Wawrzyniec i Henryk Teisseyre’owie
Jerzy B. Miecznik
1Wawrzyniec Teisseyre and Henryk Teisseyre. Prz. Geol., 63: 86–92
A b s t r a c t. The Teisseyre family is a very meritorious family in Polish geology. Senior Wawrzyniec Teisseyre (1860–1939), cartographer, tectonicist, petroleum geologist and paleontologist, first determined the course of the SW boundary of the East European Platform, subsequently confirmed by magnetic studies of German geophysicist A.J.H. Tornquist. This important continental-scale feature has a character of deep fractures and is called today the Teisseyre-Tornquist Zone.
Wawrzyniec's son, Henryk Teisseyre (1903–1975), was an eminent Carpathian geologist. After World War II, he was the co-founder of the Wroc³aw centre of Polish geology and the creator of Wroc³aw school of tectonics. Significant roles in the geology were played by Henryk's sons: prematurely died Juliusz (1933–1991) and Andrzej Karol (1938–1991). Henryk's nephew, Roman Teisseyre (born 1929), is a world-class seismologist, researcher in physics of the Earth interior.
Keywords: Teisseyre-Tornquist Zone, Podolian Plate, geology of the Carpathians, geology of the Sudetes, Wroc³aw school of tectonics
Teisseyre’owie s¹ bez w¹tpienia rodzin¹ najbardziej zas³u¿on¹ w polskiej geologii.
Senior Wawrzyniec Teisseyre (1860–1939), kartograf, tektonik, geolog naftowy, paleontolog, jako pierwszy okreœli³ przebieg po³udniowo-zachodniej granicy platformy wschodnioeuropejskiej, opieraj¹c siê na powierzchniowych badaniach geologicznych, co potwierdzi³ potem badaniami magnetycznymi niemiecki geofizyk – A.J.H. Tornquist. Dzisiaj, ta wa¿na w skali kontynentalnej struktura o cha-rakterze strefy wg³êbnych roz³amów, nosi nazwê strefy Teis-seyre’a-Tornquista.
Syn Wawrzyñca, Henryk (1903–1975), by³ wybitnym geologiem karpackim, a po wojnie wspó³twórc¹ wroc-³awskiego oœrodka geologii i twórc¹ wroc³awskiej szko³y tektonicznej. Znacz¹ce role w geologii odegrali równie¿ przedwczeœnie zmarli synowie Henryka: Juliusz (1933–1991) i Andrzej Karol (1938–1991). Bratanek Hen-ryka – Roman (ur. w 1929 r.), jest œwiatowej klasy sejsmo-logiem, badaczem fizyki wnêtrza Ziemi (Pazdro, 1950, 1960; Grocholski, 1976; Smulikowski, 1976a, b; Jahn, 1977, 1993; Mierzejewski, 1993; Teisseyre B., 1998a, b; 2003; Teisseyre R. & Teisseyre B., 2002; Kowalczuk, 2005; Bajer, 2013).
Rodzina Teisseyre’ów wywodzi siê z Francji, a jej ko-rzenie siêgaj¹ œredniowiecza. Barbara Teisseyre, ¿ona Andrzeja Karola, te¿ geolog i jednoczeœnie kronikarz rodu podaje (2003), ¿e za protoplastê rodu uwa¿a siê Armaunda Tesseyre’a (wed³ug starej pisowni), nauczyciela i medyka z okolic Tuluzy, zwi¹zanego z religijnym ruchem katarów (XII–XIII w.). Pojawienie siê Teisseyre’ów w Polsce by³o skutkiem terroru rewolucji francuskiej. Ratuj¹c ¿ycie, swoje i syna Ludwika Stanis³awa, wdowa po zgilotynowanym 35-letnim kapitanie gwardii królewskiej Ludwiku de Teis-seyre, Maria Bonal de Ganges uciek³a z Francji do Wied-nia, a nastêpnie dotar³a do Krakowa, gdzie osiad³a, praw-dopodobnie ok. 1795 r. (Teisseyre B., 1998a, 2003). Za³o¿yciel dynastii geologów Karol Wawrzyniec, znany
jako Wawrzyniec, by³ wnukiem Ludwika Stanis³awa. Urodzi³ siê 10 sierpnia 1860 r. w Krakowie w rodzinie in¿yniera kolei ¿elaznych Henryka de Teisseyre i Julii z domu Belina Wêgierskiej. Jego starszy brat Julian, polski patriota, dzia³acz niepodleg³oœciowy w Galicji i zaborze rosyjskim, organizator kursów jêzyka polskiego dla m³odzie-¿y, pad³ ofiar¹ represji carskiej ochrany – wskutek ciê¿kiego pobicia zmar³ w Warszawie w 1912 r. (Teisseyre B., 2003). Wawrzyniec nie anga¿owa³ siê w politykê i ca³e ¿ycie pod-porz¹dkowa³ nauce. Ze wzglêdu na profesjê Henryka Teisseyre’owie czêsto zmieniali miejsce zamieszkania, Wawrzyniec uczêszcza³ do ró¿nych szkó³ w Krakowie i we Lwowie, a maturê uzyska³ w Tarnopolu. Chyba od dzieciñstwa przejawia³ zami³owania przyrodnicze, podj¹³ studia paleontologiczne i geologiczne na Uniwersytecie Wiedeñskim, a jego mistrzami byli: wielki Edward Suess
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jerzy.miecznik@pgi.gov.pl. Ryc. 1. Wawrzyniec Teisseyre, Lwów 1906 r. Wszystkie fot. z arch. rodzinnego Teisseyre’ów
i inne s³awy ówczesnej geologii – Melchior Neumayr oraz Gustav Tschermak. Niemal jednoczeœnie studiowa³ na Akademii Górniczej w Loeben. Po otrzymaniu w 1881 r. absolutorium Wydzia³u Filozoficznego Uniwersytetu Wie-deñskiego rozpocz¹³ pracê w C. k. Pañstwowym Zak³adzie Geologicznym w Wiedniu na stanowisku wolontariusza. Korzystaj¹c z funduszy zak³adu, odby³ podró¿ naukow¹ do guberni riazañskiej w Rosji, której plonem by³a m.in. roz-prawa „Ein Beitrag zur Kenntniss der Cephalopodenfauna der Ornatenthone in Gouvernement Rj¬san (Russland)” (Teisseyre W., 1883), poœwiêcona systematyce i budowie muszli amonitów z tzw. i³ów ornatowych jury œrodkowej (Bieda, 1948). To na jej podstawie w 1886 r. Wawrzyniec Teisseyre uzyska³ doktorat na Uniwersytecie Wiedeñskim. Dziêki dalszym funduszom Zak³adu Geologicznego móg³ podj¹æ badania na Podolu, zajmuj¹c siê m.in. geologi¹ oko-lic Tarnopola i Zbara¿a oraz faun¹ mszywio³owych raf Miodoborów (Teisseyre W., 1884a, b). W celu podrepero-wania finansów, ale te¿ dla pog³êbienia wiedzy pracowa³ w latach 1885–1886 jako asystent-demonstrator w Katedrze Mineralogii Uniwersytetu Jagielloñskiego u profesora Aloj-zego Altha. Po jego œmierci powróci³ do Wiednia i uczestni-czy³ w opracowaniu zbiorów paleontologicznych Muzeum Historii Naturalnej (Teisseyre B., 1998a).
