• Nie Znaleziono Wyników

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie i leczenie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie i leczenie"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie

i leczenie

Multiple sclerosis in children: clinical symptoms diagnosis, differential diagnostics and

treatment

Adrianna Wilczek

Specjalistyczny Gabinet Neurologii Dziecięcej, Wrocław

STRESZCZENIE

Stwardnienie rozsiane (SM) u dzieci jest w ostatnich latach coraz lepiej poznane w aspekcie epidemiologii i objawów kli-nicznych. Kliniczna manifestacja SM u dzieci jest różnorodna. Początek jednoobjawowy (CIS), powyżej 10 roku życia, wystę-puje w 53% przypadków i u 52% tej grupy dotyczy zapalenia nerwu wzrokowego. U większości dzieci występuje postać z rzutami i remisjami SM (RRSM, Relapsing-Remitting SM). Roz-poznanie SM u dzieci nastręcza szereg problemów, ponieważ niektóre zespoły chorobowe mogą mieć podobną albo taką samą symptomatologię. Badaniem z wyboru potwierdzającym rozpoznanie jest rezonans magnetyczny (MR). Jego interpreta-cja powinna być dokonana w oparciu o powszechnie przyjęte kryteria McDonalda. Diagnostyka różnicowa obejmuje liczne schorzenia, takie jak: ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia (ADEM), choroby naczyniowe mózgu (udar niedokrwienny), neuroboreliozę, encefalopatie mitochondrialne, leukodystrofie i inne. Rokowanie długoterminowe niekorzystne. Po 20 latach stopień inwalidztwa w skali EDSS wynosi 4 pkt. Choroba ma także niekorzystny wpływ na funkcje poznawcze, zwłaszcza w przypadkach o bardzo wczesnym początku. Leczenie immuno-modulacyjne stosowane u dorosłych jest dobrze tolerowane u dzieci i wymaga monitorowania funkcji wątroby i parametrów hematologicznych.

Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane u dzieci, objawy kli-niczne, leczenie

ABSTRACT

Recently multiple sclerosis (SM) in children has been increas-ingly better recognized with regard to epidemiology and clinical symptoms. The clinical manifestations of SM in children are diverse. One-symptom onset (CIS, Clinically Isolated Syndrom) in children takes place in 53% of over the age of 10 and very often involves inflammation of the optic nerve in more than 52% of patients. Most children with SM have a relapsing-remit-ting (RRSM) form of the disease. Diagnosing SM in children presents many problems because some of the disease units may have similar symptoms or they may be hard to distinguish. Test which confirms diagnosis of SM is magnetic resonance. Its interpretation should be made on the basis of the com-monly adopted McDonald’s criteria. The differential diagnostics covers numerous diseases, such as acute multiple brain and spine inflammation, vascular-cerebral diseases, neuroborre-liosis, mitochondrial encephalopathies, leukodystrophies and others. The long-term prognosis in children is unfavourable. The level of disability is already 4 points on the EDSS (Expanded Disability Status Scale) after 20 years. The disease also has a negative impact on cognitive functions. Immunomodulatory therapies approved for use in adults with SM are well tolerated in children, although monitoring of liver function is of a particu-lar importance.

Key words: multiple sclerosis in children, clinical manifesta-tions, treatment

��ward��e��e ro�s�a�e ��M� u d��ec� w aspekc�e ep�dem�o-log�� ora� kl���c��ych objawów, � uw�ględ��e��em kry�e-r�ów ro�po��a��a s�osowa�ych u dorosłych, jes� w os�a���ch la�ach cora� lep�ej po��a�e. Zos�ały u�wor�o�e m�ęd�y�a-rodowe programy, k�óre �ajmują s�ę bada��am� � a�al��ą �ego problemu u d��ec�, �ak�e jak M�ęd�y�arodowa Grupa �adawc�a ��ward��e��a Ro�s�a�ego u D��ec�

�Internatio-nal Pediatric Multiple Sclerosis Study Group – group��fo@

�p�Msg.org� [3,4]. W 2007 r. m�ęd�y�arodowa grupa eks-per�ów �apropo�owała kry�er�a ro�po��a��a d��ec�ęcego �M: CI� �Clinically Isolated Syndrom�, ADEM �Acute

Disseminated Encephalomyelitis� � NMO �Neuromyelitis Optica�. Wprowad�o�e kry�er�a uła�w�ają ro�po��a��e �M

ora� podjęc�e decy�j� o wdroże��u �owoc�es�ego lec�e��a, b�orąc pod uwagę prog�o�ę u pacje��ów � poc�ą�k�em cho-roby w okres�e wc�es�ego d��ec��s�wa [4]. M�mo dużego pos�ępu w d�ag�os�yce � �erap�� �M u d��ec� w dals�ym c�ągu w�ele py�a� po�os�aje be� odpow�ed��.

EpIDEMIOLOGIA

Is���eją ro�b�eż�ośc� do�yc�ące ro�pows�ech��e��a � �apa-dal�ośc� �a �M u d��ec�. Da�e �e w w�ęks�ośc� są re�rospek-�yw�e bądź opar�e �a a�al���e populacj� dorosłych � �rud�o w chw�l� obec�ej oce��ć dokład��e �arów�o ry�yko wys�ąp�e-��a choroby jak � jej c�ęs�ość u d��ec�. Według �aj�ows�ych

(2)

da�ych c�ęs�ość wys�ępowa��a �M u d��ec� wy�os� ok. 2 do 10 /100 �ys. roc���e. A�al��a dużej populacj� chorych �a �M wyka�ała, że u 2-10% ws�ys�k�ch pacje��ów choroba ro�poc�ęła s�ę pr�ed 18 rok�em życ�a �r.ż.� [1,5]. Około 3 do 10 % pr�ypadków ro�poc�y�a s�ę w d��ec��s�w�e � w okres�e adolesce�cj�, m��ej ��ż 2% �0,2 – 1,6%� po��żej 10 r. ż., a u 3% pr�ec�ę���e m�ęd�y 8 a 14 r.ż. [7]. A�al��a 49 d��ec� � poc�ą�k�em �M pr�ed 6 rok�em życ�a wyka�ała u po�ad 10% � ��ch poc�ą�ek choroby pom�ęd�y 10 a 23 m�es�ącem życ�a. W grup�e �ej p�erws�e objawy kl���c��e pojaw�ały s�ę śred-��o powyżej 4,3 r.ż., ale ro�po��a��e choroby pos�aw�o�o dop�ero 2 – 5,4 la� póź��ej [8]. �M u d��ec� wys�ępuje �r�y ra�y c�ęśc�ej u płc� że�sk�ej �F�. �r�ewagę płc� męsk�ej �M� obserwuje s�ę jedy��e u d��ec� po��żej 10 roku życ�a �s�osu-�ek F:M - 0:7�, a powyżej 12 r.ż s�osu�s�osu-�ek �e� ulega �m�a��e � od okresu adolesce�cj� pr�ewaga F:M wy�os� 4,7:1 [1,9]. N�e wyka�a�o predyspo�ycj� e���c��ych [10-13]. U 5 – 10% d��ec� � �M po�w�erd�o�o rod����e wys�ępowa��e choroby, odse�ek �e� jes� ��żs�y w porów�a��u � populacją dorosłą [1,2].

