Używanie osobistych odtwarzaczy muzyki
a uszkodzenie słuchu
Personal music players use and hearing loss
Mariola Śliwińska-Kowalska
Klinika Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi
W ostatnich latach istotnie wzrasta liczba osób korzystających z osobistych odtwarzaczy muzyki (Personal Music Players, PMPs). Obecnie ich stosowanie deklaruje aż 88-90% nasto-latków. Mimo że głośna muzyka nie spełnia definicji hałasu, skala zjawiska musi rodzić pytanie o jejniekorzystny wpływ na narząd słuchu.Celem pracy było podsumowanie aktualnej wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa stosowania PMPs w aspekcie możliwości rozwoju uszkodzenia słuchu i szumów usznych. Prace opublikowane w ostatnich latach wskazują, że średnie poziomy odtwarzania muzyki przez PMPs wśród młodych osób zawierają się w szerokim zakresie od 68 do 86 dB(A) i zależą od warunków otoczenia,rodzaju słuchawek oraz typu muzyki. Średni czas odtwarzania muzyki jest bardzo różny i waha się od kilku minut do 12 godzin. Biorąc pod uwagę poziom i czas ekspozycji ryzyko uszkodzenia słuchu występuje szacunkowo u 17%-29% osób.W rzeczywistości częstość występowania niedosłuchów w częstotliwościach wysokich u osób młodych wynosi 5-20%, jednak odsetek ten wydaje się nie zmieniać na przestrzeni ostatnich 20-30 lat. Niepokojącym zjawiskiem jest natomiast wzrost głębokości niedosłuchów u dziewcząt, rów-noległy do zwiększonej częstości stosowania przez nie PMPs. Biorąc pod uwagę bardzo wolną dynamikę rozwoju uszkodzenia słuchu po narażeniu na hałas, prawdopodobnym jest, że skutki nadmiernych ekspozycji na zbyt głośną muzykę w młodym wieku ujawnią się dopiero w późniejszych latach. O wiele bardziej niepokojące dane dotyczą szumów usznych, które występują ok. 4 razy częściej w grupie osób narażonych na nadmierne dźwięki muzyki.Wydaje się, że koniecznym jest podjęcie działań prewencyjnych ukierunkowanych na zmniejszenie nadmiernych ekspozycji związanych z używaniem PMPs.
Słowa kluczowe: ryzyko, szumy uszne, redukcja hałasu, SCENIHR
In recent years the number of individuals listening to music through Personal Music Players (PMPs) significantly increased. Nowadays, up to 88-90% of teenagers declare they use them. Even though loud music is not a noise by definition, the scale of this phenomenon must raise a question about the influence of the auditory organ to such exposures. The aim of this paper was to summarize current knowledge regarding the safety of the PMPs use in relation to hearing loss and tinnitus. The articles published in recent years indicate that the mean levels of listening to music by the youth range from 68 to 86 dBA, and depend on backgro-und noise, type of earphones, and type of music. The mean time of listening to music through PMPs also differs significantly and ranges from few minutes to up to 12 hours a day. Taking into account the level and time of exposure, 17-29% of PMPs users might be at risk of developing hearing loss. In fact, 5-20% of teenagers and young adults have a high frequency hearing loss that may indicate an acoustic trauma, but this rate has remained stable over the last 20-30 years. A worrisome observation is an increase of hearing threshold shifts in teenage girls, in parallel to an increased use of PMPs in this group of individuals. As the dynamic of noise-induced hearing loss development is very slow, it can be anticipated that the overexposures to music in young ages may result in significant hearing threshold shifts in later years of life. Much greater concern arises from the data on the prevalence of tinnitus in teenagers. It was shown that in those overexposed to music its rate is four time higher than in the not exposed group. Preventive action should be taken for teenagers and young adults to reduce their exposure to loud music listen through the PMPs.
Key words: risk, tinnitus, noise reduction, SCENIHR
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska
Klinika Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi tel. 42 6314520, e-mail: marsliw@imp.lodz.pl
© Otorynolaryngologia 2013, 12(4): 155-160
Risks (SCENIHR) – komitet Komisji Europejskiej zlecił opracowanie, a następnie opublikował raport dotyczący zagrożeń zdrowia, w tym w szczególności uszkodzeń słuchu i szumów usznych, wynikających ze stosowania osobistych odtwarzaczy muzyki (Per-sonal Music Players, PMPs) [6]. W jego przygoto-waniu uczestniczyła grupa europejskich ekspertów (przewodniczący – prof. Konrad Rydzyński, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, sekretarz – Mariola Śli-wińska-Kowalska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, członkowie: Adrian Davis (Wlk. Brytania), Deepak Prasher (Wlk. Brytania), Hans Vershuure (Holandia), Paolo Ravazzani (Włochy), Yves Cazals (Francja), Staffan Hygge (Szwecja), Thomas Yung (Szwajcaria) i James Bridges (Wlk. Brytania).
