"Realizm mieszczański a realizm
socjalistyczny", Juliusz Starzyński,
„Materiały do studiów i dyskusji z
zakresu teorii i historii sztuki, krytyki
artystycznej oraz metodologii badań
nad sztuką”, R. I, 1950 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 4/1-2 (12-13), 107-108
i su lech o w sk ieg o n a 1 le prob lem u M i strza z G o ściszo w ic (str. 233—255, il. 11). A u tor p rzep row ad za w ery fik a cję a try b u - cji ołtarza k a lisk ieg o i su lech o w sk ieg o . p och od zących z p racow n i M istrza z G o ściszow ic. M iędzy jeg o p racow nią, a pra c o w n ią M ich ała W olgem u ta w N o ry m berdze is tn ie ją bezp ośred n ie, sta łe i lic z n e z w ią zk i. O ne jed y n e tłu m aczą cech y n id erla n d zk ie w id o czn e w w y m ien io n y ch p olip tyk ach .
S c h u s t e r o w a A n n a, N iezn an y obraz Jan a M assy sa: „W enus“ w zb io rach P u sło w sk ic h w K rak ow ie (str. 256— 261, il. 61. — O braz p o w sta ł ok. r. 1560 i jest n a jw cześn iejszy m z cy k lu liryków ero ty czn y ch M assysa.
W i l i ń s k i S ta n isła w , W ielk op olsk i p ortret tru m ien n y (str. 262— 294, il. 60). B azę stu d iu m sta n o w iła k o lek cja 25 p or tretó w z X V II i X V III w., w y sta w io n a w P ozn an iu w M uzeum N arod ow ym w 1948 r. i u zu p ełn ion a p ortretam i za ch o w a n y m i w k ościołach pozn ań sk ich . B ad an ia nad g en ezą i zw y cza jem p ortre tó w tru m ien n y ch w y k a za ły , że są one k on ty n u a cją e p ita fió w śred n io w ieczn y ch zm o d y fik o w a n y ch i z la icy zo w a n y c h w X V I w . S ą w y tw o rem o b yczajow ości X V II i X V III w . w P o lsce i zn ajd u ją sw e u za sa d n ien ie w atm osferze szlach eck ich ob ch od ów p o grzeb ow ych , będ ąc z ja w i sk iem ty p o w y m dla k u ltu ry polsk iej w y n ik ły m z sw o iste g o snobizm u na tle g e n ea lo g iczn y m i p rzyw iązan ia do trad, nar. P rod u k cja ich jest w zasad zie an o n im ow a, m ają w a rto ść n ie ty lk o dla h i storii sztu k i, a le i dla h isto rii ku ltu ry, ik o n o g ra fii i antropologii.
R e w s k i Z b ign iew , P o lsk i stolarz dekorator :i X V III w. i jego k lie n te la str. 312— 324, il. 6). — A u tor o m aw ia dw a w zorn ik i au gsb u rsk ie grafik i d ek o racyjn ej z k oń ca X V II w . i p ierw szej p o ło w y X V III w . oraz ich zw iązek z o łta rzam i w Rad d ęcin ie (w oj. lu b elsk ie).
S a w i c k a S ta n isła w a H., R ysu n k i J ózefa W alla w zb iorach G abinetu R y cin S ta n isła w a A u g u sta (str. 325— 339, il 7). — W all J ó z e f (1754— 1798) stu d io w a ł n a jp ;e r w u B a ccia relleg o , p otem u N o r- b lin a, pod k tó reg o w p ły w e m pozostaje. A utorka p u b lik u je 6 r y su n k ó w p o ch o d zących z w c z e sn e g o ok resu arty sty (1771— 1778) i p r zed sta w ia ją cy ch scen y h isto ry czn e m a ją c e dużą w artość a r ty s ty czną i d o k u m en ta rn ą (P orw an ie S ta n i sła w a A u g u sta w r. 1771, P rzy się g a M a gistratu W a rsza w sk ieg o S ta n isła w o w i A u g u sto w i w r. 1764, S ejm ik w k o śc ie le w r. 1776, O d p u st na B iela n a ch 1776. Z a b aw a lu d o w a na B iela n a ch 1777, P ik n ik w parku 1778).
