WYDARZENIA Wystawa: „Blask kamieni. Okazy mineralogiczne i kamienie ozdobne w sztuce” – Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, 17.04–30.08.2015

Wystawa: „Blask kamieni. Okazy mineralogiczne i kamienie ozdobne w sztuce” –

Muzeum ¯up Krakowskich Wieliczka, 17.04–30.08.2015

Wystawa „Blask kamieni. Okazy mineralogiczne i ka-mienie ozdobne w sztuce” zorganizowana przez Muzeum ¯up Krakowskich Wieliczka pokazuje najcenniejsze mine-ra³y, ska³y oraz kamienie pochodzenia organicznego (per³y, korale, bursztyn). Tak cenione dziœ diamenty, szmaragdy, rubiny czy szafiry nie zawsze by³y uwa¿ane za kamienie najszlachetniejsze. Staro¿ytnoœæ preferowa³a turkusy, lapis lazuli, ametysty, jaspisy i karneole, Chiny i prekolumbijski Meksyk – jadeit; Rzym – szafiry i szmaragdy.

W przesz³oœci kamienie by³y cenione nie tylko za piêk-no barw i blask, ale tak¿e przez wiarê w ich szczególny wp³yw – mia³y mieæ moc magiczn¹ i uzdrowicielsk¹ (dla-tego na przyk³ad w pasie rycerskim z XVI w. mo¿na zoba-czyæ czerwony krwawnik – ulubiony amulet wojowników).

Sk³adane by³y w ofierze religijnej oraz wype³nia³y skarbce i zdobi³y insygnia w³adzy monarchów. Uosabia³y bogac-two i w³adzê, budzi³y zachwyt i po¿¹danie. Poniewa¿ od zawsze fascynowa³y ludzi wszystkich kultur, wystawa pre-zentuje sposoby ich wykorzystania od czasów najdawniej-szych, poprzez obiekty archeologiczne, zabytki sztuki, bi¿uterii i rzemios³a artystycznego z ró¿nych epok (akceso-ria stroju, broni, paramenty liturgiczne, drogocenne szka-tu³ki, zegary, itp).

Wyroby kamienne pozostaj¹ najtrwalszymi œwiadkami przesz³oœci. Prawdopodobnie najwczeœniej zwrócono uwa-gê na wytrzyma³oœæ kamieni, ale z pewnoœci¹ dostrzegano tak¿e piêkno materia³u ju¿ w narzêdziach z epoki kamiennej (obsydianowe i krzemienne s¹ pokazywane na wystawie).

443

Przegl¹d Geologiczny, vol. 63, nr 8, 2015

WYDARZENIA

Ryc. 2. Solniczka, zbiory Muzeum ¯up Krakowskich Wieliczka Ryc. 3. Krzy¿ relikwiarzowy, Nysa 1652 r., Parafia œw. Jakuba w Nysie Ryc. 1. Fragment krzy¿a relikwiarzowego, Nysa 1652 r., Parafia œw. Jakuba w Nysie (patrz ryc. 3)

Ryc. 4. Brosza z kameami, koniec XVIII w., Salon Antyków Kolekcjoner, Nowy S¹cz

Ryc. 5. Zawieszenie, XVIII w., Salon Antyków Kolekcjoner, Nowy S¹cz

Staro¿ytne cywilizacje wykorzystywa³y kamieñ do celów zdobniczych na du¿¹ skalê: w ozdobach, rzeŸbach i przed-miotach u¿ytkowych. Egipcjanie do perfekcji opanowali sztukê obróbki najtwardszych nawet ska³. U¿ywali m.in. bazaltu i granitu, w którym wyrzeŸbiono prezentowan¹ na wystawie figurkê klêcz¹cego mê¿czyzny (XXVI dynastia, ok. 650–600 p.n.e.). Surowcem szczególnie czêsto stoso-wanym, zarówno ze wzglêdu na walory estetyczne, jak i ³atwiejsz¹ obróbkê, by³ tzw. alabaster egipski (trawertyn). Egipskie naczynia z okresu Nowego Pañstwa pozwalaj¹ dostrzec jak umiejêtnie wykorzystywano jego wstêgowe uwarstwienia, a w przypadku cienkich, wypolerowanych œcianek tak¿e niezwyk³e walory przenikaj¹cego œwiat³a. Do najstarszych eksponowanych zabytków zaliczaj¹ siê unika-towe wrêcz w polskich zbiorach pieczêcie cylindryczne (Mezopotamia, ok. 2500–2200 r. p.n.e., V–IV w. p.n.e). Wykonane z lapis lazuli, jaspisu i serpentynitu, z dekoracj¹ ryt¹ na ich powierzchni, pozwala³y na odtwarzanie w pla-stycznym materiale (np. glinie) ca³ych fryzów

dekoracyj-nych ze scenami walk ze zwierzêtami, babiloñskiego kap³ana i bóstw. Na wystawie nie brak tak¿e póŸniejszych gemm oraz t³oków pieczêtnych z kamieniami jubilerskimi, m.in. w formie breloków i sygnetów.

Ekspozycja stwarza niecodzienn¹ okazjê do porównania form bi¿uterii, poczynaj¹c od tych pochodz¹cych z wykopa-lisk (kolia z bursztynu – wczesna epoka br¹zu, zdobione granatami ozdoby merowiñskie z Montedur we Francji) przez kameryzowane klejnoty z XVIII i XIX w. po bi¿uteriê w stylistyce art déco z lat 20. XX w. Urok kamieni szlachet-nych pozwalaj¹ dostrzec malarskie przedstawienia ikono-graficzne (XVI–XIX w.). Liczne portrety przypominaj¹ czasy, kiedy olœniewaj¹cy przepychem i blaskiem klejnotów strój zdradza³ wysoki status spo³eczny. Suknia Marii Medy-cejskiej na jej œlub z Henrykiem Nawarskim w 1600 r. by³a wyhaftowana 32 tysi¹cami pere³ i 3 tysi¹cami diamentów co sprawia³o, ¿e trzeba by³o podtrzymywaæ now¹ królow¹, by nie upada³a pod jej ciê¿arem...

Wystawê zorganizowano wspólnie z Muzeum Minera-logicznym Uniwersytetu Wroc³awskiego, które u¿yczy³o du¿y zespó³ okazów gemmologicznych. Pokazano ponad 300 obiektów z kolekcji licznych innych instytucji muzeal-nych i naukowych (m.in. Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagielloñskiego, Muzeum Uniwersytetu Jagielloñskiego, Muzeów Narodowych w Krakowie i Wroc³awiu, Zamku Królewskiego na Wawelu), jak równie¿ zbiorów koœciel-nych i prywatkoœciel-nych.

Ekspozycjê mo¿na zwiedzaæ w Zamku ¯upnym w Wieliczce (ul. Zamkowa 8) jeszcze do 30.08.2015 r.

Klementyna Ochniak-Dudek

www.muzeum.wieliczka.pl

444

Przegl¹d Geologiczny, vol. 63, nr 8, 2015

Ryc. 8. Figurka Cao Guojiu pod drzewem sosny, Chiny, koniec XVIII w., Muzeum Geologiczne ING UJ

Ryc. 9. Kielichy. Wiedeñ, 1 po³owa XVIII w.

Ryc. 10. Bi¿uteria art déco, lata 20. XX w., kolekcja Adama Leja Ryc. 6. Szkatu³ka agatowa, Francja XIX w., kolekcja Adama Leja

Ryc. 7. Krzy¿, Siedmiogród, XVIII w., Salon Antyków Kolekcjo -ner, Nowy S¹cz