Od 2008 roku liczba publikacji dotyczących ry-zyka uszkodzenia słuchu związanego z narażeniem na muzykę odtwarzaną przez PMPs znacząco wzro-sła. Ostatnie doniesienia wskazują, że urządzenia te są najczęstszym źródłem nadmiernych ekspozycji na dźwięki u mieszkańców dużych miast, mimo że przez większość osób używane są jedynie przez niewielką część dnia [7]. Celem pracy było podsu-mowanie aktualnej wiedzy dotyczącej bezpieczeń-stwa stosowania osobistych odtwarzaczy muzyki w aspekcie możliwości rozwoju uszkodzenia słuchu i szumów usznych.
Ryzyko uszkodzenia słuchu związanego z używaniem PMPs
Osobiste odtwarzacze muzyki mogą emitować dźwięki o bardzo wysokich wartościach ciśnień akustycznych. Zgodnie z raportem SCENIHR w zależności od typu odtwarzanej muzyki, czy też hałasu, sięgać one mogą od 89 do 113 dBA (tab.I). W przypadku odtwarzania muzyki przez słuchawki wewnątrzuszne, maksymalne poziomy dźwięku są o 7-9 dB wyższe, tak więc w najbardziej niebezpiecznej sytuacji osiągają wartość 120 dBA [6]. Aktualnie opublikowane badanie jest nawet bardziej alarmu-jące, bowiem wskazuje, że maksymalne ciśnienie akustyczne dźwięku emitowanego przez słuchaw-ki wewnątrzuszne może osiągać wartość 126 dB, z różnicami rzędu ok. 14 dB w zależności od stylu odsłuchiwanej muzyki [8].
Preferowane przez młodzież i młodych do-rosłych średnie poziomy odsłuchiwania muzyki przez słuchawki są oczywiście znacznie niższe od poziomów maksymalnych urządzenia. Mieszczą się one w dość szerokim zakresie od 68 to 86 dBA i zależą od badanej populacji, typu muzyki i szumu tła, a także od zastosowanej techniki pomiarowej [9, 10]. W świetle powyższych wartości wydaje się, że dla większości młodych osób poziomy dźwięku,
Wprowadzenie
Otaczający nas świat jest pełen dźwięków, za-równo tych przyjemnych, pożądanych, jak i tych niechcianych, wpływających niekorzystnie na zdro-wie. Te ostatnie, określane mianem hałasu, mogą powodować szereg dobrze poznanych skutków ubocznych, poczynając od uszkodzenia słuchu do zaburzeń ze strony układu sercowo-naczyniowo, nerwowego, zaburzeń snu, czy reakcji psychicznych wynikających z przewlekłej uciążliwości hałasu. Uszkodzenia słuchu związane są z nadmiernymi poziomami ekspozycji na hałas, podczas gdy skutki pozasłuchowe mogą występować w odpowiedzi na długotrwałe zmęczenie hałasem o poziomach niższych, nie uszkadzających słuchu.
Czy jednak słuchanie głośnej muzyki, tak po-pularne w dzisiejszej dobie, można traktować jak ekspozycję na hałas? Wychodząc z samej definicji hałasu należałoby stwierdzić, że nie, jako że mu-zyka jest bodźcem jak najbardziej pożądanym, a nie czynnikiem postrzeganym jako uciążliwy. Zdają się to też potwierdzać badania prowadzone u zawodowych muzyków orkiestrowych. Pomiary dozymetryczne wykazały, że są oni narażeni na dźwięki o poziomach rzędu 81-90 dB(A) przez 20-45 godzin tygodniowo [1]. Opierając się na modelu ISO 1999:1990, pozwalającym na szacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu związanego z narażeniem na hałas wynikałoby, że przy tej wielkości ekspozycji na dźwięki po 40 latach narażenia może dojść do uszkodzenia słuchu powyżej 35 dB w wysokich częstotliwościach aż u 26% osób. W rzeczywistości badania wykazują, że częstość uszkodzeń słuchu u muzyków nie odbiega od populacji ogólnej, jak-kolwiek u muzyków bardziej narażonych ubytki słuchu w wysokich częstotliwościach są głębsze niż u muzyków o mniejszym narażeniu [1].