W i l i ń s k i S ta n isła w , S p raw ozd a n ie z in w en ta ry za cji za b y tk ó w sztu k i p o w ia tu św ieb o d ziń sk ieg o (str. 340— 357, il. 14).
H o r n u n g Z b ign iew , K ościół dre w n ia n y w K om borni (str. 358— 367, il. 11). K ościół rozebrano w r. 1932, p o w sta ł z a p ew n e z pocz. X V II w ., łączy się z m a ło p o lsk ą grupą d rew n ia n y ch k o ściółk ów na P odkarpaciu.
S a w i c k a S ta n isła w a , G ab in et R y cin B ib lio tek i U n iw ersy teck iej w W ar sz a w ie w la ta ch 1939— 1949 (str. 392— 397). A utorka — zasłu żon a k iero w n iczk a G a b in etu —■ om aw ia tragiczn e lo sy tego b ezcen n ego zbioru w czasie w o jn y i o k u p acji, bezgran iczną o fiarn ość jeg o pra cow n ik ów , a k cji ratow n iczej oraz w y n i k i rew in d y k a cji i stan obecny.
T a z b i r Janusz, M oda n a ch iń sz- czyzn ę w P o lsc e X V III w . (str. 382— 392). A rty sty czn a i litera ck a m oda n a ch iń sz- czyzn ę przyszła do P o lsk i z Z achodu, łą cząc się z w p ły w e m k u ltu ry fran cu sk iej od k ońca X V II w . A u tor k o lejn o om aw ia obraz C hin w ów czesn ej litera tu rze, m o dę n a ch. w litera tu rze, urząd zan ie p ok o jó w i g a b in etó w ch iń sk ich przez p an u ją cych, ch iń szczy zn ę n a d w orach m agn a tó w i zam ożnej szlach ty oraz w zory ch iń sk ie n a p o rcela n ie i fajansach.
N adto z eszy t zaw iera n a stęp u ją ce re cenzje:
C istercien sia (A. G ieysztor), B. A. R y b ak ów , R em esło drew n ej R usi. M oskw a 1948 (St. H erbst), Jiri Carek, R om ańska
P raha, 1947 (Z. Ś w iech o w sk i), A rnim T u u lse. D ie B urgen in E stland und L ett land, 1942 (St. H erbst); ponadto w n u m e rze zn ajd u jem y k ron ik ę n au k ow ą oraz n otatk i n a u k o w e (E. Ł op acm sk i, S p u ści zna Jan a Jerzego P lerscha).
M A TE R IA Ł Y DO ST U D IÓ W I D Y S K U S JI Z Z A K R E SU TEO RII I HISTORII SZ TU K I, K R Y TY K I A R T Y ST Y C Z N E J ORAZ M ETO DO LOG II B A D A N N A D SZ T U K Ą R. I, 1950.