Po uzyskaniu doktoratu, Wawrzyniec Teisseyre w³¹czy³ siê do prac nad Atlasem Geologicznym Galicji zainicjowa-nym i finansowazainicjowa-nym przez Komisjê Fizjograficzn¹ Aka-demii Umiejêtnoœci w Krakowie (Graniczny i in., 2007). W latach 1886–1890 przygotowa³ 5 arkuszy mapy geolo-gicznej w skali 1 : 75 000, obejmuj¹cych wschodni¹ czêœæ Podola galicyjskiego: Za³oŸce, Tarnopol, Podwo³oszczy-ska, Trembowla, Ska³at–Grzyma³ów, które z objaœnienia-mi ukaza³y siê w VIII. zeszycie Atlasu w 1900 r. W latach 1890–1893 kartowa³ na zachodnim Podolu i Przedgórzu Karpat arkusze: Komarno–Rudki, ¯ydaczów–Stryj, Ka³usz–Halicz, Miko³ajów–Bóbrka, Przemyœlany–Roha-tyñ, tworz¹ce zeszyt XXII. Atlasu, opublikowany w 1912 r.,
jednak z nieznanych powodów bez przygotowanych do druku objaœnieñ (Teisseyre B., 1998a). Zebrane obserwa-cje i materia³y sta³y siê podstaw¹ do jego wieloletnich zain-teresowañ budow¹ p³yty podolskiej i jej stosunkiem do Karpat, rozszerzanych nastêpnie na s¹siednie obszary, które zaowocowa³y powa¿nymi koncepcjami tektoniczny-mi, o czym bêdzie mowa dalej.
W 1891 r. Wawrzyniec Teisseyre uzyska³ na Uniwer-sytecie Lwowskim habilitacjê w dziedzinie paleontologii (Teisseyre W., 1889). Tytu³ docenta prywatnego pozwala³ mu na prowadzenie wyk³adów za niewielkim wynagrodze-niem (z czesnego od s³uchaczy), ale nie dawa³ sta³ego uposa¿enia, co zmusi³o go do zarobkowania w charakterze suplenta (zastêpcy nauczyciela) w szko³ach œrednich. Dziêki stypendium im. Œniadeckich, przyznanemu w 1893 r. przez Akademiê Umiejêtnoœci za przejawian¹ aktywnoœæ nau-kow¹ i wzorowe wywi¹zywanie siê z obowi¹zków nauczy-cielskich, móg³ odbyæ podró¿ naukow¹ do Europy Zachod-niej (Niemcy, Francja, Szwajcaria).
Po powrocie Wawrzyniec Teisseyre zosta³ zaproszony przez królewski rz¹d w Rumunii do prowadzenia badañ geologicznych formacji naftowych i solnych w tym kraju. Spêdzi³ w Rumunii 15 lat (1895–1910) jako geolog nafto-wy, po utworzeniu w 1906 r. Rumuñskiego Instytutu Geo-logicznego zatrudniony w Komisji Naftowej instytutu. Wyniki badañ stratygraficznych, tektonicznych i z³o-¿owych, obejmuj¹cych w pierwszym rzêdzie strefê ropo-i solonoœnego neogenu przedgórza Karpat Wschodnropo-ich i Po³udniowych, publikowa³ g³ównie w czasopismach ru-muñskich i wiedeñskich, ³¹cznie w ok. 25 artyku³ach. Zna-ne i cenioZna-ne by³o jego monograficzZna-ne opracowanie fauny miêczaków neogeñskich, które ze wzglêdu na wartoœæ stra-tygraficzn¹ wykorzystywano w rozpoznawaniu pól nafto-wych (Teisseyre W., 1907, 1913). Pisa³ o wulkanach b³ot-nych, a wraz z wybitnym geologiem rumuñskim, swoim przyjacielem Ludovicem Mrazecem podjêli w latach 1899–1900 studia nad tektonik¹ z³ó¿ solnych, nad fa³do-waniem diapirowym i diapiryzmem, kontynuowane póŸ-niej samodzielnie przez Rumuna (Mrazec & Teisseyre W., 1902; Mrazec, 1935; Dadlez & Jaroszewski, 1994). Na podstawie badañ w rumuñskich Karpatach uzyska³ w 1907 r. na Uniwersytecie Lwowskim habilitacjê w dziedzinie geo-logii. Za badania naukowe i wspó³udzia³ w odkryciu z³ó¿ ropy naftowej, Wawrzyniec Teisseyre by³ bardzo szanowa-ny i na zakoñczenie kontraktu zosta³ uhonorowaszanowa-ny najwy¿-szym odznaczeniem Rumunii – Orderem Oficera Korony Rumuñskiej, nadanym mu przez króla Karola I (Pazdro, 1950, 1960; Teisseyre B., 1998a).
Przed ostatecznym powrotem do kraju, w 1901 r. we Lwowie, Wawrzyniec Teisseyre o¿eni³ siê z Janin¹ Polityñ-sk¹, nauczycielk¹ z Tarnowa. Z tego bardzo udanego zwi¹zku, jak pisze Barbara Teisseyre (1998a), przysz³o na œwiat piêciu synów, wœród nich wymieniony ju¿ Henryk, przysz³y geolog i ojciec geologów – Juliusza i Andrzeja Karola, oraz Kazimierz, ojciec Romana, geofizyka.
Po powrocie z Rumunii W. Teisseyre zosta³ profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Lwo-wskiego i prowadzi³ wyk³ady z geologii i paleontologii. Na nowo podj¹³ badania na Podolu, rozci¹gaj¹c je na Karpaty, Podkarpacie i dalsze regiony.
Z pocz¹tkiem I wojny œwiatowej, podczas ofensywy wojsk rosyjskich na Lwów, Teisseyre`owie wyjechali w g³¹b monarchii, do Grazu, potem znaleŸli siê w Zakopanem, by wróciæ w 1916 r. do rodzinnego miasta, gdzie Wawrzy-niec ponownie zwi¹za³ siê z uniwersytetem (Sk³ad Uniwer-Ryc. 2. Wawrzyniec Teisseyre (z lewej) i Ludovic Mrazec, siedzi
sytetu w roku akad. 1915/1916, 1916/1917). Barbara Teisseyre wspomina o jego cz³onkostwie w Komisji Stud-iów Naukowych przy austriackim generalnym gubernator-stwie w Lublinie (Teisseyre B., 1998a).