W ostatnich latach niepokojąco wzrasta częstość ekspozycji środowiskowych na nadmiernie głośne dźwięki, w tym zwłaszcza u ludzi młodych. Naraże-nia związane są m.in. z uczęszczaniem na koncerty muzyki, do klubów nocnych i na zawody sportowe [2]. Oceniono, że w okresie 20 lat, miedzy rokiem 1980 a 2000 częstość tych ekspozycji zwiększyła się trzykrotnie od 6,7% do 18,8% [3]. W ostatnich kil-kudziesięciu latach systematycznie wzrasta również liczba dzieci i młodzieży odsłuchujących muzykę przez osobiste odtwarzacze, typu MP3. Aktualnie 88-90% nastolatków i młodych osób dorosłych twierdzi, że słucha muzyki przez słuchawki [4, 5]. Wobec społecznego zaniepokojenia możliwością wy-stępowania zwiększonego ryzyka uszkodzenia słu-chu u najmłodszej generacji, w 2008 roku Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health
przy jakich słuchają muzyki nie stanowią istotnego zagrożenia dla narządu słuchu.
Pytanie brzmi jednak, jaki odsetek młodych ludzi słucha muzyki zbyt głośnej i u jakiego odsetka tych osób występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia słuchu? Opublikowane w tym zakresie dane są bardzo niepokojące. Wśród 1687 uczniów szkoły średniej w Holandii, aż ok. 29% z nich zgłaszało narażenie na dźwięki muzyki stanowiące zagrożenie dla narządu słuchu, a 5% słuchało muzyki nasta-wiając wzmocnienie urządzenia powyżej 100 dBA [11, 12]. Odsetki osób, które w badaniach ankieto-wych zgłaszały ryzykowne zachowania w aspekcie słuchania muzyki przez PMPs były nawet wyższe wśród mieszkańców Nowego Jorku [13] i uczniów liceów w Kanadzie [14], i wynosiły odpowiednio 58% i 42%.
Zgodnie z Dyrektywą Komisji Europejskiej 2003/10/EC dotycząca narażenia na hałas [15], dolny próg działania w związku z ekspozycją na hałas, ustalony został na 80 dBA dla 8 godzinnego dnia pracy, przyjmując, że poniżej tej wartości ryzy-ko uszryzy-kodzenia słuchu jest pomijalne. Wartość 80 dBA uwzględniana była również przy szacowaniu ryzyka uszkodzenia słuchu w raporcie SCENIHR z 2008 roku [6].
Jeśli dzienny czas trwania ekspozycji różni się od 8 godzin, a w przypadku stosowania PMPs waha się w szerokim zakresie od 0,014 do 12 godzin [9], dla wyznaczenia równoważnego poziomu dźwięku stosuje się regułę energii równoważnej. Zgodnie z nią dopuszczalny poziom ekspozycji zwiększa się lub zmniejsza o 3 dB, w zależności odpowiednio od skrócenia o połowę lub wydłużenia o połowę czasu dziennej ekspozycji. I tak, skrócenie czasu narażenia z 8 do 4 godzin dziennie pozwala na zwiększenie dopuszczalnego poziomu ekspozycji z 80 dB(A) do 83 dB(A). Zgodnie z regułą energii równoważnej odsłuchiwanie muzyki na poziomie 95 dB(A) jest bezpieczne pod warunkiem, że słu-cha się jej nie dłużej niż 15 min. dziennie (tab.II).
Oczywiście wszystkie te szacunki odnoszą się do skutków słuchowych, do których rozwoju dochodzi po wieloletnich ekspozycjach na hałas i nie mogą być przekładane na ekspozycje krótkotrwałe.