KLINICZNE OBJAWY STWARDNIENIA ROZSIANEGO U DZIECI

Kl���c��a ma��fes�acja objawów u d��ec� jes� róż�orod�a. �oc�ą�ek choroby może być jed�o- lub w�eloobjawowy. �oc�ą�ek jed�oobjawowy CI� �u 53% d��ec�� �o p�erw-s�y os�ry ep��od dem�el����acj�, be� cech e�cefalopa���, � wyją�k�em pr�ypadków pr�eb�egających � us�kod�e��em p��a mó�gu. Do �ajc�ęs�s�ych pos�ac� kl���c��ych ��olo-wa�ego �espołu �al�c�amy: �apale��e �erwu w�rokowego, popr�ec��e �apale��e rd�e��a, �apale��e �erwu w�rokowego � rd�e��a. I��e r�ads�e objawy �o objawy � p��a mó�gu, �ak�e jak poraże��e m�ęd�yjądrowe, połow�c�e �abur�e��a c�uc�a, objawy móżdżkowe, og��skowe objawy ruchowe [2]. �po-�yka s�ę rów��eż w�eloog��skową pos�ać CI�, k�órą charak-�ery�uje wys�ępowa��e objawów wy��kających � �ajęc�a w�ęcej ��ż jed�ego obs�aru ośrodkowego układu �erwo-wego. Zapale��e �erwu w�rokowego �ON, Op��c Neur���s� wys�ępuje u 52% d��ec� powyżej 10 r.ż � charak�ery�uje s�ę jed�o- lub obus�ro��ym� �abur�e��am� w�d�e��a, c�a-sam� � �owar�ys�ącym bólem gałk� oc��ej, upośled�e��em ro�róż��a��a barwy c�erwo�ej. U 86% chorych obserwuje s�ę peł�e wycofa��e objawów, �a�om�as� u 36% ro�w�ja s�ę �M w c�ągu dwu la� [14]. �opr�ec��e �apale��e rd�e-��a �TM – Tra�sverse Myel���s� pr�eb�ega � obus�ro��ym ��edowładem ko�c�y�, �abur�e��am� c�uc�a � �w�erac�y, objawem L’herm���a � obec�ym� w bada��u MR rd�e��a �m�a�am� obejmującym� w�ęcej ��ż �r�y segme��y rd�e��a [15]. U 2 do 5% chorych s�w�erd�a s�ę �M. Zapale��e �erwu w�rokowego � os�re rd�e��a �NMO, Neuromyel���s Op��ca�, wys�ępuje u d��ec� r�adko. �o�a obra�em kl���c��ym w ro�-po��a��u uw�ględ��amy jed�o � �r�ech doda�kowych kry�e-r�ów w pos�ac�: �m�a� w bada��u MR rd�e��a obejmujących pr�y�ajm��ej �r�y segme��y, s�w�erd�e��a w surow�cy obec�ośc� pr�ec�wc�ał NMO-IgG ora� braku �m�a� w MR mó�gu. �rog�o�a jes� ��ekor�ys��a, u aż 50% s�w�erd�a s�ę poraże��e ko�c�y� dol�ych, u 60% u�ra�ę w�roku [16].

U 10-67% wys�ępuje poc�ą�ek w�eloobjawowy �M, śred��o u około 47% w w�ęks�ośc� a�al��owa�ych prac [2,5]. Do �ajc�ęśc�ej wym�e��a�ych objawów �ależą:

c�ys�e �abur�e��a c�uc�owe u 26%, podwój�e w�d�e��e � �abur�e��a ruchowe u 11% d��ec� [17]. U d��ec� po��żej 10 r.ż obra� kl���c��y pr�ypom��a �ajc�ęśc�ej �apale��e mó�gu � gorąc�ką, �abur�e��am� św�adomośc�, ��ek�edy drgawkam� � róż�ym� objawam� �eurolog�c��ym� w pos�ac�: ��edowładu połow�c�ego, ��edowładu ko�c�y� dol�ych, objawów p��owych � ��. [2]. U bl�sko 20% d��ec� po��żej 10 roku życ�a obserwowa�o wys�ąp�e��e drga-wek, u 40% uc�uc�e �męc�e��a [18-20]. W prospek�yw-�ych bada��ach 54 chorych d��ec� �a �M �śred��a w�eku 12,1 la�� wśród objawów dom��owały objawy móżdżkowe �43%�, ruchowe �26%� � �apale��e �erwu w�rokowego �24%� [8]. W ���ej a�al��owa�ej re�rospek�yw��e grup�e rów��eż �a p�erws�ym m�ejscu podawa�o objawy móżdż-kowe, p��owe ora� ruchowe. W obu cy�owa�ych pracach s�w�erd�a�o r�ads�ą obec�ość objawów c�uc�owych [5]. �odkreśl�ć �ależy, że w�elu au�orów objawy c�uc�owe uważa �a dom��ujące, m�mo �rud�ośc� ���erpre�acyj�ych �abur�e� c�uc�a u d��ec� [4,17,20].

�odob��e jak u dorosłych �s���eją róż�e pos�ac�e kl�-��c��e. U powyżej 90% d��ec� chorych �a �M wys�ępuje pos�ać � r�u�am� � rem�sjam� �RR�M, Relaps��g Rem��-���g �M� [5,8,24]. �o pr�eby�ym r�uc�e objawy kl���c��e wycofują s�ę praw�e całkow�c�e, r�adko po�os�ają ��e-w�elk�e objawy �ejśc�owe. �os�ać pr�ewlekle pos�ępująca ����M, �eco�dary �rogress�ve �M� wys�ępuje u 5% d��ec� � może charak�ery�ować s�ę powol�ym �aras�a��em obja-wów kl���c��ych lub wys�ępowa��em kolej�ych r�u�ów. I��e bard�o r�adk�e war�a��y �M, jak pos�ać Marburga �s�ybka, progresyw�a�, ro�la�a pos�ać �ch�ldera lub ko�-ce��ryc��a pos�ać �alo pr�ypom��ają swo�m pr�eb�eg�em p�oru�ującą pos�ać ADEM � c�ęs�o ko�c�ą s�ę śm�erc�ą. �M u d��ec� pr�eb�ega wol��ej, a r�u� �rwa �decydowa��e krócej [26,27].