W 1918 r. prof. Teisseyre opracowa³ na zamówienie Kasy im. Mianowskiego program organizacji prac geolo-gicznych w odradzaj¹cej siê Polsce (Teisseyre W., 1918). W nastêpnym roku zosta³ zaanga¿owany do tworzonego Pañstwowego Instytutu Geologicznego na stanowisko star-szego geologa, nastêpnie mianowany jego wicedyrektorem (1921r.) oraz szefem powo³anego w 1923 r. Wydzia³u Naf-towo-Solnego PIG. Nag³e zwolnienie z pracy przez mini-stra przemys³u i handlu w listopadzie 1923 r. by³o dla niego wielkim zaskoczeniem. Jako powód zosta³a podana reduk-cja zatrudnienia, jednak w opinii Teisseyre`a etat wice-dyrektora w rzeczywistoœci rozdzielono miêdzy trzech no-wych pracowników. Rozgoryczenie Teisseyre`a by³o tym wiêksze, ¿e swoje plany zawodowe zwi¹za³ z Instytutem i nie przyj¹³ oferowanych mu katedr na uniwersytetach w Warszawie, Lwowie i Poznaniu (Morozewicz, 1924; Ze spraw organizacyjnych ..., 1924). Dysponuj¹c doœwiadcze-niem zdobytym w s³u¿bach geologicznych Austrii i Rumu-nii, chcia³ wspó³tworzyæ geologiczn¹ s³u¿bê polsk¹.
W lutym 1924 r. profesor Teisseyre rozpocz¹³ pracê na Politechnice Lwowskiej, w nastêpnym roku zosta³ profeso-rem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geologii i Pale-ontologii po Tadeuszu Wiœniowskim. Prowadzi³ wyk³ady i æwiczenia z geologii naftowej, petrografii i geologii ogó-lnej oraz ze wstêpu do nauk in¿ynierskich na Wydziale In¿ynierii L¹dowej i Wodnej (Teisseyre B., 1998a). Wróci³ tak¿e do wyk³adów na Uniwersytecie oraz zasiada³ w Komitecie Rzeczoznawców firmy „Pionier” Spó³ki Akcyj-nej dla Poszukiwañ i Wydobywania Minera³ów Bitumicz-nych. Mimo podesz³ego wieku dzia³alnoœæ akademick¹ i naukow¹ uprawia³ niemal do koñca swoich dni. W 1925 r. za osi¹gniêcia naukowe otrzyma³ Krzy¿ Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, a w 1935 r. na wniosek Senatu Politechniki Lwowskiej zosta³ mu nadany przez prezydenta Ignacego Moœcickiego tytu³ Honorowego Profesora Uczelni.
Najwiêksze i najtrwalsze osi¹gniêcia naukowe profe-sor Wawrzyniec Teisseyre uzyska³ w badaniach tektonicz-nych. Podczas prac kartograficznych na Podolu wyró¿ni³ ró¿nowiekowe powierzchnie strukturalne i dokona³ wni-kliwej analizy hipsometrycznych stosunków miêdzy nimi, co by³o kluczem do poznania wg³êbnej budowy Podola.
Stwierdzi³, ¿e paleozoiczna p³yta podolska two-rzy zr¹b tektoniczny ograniczony dyslokacjami fleksurowymi, a jej po³udniowo-zachodnia gra-nica stanowi fragment po³udniowo-zachodniej granicy p³yty rosyjskiej (platformy wschodnioeu-ropejskiej) i pokrywa siê z wytyczon¹ przez niego lini¹ Berdo–Narol o szerszym zasiêgu (Teis-seyre W., 1893, 1903). Dziêki badaniom magne-tycznym istnienie tej granicy zosta³o potwierdzo-ne w 1908 r. przez A.J.H. Tornquista (Teisseyre W., 1921a) dalej na pó³nocnym-zachodzie, na terenach ówczeœnie polskich i pruskich. W literaturze euro-pejskiej zaczêto okreœlaæ tê jedn¹ z najwa¿niej-szych granic tektonicznych w Europie, jako „liniê Tornquista”. Wskazuj¹c na pierwszeñstwo Waw-rzyñca Teisseyre’a profesor Jerzy Znosko (1969) zaproponowa³ nazwaæ strefê lini¹ Teisseyre’a, a w kolejnych publikacjach lini¹ (stref¹) Teisseyre’a--Tornquista (np. Znosko, 1979). Dzisiaj nazwa ta jest ogólnie stosowana, czêsto w formie skrótowej (strefa T-T). W swoich rozprawach tektonicznych Jerzy Znosko okreœli³ Wawrzyñca Teisseyre’a mianem „polskiego pioniera badañ tektonicznych krain platformo-wych”, podkreœlaj¹c nie tylko jego zas³ugi w zdefiniowaniu granicy platformy wschodnioeuropejskiej, ale tak¿e sfor-mu³owania na temat stylu tektonicznego p³yt i relacji miê-dzy ich pod³o¿em i pokryw¹ (Znosko, 1970, 1971).
Badania p³yty podolskiej sta³y siê dla Teisseyre’a punktem wyjœcia do badañ tektoniki ca³ego przedgórza Karpat i jego roli w tektogenezie tego górotworu. Wa¿ne tu by³y tak¿e obserwacje i doœwiadczenia z Karpat Rumuñ-skich. Wed³ug przedstawionej przez niego koncepcji (tzw. teoria pessularna, od uskoków no¿ycowych czyli pessular-nych) fa³dowanie fliszu nast¹pi³o wskutek podsuwania siê przedmurza pod geosynklinê fliszow¹ (Teisseyre W., 1921b). Nale¿y wspomnieæ, ¿e podobny pogl¹d przyj¹³ w póŸniej-szych latach Hans Stille dla wyjaœnienia wulkanizmu karpackiego (Ksi¹¿kiewicz, 1972). Zdaniem profesora Mariana Ksi¹¿kiewicza: „Przyjêcie przesuwania siê pod-³o¿a pod geosynklinê mo¿e wyjaœniæ wiele szczegó³ów tektoniki ³añcucha. W takim przypadku g³êbiej le¿¹ce war-stwy powinny byæ silniej zaburzone, co istotnie stwierdzo-no (fa³dy wg³êbne, strefa Wêglówki), natomiast wy¿ej le-¿¹ce masy stosunkowo biernie siê zachowuj¹ce mog³y otrzymaæ bardziej spokojne u³o¿enie, jak np. najwy¿sza p³aszczowina fliszowa – magurska. Hipoteza taka mog³aby wyjaœniæ brak ogniw w zaburzonych strefach, np. brak warstw kroœnieñskich w pó³oknie Wêglówki lub w oknach strefy lanckoroñsko-¿egociñskiej, gdy¿ g³êbsze ogniwa fa³dowaæ siê mog³y niezale¿nie od ogniw wy¿szych. Ruchy, które doprowadzi³y do tych braków i anormalnych kontaktów, odbywa³y siê pod pokryw¹ wy¿szych utworów, które nie by³y wci¹gane w zaburzenia g³êbiej fa³duj¹cych siê warstw. Hipoteza pessularna jest szczególnie atrakcyj-na, jeœli po³¹czy siê j¹ z koncepcj¹ wci¹gania pod³o¿a w g³¹b pod geosynklinê przez pr¹dy subkrustalne (np. kon-wekcyjne). Takie ujêcie mo¿e wyjaœniæ znikniêcie kordy-lier. Przy zwyk³ej tangencjalnej kompresji powinny siê one wypiêtrzyæ i znaleŸæ na powierzchni lub blisko niej” (Ksi¹¿kiewicz, 1972). Zas³ug¹ Teisseyre’a jest tak¿e wpro-wadzenie lub utrwalenie w terminologii geologicznej sze-regu pojêæ, jak: rów zapadliskowy, migracja geosynkliny, przedmurze (przedgórze), zagórze (Teisseyre W., 1921b; Ksi¹¿kiewicz, 1979; Skoczylas, 1985; Seyfert, 1987). Ryc. 3. Posiedzenie Komisji Rzeczoznawców firmy „Pionier”. Od lewej:
Wawrzyniec Teisseyre, Wilhelm Friedberg, Stefan Czarnocki, Konstanty To³wiñski, 1929 r.