S t a r z y ń s k i Ju liu sz, R ealizm m ieszcza ń sk i a realizm so cja listy czn y (z. 1, str. 27—50). — A utor om aw ia obecną sy tu a cję m a la rstw a p o lsk ieg o i przełom jak i się w nim dokonał w la ta ch 1948— 1949, stw ierd zając, że 1) „tw órcza i od k ryw cza m etod a realizm u so cja listy czn e go została p rzyjęta jak o p o d staw ow a m e toda sztuki p o lsk iej...“, 2) że „form alizm i naturalizm rysu ją się jako d w ie w rogie p ostaw y, w jed n a k o w y m stop n iu n ieb ez- p 'eczn e d la d alszego rozw oju sztu k i p o l skiej. M usim y zatem poprzez b e zw zg lęd ną k ry ty k ę id eologiczn ą dotrzeć do ob
n a żen ia filo zo ficzn y ch p od staw św ia to p o glądu, który w g łó w n ej m ierze b ył źró d łem form alizm u jak i im p resjo n isty cz nego n atu ralizm u . M usim y p rzean alizo w a ć całość dorobku h istorii sztuki tak p o w szech n ej jak i p o lsk iej celem w y d o b y cia b lisk ic h nam sta n o w isk i o k reśle n ia p u n k tu h istoryczn ego, do k tórego za m ierzam y n a w ią z y w a ć “. R ola k rytyk i arty sty czn ej je s t tu d on iosła, k ry ty k i ty pu p o stu la ty w n eg o , dającej m ożność k ie r o w a n ia i w p ew n y m sen sie p lan ow an ia p rzeja w ó w tw órczych w d zied zin ie sztu ki. K rytyk a m a w a lc z y ć o jed n olitość k r y te r ió w ,.Zasada p rym atu treści jest tą p o d sta w o w ą zasadą, na której m u si m y bazow ać, z której m u sim y w y p ro w a dzać w sz y stk ie w ą tk i n aszych badań i rozw ażań. W m y ś l słó w L en in a b ę d ziem y się starali n a w ią z y w a ć do tych n u rtó w k u ltu ry okresu k a p ita listy czn eg o , w k tórych m ieściły się g łó w n e zadatki rozw oju m ającego poprzez szereg etapów d op row ad zić do zasad n iczych re w o lu c y j n y ch przem ian , k tóre już bezpośrednio w y ty c z y ły drogę h isto ry czn ą naszej epo k i“. A u tor o m a w ’a k o lejn o h istoryczn e p rzesła n k i realizm u , n asz stosu n ek do re alizm u m ieszcza ń sk ieg o X IX w ., realizm i h a sło „sztuka d la sztu k i“, estety zm ja k o w sp ó ln e źródło form alizm u i n a tu ra lizm u , dochodząc do w n io sk ó w , że „treść sp ołeczn a naszej epoki, sta w ia ją c przed sztu k ą n o w e zadania — dom aga się ró w n ież n o w y c h środków w y ra zu “.
P o r ę b s k i M ieczy sła w , D w a pro gram y (str. 51— 78). — J e st to p ierw sza próba m etod yczn ego, n a u k o w eg o opraco w a n ia zagad n ień p la sty k i polsk iej d w u d ziesto lec ia m ięd zy w o jen n eg o . A utor c e l- n :e i lap id arn ie p o słu g u je się trafn ym i cy ta ta m i, ch arak teryzu je g łó w n e k ieru n ki w m a la r stw ie p o lsk im tego okresu, tj. form izm i abstrakcjonizm . Jednem u i d ru giem u „obca b yła ja k a k o lw iek pro b lem a ty k a treściow a, in w en cja ich spro w a d za ła się g łó w n ie do in w en cji fo rm a l n ej, a d zieło sztuki sta w a ło się w ich p rzek on an iu czystą form ą, p od legającą w y łą c z n ie im m a n en tn y m praw om k o n w en cjo n a ln ej kom p ozycji p la sty c z n e j“. R ezu lta tem ob yd w u b y ł form alizm .