Na pods�aw�e p�erws�ych objawów kl���c��ych pod-ję�o próbę określe��a c�y���ków prog�o�ujących ro�wój �M. �l�sko 10-le���a obserwacja po �apale��u jed�os�ro�-�ym �erwu w�rokowego wyka�ała, że u 38% ro�w��ęły s�ę objawy choroby. Ry�yko �achorowa��a w�ras�a, jeśl� �apale��u �erwu w�rokowego �owar�ys�ą jed�a lub w�ęcej �m�a� dem�el����acyj�ych w bada��u MR [22]. Według La�a-�e�x�o � wsp. ry�yko �achorowa��a jes� m��ejs�e u d��ec� ��ż u dorosłych [22]. Na pods�aw�e oce�y euro-pejsk�ch da�ych do�yc�ących s�ward��e��a ro�s�a�ego po kolej�ych ep��odach dem�el����acj� u 296 bada�ych, ro�po��a�o �M u 57% d��ec�, �a�om�as� u 40% d��ec� �a pods�aw�e obra�u kl���c��ego, a�al��y �abur�e� fu�kcj� po��awc�ych ora� obec�ośc� w�eloog��skowych �m�a� w bada��u MR ro�po��a�o ADEM. Dals�a obserwacja d��ec� � c�y���kam� ry�yka, �ak�m� jak �apale��e �erwu w�rokowego, w�ek powyżej 10 la� ora� lokal��acja �m�a� w okol�cy okołokomorowej � podkorowej w bada��u MR, po�wol�ła �a ro�po��a��e u kolej�ych 29% chorych �M [1,2]. U 6% d��ec� młods�ych � 19 % s�ars�ych s�w�er-d�a s�ę obec�ość ��ew�elk�ch objawów �ejśc�owych po p�erws�ym ��cyde�c�e os�rej dem�el����acj� [13]. �o�os�ać RR�M u d��ec� wys�ępowała ��eco c�ęśc�ej �65 %� ��ż u dorosłych �62%�, a pos�ać w�ór��e pos�ępująca odpow�ed-��o u 20 � 33% [29].

(3)

ROZpOZNANIE

Na �rud�ośc� w ro�po��a��u �M u d��ec� składają s�ę m�ęd�y ���ym� �ak�e c�y���k�, jak odręb�ość fu�kcjo�owa��a układu �mmu�olog�c��ego, róż�a fa�a ro�wojowa mó�gu, ��ac��e możl�wośc� �aprawc�e �w�ą�a�e � dużą plas�yc��ośc�ą mó�gu, podob�e�s�wo kl���c��e l�c��ych chorób �s�o�y b�ałej, duża he�eroge��ość objawów kl���c��ych ora� brak jed�o��ac�-�ych bada� d�ag�os�yc�jed�o��ac�-�ych o dużej specyf�c��ośc� � c�ułośc�. Ro�po��a��e �M jes� pr�ede ws�ys�k�m ro�po��a��em kl���c�-�ym. �ods�awową cechą �M jes� w�elo-c�asowość � w�eloog-��skowość �achod�ącego procesu. �ada��em � wyboru jes� MR wyko�a�y w śc�śle określo�ych sekwe�cjach c�asowych � projekcjach pr�es�r�e��ych, obra�ów w c�as�e T2-�ależ�ym ora� w c�as�e T1-�ależ�ym � użyc�em środka ko��ras�owego gadol��y �Gd� � opcją FLAIR �Ax�al Flu�d A��e�ua�ed I�ver-s�o� Recovery�. Według pows�ech��e s�osowa�ych kry�e-r�ów McDo�alda � wsp. ro�po��a��e �M pow���o op�erać s�ę �a a�al���e pr�eb�egu choroby w c�as�e ��lość r�u�ów� ora� wy��kach bada� doda�kowych, �ak�ch jak bada��e pły�u mó�-gowo-rd�e��owego � ko��ec��ym o��ac�e��em frakcj� IgG �mmu�oglobul�� � prążków ol�goklo�al�ych [31]. �ada��em ro�s�r�ygającym wą�pl�wośc� jes� MR wyko�a�y po upływ�e �r�ech m�es�ęcy � użyc�em Gd � wyka�ujący obec�ość �owego lub �owych og��sk dem�el����acyj�ych.

�rak �m�a� w�mac��ających s�ę po Gd wg kry�er�ów „ro�pros�e��a og��sk w c�as�e” wymaga po�ow�ego wyko�a��a MR po �r�ech m�es�ącach. Kry�er�a oce�y �m�a� dem�el��acyj�ych MR u d��ec� są m��ej c�ułe ��ż u doro-słych, co wska�uje �a po�r�ebę opracowa��a specjal�ych kry�er�ów MR ro�po��a��a �M w �ej grup�e w�ekowej. U d��ec� są �o obs�ary ��ac���e m��ejs�e � m��ej l�c��e � s�ąd od��es�e��e kry�er�ów re�o�a�su mag�e�yc��ego w ro�po-��awa��u �M u d��ec� jes� �rud�e, �włas�c�a po��żej 10 roku życ�a �c�ułość � specyf�c��ość� [32]. Zapropo�owa�e pr�e� Calle�a kry�er�a oce�y MR u d��ec� � �M są mody-f�kacją kry�er�ów McDo�alda, �w�ęks�ającą c�ułość � spe-cyf�c��ość ro�po��a��a. Obec�ość dwu lub w�ęcej og��sk w okol�cy okołokomorowej lub jed�ego og��ska w p��u mó�gu � p�ęc�u lub w�ęks�ej l�c�by og��sk w MR pr�ybl�ża ro�po��a��e �M [33]. Najc�ęs�s�ą lokal��ację �m�a� w �M u d��ec� pr�eds�aw�a ryc. 1 [33] ora� ryc. 2a,b,c � 3a,b,c �ma�er�ał włas�y�.

�alassy podkreśla rolę �owych me�od badawc�ych, jak bada��e spek�roskop�� wodorowej c�y obra�owa��e �ra�s-ferem mag�e�y�acj�, �włas�c�a we wc�es�ej fa��e procesu [34]. Daje �o możl�wość oce�y obję�ośc� mó�gu � rd�e-��a jako markera procesu us�kod�erd�e-��a � u�ra�y akso�ów, a �akże po�wala �a ro�po��a��e wc�es�ego s�ad�um �M

(4)

u dzieci. Badania spektroskopii MR u dzieci we wczes-�ej fa��e �M wyka�ały odwracal�e us�kod�e��e akso�ów. U ��ek�órych pacje��ów � jedy�ą, poc�ą�kową rd�e��ową symp�oma�olog�ą choroby �około 10% chorych� �ależy wyko�ać rów��eż bada��e MR rd�e��a.

INNE BADANIA DIAGNOSTYCZNE

I��e bada��a d�ag�os�yc��e obejmują: pły� mó�gowo-rd�e-��owy �m-rd�� � ko��ec��ym o��ac�e��em po��omu �mmu-�oglobul�� IgG � wskaź��ka IgG ora� obec�ośc� prążków ol�goklo�al�ych. �ada��e pły�u m-rd�. be� oce�y IgG ��e ma war�ośc� w ro�po��a��u �M. �rążk� ol�goklo�al�e IgG obec�e są aż u 90% d��ec� chorych �a �M � są ��eswo�s�e. Ich obec�ość ��e wykluc�a możl�wośc� ���ego schor�e��a, �p. kolage�o�y [35]. �ada��e m-rd� jes� s�c�egól��e waż�e u d��ec� młods�ych. Do�yc�y �o �włas�c�a pr�ypadków �

�rud�ośc�am� w ���erpre�acj� wy��ków bada��a MR ora� brak�em korelacj� m�ęd�y obra�em kl���c��ym a wy��k�em badania MR.

