Dzieci i młodzież, rodzice, wychowawcy, nauczyciele, szkoła w zwierciadle literatury pięknej : bibliografja polska (książki dla młodzieży i dorosłych: powieści, nowele, opowiadania, poematy, utwory sceniczne)

:

-

/i0

Wr

'• W

Dzieci i Młodzież F ^ ^ / ^

-Wychowawcy - Nauczycie

WR00087939"

w zwierciadle literatury pięknej

Bibljografja polska

(książki dla młodzieży i dorosłych: powieści, nowele, opo­ wiadania, poematy, utwory sceniczne i t. p.)

Zebrał i opracował Dr. S t e f a n F r y c z

Z zasiłku Ministerstwa W. R. i O. P.

P o z n a ń 1 9 3 1

M>

„\iote*

HO(o6

Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna v»e Wrocławiu

OBJAŚNIENIE.

Bibljografja niniejsza, pierwsza w tym rodzaju, powsta­ ła z chęci, żeby wszyscy, którzy mają do czynienia z dzieć­ mi i trudnią się wychowywaniem lub nauczaniem, mogli czerpać obficie z tej skarbnicy wzorów i przykładów, jaką pod względem psychologicznym, pedagogicznym i dydak­ tycznym przedstawiają rozmaite utwory belletrystyczne, pisane bądź dla młodzieży, bądź dla czytelników doro­ słych : opowiadania, powieści, nowele, wspomnienia, obrazy sceniczne, opisy poetyczne i t. p. Dzieła naukowe z za­ kresu pajdologji, pedagogiki i dydaktyki nie zawierają osób ,i zdarzeń, niezbędnych zawsze po to, iżby wiedza po­ jęciowa, złożona z oderwanych i ogólnikowych twierdzeń, a przez to szara, martwa i dla wielu nudna, stawała się barwną, żywą i zaciekawiającą, czego przecież pożądają wszyscy. Wiele stronnic, na których jakiś, choćby najbar­ dziej uzdolniony i umiejętny, autor rozpatruje i rozważa istotę dobrego lub złego wychowania oraz wadliwe postę­ powanie wychowawcy, nie pouczą żadnej matki tak dokła­ dnie i nie poruszą jej tak głęboko, jak przeczytanie w „Lu­

dziach bezdomnych" rozdziału o „swawolnym Dyziu",

który ujawnia tak wyraźnie właściwości typowe dla swo­ jego wieku i swojego „chłopactwa" oraz cechy osobnicze, wrodzone i pochodne, będące wynikiem bezmyślnego i bez­ radnego postępowania jego rodzicielki. Traktaty o istocie i znaczeniu zabaw dziecięcych, może. nie odsłonią przed nauczycielem - wychowawcą (ak naocznie wszystkich cha­ rakterologicznych i wychowawczych spraw i zagadnień, jak owe opisy, które znajdujemy w utworach znakomitych powieściopisarzy i poetów. — np. w noweli Kellera „Ro­

meo i Julja na wsi", albo w poemacie Tennysona ,.Enoch Arden". Żaden podręcznik dydaktyki nie pokaże

tak dobitnie błędów, które nauczyciel w stosunku do psychiki dziecięcej i siebie samego popełnić może, jak owa lekcja śpiewu w drugiej klasie powszechnej, opisana przez Kadena - Bandrowskiego w „Mieście nio.je.j matki", jeśli psycholog - dydaktyk metodycznie treść i przebieg tej lekcji rozpatrzy z uczniami. Powszechne i wyjątkowe 'właściwości wieku dziecięcego, wymieniane i rozważane w dziełach naukowych, z któremi laik się nie zetknie lub

przez które nie przebrnie, będą przez niego odczute i jasno pojęte, jeśli uważnie przeczyta „Uśmiech dzieciństwa" Dąbrowskiej, albo Gaijerstama „Książkę o małym bra­

ciszku" i zastanowi się szczegółowo nad wszystkiem, co

autorowie tych książek opowiadają'o przedstawionych tam dzieciach.