Tabela III. Parametry narażenia na muzykę odtwarzaną przez osobi-ste odtwarzacze przez nastolatki i młode osoby dorosłe w świetle publikacji za lata 2011-2013 [8-12, 16-19]
Parametr Wartość parametru Średnie poziomy ciśnienia akustycznego
dźwięku w tym - w ciszy
- w warunkach szumu tła
Średni dzienny czas słuchania muzyki Odsetek osób nadmiernie narażonych
68-86 dB(A)
do 82 dB(A) do 86 dB(A) 0,014 do 12 godzin
17-29% Tabela I. Maksymalne ciśnienie akustyczne dźwięku (w dBA)
emitowane na wyjściu różnego typu osobistych odtwarzaczy muzyki [6] Standar-dowy hałas Muzyka klasycz-na Muzyka
jazzowa popowaMuzyka rockowaMuzyka iPod Nan 96 88.6 93.7 93.6 92.7 Sweex Bluebay 113.3 106.4 100.4 111.3 110.2 Samsung H3 106.5 99.6 104.2 104 103.1 Sony A1200 97.8 90.8 96.2 95.7 94.6 Odtwarzanie muzyki przez słuchawki wewnątrzuszne może zwięk-szać wartość maksymalną na wyjściu o 7-9 dB. Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego dźwięku wynosić więc może 120dBA
Biorąc pod uwagę poziom i czas ekspozycji badaniach prowadzonych w ostatnich latach wyka-zało, że u znacznego odsetka młodzieży i młodych osób występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia słuchu związane z używaniem PMPs. Badania takie prowadzone były w wielu populacjach i niemal na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Afryki, w tym m.in. w USA [16, 17], Kanadzie [9], Holandii [11, 12], Włoszech [18], Izraelu [10], Chile [8], Bra-zylii [19] i Malezji [20]. W najgorszych waunkach odsłuchiwania muzyki, przy znacznym szumie tła (zwykle przy korzystaniu ze środków transportu publicznego) odsetek młodzieży i młodych osób dorosłych zagrożonych rozwojem uszkodzenia słu-chem zawierał się w przedziale od 17% do niemal 29% (17% w USA, 18% w Chile, 22,4% w Kanadzie, 27,4% we Wloszech, i 28,6% w Holandii) (tab. III). Ryzyko uszkodzenia słuchu w związku ze stosowa-niem PMPs zmniejszało się wraz z wiekiem i było pomijalne u osób po 30 roku życia [21].
Należy jednak podkreślić, że przy szacowaniu ryzyka uszkodzenia słuchu u nastolatków i mło-dych osób dorosłych stosowane były przez różnych autorów różne metody (Leq dla 8 godzin dziennie vs Leq dla 56 godzin tygodniowo; tygodniowa do-zymetria vs pomiar jednorazowy poziomu dźwięku; ekspozycja graniczna 75 dBA vs 82dBA vs 85dBA).
Tabela II. Przykłady poziomów ekspozycji zrównoważonych pod względem intensywności hałasu i czasu trwania narażenia, odnie-sionych do referencyjnej wartości 80 dBA dla 8 godzinnego dnia pracy [15]
Poziom równoważny dla ekspozycji
8-go-dzinnej (Leq8h)
Poziom równoważny dla ekspozycji o różnych czasach trwania
(reguła 3 dB)
80 dB (A)
83 dB(A) – 4 godz.; 86 dB(A) – 2 godz. 89 dB(A) – 1 godz.
92 dB(A) – 30 min.; 95 dB(A) – 15 min. 98 dB(A) – 8 min.; 101 dB(A) – 4 min. 104 dB(A) – 2 min.; 107 dB(A) – 1 min.
Niezależnie jednak od tych różnic, odsetek młodych ludzi narażonych na nadmierne poziomy ekspozy-cji związanie ze słuchaniem muzyki przez PMPs wydaje się być aktualnie wyraźnie większy niż ten, oszacowany w opublikowanym 5 lat temu raporcie SCENIHR (5-10% populacji) [6]. Jest to bardzo niepokojące zjawisko, wskazujące na konieczność podjęcia działań prewencyjnych.