Z mul��modal�ych po�e�cjałów wywoła�ych s�c�egól-��e pr�ydas�c�egól-��e oka�ały s�ę po�e�cjały w�rokowe. �ohl � wsp. w grup�e 86/156 chorych � �M wyka�al� u 56% ��epraw�d-łowe w�rokowe po�e�cjały wywoła�e. U 29/86 chorych ��e było kl���c��ych objawów us�kod�e��a �erwu w�ro-kowego [36]. Według W�lej�o � wsp. w�rokowe po�e�cjały wywoła�e mogą być pr�yda��e do oce�y �m�a� dem�el���-�acyj�ych w �akres�e drog� w�rokowej u d��ec� [14].

DIAGNOSTYKA RóŻNICOWA

D�ag�os�yka róż��cowa obejmuje os�re ro�s�a�e �apale��e mó�gu � rd�e��a �ADEM�, choroby �ac�y��owe mó�gu �udar ��edokrw�e��y�, �euroborel�o�ę, choroby me�abol�c��e,

Ryc 3. a, b, c. MRI 17-letniej pacjentki leczonej interferonem beta z obszarami hiperintensywnymi w istocie białej obu półkul w

sekwencji FLAIR i obrazach T2 zależnych zlokoalizowanymi w istocie białej okokołokomorowej. Największe ognisko około 13mmNajwiększe ognisko około 13mm zlokalizowane w okolicy rogu czołowego komory bocznej. MR scan of 17 year-old female patient with hiperintesive foci visible

in FLAIR sequence and in T2-dependent images, localized mostly in periventricular white matter, bilaterally. The largest focus (13mm) is localized in region of frontal horn of lateral ventricle.

Ryc 2. a, b, c. MRI 16-letniego chłopca leczonego interferonem beta z obszarami hiperintesywnymi w sekwencji FLAIR i w

obrazach T2-zależnych zlokalizowanymi w istocie białej okołokomorowej obu półkul mózgu. Największe ognisko o średnicy 1,4cm przykomorowe zlokalizowane przykomorowej w okolicy ciemieniowej prawej. Kilka sąsiadujących ognisk wykazano w prawej okolicy czołowej. Po podaniu środka kontrastowego nie uwidoczniono ognisk patologicznego wzmocnienia.Po podaniu środka kontrastowego nie uwidoczniono ognisk patologicznego wzmocnienia. MR scan of 16

year-old boy, with hiperintensive foci in FLAIR sequence and in T2-dependent images, localized in periventricular white matter of both hemispheres. The largest focus, 14 mm of diameter, is localized in right parietal region. In right frontal region the concentration of few adjacent is visible. There was no pathological enhancement after the contast factor was administered.

(5)

e�cefalopa��e m��ocho�dr�al�e ��p. MELA�, M��ocho�dr�alMELA�, M��ocho�dr�al E�cephalmyopa�hy, Lac��c Ac�dos�s a�d ��roke-l�ke Ep�-sodes�, leukodys�rof�e � ���e [37]. W �abel� I pr�eds�aw�o�oW �abel� I pr�eds�aw�o�o schor�e��a do róż��cowa��a � �M u d��ec�. Term�� ro�s�a�e �apale��e mó�gu � rd�e��a ADEM �Acu�e D�ssem��a�ed E�cephalomyel���s� o��ac�a kl���c���e w�eloobjawowy �espół w�ór�y do ro�s�a�ych �m�a� dem�el����acyj�ych � �owar�ys�ącą e�cefalopa��ą, gorąc�ką [38]. C�ęs�ość wys�ę-powa��a �espołu �o 0,07/100 �ys., c�ęśc�ej u d��ec� młods�ych ��ż u dorosłych. Objawy choroby mogą być popr�ed�o�e ��fekcją ��p. odra� lub s�c�ep�e��am� ochro��ym� ��p. wśc�ekl���a� [39]. Choroba ro�w�ja s�ę �ajc�ęśc�ej w c�ągu k�lku d��, a maksymal�e �as�le��e objawów wys�ępuje w c�ągu �ygod��a. Obra� kl���c��y �o w�eloog��skowe us�ko-d�e��e układu �erwowego: �apale��e �erwu w�rokowego, ��edowład p�ram�dowy, a�aksja, �abur�e��a c�uc�a popr�e-d�o�e bólam� głowy � �ud�ośc�am�, gorąc�ka, u�ra�a ape�y�u, �abur�e��a św�adomośc�, ��ek�edy �abur�e��a �achowa��a � ob��że��a spraw�ośc� ���elek�ual�ej. Obus�ro��e og��ska dem�el����acj� �lokal��owa�e są w �s�oc�e b�ałej � obr�ęk�em � �ac�ekam� �apal�ym� około�ac�y��owym�, a �akże c�ęs�o w �s�oc�e s�arej kory mó�gu. W ��ew�elk�m s�op��u wys�ę-puje us�kod�e��e akso�ów. �rak ewolucj� �m�a� obs�arów dem�el����acyj�ych ���w. c�ar�ych d��ur – black holes�. �o okres�e �ajw�ęks�ego �as�le��a objawów �as�ępuje okres rem�sj�, k�óry może �rwać od k�lku d�� do k�lku m�es�ęcy. W �ym c�as�e w�ęks�ość objawów �eurolog�c��ych us�ępuje. Daw��ej uważa�o, że pods�awę róż��cowa��a ADEM � �M s�a�ow� jed�ofa�owy charak�er choroby ora� rem�sja og��sk w MR, jed�ak u 8% d��ec� wys�ępuje kolej�y ��cyde�� dem�el����acj�, ��w. w�elofa�owy ADEM �MDEM, Mul-��phas�c D�ssem��aded E�cephalomyel���s� [39].

Charak�e-rys�yc��e w obra��e MR po�a op�sywa�ą rem�sją �m�a� w kolej�ych bada��ach jes� �ch obus�ro��a lokal��acja, �włas�-c�a w obs�ar�e jąder podkorowych. Żad�e � bada� d�ag�o-s�yc��ych ��e jes� pa�og�om�c��e dla ro�po��a��a ADEM. Z�am�e��a dla �ego schor�e��a jes� bard�o dobra reakcja �a s�erydo�erap�ę. W róż��cowa��u podkreśla s�ę rolę wysok�ej ko�ce��racj� b�ałka �au w pły��e m-rd� u chorych � �M w pr�ec�w�e�s�w�e do ADEM ora� os�rego popr�ec��ego �apa-le��a rd�e��a. U d��ec� � �M bard�o waż�e jes� wykluc�e-��e au�o�mmu�olog�c��ych schor�e� ośrodkowego układu �erwowego, m.��. �LE ��ys�em�c Lupus Ery�hema�osus�. Jak wyka�ała w�elole���a obserwacja w �LE u około 5-7% wys�ępowały objawy pr�ypom��ające pos�ać rem��ującą s�ward��e��a ro�s�a�ego [40]. W �LE objawy �eurolog�c��e wys�ępują od 26 do 95% pacje��ów. Róż��cowa��e może być u�rud��o�e � powodu braku, u ��ek�órych d��ec� � �LE, markerów choroby �mmu�olog�c��ej, �ak�ch jak C3, C4 ora� obec�ośc� pr�ec�wc�ał pr�ec�wjądrowych [41]. W p�erwo�-�ym �apale��u małych �ac�y� mó�gu u d��ec� �c�ACN�, �r�mary A�g���s of �he Ce��ral Nervous �ys�em� wys�ępują bóle głowy, ro�s�a�e objawy �eurolog�c��e. W a�g�ograf�� �ac�y� mó�gowych ���e �aws�e� �m�a�y o �yp�e �apale��a �ac�y� �vascul���s� mogące powodować pr�ewęże��a. W MR wys�ępuje róż�ego s�op��a us�kod�e��e �s�o�y s�arej � b�ałej ora� �erwu w�rokowego � rd�e��a kręgowego [42]. I��e schor�e��a �apal�e �ac�y� mó�gu w d�ag�os�yce róż-��cowej �o choroba Wege�era, choroba �ehçe�a , pr�ypom�-�ające pos�ać RR�M, � �awracającym� s�a�am� �apal�ym� �ac�y� s�a�kówk�, �apale��em opo� mó�gowo-rd�e��owych � mó�gu ora� upośled�e��em słuchu, obec�ym� w obra��e T2 MR �m�a�am� pr�ypom��ającym� RR�M [42-46]. Zespół odwracal�ej e�cefalopa��� �yl�ej ��RE�, �os�er�or