Profesor Teisseyre, cz³owiek skromny, nieœmia³y, uni-kaj¹cy oficjalnych wyst¹pieñ i eksponowanych miejsc (Teisseyre B., 1998a; 2003), znany by³ z gor¹cych dyskusji i polemik naukowych, których œlady mo¿na znaleŸæ w literaturze. Do jego adwersarzy nale¿eli m.in.: Marian £o-mnicki, Karol Bohdanowicz, Stefan Czarnocki, a zw³aszcza Jan Nowak, tuzy ówczesnej geologii. Spory dotyczy³y teo-rii naukowych, koncepcji poszukiwañ ropy naftowej, zagad-nieñ organizacji polskiej geologii. Jego œmia³e, nowator-skie koncepcje geologiczne, opisywane trudnym jêzykiem, przedstawiane na bie¿¹co i modyfikowane w kolejnych roz-prawach, bezkompromisowoœæ i ostroœæ s¹dów, nie zjedny-wa³y mu zwolenników i mog³y siê przyczyniæ do nag³ego rozstania z PIG-iem w 1923 r. (Teisseyre W., 1923, 1934; Ze spraw organizacyjnych…1924, Nowak, 1934).
Pasj¹ Wawrzyñca Teisseyre’a by³a praca w terenie i pasji tej doœwiadcza³a ca³a jego rodzina, towarzysz¹c mu wielo-krotnie w geologicznych wêdrówkach po Podolu, Kar-patach Wschodnich, Tatrach i Alpach. Profesor Pazdro (1960) wspomina³, ¿e nawet pod koniec swego ¿ycia potrafi³ wy-puszczaæ siê konno w tereny górskie, a na rowerze w bar-dziej p³askie rejony. Preferowa³ prosty i zdrowy tryb ¿ycia, dba³ o staranne wychowanie i edukacjê piêciu synów, którym wpaja³ umi³owanie przyrody. Wszyscy uzyskali bardzo dobre wykszta³cenie, a czterech zosta³o profesorami wy¿szych uczelni. Wiadomo o jego wieloletnich przyjaŸ-niach z Eugeniuszem Romerem i wspomnianym ju¿ Lu-dovicem Mrazecem (Teisseyre B., 1998a).
Zmar³ we Lwowie 2 kwietnia 1939 r. i zosta³ pochowa-ny w rodzinpochowa-nym grobowcu na Cmentarzu £yczakowskim. Barbara Teisseyre (1998a) napisa³a, ¿e wed³ug zachowa-nych opisów jego pogrzeb by³ manifestacj¹ uznania wielu zas³ug i szczerego sentymentu dla cz³owieka wielkiego umys³u i serca.
Nastêpny w dynastii geologicznej Teisseyre’ów, Hen-ryk, urodzi³ siê 21 marca 1903 r. we Lwowie i jako jedyny z synów Wawrzyñca poszed³ w œlady ojca. Zainteresowania przyrodnicze przejawia³ od najm³odszych lat, ale po matu-rze, zdanej w 1922 r. we lwowskim VIII Pañstwowym Gimnazjum im. J. Œniadeckiego, by³ najpierw (w latach 1922–1923) s³uchaczem na Wydziale Chemicznym
Poli-techniki Lwowskiej. Dopiero potem przeniós³ siê na Uni-wersytet Jana Kazimierza (UJK), podejmuj¹c studia graficzne u s³awnego profesora Eugeniusza Romera i geo-logiczne u profesora Wojciecha Rogali. Tytu³ doktora filo-zofii w dziedzinie geografii uzyska³ w 1928 r. na podstawie bardzo wysoko ocenianej rozprawy „Powierzchnia szczy-towa Karpat”, przygoszczy-towanej pod kierunkiem Romera. W trakcie studiów odby³ tak¿e jako stypendysta kilkumie-siêczny kurs kartowania geologicznego w s³ynnej szkole alpejskiej profesora Maurice`a Lugeona na Uniwersytecie w Lozannie (wspólnie z Olg¹ i Zdzis³awem Pazdrami) (Kra-jewski, 1970; Teisseyre B., 1998b).
Mimo uzyskanej asystentury na UJK Henryk Teisseyre zdecydowa³ siê na pracê w przemyœle naftowym i w 1928 r. zosta³ wieloletnim pracownikiem firmy „Pionier”, wkrótce podj¹³ równie¿ wspó³pracê naukow¹ z Pañstwowym Insty-tutem Geologicznym. W 1929 r. o¿eni³ siê ze studentk¹ geo-grafii Juli¹ Sabatowsk¹, córk¹ znanego lekarza balneologa profesora Antoniego Sabatowskiego, ze zwi¹zku tego urodzi-li siê synowie: Juurodzi-liusz i Andrzej Karol (Teisseyre B., 1998b).
Praca Henryka Teisseyre’a w du¿ej mierze polega³a na kartowaniu geologicznym Karpat fliszowych i przygoto-wywaniu ocen i ekspertyz naftowych na potrzeby „Pionie-ra”, pocz¹tkowo pod kierunkiem wytrawnego geologa kar-packiego dr. Stanis³awa Weignera (Krajewski, 1954). Do jego wa¿nych osi¹gniêæ geologicznych nale¿y zaliczyæ roz-poznanie niektórych brze¿nych fa³dów roponoœnych wschod-nich Karpat, jak fa³d Rypnego, oraz budowy zachodniej czêœci Karpat dukielskich (Teisseyre H., 1930, 1932). Naj-istotniejsz¹ prac¹ na temat Karpat jest monografia bu-dowy geologicznej okolic Wêglówki ³¹cznie z roponoœ-nym fa³dem Wêglówki, opracowana na podstawie zdjêcia geologicznego, wykonanego w latach 1943 i 1945 (Teis-seyre H., 1947). Posumowanie swoich pogl¹dów na temat geologii i perspektyw surowcowych przedstawi³ w refera-cie „Przewodnie rysy tektoniki Karpat i mo¿liwoœci rozwo-ju kopalnictwa naftowego w Karpatach i na Przedgórzu” wyg³oszonym w Instytucie Naftowym w Kroœnie w 1945 r. (Teisseyre H., 1946). W opinii profesora Ksi¹¿kiewicza, wyg³oszonej podczas uroczystoœci nadania Henrykowi Teisseyre’owi tytu³u doktora honoris causa Uniwersytetu
Ryc. 4. Henryk Teisseyre w Karpatach, Stary Sambor 1928 r. Ryc. 5. Henryk Teisseyre z ¿on¹ Juli¹ i synami Andrzejem (z lewej) i Juliuszem, w ogrodzie domu we Lwowie, 1941 r.