Okoliczność, że przez szereg lat musiałem uczyć w se­ minariach nauczycielskich psychologji, pedagogiki, dydak­ tyki i literatury, odsłoniła przedemną coraz liczniejsze możliwości zużytkowania utworów belletrystycznych do celów naukowych i nasunęła mi zczasem pomysł ułożenia takiego wykazu „belletrystyki pa jdologiczno - pedagogicz­ nej", który ułatwiłby ogółowi nauczycieli i rodziców wy­ kształconych wydobywanie z każdego utworu tvch postaci i zdarzeń, które dostarczają stosownego materjału do roz­ myślań o psychice dziecięcej, o wychowywaniu i naucza­ niu, o typach i charakterach, o zaletach i o wadach w strukturze osobowości, oraz o wpływie środowiska, zwłaszcza o domu i o szkole.

Przedsięwzięte zadanie nie mogło być wy kona nem należycie od pierwszego razu z powodu, że na półkach księgarskich brak jest wiehi książek, i że autor nie rozpo­ rządzał dostateczną ilością czasu: — godzin, dni, tygodni i miesięcy potrzebnych koniecznie do tego, żeby każdą książkę, nadającą się do tego opisu, wyszukać i każdą od początku do końca przeczytać.

Ma więc bibljografja niniejsza następujące oczywiste braki: I. nie jest wyczerpująca, 2. nie przy każdej książ­ ce są podane szczegóły wydawnicze i 3. nie przy każdym utworze znajdzie czytelnik psychologiczne i pedagogicz-no-dydaktyczne informacje; a przy niektórych są one bar­ dzo szczupłe i ogólnikowe, jako oparte na tylko pobież-nem przejrzeniu wymienionej książki.

Pierwotnie miały być zamieszczone w tym wykazie tylko utwory napisane prozą, stąd więc wyniknął brak utworów poetyckich i scenicznych: włączenie ich do ta­ kiej, jak ta, bibljografji. okazało się jednak niezbędnem, ale nastąpi dopiero w di-ugiem wydaniu onej.

Wobec powyższego zwracam się z tego miejsca do wszystkich zainteresowanych (autorów i wydawców) z prośbą, żeby łaskawi byli powiadomić mnie o napisa­ nych lub wydanych przez się dziełach, podając wszystkie szczegóły bibliograficzne.

Utwory, z których czerpałem i czerpię stale materjał. obrabiany na lekcjach i wykładach, zostały oznaczone gwiazdkami. Inne będą wypróbowane. Dr. Stefan Frycz.

i. Alcott L. M. M a ł e K o b i e t k i . Powieść dla d o r o ­ słych p a n i e n e k . P r z e k ł a d z a n g i e l ­ skiego. W a r s z a w a . J. Hoesick. J930, sir. 322. W y d a n i e nowe.

Postaci czterech dziewcząt w wieku od lat 16 do lat 8 (?), ze sfery ubogiej. Właściwości dziewczęce typowTe i różnice osobnicze,

objawiaja.ee się w usposobieniach i w nachyleniach psychiczuycb, występują, wyraźnie na tle stosunków życiowych.

2. Alcott L. M. M a I i m ę ż c z y ź n i. Powieść. P r z e ­ łożyła Zofja G r a b o w s k a . W y d a n i e n o ­ we.' W a r s z a w a . J. Hoesick. 1930, str. 339. Typy chłopców w różnym wieku, pizedstawione na tle ich życia w Domu Sierot. Rozmaite usposobienia, upodobania, skłonności itp objawiają, się we wzajemnych stosunkach koleżeńskich, w zajęciach i w zabawach wychowanków.

". Amicis Edmund S e r c e , książka dla chłopców. P r z e ­ kład Marji K o n o p n i c k i e j . W y d a n i e dziesiąte a u t o r y z o w a n e . W a r s z a w a . G e ­ b e t h n e r & Wolff, str. 402.

Przeżycia chłopca w szkole powszechnej i w gimnazjum. Wize­ runki kolegów, nauczycieli i nauczycielek.

4. Bnyno-Arctowa K o l e d z y , powieść dla m ł o d z i e ż y . Marja W a r s z a w a . M. Arct. 1923. str. 174. 5. Bnyno-Arctowa P i f i n k a , czyli A w a n t u r a A r a

b-Marja s k a. W a r s z a w a . M. Arct, str. 150. Postać dziewczynki ze sfery ludowej i powolne przystosowywa­ nie się jej do innych środowisk: w mieście i wśród innych ludzi. Chęć i postanowienie stania się nauczycielka, gwoli ideowego posłan­ nictwa szerzenia oświaty wśród ludu.