Rever-Tab. I. Diagnostyka różnicowa w stwardnieniu rozsianym u dzieci [37]. Differential diagnosis of multiple sclerosis in children [37].

Choroby infekcyjne

Immunosupresja Choroba z Lyme, gruźlica mózgu, neurocysticerkoza, encefalopatiaHIV, kryptokokoza mózgu, toksoplazmoza mózgu, infekcja cytomegalowirusem, mózgowa nokardioza, wieloogniskowa postępująca encefalopatia

Choroby zapalne SLE, cPACNS, granulomatoza Wegnera, zespół Susac’s, zespół Vogt-Koyanagi-Harada, neurosarkoidoza, choroba Behçeta

Genetyczne zaburzenia

mielinizacji Zaburzenia hipomielinizacji: choroba Pelizaeusa-Merzbachera (mutacja PLP), choroba Alexandra (mutacja GFAP), dziecięca ataksja z hipomielinizacją/zanikającą istotą białą (mutacja Fe2B), zespół Cockayne 2.

Nieprawidłowa mielinizacja: homocystynuria, leukoencefalopatia metachromatyczna,

leukodystrofia komórek globoidalnych.

Toksyczna akumulacja mieliny, pourazowa lub pozapalna: adreno-leukodystrofia

związana z chromosomem X mukopolisacharydoza I i II,

Zwyrodnienie gąbczaste: megaloencefaliczna encefalopatia z podkorowymi cystami (gen

MLC1); zaburzenia mitochondrialne, neuropatia wrodzona Lebera, niedobór kompleksu I, niedobór wit.B12, choroby, celiakia.

Zaburzenia naczyniowe PRES, migrena hemiplegiczna, CADASIL, MELAS, choroba Fabrye’go, choroba kolagenu IV (mutacja COL4A1)

Choroby proliferacyjne Pierwotny chłoniak mózgu, zespół aktywacji makrofagów

Uszkodzenia toksyczne Po naświetlaniach, śródmózgowe podawanie methotrexatu

(6)

s�ble E�cephalopa�hy �y�drome� może pojaw�ć s�ę w �rak-c�e � po s�osowa��u pr�ewlekłej �mmu�osupresj� �le�rak-c�e��e chem�o�erap�ą�. Ma��fes�uje s�ę kl���c���e �ak�m� objawam� jak: bóle głowy, �abur�e��a w�d�e��a, drgawk� � �adc�ś��e-��e śródc�as�kowe � charak�erys�yc��ym obra�em obus�ro�-�ych �m�a� w �yl�ym obs�ar�e mó�gu w bada��u MR [47]. Z uwag� �a podob�e�s�wo obra�ów T2- �ależ�ych w MR � obs�aram� dem�el����acyj�ym� wys�ępującym� w RR�M do róż�ych os�rych � podos�rych �apale� wymaga wykluc�e-��a rów��eż: gruźl�c�ego �apalewykluc�e-��a opo� ora� gruźl�c�aków c�ęs�o �lokal��owa�ych w jadrach podkorowych, �oksopla-�mo�y, ��fekcj� cy�omegalow�rusem, pos�ępującej w�eloog-��skowej leukoe�cefalopa��� ��ML, �rogress�ve Mul��focal Leukoe�cephalopa�hy� w pr�eb�egu ���e�syw�ej �mmu�o-supresj� ora� choroby Jakoba-Creu��felda [48-50]. Trud-�ośc� d�ag�os�yc��e s�war�ać mogą rów��eż ge�e�yc���e uwaru�kowa�e �espoły, jak MELA�, CADA�IL �Cerebral Au�osomal Dom��a�� Ar�er�opa�hy w��h �ubcor��cal I�farc�s a�d Leukoe�cephalopa�hy�, choroba Fabry’ego ora� �apady m�gre�y [51-54]. Naby�y �espół ak�yw�ośc� makrofagów – MA� �Macrophage Ac��va���g �y�drom� jes� �espołem wys�ępującym w �rakc�e lec�e��a �apale��a s�awów lub w pr�eb�egu �LE. Może być w poc�ą�kowej fa��e bard�o podob�y do ADEM. �o�a objawam� �eurolog�c��ym�, hepa�o- � sple�omegal�ą, pow�ęks�e��em wę�łów chło��ych wys�ępuje �espół ro�s�a�ego wykr�ep�a��a we�ą�r��ac�y-��owego �DIC, d�ssem��a�ed ���ravascular coagula��o��. Zespół �e� wys�ępuje c�ęs�o po��żej 2 r.ż. W bada��u MR s�w�erd�a s�ę charak�erys�yc��e �m�a�y �ekro�yc��e. Celem po�w�erd�e��a ro�po��a��a �ależy labora�oryj��e wyka�ać cechy wykr�ep�a��a wew�ą�r��ac�y��owego, hemofagocy-�o�ę w komórkach pły�u m-rd�. Jedy�e sku�ec��e lec�e��e �o pr�es�c�ep s�p�ku wyko�a�y pr�ed wys�ąp�e��em �m�a� �ekro�yc��ych w mó�gu.

ROKOWANIE

Rokowa��e długo�erm��owe w �M u d��ec� jes� �łe. Od 24 do 60 % d��ec� ma kolej�y r�u� choroby w c�ągu roku. �r�e-c�ę���e �akres c�asowy wys�ąp�e��a kolej�ego r�u�u m�eśc� s�ę od 1,6 do 2 la�: w pos�ac� RR�M u 56-98% chorych, w pos�ac� ���M u 30-53%. Zwraca uwagę w�ęks�a l�c�ba r�u�ów w porów�a��u � dorosłym�. ��op��e ��epeł�ospraw-�ośc� w skal� Kur��kego �ED��� u d��ec� � �M pos�ępują wol��ej ��ż u dorosłych. Śred�� c�as do os�ąg��ęc�a 4 s�op��a w skal� ED�� u d��ec� wy�os� 20 la� , u dorosłych wy�os� o� 10 la� [1]. W w�elole���ch, re�rospek�yw�ych bada��ach �M-CO�TAR 116 chorych wyka�a�o, że 3 s�op�e� ��epeł-�ospraw�ośc� w skal� ED�� d��ec� os�ągały po 15 la�ach � u dorosłych po 7� �rwa��a choroby [28]. W ���ym bada��u 6 s�op�e� ��epeł�ospraw�ośc� w skal� ED�� d��ec� u�ysk�-wały po 19 la�ach w porów�a��u � 15 la�am� u dorosłych [4]. ��w�erd�o�o, że c�as os�ąg��ęc�a �rwałej ��espraw�ośc� �w�ą�a�ej � ko�wersją pos�ac� RR�M w ���M jes� dłużs�y ��ż u dorosłych �od 16 do 28 la��, �a�om�as� w�ek pacje��ów jes� ��żs�y o 10 la� w porów�a��u � dorosłym�, a s�op�e� ��epeł�ospraw�ośc� jes� c�ężs�y [30]. Okres os�ąg��ęc�a ��epeł�ospraw�ośc� pr�ypada �a c�as �ajw�ęks�ej ak�yw�o-śc� �arów�o �awodowej, jak � życ�owej chorych, u k�órych choroba ro�poc�ęła s�ę w okres�e d��ec��s�wa lub młodośc�.