S t a r z y ń s k i Ju liu sz, O n au k o w o - k ry ty czn ej in terp retacji d zieła sztuki (zesz. 2, str. 7— 31). — W toczącej się w a l ce o n o w e ob licze św ia ta , o n o w e ob licze so cja listy czn ej k u ltu ry i sztu k i — p ra w i d ło w e o k reślen ie zasad m etod ologicznych w b ad an iach nad sztuką, jej historią i te orią, je s t zadaniem niezm iern ej w a g i z w ła sz c z a , że ciągle jeszcze u trzym u ją się na tym polu liczn e d eform acje id e a li sty czn eg o sk rzy w ien ia oraz szk od liw y
108
prak tycyzm u ch y la n ia się od in terp reta cji i w a rto ścio w a n ia . A u tor d aje krótki p rzegląd sto so w a n y ch d otych czas m etod w badaniach nad sztuką oraz u sta la p rze sła n k i n au k ow ej m eto d y h isto rii i k ry ty k i sztu k i w oparciu o k la sy k ó w m ark sizm u. „N aukow y św ia to p o g lą d m a teria lizm u d ia le k ty c z n e g o i h isto ry czn eg o o t- w .era... p ełn e m o żliw o ści p ra w id ło w eg o w iązan ia m etod y h .storyczn o - op isow ej i in terp reta cję oraz b u d ow anie p o jęcio w ych u ogóln ień w op arciu o n a u k o w o od k ryte p raw a h istoryczn ego rozw oju lu d zk ości“. A utor zaznacza, że czek a n a s „ogrom na praca p rzen iesien ia założeń id eo lo g iczn y ch i m eto d o lo g iczn y ch m a rk - sizm u -len in izm u na ca ło k szta łt m a teria łu h istoryczn ego oraz na z ja w isk a tw ó r czości a rty sty czn ej“. „W ytłu m aczyć d zie ło sztuki w jego h istoryczn ym k o n ta k cie jako rezu ltat toczącej się w a lk i n o w eg o ze starym w d anym ściśle o k reślo n y m m iejscu i czasie oto p o d sta w o w e zad an ie zarów no h isto ry k a ja k i k r y ty k a “. W ska zaw szy na d w a zasad n icze m o m en ty n a ukow ej m etod y badań sztuki (od b ijan ie się p raw h istoryczn ej k on ieczn ości w d ziele sztu k i i m om en t osob ow ości a rty sty) autor p rzechodzi do om ów ien ia g łó w nych cech , k tóre w in n y ch a ra k tery zo w a ć p ra w id ło w ą m etod ę n a u k o w eg o badania sztuki: a) śc iśle h isto ry czn y ch arak ter naukow ej m etod y badań sztuki, b) d ia lek ty czn e p o jm o w a n ie rozw oju i p rze m ian sztuki, c) zasada k la so w o ści i par tyjn ości. d) zasada p rym atu treści. S tw ierd za, że n a jw a żn iejszy m zad an iem h istoryk a i k rytyk a sztu k i jest ro zszy fro w a n ie isto tn e treści i ten d en cji k la so w ej każdego d zieła sztu k i, a w ła śc iw y m pro b lem em n au k ow ej h isto rii sztu k i je s t „w idziana, p rzed staw ion a i zin terp reto w an a w k on k retn ych d ziełach sztuki, osob ow ościach tw ó rcó w oraz ich h is to ryczn ych zw ią zk a ch — historia realizm u jako artystyczn ego od p ow ied n ik a n au k o w e g o m a teria listy czn eg o pogląd u n a św ia t w jeg o w a lc e z- rozm aitym i fo rm a m i św ia to p o g lą d u id e a listy c z n e g o “.
S t a r z y ń s k i Juliusz. S p ołeczn a funkcja sztuki w ś w ie tle h isto rii (zesz.
3—4, str. 7— 47). „Sztuka je s t z ja w isk ie m społecznym . K ażde d zieło sztuki je s t o d biciem rzeczy w isto ści h istoryczn ej czasu i jej środ ow isk a sp ołeczn ego“. „Z arów no treść od b ijająca rzeczy w isto ść jak i for m a (w ew n ętrzn a struktura i k sz ta łt z e w n ętrzn y) — sk ład ające się na organ icz ną jed n ość d zieła sztuki — sta n o w ią sw o isty w y k ła d n ik sił n u rtu jących n a d b u d ow ę id eo lo g iczn ą danego sp o łeczeń stw a, a jed n o cześn ie są zw ią za n e i u za leżn ion e od ek on om iczn o-sp ołeczn ej bazy