Wroc³awskiego w 1975 r., wynikaj¹ce z tych prac wnioski stratygraficzne i tektoniczne „wywar³y wielki wp³yw na tok badañ ³añcucha karpackiego” (Teisseyre B., 1998b). Równolegle Teisseyre zajmowa³ siê geologi¹ i geomorfo-logi¹ Podola i Roztocza, a tak¿e osuwiskami w Karpatach i na ich przedgórzu (Jahn, 1977). W 1936 r. habilitowa³ siê na Uniwersytecie Jagielloñskim i jako docent geologii wyk³ada³ tam tektonikê. Po dwóch latach przeniós³ siê na Uniwersytet Jana Kazimierza, gdzie prowadzi³ wyk³ady z tektoniki Alp i jednoczeœnie pracowa³ w naftowej Spó³ce Akcyjnej „Gazolina”.
Uzyskana przez Henryka Teisseyre’a pozycja powa¿-nego geologa karpackiego sprawi³a, ¿e po rozpoczêciu siê w 1939 r. okupacji sowieckiej Lwowa zosta³ ponownie zatrudniony na uniwersytecie (nazwanym wówczas Pañ-stwowym Uniwersytetem Lwowskim) jako wyk³adowca tektoniki porównawczej, a ponadto w przedsiêbiorstwie naftowym „Ukrnieftierazwiedka” jako konsultant nauko-wy. W latach okupacji niemieckiej uniwersytet zamkniêto, a przedsiêbiorstwo przekszta³cono w spó³kê akcyjn¹ A.G. Karpathenöl, w ramach której Teisseyre prowadzi³ prace poszukiwawcze nafty w okolicach Krosna, Biecza i Rozem-barku (Ro¿nowic) (Teisseyre B., 1998b). Po powtórnym zajê-ciu Lwowa przez wojska sowieckie w lipcu 1944 r., nowa w³adza okupacyjna powo³a³a Henryka Teisseyre’a w
stycz-niu 1945 r. na stanowisko profesora geologii na uniwersytecie, oferuj¹c jednoczeœnie pracê w Naftowym Instytucie Przykarpackim Akademii Nauk USRS. Pomoc przysz³a z Krakowa, kie-dy to dziekan Wydzia³u Filozoficznego Uni-wersytetu Jagielloñskiego, profesor Zygmunt Zawirski wezwa³ go do pilnego przybycia do Krakowa w celu podjêcia pracy dydaktycznej (Teisseyre B., 1998b; Gorczyca-Ska³a, 2003). Dzia³o siê to w ramach zorganizowanej na UJ akcji, s³u¿¹cej u³atwieniu pracownikom lwowskich i wileñskich uczelni ich opuszcze-nia i dotarcia do Krakowa lub innych istnie-j¹cych lub tworzonych oœrodków akademic-kich w nowych granicach Polski (Smulikow-ski, 1994). Henryk Teisseyre wraz z ca³¹ rodzin¹ wyjecha³ wkrótce ze Lwowa i roz-pocz¹³ wyk³ady z geologii regionalnej na Uni-wersytecie Jagielloñskim oraz kontynuowa³ prace terenowe w rejonie Wêglówki. Jednak mimo korzystnych warunków pracy z powo-du trudnych warunków mieszkaniowych w przeludnionym wówczas Krakowie jesieni¹ przeniós³ siê do Poznania, na tamtejszy uniwersytet, lecz i tam sytuacja lokalowa nie zachêca³a do pozostania. W koñcu wczesn¹ wiosn¹ 1946 r. dotar³ do Wroc³awia, aby na zaproszenie rektora Uniwersytetu i Politechniki Wroc-³awskiej profesora Stanis³awa Kulczyñskiego zaj¹æ sta-nowisko profesora nadzwyczajnego w Katedrze Geologii Ogólnej Wydzia³u Przyrodniczego na Uniwersytecie i Poli-technice Wroc³awskiej.
Z t¹ chwil¹ sta³ siê Henryk Teisseyre g³ównym organi-zatorem wroc³awskiego oœrodka geologii, studiów geolo-gicznych na Uniwersytecie, wkrótce (1949) te¿ Oddzia³u Dolnoœl¹skiego Pañstwowego Instytutu Geologicznego (pocz¹tkowo pod nazw¹ „Instytutu Dolnoœl¹skiego”, a po-tem „Dolnoœl¹skiej Stacji Terenowej IG”), a w 1955 r. Pracowni Sudeckiej Starych Struktur Zak³adu Nauk Geolo-gicznych PAN (Gorczyca-Ska³a, 2003; Sawicki, 2003; ¯elaŸniewicz, 2003). Przede wszystkim jednak stan¹³ wobec wielkiego wyzwania naukowego, jakim by³o zmierzenie siê z problematyk¹ geologiczn¹ Sudetów, obc¹ jemu, geologo-wi Karpat fliszowych, ale te¿ w ogóle polskiej myœli geolo-gicznej, która kszta³towa³a siê na terenach, gdzie nie na-potykano podobnie wielkiej rozmaitoœci inwentarza ska³ metamorficznych, magmowych i skomplikowanych stos-unków miêdzy nimi i wspó³towarzysz¹cymi im skalnymi seriami osadowymi i wielkiej ró¿norodnoœci przejawów mineralizacji (m.in. kruszcowej).
Profesor Teisseyre zacz¹³ od systematycznego zapoz-nawania siê z budow¹ Sudetów, konfrontuj¹c materia³y niemieckie z w³asnymi obserwacjami terenowymi i wyni-kami badañ petrograficznych, w które wci¹gn¹³ swojego lwowskiego kolegê i przyjaciela, wybitnego petrografa i mineraloga profesora Kazimierza Smulikowskiego (Bor-kowska, 2003). „Ten okres mojej wspó³pracy z Henrykiem Teisseyre na terenie Sudetów (1946–1958) tkwi w mojej pamiêci jako najradoœniejszy w ca³ym moim ¿yciu okres dzia³alnoœci na polu nauki” – wspomina³ Kazimierz Smuli-kowski (1976a), dodaj¹c: „Trudno wymarzyæ sobie lepszego partnera w tej dzia³alnoœci (…) pogodny, weso³y, na³adowany energi¹ twórcz¹ i pomys³owoœci¹, najmilszy towarzysz w terenowych wyprawach i partner w dyskusjach”. Posumowa-nie tego pierwszego, bardzo wa¿nego etapu badañ profesor Teisseyre zawar³ w trzecim tomie „Geologii Regionalnej Ryc. 6. W Górach Bystrzyckich, od lewej: Jan Krasoñ, Juliusz Teisseyre, Ludwik
Wójcik, Kazimierz Smulikowski, Julia Teisseyre, Henryk Teisseyre, Czes³aw Juroszek i Teodor Sztuk, 1952 r.