Choroba ma �akże ��ekor�ys��y wpływ �a fu�kcje po��aw-c�e, �włas�c�a w pr�ypadkach o bard�o wc�es�ym poc�ą�ku [35].

LECZENIE

Lec�e��e d��ec� chorych �a �M wymaga w�elospecjal�s�yc�-�ego pos�ępowa��a � ud��ałem �eurologów d��ec�ęcych, rehab�l��a��ów, f��yko�erapeu�ów, psychologów, psych�a-�rów.

W �rakc�e os�rego r�u�u s�osuje s�ę me�odę pulsacyj�ą, podając me�ylopred���olo� w wysok�ch dawkach 10-30mg/kg/dobę �maksymal��e 1000mg/d��e���e� pr�e� 3 do 5 d��. N�e �aleca s�ę ko��y�uacj� lec�e��a s�ero�dam� popr�e� cod��e��e �ch podawa��e, � wyją�k�em ew�de�-��ego braku kl���c��ej poprawy ora� w pr�ypadku s�yb-k�ego �awro�u objawów kl���c��ych po �as�osowa�ej �erap��. Zaleca�e wówc�as dawk� dous��e me�ylopred��-�olo�u �o 1-2mg/kg/dobę pr�e� 21 d��, możl�w�e jak �aj-krócej � uwag� �a ��ac��e ry�yko wys�ąp�e��a l�c��ych objawów uboc��ych [54]. �ada��a po�w�erd�ają sku�ec�-�ość lec�e��a r�u�u ora� poprawę w skal� ED��. Lec�e��e pulsacyj�e �m��ejs�a ry�yko ro�woju �M, po pr�eby�ym po�agałkowym �apale��u �erwu w�rokowego w c�ągu dwu la� � � og��skam� dem�el����acyj�ym� s�w�erd�a�ym� w bada��u MR. Kor�ys��y wpływ lec�e��a s�erydam� �a pr�eb�eg �M �w�ą�a�y jes� � d��ała��em pr�ec�w�apal�ym � pr�ec�wobr�ękowym ora� �mmu�osupresyj�ym. Lec�e-��e powoduje ob��żeLec�e-��e l�c�by l�mfocy�ów � recep�orem pow�er�ch��owym T CD4+, makrofagów, �m��ejs�e��e ekspresj� a��yge�ów �god�ośc� �ka�kowej HLA, uwal-��a��a pro�apal�ych cy�ok�� ����erleuk��y 12 � ���erleu-k��y 10� � w�ros�u ���erleu���erleu-k��y 18 produkowa�ych pr�e� komórk� Th1 � Th2, pośred��o ob��że��e po��omu c�y�-��ka �ekro�yc��ego gu�a �TNF, �umor �ecros�s fac�or� ora� modyf�kację po��omu ��ek�órych chemok��, �p. CXCL10, CXCL11 � ���erfero�u gamma.

Al�er�a�yw�ą me�odę lec�e��a os�rego r�u�u �brak poprawy po lec�e��u kor�ykos�erydam� lub obec�ość pr�e-c�wwska�a� do �ch s�osowa��a� s�a�ow�ą �mmu�oglobu-l��y podawa�e dożyl��e w dawce 2g /kg pr�e� okres 2-5 d�� [55,56]. Com�es�ęc��e wlewy �mmu�oglobul�� moż�a s�osować jako lec�e��e u�upeł��ające. �r�y braku poprawy kl���c��ej lub c�ężk�m pr�eb�egu os�rego r�u�u, �ależy ro�-ważyć po�ow�e lec�e��e pulsam� s�erydów lub �as�osowa-��e pla�mafare�y [55,57].

Zachęcające re�ul�a�y lec�e��a �mmu�omodulacyj�ego pr�y pomocy ���erfero�ów be�a-1a �30µg dom�ęś��owo ra� w �ygod��u lub 22-44 µg podskór��e 3 ra�y w �ygo-d��u�, be�a-1b �8m IU podskór��e co drug� d��e�� � oc�a�u gla��meru �20mg/ml cod��e���e podskór��e� u dorosłych, �m��ejs�ające współc�y���k r�u�ów choroby ora� dające poprawę w skal� ED��, pos�er�yły możl�wośc� �erap�� s�ward��e��a u d��ec�. M�ęd�y�arodowy Zespół Eksper�ów �M u D��ec� opubl�kował ko�se�sus rekome�dujący ro�-poc�ęc�e �erap�� ���erfero�em w pos�ac� RR � w�ęcej ��ż jed�ym r�u�em lub �owym obs�arem w�mac��ającym s�ę po poda��u ko��ras�u w kolej�ym bada��u MR w okres�e do dwu la� [55]. Dawka ���erfero�u pow���a być dobra�a do masy c�ała. Ro�poc�y�amy lec�e��e od ¼ dawk�

(7)

s�oso-wa�ej u dorosłych mo���orując ak�yw�ość e��yma�yc��ą ora� s�a� ogól�y d��ecka. �o��żej 30 kg masy c�ała dawka �ależ�a �o 60% dawk� pr�e��ac�o�ej dla osoby dorosłej. W roku 2006 opubl�kowa�o pracę obejmującą wy��k� lec�e��a 16 chorych d��ec� ��ską dawką ���erfero�u be�a-1a �15µg/ �yd��e��, w k�órym u�yska�o ��am�e��e �m��ejs�e��e c�ę-s�ośc� r�u�ów � s�ab�l��ację �m�a� T2 �ależ�ych w MR [58]. �a�well � wsp. o�r�ymal� 50% redukcję r�u�ów u 43 d��ec� � �M lec�ąc je śred��o po�ad 29 m�es�ęcy ���erfero�em-1b [59]. �ohl � wsp. a�al��owal� efek�y lec�e��a 51 d��ec� ���erfero�em be�a-1a pr�e� po�ad 21 m�es�ęcy u�yskując redukcję c�ęs�ośc� r�u�ów � 1,9 do 0,8/rok ora� s�ab�l��ację ��epeł�ospraw�ośc� w skal� ED�� [60]. W�ęks�ość bada-c�y �ajmujących s�ę sku�ec��ośc�ą lec�e��a ���erfero�am� �M u d��ec� o�r�ymywała redukcję r�u�ów � s�ab�l��ację lub brak �m�a� w skal� ED�� [61,62]. W bada��u Te�e�-baum s�osowa�o ���erfero� be�a-1a śred��o pr�e� po�ad 44 m�es�ęcy, u�yskując wyraź�ą poprawę w skal� ED�� u pacje��ów w w�eku po��żej 10 la� [63]. C�as s�osowa��a

�erap�� prepara�am� �mmu�omodulującym� pow���e� �rwać �ak długo, jak długo jes� wyka�ywa�a sku�ec��ość s�oso-wa�ego lec�e��a. Do �ajc�ęs�s�ych objawów uboc��ych w �erap�� ���erfero�em �ależą: objawy r�ekomo grypowe, pr�em�jający w�ros� ak�yw�ośc� e��ymów wą�robowych, bóle głowy � odc�y� w m�ejscu poda��a. N�e�m�er��e r�adko ��ylko u dwu pacje��ów� obserwowa�o poważ�e objawy uboc��e pod pos�ac�ą pr�ewlekłego �apale��a s�awów lub depresj� [63].