6. Bnyno-Arctowa S ł o n e c z k o , powieść. W a r s z a w a . Marja M. Arct. str. 168.

Postać dziewczynki-sierofy i jej przeżycia- wśród dzieci, będą­ cych rodzeństwem. Dzieci rozmaite i wzajemny ich do siebie sto­ sunek.

7. BuynoArctowa W i e ś s z c z ę ś l i w a , powieść. W a r

-Marfa s z a w a . M. A ret. 1929.

Rozmaite dzieci wiejskie, ich radość z posiadania nauczycielki i szkoły.

8. BuynoArctowa N a w a k a c j a c h w Z a l e s i u . W a r -Marja szawa. M. Arct. 1928. R y c i n y w y k o n a ł a

W. R o m e y k ó w n a . W y d a n i e d r u g i e , str. 168.

Dzieci w różnym wieku ze sfery średnio zamożnej. Zaintereso­ wania, potrzeby i .swawolne zabawy wieku dziecięcego zaznaczają się indywidualnie na tle otoczenia i przygód.

9. Buyno-Arctowa W i l c z y s k o , o p o w i a d a n i e dla star-Marja s z y c h dzieci. W a r s z a w a . M. Arct. 1924.

Str. 195. Z i l u s t r a c j a m i A n t o n i e g o G a ­ w i ń s k i e g o .

Postać i zachowanie się dzielnego chłopczyka na tle niebezpie­ czeństw i prześladowań politycznych w zaborze rosyjskim w dobie niewoli. — Objawia się dobroczynny wpływ czystej i naiwnej du­ szy dziecięcej, która rozbraja i nawraca na drogę uczciwą duszę człowieka, zawziętego w nienawiści, mściwości i upodleniu, a zwane­ go „Wilczyskiem". Epizodycznie występują niektóre typowe właści­ wości wieku dziecięcego: ciekawość, odwracalność uwagi, łakotnic-two, a głównie: zamiłowanie do bójek i przejmowanie się wytworami baśniotwórczej wyobraźni.

* 10. Balzac L u d w i k L a m b e r t . P r z e ł o ż y ł i opa­ t r z y ł w s t ę p e m Boy (Tadeusz Żeleński). B i b l j o t e k a Boya. W a r s z a w a .

Wychowanie i nauczanie w kolegjum, utrzymywanem przez Ora-torjanów w Yendóme. Życie internackie. Zajęcia i rozrywki chłop­ ców, przebywających w zakładzie zamkniętym. Kary i nagrody, stosowane. Postaci i usposobienia dwóch chłopców. Klasa a nowy przybysz. Niedola chłopca, nie nadającego się do surowego i szablo­ nowego sposobu traktowania uczniów. —- Utwór ten zawiera wogóle obfity i bardzo przydatny materjal do lozważania różnych zagadnień, dotyczących wychowania i nauczania..

* i I. Kaden-Ban- M i a s t o m o j e j m a t k i. W a r s z a w a . drowski Juljusz W a c ł a w C z a r s k i i Sp. 1925.

We wspomnieniach autora z łat dziecięcych występuje psycholo­ giczny wizerunek chłopca, ze sfery inteligentnej średniozamożnej, na tle zabaw i przygód chłopięcych: w domu i w szkole, przyczem

^\ia-ściwości wieku dziecięcego objawiają sic szczególnie w stosunku chłopca do otrzymanego pieniądza. Dramatyczny przebieg opisanej lekcji śpiewu w drugiej klasie szkoły powszechnej zawiera w:izne momenty dydaktyczne i pedagogiczne. Sprawiedliwe postąpienie ojca wobec nieetycznego postępku syna zasługuje na uwagę,

12. Bandrowski W i e ś m o j e j m a t k i . O p o w i e ś ć . P o -Jerzy znań. Księg. Św. W o j c i e c h a , str. 192.

Na tle różnych wspomnień z czasów dzieciństwa, przedstawione

y.i\ postaci chłopców z domu zamożnego, inteligentnego. Psoty, swa­

wole, zabawy, zajęcia i upodobania dziecięce. Postać i postępowa­ nie matki. Dziadkowie i prababcia, a dzieci.