Ryc. 7. Kazimierz Smulikowski i Henryk Teisseyre w Masywie Œnie¿nika, 1964 r.
Polski” poœwiêconym Sudetom (Teisseyre H. i in., 1957, 1960). W 1963 r. za³o¿y³ i redagowa³ (do koñca ¿ycia) wraz z Kazimierzem Smulikowskim powa¿ne wydawnic-two Geologia Sudetica, przeznaczone g³ównie do publiko-wania wa¿niejszych sudeckich prac doktorskich i habi-litacyjnych. Wróæmy do wypowiedzi Mariana Ksi¹¿kiewi-cza z 1975 r. (Teisseyre B., 1998b): „Obszar Sudetów i ich przedpola by³ terenem prac geologów niemieckich przez wiele lat […] Schematyzm i trzymanie siê autorytatywnie ustalonych pojêæ i pogl¹dów znamionuj¹ niemieck¹ litera-turê Dolnego Œl¹ska. Aby osi¹gn¹æ istotne wyniki w rozpo-znawaniu geologii tego obszaru, trzeba by³o ca³kowicie nowego podejœcia i nowych myœli. To w³aœnie w badaniach geologicznych Sudetów wprowadzi³ prof. Henryk Teissey-re. Ju¿ pierwsze prace przynios³y istotne wyniki. Doty-czy³y one najpierw zagadnieñ stratygraficznych, jako pod-stawowych do rozwi¹zañ zagadnieñ innych. Te badania i zastosowanie takich badañ i metod kartograficznych, jakie wypracowa³y pokolenia geologów polskich w Karpa-tach, a które prof. Teisseyre œwietnie opanowa³, doprowa-dzi³y wkrótce do rewelacyjnych wyników…”
Henryk Teisseyre prowadzi³ badania na terenie ca³ych Sudetów, szczególnie intensywnie w Górach Kaczawskich, depresji Œwiebodzic i metamorfiku Œnie¿nika K³odzkiego i tam te¿ odniós³ najwiêksze sukcesy, wykorzystuj¹c bieg³¹ znajomoœæ tektoniki alpejskiej. Jego odkrycia allochtoni-cznoœci Gór Kaczawskich, czy synorogeniallochtoni-cznoœci depresji Œwiebodzic wesz³y do kanonu wiedzy o rozwoju Sudetów (¯elaŸniewicz, 2003). Najwiêksz¹ zas³ug¹ by³o zastosowanie w kartografii geologicznej analizy strukturalnej (mezo-strukturalnej), s³u¿¹cej rekonstrukcji tektonicznej historii badanych ska³ (Teisseyre H., 1968, 1971). Upowszechnie-nie metod tej analizy wœród uczniów i wspó³pracowników skutkowa³o powstaniem wroc³awskiej szko³y tektoniki i geologii strukturalnej. Osi¹gniêcia tej szko³y znalaz³y uznanie za granic¹. Do Wroc³awia zaczêli przyje¿d¿aæ
geolodzy z Francji, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, a profesor Teisseyre by³ wielokrotnie zapraszany na wyk³ady na uniwersytety w Pary¿u, Caen, Grenoble, Neuchtel, Berlinie i Kopenhadze. Uczestniczy³ w projekcie badañ prekambru w strefach mobilnych w Miêdzynarodowym Programie Korelacji Geologicznych IGCP i w pracach Miêdzynarodowej Asocjacji do Badañ G³êbokich Stref Skorupy Ziemskiej AZOPRO. Wspólnie z profesorem Smulikowskim by³ organizatorem XV Sesji AZOPRO w Sudetach w r. 1973 z udzia³em wielu wybit-nych geologów i petrologów zagraniczwybit-nych (Smulikowski, 1976a; Teisseyre B., 1998b; Wojciechowska, 2003). Trze-ba przypomnieæ, ¿e dzia³o siê to w czasach wci¹¿ ograni-czonych wzglêdami politycznymi kontaktów z zagranic¹.
Henryk Teisseyre jest czêsto wspominany jako znakomi-ty nauczyciel. Sale na jego wyk³adach by³y zawsze wype³nio-ne s³uchaczami, a na zjazdach, konferencjach i odczytach z jego udzia³em wszyscy z wielkim zainteresowaniem cze-kali na uwagi i podsumowanie profesora. By³ autorytetem, wokó³ którego koncentrowa³o siê ¿ycie ca³ego wroc³aw-skiego œrodowiska geologicznego (Gorczyca-Ska³a, 2003). Wychowa³ rzeszê magistrantów i promowa³ 29 doktorów na Uniwersytecie Wroc³awskim, w Pañstwowym Instytucie Geologicznym i Zak³adzie Nauk Geologicznych PAN.
W 1970 r. Henryk Teisseyre zosta³ powo³any na cz³onka rzeczywistego PAN. Jego uczeñ, profesor Woj-ciech Grocholski wspomina³ (Grocholski, 1976): „Stopnie i zaszczyty naukowe uzyskiwa³ jakby mimochodem, nie zabiegaj¹c o nie. Jego pasj¹ ¿yciow¹ by³a geologia i umi-³owanie przyrody”. Cechowa³a go wielka dobroæ, uczciwoœæ i wiara w ludzi, co niektórzy nie zawsze uczciwie wykorzys-tywali (Grocholski, 1976; Teisseyre B., 1998b). Zawsze móg³ liczyæ na wsparcie ze strony swojej ¿ony Julii, która by³a jego dobrym duchem i dba³a o stworzenie jak najlep-szych warunków do pracy naukowej. Bardzo czêsto towa-rzyszy³a mu w wyjazdach w teren, a tak¿e na naukowe konferencje. By³a kobiet¹ bardzo dobrze wykszta³con¹ m.in. muzycznie i biegle w³ada³a kilkoma jêzykami. Oboje kocha-li muzykê.
Profesor Teisseyre zmar³ nagle, podczas pracy w swo-im gabinecie, 29 paŸdziernika 1975 r., niespe³na miesi¹c po odebraniu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Wro-c³awskiego. Mia³ ju¿ spakowany baga¿ na planowany na nastêpny dzieñ wyjazd terenowy w Sudety.
Spoczywa z matk¹ i ¿on¹ na Cmentarzu œw. Wawrzyñca we Wroc³awiu.
Pani dr. Barbarze Teisseyre serdecznie dziêkujê za rozmowy o profesorze Henryku Teisseyrze i o ca³ej Rodzinie, za bardzo ciep³e wspomnienie o Jego ¯onie Julii, a tak¿e za udostêpnienie rodzinnych fotografii. Za pomoc w korzystaniu z archiwalnych materia³ów Muzeum Ziem PAN w Warszawie sk³adam podziêko-wanie Pani dr Agnieszce Pietrzak. Profesorowi Markowi Narkie-wiczowi winien jestem wdziêcznoœæ za inspiruj¹ce dyskusje o polskiej geologii i uwagi na temat tekstu artyku³u.