I��e �owoc�es�e �erap�e wchod�ące do lec�e��a �M u dorosłych, �p. �a�al��umab �Tysabr�� ��e mają �as�osowa-��a u d��ec� �e w�ględu �a rejes�rację od 18 roku życ�a.

Terap�a objawowa obejmuje lec�e��e póź�ych obja-wów, �ak�ch jak dysfu�kcj� �w�erac�y ora� ��fekcj� dróg moc�owych, �abur�e� �europsycholog�c��ych ��abur�e��a ko�ce��racj�, uc�uc�e �męc�e��a, depresja�, koordy�acj� ruchowej, łagod�e��a bólu �owar�ys�ącego �M, �abur�e� au�o�om�c��ych ora� ewe��ual�ych �apadów padac�ko-wych.

pIŚMIENNICTWO

[1] Simone I.L., Carrara D., Tortorella C. et al.: Course and prognosis in early-onset SM: comparison with adult-early-onset forSM. Neurology 2002;59: 1922-1928.

[2] Mikaeloff Y., Caridade G., Assi S. et al.: Prognostic factors for early severity in a childhood multiple sclerosis cohort. Pediatrics 2006;118: 1133-1139.

[3] Confavreux C., Compston D.A., Hommes O.R. et al.: EDMUS, a European database for multiple sclerosis J Neurol Neurosurg Psychiatry 1992;55: 671-676.

[4] Mikaeloff Y., Suissa S., Valee L. et al.: First episode of acute CNS inflammatory demyelination in childhood: prognostic factors for multiple sclerosis and disability. KIDMUS Study Group. J Pediatr 2004;144: 246-252.

[5] First Large review of Childhood-Onset SM. American Academy of Neurology. 2007;7: 14.

[6] Boiko A., Vorobeychik G., Paty D. et al.: Early onset multiple sclerosis: a longitudinal study. Neurology 2002;59: 1006-1010.

[7] Tardieu M., Mikaeloff Y.: Multiple sclerosis in children. Int SM J 2004;11: 36-42.

[8] Ruggieri M., Polizzi A., Pavone L. et al.: Multiple sclerosis in children under 6 year of age. Neurology 1999;53: 478-484.

[9] Ghezzi A., Pozzilli C., Liguori M. et al.: Prospective study of multiple sclerosis with early onset. Mult Scler 2002;8: 115-118.

[10] Ness J.M., Chabas D., Sadovnick A.D. et al. International Pediatric SM Study Group. Clinical features of children and adolescents with multiple sclerosis. Neurology 2007; 68 (16 Suppl 2): S37-45.

[11] Banwell B., Shroff M., Ness J.M. et al.: MRI features of pediatric multiple sclerosis. Neurology 2007;68(16 Suppl 2): S46-S53.

[12] Renoux C., Vukusic S., Mikaeloff Y. et al.: Natural history of multiple sclerosis with childhood onset. N Engl J Med 2007;356: 2603-2613. [13] Tenembaum S.N.: Disseminated encephalomyelitis in children. Clin

Neurol Neurosurg 2008;110: 928-938.

[14] Wilejto M., Shroff M., Buncic J.R. et al.: The clinical features, MRI findings, and outcome of optic neuritis in children. Neurology 20006;67: 258-262.

[15] Defresne P., Hollenberg H., Husson B., et al.: Acute transverse myelitis in children: clinical course and prognostic factors. J Child Neurol 2003;18: 401-406.

[16] Wingerchuk D.M., Weinschenker B.G. Neuromyelitis optima: clinical presentation of a relapsing course and survival. Neurology 2003;60: 848-853.

[17] Duquette P., Murray T.J., Pleines J. et al.: Multiple sclerosis in childhood: clinical profile in 125 patients. J Pediatr 1987;111: 359-363.

[18] Zelnik N., Gale A.D., Shelburne S.A.: Multiple sclerosis in black children. J Child Neurol 1991;6: 53-57.

[19] Banwell B.L.: Pediatric multiple sclerosis. Curr Neurol Neurosci Rep 2004;4: 245-252.

[20] Cole G.F., Stuart C.A.: A long perspective on childhood multiple sclerosis. Dev Med Child Neurol 1995;37: 661-66.

[21] Beck R.W., Trobe J.D., Moke P.S. et al.: High-and low risk profiles for the development of multiple sclerosis within 10 years after optic neuritis: experience of the optic neuritis treatment trial. Arch Ophthalmol 2003;121: 944-949.

[22] Lana-Peixoto M.A., Andrade G.C.: The clinical profile of childhood optic neuritis. Arq Neuropsiquiatr 2001;59: 311-317.

[23] Mikaeloff Y., Suissa S., Valee L. et al.: First episode of acute CNS inflammatory demyelination in childhood: prognostic factors for multiple sclerosis and disability. J Pediatr 2004;144: 246-252.

[24] Confavrex C., Vukusic A., Adeleine P.: Early clinical predictors and progression of irreversible disability in multiple sclerosis: an amnesic process. Brain 2003;126: 770-782.

[25] Pinhas-Hamiel O., Sarova-Pinhas I., Achiron A.: Multiple sclerosis in childhood and adolescence: clinical features and management. Pediatr Drugs 2001;3: 329-336.

[26] Ruggieri M., Iannetti P., Polizzi A. et al.: Multiple sclerosis in children under 10 years of age. Neurol Sci 2004;25 (suppl 4): S326-S335. [27] Trojano M., Ligurio M., Bosco Z.G. et al.: Age-related disability in multiple

sclerosis. Ann Neurol 2002;51: 475-480.

[28] Paty D., Studney D., Redekop K. et al.: SM COSTAR: a computerized patient record adapter for clinical research purposes. Ann Neurol 1994;36 (suppl): S134-S135.

[29] Ghezzi A., Deptano V., Faroni J. et al.: Multiple sclerosis In childhood: clinical features of 149 cases. Mult Scler 1997;3: 43-46.

[30] Confavreux C., Vukusic S.: Natural history of multiple sclerosis; a unifying concept. Brain 2006;129: 606-616.

