EuroGeoSurveys Task Force Superficial Deposits – spotkanie grupy roboczej
– Wilno, 3–6.06.2014
W dniach 3–6 czerwca 2014 r. w siedzibie Litewskiej S³u¿by Geologicznej w Wilnie odby³o siê spotkanie grupy roboczej EuroGeoSurveys (EGS) Task Force Superficial Deposits. Oficjalnie powo³ano j¹ do ¿ycia w styczniu 2013 r. na przedprojektowym spotkaniu (kick-off) w Hanowerze. W rzeczywistoœci jednak jest to reaktywowana grupa eks-percka Expert Group on Soil, której misja zosta³a poszerzo-na o zebranie i zharmonizowanie istniej¹cych w Europie cyfrowych danych na temat geologicznych osadów przy-powierzchniowych. Dane te, w zwi¹zku ze stale rosn¹c¹ potrzeb¹ monitorowania œrodowiska naturalnego, stanowi¹ istotn¹ zmienn¹ przy wyznaczaniu obszarów zagro¿onych erozj¹, zasoleniem lub ruchami masowymi.
W sk³ad grupy Superficial Deposits wchodzi 32 cz³on-ków z 21 krajów (przedstawiciele Programu Kartografia Geologiczna Podstawowa Pañstwowego Instytutu Geolo-gicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego zaanga¿o-wani s¹ w wymienion¹ inicjatywê od marca 2012 r.). Poza pedologami i ekspertami od geozagro¿eñ s¹ to g³ównie geolodzy specjalizuj¹cy siê w geologii czwartorzêdu. Mimo ¿e pedologia i geologia s¹ ze sob¹ blisko spokrewnione, z ró¿nych przyczyn te dwie dziedziny nauki rozwija³y siê niezale¿nie. P³ytkie osady powierzchniowe czêsto s¹ pomijane na mapach geologicznych. Podczas gdy geo-lodzy skupiaj¹ siê na stratygrafii badanych ska³ i osadów, dla gleboznawców najistotniejsze s¹ ich w³aœciwoœci lito-logiczne. Dlatego te¿ stosuj¹ oni odmienn¹ terminologiê do opisu ska³ jako materia³u macierzystego formuj¹cego glebê. Jednak¿e w dobie, kiedy narzêdzia GIS pozwalaj¹ integrowaæ ze sob¹ informacje z ró¿nych dziedzin przyrod-niczych, mapy geologiczne staj¹ siê wa¿nym Ÿród³em danych dla powstaj¹cych map glebowych, zw³aszcza w przypadku obszarów trudno dostêpnych, np. górskich. Niemniej jed-nak, aby dane te mog³y byæ prawid³owo wykorzystane, nie-zbêdne jest opracowanie wspólnej nomenklatury dla ska³ i materia³u macierzystego (ska³ macierzystych) gleb. St¹d dzia³ania grupy Superficial Deposits skupiaj¹ siê wokó³ trzech g³ównych filarów:
– wymiany doœwiadczeñ, przegl¹du i zintegrowania posiadanych przez poszczególne s³u¿by geologiczne zbiorów danych zawieraj¹cych informacje na temat rozmieszczenia, w³aœciwoœci i wietrzenia osadów przypowierzchniowych;
– semantycznego i przestrzennego zharmonizowania informacji o ska³ach macierzystych i przygotowania ci¹g³ej warstwy danych ska³ macierzystych gleb dla ca³ej Europy;
– zaprojektowania i utworzenia wspólnej bazy danych oraz aplikacji prezentuj¹cej charakterystykê g³ównych w³aœ-ciwoœci mechanicznych i hydraulicznych osadów geolo-gicznych podlegaj¹cych procesowi wietrzenia.
W spotkaniu grupy roboczej w Wilnie wziêli udzia³ przedstawiciele 17 krajów europejskich. Po sprawozdaniu lidera grupy Baritza Rainera (Bundesanstalt für Geowis-senschaften und Rohstoffe – BGR) z jej dzia³alnoœci, która w 2013 r. skupia³a siê g³ównie na wsparciu strategii EGS
oraz aktywnoœci innych grup eksperckich, w tym projektu EGDI-Scope (European Geological Data Infrastructure), delegaci z krajów europejskich przedstawili krótkie prezen-tacje dotycz¹ce prowadzonych oraz planowanych w po-szczególnych s³u¿bach geologicznych projektów zwi¹za-nych z osadami przypowierzchniowymi. Wzbudzi³o to szerok¹ dyskusjê na temat trudnoœci w stworzeniu spójnej bazy danych na poziomie europejskim. Wynikaj¹ one nie tylko z ró¿nic w nazewnictwie stosowanym w geologii i pedologii, ale tak¿e z istnienia wielu definicji i klasyfika-cji gleb i ska³ macierzystych oraz z odmiennego podejœcia do kartowania osadów przypowierzchniowych w krajach europejskich. W tym kontekœcie problematyczny jest tak¿e fakt, ¿e dla ró¿nych obszarów (w poszczególnych krajach) dane cyfrowe opracowywane s¹ w ró¿nych skalach, a dla niektórych rejonów brakuje jakichkolwiek danych tego typu.