LITERATURA
BAJER M. 2013 – Pary¿–Lwów–Warszawa–Wroc³aw / Teisseyre’owie. [W:] Rody uczone. Kreski do szkicu. Wyd. Nauk. Uniw. im. M. Kopernika, War-szawa–Toruñ: 467–475.
BIEDA F. 1948 – Historia paleontologii w Polsce. PAU Historia nauki polskiej w monografiach, X, Kraków, s. 37.
BORKOWSKA M. 2003 – Wspó³praca naukowa Profesora Henryka Teisseyre`a z Profesorem Kazimierzem Smulikowskim i jego uczniami. Prz. Geol., 51 (10): 886–889.
DADLEZ R. & JAROSZEWSKI W. 1994 – Tektonika. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, s. 743.
Ryc. 8. W Górach Kaczawskich podczas XL Zjazdu PTG w Zgo-rzelcu, od prawej: Henryk Teisseyre, Jerzy Milewicz, Leszek Sawicki, NN, NN, 1967 r.
GORCZYCA-SKA£A J. 2003 – Profesor dr hab. Henryk Teisseyre jako dydaktyk. Prz. Geol., 51 (10): 891–893.
GRANICZNY M., KACPRZAK J., URBAN H. & WO£KOWICZ S. 2007 – Atlas Geologiczny Galicyi- pierwsza edycja map geologicz-nych ziem polskich. Prz. Geol., 55 (5): 368–372.
GROCHOLSKI W. 1976 – Henryk Teisseyre 1903–1975. Rocz. Pol. Tow. Geol., XLVI (4): 579–584.
JAHN A. 1977 – Henryk Teisseyre, 1903–1975 (wspomnienie). Acta Universitatis Wratislaviensis, 378. Pr. Geol.-Miner. VI: 2–14. JAHN A. 1993 – Andrzej Karol Teisseyre (11.XI.1938–30.XI.1991). Geol. Sudetica, 27 (1–2): 13–19.
KOWALCZUK J. 2005 – Doktorat Honoris Causa AGH dla prof. dr. hab. Romana Teisseyre z Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, http://www.biuletyn.agh.edu.pl/archiwum_bip/_2005/_137/05_137.html. KRAJEWSKI S. 1954 – Henryk Teisseyre. Prz. Geol., 2 (7): 291–292. KRAJEWSKI S. 1970 – Notatka o Polakach studiuj¹cych w Szwajcarii nauki geologiczne w latach 1897–1930. Pr. Muz. Ziemi, 15 cz. I: 21–32. KSI¥¯KIEWICZ M. 1972 – Karpaty. [W:] Budowa geologiczna Polski. T. 4. Tektonika. Cz. 3, Wyd.Geol., Warszawa, s. 228.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1979 – Geologia dynamiczna. Wyd. 5. Wyd. Geol., Warszawa, s. 708.
MIERZEJEWSKI M. P. 1993 – Juliusz Henryk Teisseyre geolog i pe-trograf (3.VI.1933–24.II.1991). Geol. Sudetica, 27 (1–2): 5–12. MOROZEWICZ J. 1924 – Kronika Instytutu (od maja do koñca 1923 r.) Spraw. Pol. Inst. Geol., II (3–4): 562–572.
MRAZEC L. 1935- O diapiryzmie. [W:] Karpaty i przedgórze. III. Karpacki Instytut Geologiczno-Naftowy, Warszawa-Borys³aw-Lwów: 1-20.
MRAZEC L. & TEISSEYRE W. 1902- Aper¸u g¾ologique des forma-tions salifÀres et des gisements de sel en Roumanie. Moniteur interÃt p¾trolifÀres Roumains, 43-47, 49-51, s. 55.
NOWAK J. 1934- O zarzutach Teisseyrego. Kosmos, 59: 291-302. PAZDRO Z. 1950- Wawrzyniec Teisseyre 1860–1939. Rocz. Pol. Tow. Geol., XIX ( 1): 273-281.
PAZDRO Z. 1960- Wawrzyniec Teisseyre 1860–1939. Prz. Geol., 8 (12): 638-640.
SAWICKI L. 2003 Wspomnienie o Profesorze Henryku Teisseyrze -za³o¿ycielu Dolnoœl¹skiego Oddzia³u Pañstwowego Instytutu Geolo-gicznego. Prz. Geol., 51 (10): 895-900.
SEYFERT C. K. 1987- The Encyclopedia of Structural Geology and Plate Tectonics. Vol. X. Encyclopedia of Earth Sciences. Van Nostrand Reinhold Comp., New York, s. 876.
Sk³ad Uniwersytetu w roku akademickim 1915/1916. C.k. Uniwersytet im. Cesarza Franciszka I we Lwowie. Lwów 1916, s. 60.
Sk³ad Uniwersytetu w roku akademickim 1916/1917. C.k. Uniwersytet im. Cesarza Franciszka I we Lwowie. Lwów 1917, s. 66.
SKOCZYLAS J. 1985 – Rozwój poznania budowy geologicznej Polski w latach 1918–1939. PAN Inst. Hist. Nauki, Oœwiaty i Techniki. Zak³. Nar. im. Ossoliñskich, Wroc³aw–Warszawa–Kraków, s. 264.
SMULIKOWSKI K. 1976a – Wspomnienie o Henryku Teisseyre. Geol. Sudetica XI (1): 1–3.
SMULIKOWSKI K. 1976b – Wspomnienie poœmiertne o profesorze Henryku Teisseyrze. Prz. Geol., XXIV (4): 173–174.
SMULIKOWSKI K. 1994 – Droga po kamieniach. Wspomnienia. War-szawa, s. 396.
TEISSEYRE B. 1998a – Uwagi o ¿yciu Wawrzyñca Teisseyre’a z oka-zji jubileuszu 150-lecia Politechniki Lwowskiej. Acta Univ. Wratisl., 2004. Pr. Geol.-Miner. LXIV: 11–46.
TEISSEYRE B. 1998b – Wspomnienie o Profesorze Henryku Teissey-re z okazji 50-lecia polskiej eksploracji geologicznej Sudetów. Acta Universitatis Wratislaviensis, 2051. Pr. Geol.-Miner. LXVII: 5–17. TEISSEYRE B. 2003 – Osobowoœæ Profesora Henryka Teisseyre’a a œrodowisko, w którym wyrós³. Prz. Geol., 51 (10): 884–886. TEISSEYRE H. 1928 – Powierzchnia szczytowa Karpat. Prace Geogr. 10: 67–102.
TEISSEYRE H. 1930 – Budowa geologiczna fa³du Rypnego miêdzy Jasieniem a Dubszar¹ oraz kopalnie oleju skalnego w Rypnem i S³obo-dzie Dubeñskiej. Spraw. Pol. Inst. Geol., 5: 565–591.