Częstość uszkodzeń słuchu i szumów usznych u młodzieży i młodych osób dorosłych
Dane literaturowe wskazują, że u 5 do 20% młodych osób w audiogramie tonalnym stwierdza się załamek dla 4-6 kHz, mogący wskazywać na nadmierne narażenie na hałas. Częstość ta wy-daje się być jednak niezmieniona na przestrzeni ostatnich 30 lat [6, 22]. Tylko pojedyncze, donie-sienia wskazywały na możliwość zwiększania się częstości wysokoczęstotliwościowych uszkodzeń słuchu u młodych osób na przestrzeni lat 1987-2005, w porównaniu z latami 70. i początkiem lat 80. ubiegłego stulecia [23]. Badania dotyczące występowania niedosłuchów u młodzieży prowa-dzone były przy tym m.in. w Niemczech, Australii, Szwecji i USA, gdzie osobiste odtwarzacze muzyki były w powszechnym użyciu od wczesnych lat 80. ubiegłego stulecia. Również prace opublikowane w ostatnich latach wskazują na podobną częstość nieprawidłowości w audiogramach tonalnych. W grupie 1300 austriackich nastolatków występowanie ubytków słuchu powyżej 20 dB w zakresie wysokich częstotliwości stwierdzono u ok. 15% osób [24]. Natomiast w badaniach prowadzonych w Malezji w grupie osób używających osobistych odtwarzaczy muzyki uszkodzenie słuchu ≥25 dla jednej lub więcej częstotliwości wykazano u 7,3% osób [20].
Niepokojącym jest jednak fakt, że częstość ubytków słuchu jest istotnie większa w grupach osób narażonych na muzykę o wysokich poziomach akustycznych [24]. Tendencje wzrostowe odno-towano również w grupie młodych kobiet [25]. W badaniach opartych na danych National Health and Nutrition Examination Survey, prowadzonych u amerykańskich nastolatków w latach 1988-1994 oraz 2005-2006 wykazano, że mimo braku wzrostu odsetka ubytków słuchu typowych dla uszkodzeń powodowanych przez hałas w całych badanych grupach, znaczące przesunięcia progów słuchu obserwowano u dziewcząt [22]. Tendencja ta może wynikać z obserwowanego w ostatnich latach zwięk-szenia narażenia na hałas środowiskowy, w tym zwłaszcza muzykę, u osób płci żeńskiej [21].
Biorąc pod uwagę dynamikę rozwoju uszko-dzenia słuchu spowodowanego hałasem, zmiany
degeneracyjne ślimaka powodowane przez zbyt głośną muzykę mogą być jednak niezauważalne w młodym wieku. Bardziej czułym narzędziem oceny wczesnych zmian w narządzie słuchu wydaje się być emisja otoakustyczna. Pojedyncze badania prowadzone w tym zakresie potwierdziły niekorzyst-ny wpływ głośno odsłuchiwanej muzyki na narząd słuchu [26].
O wiele bardziej alarmujące od wyników badań audiometrycznych są dane dotyczące występowania szumów usznych u nastolatków. W badaniach prze-prowadzonych w Kanadzie wykazano, że częstość szumów usznych u młodzieży słuchającej muzyki przez PMPs o poziomach ≤80 dB(A) wynosi 4%, podczas gdy u osób słuchających muzyki o pozio-mach powyżej 80 dB(A) jest aż 4-krotnie, istotnie statystycznie większa i wynosi 16% [14]. Natomiast badania przeprowadzone w Brazylii, porównujące częstość szumów usznych w populacji nastolatków używających MP3 i nie korzystających z tych urzą-dzeń wykazały występowanie szumów u 8% osób nieeksponowanych na muzykę i aż 28% ekspono-wanych. Co więcej, występowaniu szumów usznych towarzyszyło większe przesunięcie progu słuchu w częstotliwości 8 kHz oraz obniżenie amplitudy emisji otoakustycznej wywołanej trzaskiem dla częstotliwości 2 kHz [19].
Szumy uszne związane z nadmierną ekspozy-cją na hałas wydają się być pierwszym objawem uszkodzenia ślimaka i mogą być obecne mimo braku przesunięcia progu słuchu w audiometrii tonalnej. Jak wykazano w badaniach na zwierzętach, są one najprawdopodobniej związane z uszkodzeniem włókien nerwu słuchowego o niskiej spontanicznej aktywności oraz będącej tego konsekwencją zwięk-szonej aktywności neuronalnej kory słuchowej [27].
Działania prewencyjne
Działania prewencyjne mogą być prowadzone na wielu płaszczyznach – uświadamiania mło-dzieży o potencjalnym ryzyku uszkodzenia słuchu i wystąpienia szumów usznych; monitorowania i ograniczania ekspozycji na zbyt głośne dźwięki odtwarzane przez osobiste odtwarzacze muzyki oraz wykorzystania nowoczesnych technologii redukcji hałasu. Pierwsze z działań, jakkolwiek zwiększają świadomość młodzieży, nie przekładają się zazwy-czaj na ich zachowania. Ci, którzy słuchali głośnej muzyki, nadal deklarują kontynuowanie tej prak-tyki, mimo nabytej wiedzy [28].