Wa¿nym punktem spotkania by³ raport dotycz¹cy ska³ macierzystych gleb („Parent material report”), przygoto-wany przez BGR we wspó³pracy z Word Soil Data Centre, 440
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 9, 2014
Ryc. 1. Ods³oniêcie Pûèkoriai (Park Regionalny Kolonii
Wileñ-skiej, Wilno) – najwy¿sze na Litwie ods³oniêcie (63,2 m) rozci¹-gaj¹ce siê na prawym zboczu doliny Wilejki na odcinku 260 m i ukazuj¹ce przekrój przez zdeformowane osady zlodowacenia Saale. Odkrywka uformowana zosta³a w póŸnym glacjale i holo-cenie, jednak jej obecny kszta³t jest wynikiem stale zachodz¹cych gwa³townych procesów stokowych. Ryc. 1 i 2. fot. V. Mikulënas
oraz zaproponowana w nim klasyfikacja („Revised soil parent material classification”). Uwzglêdnia ona odpo-wiednio: stopieñ skonsolidowania osadu, jego charakte-rystykê geochemiczn¹, typ genetyczny oraz powszechnie stosowan¹ nazwê geologiczn¹. Najwa¿niejsz¹ pod k¹tem tworzenia map glebowych informacj¹ jest geochemia ska³y macierzystej. Znaj¹c charakter geochemiczny osadu oraz posiadaj¹c dane dotycz¹ce klimatu i topografii danego ob-szaru, jesteœmy w stanie przewidzieæ rodzaj i w³aœciwoœci gleby, jaka siê na nim rozwinie. Zdecydowanie mniejsz¹ rolê odgrywa tutaj typ genetyczny ska³y. Niezbêdne jednak by³o uwzglêdnienie go w klasyfikacji, jako ¿e, podobnie jak nazwa ska³y, nawi¹zuje bezpoœrednio do wydzieleñ powszechnie wyró¿nianych na mapach geologicznych. Uczestnicy spotkania zgodzili siê, ¿e docelowy podzia³ ska³ macierzystych powinien byæ jak najbardziej ogólny, by by³ mo¿liwy do zastosowania przez wszystkie kraje mimo ró¿nic w podejœciu do kartowania osadów przypo-wierzchniowych. Dalsza weryfikacja i uzupe³nienie zapro-ponowanej nomenklatury odbêdzie siê po opracowaniu
i przedstawieniu przez cz³onków grupy na kolejnym spo-tkaniu odpowiednich zestawieñ z krajowych zbiorów danych. Prowadzone rozmowy dotyczy³y ponadto wk³adu grupy w przygotowanie „Europejskiego atlasu glebowego”, który zostanie wydany w przysz³ym roku z okazji Miêdzynaro-dowego Roku Gleb.
Trzeciego dnia odby³a siê wycieczka terenowa, podczas której uczestnicy zapoznali siê z geomorfologicznymi for-mami okolic Wilna. Odwiedzili oni m.in. Wzgórza Zamko-we, zbudowane z osadów glacjalnych i fluwioglacjalnych zlodowaceñ Elstery (w Polsce zlodowacenie po³udniowo-polskie) i Saale (zlodowacenie Odry), a tak¿e odkrywki Pûèkoriai i Vilkiðkës.
Informacje dotycz¹ce grupy roboczej EGS Superficial Deposits i jej g³ównych celów mo¿na znaleŸæ na stro-nie internetowej http://www.eurogeosurveys.org/topics/ soil-resources-superficial-deposits.
Katarzyna JóŸwik
441
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 9, 2014
Ryc. 2. Odkrywka Vilkiðkës (dolina rzeki Wilii, okolice Wilna) – wysoki na 40 m przekrój przez utwory czwartorzædowe
ukazuj¹cy g³ównie osady piaszczyste z jedn¹ warstw¹ gliny w œrodkowej czêœci profilu. Widoczna poni¿ej glin formacja piaszczysta rozci¹ga siê na rozleg³ym obszarze miêdzy Wilnem i Nemenèinë i jest przyk³adem osadów sedymentacji jeziornej z okresu zlodowacenia Saale