[31] McDonald W.I., Compston A., Edan G. et al.: Recommended diagnostic criteria for multiple sclerosis: guidelines from the International Panel on the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001;50: 121-127. [32] Hahn C.D., Shroff M.M., Blaser S. et al.: MRI criteria for multiple sclerosis:

(8)

[33] Callen D.J., Shroff M.M., Branson H.M. et al.: MRI in the diagnosis of pediatric multiple sclerosis. Neurology 2009;72: 961-967.

[34] Balassy C., Bernert G., Wober-Bingol C. et al.: Long-term MRI observations of childhood-onset relapsing-remitting multiple sclerosis. Neuropediatrics 2001;32: 28-37.

[35] Pohl D., Rostasy K., Reiber H. et al.: CSF characteristics in early onset multiple sclerosis. Neurology 2004;63: 1966-1967.

[36] Pohl D., Rostasy K., Treiber-Held S. et al.: Pediatric multiple sclerosis: detection of clinically silent lesions by multimodal evoked potentials. J Pediatr 2006;149:125-127.

[37] Thomas T., Banwell B.: Seminars in neurology 2008;28: 69-83. [38] Krupp L.B., Banwell B., Tenenbaum S.: International Pediatric SM Study

Group. Consensus definitions proposed for pediatric multiple sclerosis. Neurology 2007;68 (16Suppl 2): S7-S12.

[39] Tenembaum S., Chamoles N., Fejerman N.: Acute disseminated encephalomyelitis; a long–term follow-up study of 84 pediatric patients. Neurology 2002;59: 1224-1231.

[40] Jones C.T.: Childhood autoimmune neurologic diseases of the central nervous system. Neurol Clin 2003;21: 745-764.

[41] Yu H.H., Lee J.H., Wang L.C. et al.: Neuropsychiatric manifestations in pediatric Systemic lupus erythematosus: a 20-year study. Lupus 2006;15: 651-657.

[42] Benseler S.M., Silverman E., Aviv R.I. et al.: Primary central nervous system vasculitis in children. Arthritis Rheum 2006;54: 1291-1297. [43] Murphy J.M., Gomez-Anson B., Gillard J.H. et al.: Wegener

granulomatosis: MR imaging findings in brain and meninges. Radiology 1999;213: 794-799.

[44] Hatachi S., Nakazawa T., Morinobu A. et al.: A pediatric patient with neuro-Behçet’s disease. Mod Rheumatol. 2006;16: 321-323.

[45] Pawate S., Agarwal A., Moses H. et al.: The spectrum of Susac’s syndrome. Neurol Sci 2009;30: 59-64.

[46] Read R.W., Rao N.A., Cunningham E.T.: Vogt-Koyanagi-Harada disease. Curr Opin Ophthalmol 2000;11: 437-442.

[47] Lamy C., Oppenheim C., Meder J.F. et al.: Neuroimaging in posterior reversible encephalopathy syndrome. J Neuroimaging 2004;14: 89-96. [48] Kumar R., Singh S.N., Kohli N.: A diagnostic rule for tubercullous

meningitis. Arch Dis Child 1999;81: 221-224.

[49] Morgało C., Ruino N.: Imaging meningo-encephalitis tuberculosis. Eur J Radiol 2005;55: 188-192.

[50] Garcia-Suarez J., de Migiel D., Krsnik I. et al.: Changes in the natural history of progressive multifocal leukoencephalopathy in HIV-negative lymphoproliferative disorders: impact of novel therapies. Am J Hematol 2005;80: 271-281.

[51] Valanne L., Ketonem L., Majander A. et al.: Neuroradiologic findings in children with mitochondrial disorders. AJNR Am J Neuroradiol 1998;19: 369-377.

[52] Desmond D.W., Moroney J.T., Lynch T. et al.: The natural history of CADASIL: a pooled analysis of previously published cases. Stroke. 1999;30: 1230-1233.

[53] Morre D.F., Kaneski C.R., Askari H. et al.: The cerebral vasculopathy of Fabry disease J Neurol Sci. 2007;257: 258-263.

[54] Swartz R.H., Kern R.Z.: Migraine is associated with magnetic resonance imaging white matter abnormalities: a meta-analysis. Arch Neurol 2004;61: 1366-1368.

[55] Pohl D., Waubant E., Banwell B. et al.: Treatment of pediatric multiple sclerosis and variants. Neurology 2007;68(16 suppl.2): S54-S65. [56] Hahn J.S., Siegler D.J., Enzmann D.: Intravenous gammaglobulin therapy

in recurrent acute disseminated encephalomyelitis. Neurology 1996;46: 1173-1174.

[57] Banwell B., Ghezzi A., Mikaellof Y. et al.: Multiple sclerosis in children: clinical diagnosis, therapeutic strategies, and future direction. Lancet Neurol 2007;6: 887-902.

[58] Kappos L., Traboulsee A., Constantinescu C. et al.: Long-term subcutaneous interferon beta-1a therapy In patients with relapsing-remitting SM. Neurology 2006;67: 944-953.

[59] Banwell B., Reder A.T., Krupp L. et al.: Safety and tolerability of interferon-beta-1b in pediatric multiple sclerosis. Neurology 2006;66: 472-476. [60] Pohl D., Rostasy K., Gärtner J. et al.: Treatment of early onset multiple

sclerosis with subcutaneous interferon beta-1a. Neurology 2005;64: 778-779.

[61] Ghezzi A., Amato M.P., Capobianko M. et al.: Disease-modifying drugs in childhood-juvenile multiple sclerosis: results o fan Italia co-operative study. Mult Scler 2005;11: 420-424.

[62] Kornek B., Bernert G., Balassy C. et al.: Glatiramer acetate treatment in patients withchildhood and juvenile onset multiple sclerosis. Neuropediatrics 2003;34:120-126.

[63] Tenembaum S.N., Segura M.J.: Interferon beta-1a treatment in childhood and juvenile-onset multiple sclerosis. Neurology 2006;67: 511-513.multiple sclerosis. Neurology 2006;67: 511-513.

Adres do korespondencji:

Cytaty

Powiązane dokumenty

15% osób z chorobą Leśniowskiego-Croh- na po 15 latach od rozpoznania będzie niezdolnych do pracy z powodu choroby i otrzyma z tego tytułu ren- tę [22], a 92,8% chorych na

1848 przynieśli cholerę więźniowie, których przewożono Wisłą z dotkniętego cholerą Modlina do Brześcia

KSUPS 2015: Abstracts / Extended abstracts / Synchrotron Radiation in Natural Science Vol.. Kollbek et

Using the fits to numerical simulations of binary black hole mergers in [92,93], we provide estimates of the mass and spin of the final black hole, the total energy radiated

Dlatego też głównym celem badania było określenie związku pomiędzy akceptacją choroby i jakością życia oraz sprawdzenie, czy akceptacja choroby odgrywa rolę mediatora

Neurological disability was associated with re- siliency in a negative and moderate way, and also with the  impact of  MS on both spheres of  quality of  life in a  positive,

Choroba Krabbego U większości dzieci objawy rozpoczynają się przed 6 miesiącem życia, jako pierwsze występują: rozdrażnienie, następnie sztywność i kurcze toniczne

A similar nature of changes of this parameter as in facilities was maintained, where for low soil moisture the highest values of maximum shear stresses were reported and the