. Br J Sports Med
2013;47(17):e4.
16. Frank M, Ignyś I, Gałęcka M, Szachta P. Alergia pokarmowa IgG-zależna i jej zna-czenie w wybranych jednostkach chorobowych. Pediatr Pol 2013;88(3):252– 257. 17. Marlicz W. Wysiłek fizyczny a mikroflora przewodu pokarmowego – znacze-nie probiotyków w diecie sportowców. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014;5(3):129– 140.
18. Gleeson M, Bishop NC, Oliveira M, Tauler P. Daily probiotic’s (Lactobacillus
ca-sei Shirota) reduction of infection incidence in athletes. Int J Sport Nutr Exerc
Metab 2011;21(1):55– 64.
19. Cox AJ, Pyne DB, Saunders PU, Fricker PA. Oral administration of the probiotic
Lactobacillus fermentum VRI-003 and mucosal immunity in endurance
athle-tes. Br J Sports Med 2010;44(4):222– 226.
20. Kekkonen RA, Vasankari TJ, Vuorimaa T, Haahtela T, Julkunen I, Korpela R. The effect of probiotics on respiratory infections and gastrointestinal symp-toms during training in marathon runners. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2007;17(4):352– 363.
21. West NP, Pyne DB, Peake JM, Cripps AW. Probiotics, immunity and exercise: a review. Exerc Immunol Rev 2009;15:107– 126.
22. Fasano A. Leaky gut and autoimmune diseases. Clinic Rev Allergy Immunol 2012;42(1):71– 78.
23. Lamprecht M, Bogner S, Schippinger G et al. Probiotic supplementation af-fects markers of intestinal barrier, oxidation, and inflammation in trained men; a randomized, double-blinded, placebo-controlled trial. J Int Soc Sports Nutr 2012;9(1):45.
24. West NP, Horn PL, Pyne DB et al. Probiotic supplementation for respiratory and gastrointestinal illness symptoms in healthy physically active individu-als. Clin Nutr 2014;33(4):581– 587.
25. Haywood BA, Black KE, Baker D, McGarvey J, Healey P, Brown RC. Probiotic supplementation reduces the duration and incidence of infections but not severity in elite rugby union players. J Sci Med Sport 2014;17(4):356– 360. 26. Gleeson M, Bishop NC, Oliveira M, McCauley T, Tauler P, Lawrence C. Effects
of a Lactobacillus salivarius probiotic intervention on infection, cold symp-tom duration and severity, and mucosal immunity in endurance athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2012;22(4):235– 242.
27. Clancy RL, Gleeson M, Cox A et al. Reversal in fatigued athletes of a defect in interferon gamma secretion after administration of Lactobacillus acidophilus. Br J Sports Med 2006;40(4):351– 354.
28. Wspólne Stanowisko Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej i Komi-sji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego: Stosowanie suplemen-tów diety i żywności funkcjonalnej w sporcie. Rekomendacje dla polskich związków sportowych. Warszawa, 2012; https://www.zapasy.org.pl/include/ user_file/2013_styczen/stosowanie_suplementow_stanowisko.pdf