TEISSEYRE H. 1932 – Zarys budowy geologicznej Karpat Dukiel-skich. Spraw. Pol. Inst. Geol., 7 (2): 319–336.
TEISSEYRE H. 1946 – Przewodnie rysy tektoniki Karpat i mo¿liwoœci rozwoju polskiego kopalnictwa naftowego w Karpatach i na Przed-górzu. Nafta, II: 7–10.
TEISSEYRE H. 1947 – Budowa geologiczna okolic Wêglówki. Nafta, III: 146–149, 185–190, 220–224, 258–261.
TEISSEYRE H. 1968 – Serie metamorficzne Sudetów. Uwagi o straty-grafii, nastêpstwie i wieku deformacji oraz metodach badawczych. Geol. Sudet., IV: 7–45.
TEISSEYRE H. 1971 – Zagadnienie analizy strukturalnej w Sudetach, jej cele i metodyka. Rocz. Pol. Tow. Geol., XLI (1): 93–118.
TEISSEYRE H., SMULIKOWSKI K. & OBERC J. 1957 – Sudety. T. III, z. 1. Utwory przedtrzeciorzêdowe. Regionaln geologia Polski. PWN, Kraków: 1–300.
TEISSEYRE H., SMULIKOWSKI K. & JAHN A. 1960 – Sudety. T. III, z. 2. Utwory trzeciorzêdowe i czwartorzêdowe oraz pogl¹d na rozwój budowy geologicznej Sudetów. PWN, Kraków: 301–438. TEISSEYRE R. & TEISSEYRE B. 2002 – Wawrzyniec Karol de Teis-seyre: A Pioneer in the Study of „Cryptotectonics”. Eos, 83 (47): 541–556.
TEISSEYRE W. 1883 – Ein Beitrag zur Kennits der Cephalopodenfau-na der OrCephalopodenfau-natenthone in Gouvernement Rj¬san (Russland). Sitzb. Der B. Akad. Der Wissensch. J. Abth. Juli-Heft, zeit. LXXXVIII: 538–628. TEISSEYRE W. 1884a – Der Podolische Hògelzug der Miodobory als ein sarmatisches Bryozoenriff. Jb. Geol. Reichsanst. Bd. 34: 299–312. TEISSEYRE W. 1884b – O budowie geologicznej okolicy Tarnopola i Zbara¿a, wiadomoœæ tymczasowa. Spraw. Kom. Fizjogr. AU, 18: 2–16. TEISSEYRE W. 1889 –¥eber die systematische Bedeutung der sog. Parabeln der Perisphinctes. Neues J. Min. Geol. Pal¬ont., bl. VII: 570–643.
TEISSEYRE W. 1893 – Ca³okszta³t p³yty paleozoicznej Podola gali-cyjskiego. Kosmos, 18: 319–326.
TEISSEYRE W. 1903 – Der pal¬ozoische Horst von Podolien und die ihn umgebenden Senkungsfelder. Beitr. Z. Pal¬ontol. U. Geol. ster. Ung. U. Orients. Bd. XV: 101–123.
TEISSEYRE W. 1907 – Beitr¬ge zur neogenen Molluskenfauna Rum¬niens: mit besonderer Beròcksichtingung der ErdØlgebiete der Subkarpaten. A. Inst. Geol. al Romniei. Bd. I, 2: 217–261. TEISSEYRE W. 1913 – Vorl¬ufige Mitteilung òber einige neue und wenig bekannte Unionen-Arten aus dem Plioc¬n Rum¬niens. Comp-te-Rendus des S¾ances Inst. Geol. Roum., II: 7
TEISSEYRE W. 1918 – Uwagi o potrzebach geologji polskiej. Nauka Polska, 1: 151–154.
TEISSEYRE W. 1921a – O stosunku wewnêtrznych brzegów zapadlin przedkarpackich do krawêdzi fliszu karpackiego. Spraw. Pol. Inst. Geol., I (2 i 3): 103–138.
TEISSEYRE W. 1921b – Zarys tektoniki porównawczej Podkarpacia. Kosmos, 46: 242–474.
TEISSEYRE W. 1923 – O potrzebie zbadania zapadliska przedkarpac-kiego próbnemi wierceniami g³êbokiemi. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 5: 20–24.
TEISSEYRE W. 1934 – O potrzebie racjonalnej organizacji sprawoz-dawczej w zakresie geologji Polski. Ze spraw organizacyjnych nauki polskiej. Cz. II. Kosmos 59: 170–195.
Ze spraw organizacyjnych nauki polskiej. Kosmos, 49 (1924): 308–317 WOJCIECHOWSKA I. 2003 – Profesor Henryk Teisseyre – pocz¹tki polskich badañ geologicznych w Sudetach – w 100-n¹ rocznicê urodzin. [W:] Ciê¿kowski A., Wojewoda J. & ¯elaŸniewicz A. (red.) – Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzêdu. Wyd. WIND, Wroc³aw, 1–5.
ZNOSKO J. 1969 – Geologia Kujaw i wschodniej Wielkopolski. Przew. XLI Zjazdu Pol. Tow. Geol., Konin 21–23.8.1969. Wyd. Inst. Geol., Warszawa: 5–48.
ZNOSKO J. 1970 – Rozwa¿ania nad istot¹ i nazewnictwem platform. Kwart. Geol., 14 (2): 245–258.
ZNOSKO J. 1971 – Rozwój pogl¹dów na tektonikê obszaru Polski. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41 (1): 75–92.
ZNOSKO J. 1979 – Teisseyre-Tornquist tectonic zone: some interpreta-tive implications of recent geological and geophysical investigations. Acta Geol. Pol., 29 (4): 365–382.
¯ELANIEWICZ A. 2003 – Profesor Henryk Teisseyre – kierownik pracowni i zak³adu Polskiej Akademii Nauk we Wroc³awiu. Prz. Geol., 51 (10): 901.
Praca wp³ynê³a do redakcji 16.12.2014 r. Akceptowano do druku 17.12.2014 r.
Ryc. 9. Wawrzyniec Teisseyre z rodzin¹ w 1908 r. Na pierwszym planie ¿ona Janina z synami, od prawej: Stanis³aw, Jerzy, Henryk, Kazimierz. Z ty³u Wawrzyniec z siostr¹ Mari¹
Ryc. 12. Henryk Teisseyre z synem Andrzejem w Górach Wa³-brzyskich, 1947 r.
Ryc. 13. Polsko-czeska konferencja terenowa w Miêdzygórzu w 1958 r. Od prawej: Henryk Teisseyre, Kazimierz Smulikowski i Josef Chaloupsky, NN
Ryc. 10. Wawrzyniec Teisseyre z synem Henrykiem, Poronin 1913 r.
Ryc. 11. Wawrzyniec i Janina Teisseyre’owie z synow¹ Juli¹ i wnu-kiem Juliuszem, Felsztyn 1937 r.
Ryc. 14. Henryk Teisseyre w domowym gabinecie, Wroc³aw 1964 r. Wszystkie fot. z arch. rodzinnego Teisseyre’ów