Wiele nadziei pokładanych jest natomiast w mo-nitorowaniu narażenia i uregulowaniach prawnych. Od 2005 roku we Francji obowiązuje ograniczenie
stosowanie zmniejsza nawet o 4 dB poziom wybie-ranego przez słuchacza wzmocnienia urządzenia w porównaniu ze słuchawkami standardowymi [31]. Wprowadzenie tego typu słuchawek dawałoby nadzieję na znaczną redukcję nadmiernych ekspo-zycji na muzykę u młodzieży.
Wnioski
Badania ostatnich lat wskazują, że istotnie wzra-sta populacja młodych osób, u których występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia słuchu w związku ze zbyt głośnym słuchaniem muzyki przez osobi-ste odtwarzacze. Nadmierne ekspozycje na wiele rodzajów hałasu i dźwięków mogą przełożyć się w późniejszym wieku na zwiększenie częstości uszkodzeń słuchu młodej obecnie generacji. Ko-nieczne jest zatem podjęcie działań prewencyjnych ukierunkowanych na zmniejszenie środowiskowych na nadmiernie głośne dźwięki muzyki.
poziomu ciśnienia akustycznego dźwięku na wyjściu urządzenia odtwarzającego muzykę do 100 dBSPL, a także oznakowanie samego urządzenia informacją o ryzyku uszkodzenia słuchu przy przewlekłym jego stosowaniu. Przyjęte zostały również i aktualnie wprowadzane są standardy europejskie w tym zakre-sie. Grupa robocza CENELC (European Committee for Electrotechnical Standardization) opracowała dokument narzucający producentom ograniczenie poziomu akustycznego osobistych urządzeń odtwa-rzających muzykę do 100 dBA oraz automatycznego ostrzeganie na drodze komunikatu słownego osoby korzystającej z urządzenia o przekroczeniu bez-piecznych dla narządu słuchu poziomów dźwięków [29].
Wraz z postępem technologicznym rozpoczęto również testowanie nowej generacji słuchawek z systemem redukowania hałasu otoczenia w trak-cie odsłuchiwania muzyki [30]. Oceniono, że ich
1. Pawlaczyk-Luszczynska M, Dudarewicz A, Zamojska M, Sliwinska-Kowalska M. Evaluation of sound exposure and risk of hearing impairment in orchestral musicians. Int J Occup Saf Ergon 2011;17:225-69.
2. Beach EF, Gilliver M, Williams W. Leisure noise exposure: participation trends, symptoms of hearing damage, and perception of risk. Int J Audiol. 2013; 52 Suppl 1:S20-5. 3. Smith PA, Davis A, Ferguson M, Lutman ME. The
prevalence and type of social noise exposure in young adults in England. Noise Health 2000;2:41-56.
4. Vogel I, Brug J, Van der Ploeg CP, Raat H. Adolescents risky MP3-player listening and its psychosocial correlates. Health Educ Res. 2011; 26(2):254-64.
5. Pellegrino E, Lorini C, Allodi G, Buonamici C, Garofalo G, Bonaccorsi G. Music-listening habits with MP3 player in a group of adolescents: a descriptive survey. Ann Ig. 2013; 25(5):367-76.
6. Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks - SCENIHR, Potential health risks of exposure to noise from personal music players and mobile phones including a music playing function (2008). Available from: http://ec.europa.eu/health/ph_risk/committees/04_ scenihr/docs/scenihr_o_018.pdf
7. Neitzel RL, Gershon RR, McAlexander TP, Magda LA, Pearson JM. Exposures to transit and other sources of noise among New York City residents. Environ Sci Technol. 2012; 46(1):500-8.
8. Breinbauer HA, Anabalón JL, Gutierrez D, Cárcamo R, Olivares C, Caro J. Output capabilities of personal music players and assessment of preferred listening levels of test subjects: outlining recommendations for preventing music-induced hearing loss. Laryngoscope. 2012; 122(11):2549-56.
9. Keith SE, Michaud DS, Feder K, Haider I, Marro L, Thompson E, Marcoux AM. MP3 player listening sound pressure levels among 10 to 17 year old students. J Acoust Soc Am. 2011; 130(5):2756-64.
Piśmiennictwo
10. Muchnik C, Amir N, Shabtai E, Kaplan-Neeman R. Preferred listening levels of personal listening devices in young teenagers: self reports and physical measurements. Int J Audiol. 2012; 51(4):287-93.
11. Vogel I, Brug J, Van der Ploeg CP, Raat H. Adolescents risky MP3-player listening and its psychosocial correlates. Health Educ Res 2011;26:254-64.
12. Vogel I, Verschuure H, van der Ploeg CP, Brug J, Raat H. Estimating adolescent risk for hearing loss based on data from a large school-based survey. Am J Public Health 2010;100:1095-100.
13. Levey S, Levey T, Fligor BJ. Noise exposure estimates of urban MP3 player users. J Speech Lang Hear Res 2011;54:263-77.
14. Lévesque B, Fiset R, Isabelle L, Gauvin D, Baril J, Larocque R, et al. Exposure of high school students to noise from personal music players in Québec City, Canada. Int J Child Adolesc Health 2010;3:413-20.
15. Directive 2003/10/EC of European Parliament and of the Council of 6 February 2003 on the minimum health and safety requirements regarding the exposure of workers to the risk s arising from physical agents (noise) (17th individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) (Official Journal of the European Communities. No L42/38,15.2.2003, 2003.
16. Portnuff CD, Fligor BJ, Arehart KH. Teenage use of portable listening devices: a hazard to hearing? J Am Acad Audiol. 2011; 22(10):663-77.
17. Portnuff CD, Fligor BJ, Arehart KH. Self-report and long-term field measures of MP3 player use: how accurate is self-report? Int J Audiol. 2013; 52 Suppl 1:S33-40. 18. Pellegrino E, Lorini C, Allodi G, Buonamici C, Garofalo G,
Bonaccorsi G. Music-listening habits with MP3 player in a group of adolescents: a descriptive survey. Ann Ig. 2013; 25(5):367-76.
19. Figueiredo RR, Azevedo AA, Oliveira PM, Amorim SP, Rios AG, Baptista V. Incidence of tinnitus in mp3 player users. [Article in English, Portuguese]. Braz J Otorhinolaryngol. 2011; 77(3):293-8.
20. Sulaiman AH, Seluakumaran K, Husain R. Hearing risk associated with the usage of personal listening devices among urban high school students in Malaysia. Public Health. 2013; 127(8):710-5.
21. Williams W. Trends in listening to personal stereos. Int J Audiol 2009;48:784-8.
22. Henderson E, Testa MA, Hartnick C. Prevalence of noise-induced hearing-threshold shifts and hearing loss among US youths. Pediatrics 2011;127:e39-46.
23. Gissel S, Mortensen JT, Juul S. Evaluation of hearing ability in Danish children at the time of school start and at the end of school. Int J Adolesc Med Health 2002;14:43-9. 24. Weichbold V, Holzer A, Newesely G, Stephan K. Results
from high-frequency hearing screening in 14- to 15-year old adolescents and their relation to self-reported exposure to loud music. Int J Audiol 2012; 51(9): 650-4.
25. Biassoni EC, Serra MR, Richtert U, Joekes S, Yacci MR, Carignani JA, et al. Recreational noise exposure and its effects on the hearing of adolescents. Part II: Development of hearing disorders. Int J Audiol 2005;44:74-85.
26. Bhagat SP, Davis AM. Modification of otoacoustic emissions following ear-level exposure to MP3 player music. Int J Audiol. 2008; 47(12):751-60.
27. Furman AC, Kujawa SG, Liberman MC. Noise-induced cochlear neuropathy is selective for fibers with low spontaneous rates. J Neurophysiol. 2013; 110(3):577-86. 28. Widén SE. A suggested model for decision-making
regarding hearing conservation: towards a systems theory approach. Int J Audiol. 2013; 52(1):57-64.
29. Annual Report 2010 CENELEC European Committee for Electrotechnical Standardization ftp://ftp.cencenelec. eu/PUB/Publications/AnnualReports/CENELEC_AR2010. pdf.
30. Henry P, Foots A. Comparison of user volume control settings for portable music players with three earphone configurations in quiet and noisy environments. J Am Acad Audiol. 2012; 23(3):182-91.
31. Liang M, Zhao F, French D, Zheng Y. Characteristics of noise-canceling headphones to reduce the hearing hazard for MP3 users. J Acoust Soc Am. 2012; 131(6):4526-34.