13. Bobińska O s z c z ę ś l i w y m c h ł o p c u . W a r -Helena szawa. J. M o r t k o w i c z . T o w a r z y s t w o

W y d a w n i c z e . 1930. W y d a n i e t r z e c i e , str. 245.

Rodzina inżyniera leśnego: rodzice i dzieci; ich zajęcia, upodo­ bania i charaktery, na plan pierwszy wysuw7ają się typowe i osobni­ cze właściwości dziesięcioletniego Romka na tle jego przeżyć w at­ mosferze życia rodzinnego.

14. Bogusławska Mar.}a 15. Bogusławska Marja M ł o d z i , c z t e r y powieści dla m ł o d z i e ­ ży d o r o s ł e j i d o r a s t a j ą c e j . P o z n a ń . K s i ę g a r n i a Św. Wojciecha. W y d a n i e d r u g i e , str. 3)2. T r z y p o w i a s t k i : M ł o d y J u h a s . — P r z e s t ę p s t w o W ł a d k a . — K r z y ż B a b u ­ ni. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. Bibl joteczka Młodzieży S z k o l n e j nr.

116.' 16. Bukowiecka Zofja 17. Bukowiecka Zofja D z i e c i W a r s z a w y , o p o w i a d a n i e dla młodzieży. AYarszawa. G e b e t h ­ n e r & Wolff. W y d a n i e d r u g i e , str. 377. H i s t o r j a o J a n k u G ó r n i k u , opo­ w i a d a n i e dla młodzieży. W a r s z a w a . G e ­ b e t h n e r & Wolff. AYydanie piąte, •str. 318.

Postać chłopca - sieroty i jego przygody na drodze życia samo­ dzielnego: wśród nowego otoczenia i ciężkich warunków bytu gór­ niczego syn leśnika wychodzi z walk życiowych zwycięsko.

18, C b r z ą s z e z e w s k a T a j e m n i c a s t a r e g o d w o r u , po-Jadwiga wieść dla m ł o d e g o w i e k u . W a r s z a w a ,

j . Lisowska, str. 152.

Charakterystyki trojga dzieci: dwie dziewczynki, z których starsza Jedenastoletnia nadaje sobie ton „dorosłości", oraz chłopiec czternastoletni są tu przedstawieni we wzajemnym do siebie stosun­ ku na tle otoczenia i doznawanych przygód w starym dworze, na wsi, 19, C o t i r t e n a y D z i e l n a t r ó j k a , powieść dla

mło-B a y l o r F . dzieży. P o z n a ń , K s i ę g a r n i a Św. W o j ­ ciecha. W y d a n i e piąte, Str. 226, Dzieci z roclzioy osadników amerykańskich, porwane przez ln-djan, objawiają stosownie do swojego wieku i swojej pici, różne my­ śli, uczucia, usposobienia i zdolności na tle środowiska i doznawa­ nych przygód.

20, C z a r s k a L. G n i a z do k s i ą ż ą t ' D ż a w a c h a. Powieść d l a d o r a s t a j ą c y c h p a n i e n e k . P r z e ł o ż y ł Marceli T a r n o w s k i . Łódź. L u d w i k Fiszer. 1927. str. 218,

Różne postaci dziewczęce, przedstawione na He doznawanych przygód i okoliczności życia w Gnszji,

21, C z y ż o w s k i J i m Ż e g l a r z . Powieść z 21 ilustra-K. A. cjami. W a r s z a w a . Książnica Atlas.

1928, str. 175.

Postać szesnastoletniego chiopca-sieroty. Jego przeżycia i czyny wśród przygód żeglarskich,

22, D a n i ł o w s k i P a l t o c i k , K r a k ó w . | . C z e r n e c k i , G u s t a w Str. 25. Z i l u s t r a c j a m i A. G r . O s t r o w ­

s k i e j .

Niedola matki, utrzymującej z krwawicy rąk swoich: męża, bę­ dącego no zesłaniu; siebie i troje dzieci. Niedola dziecięca sześcio­ letniego chłopca, który nie może czynić zadość zasadniczym typo­ wym potrzebom swojego wieku,

* 23. D ą b r o w s k a U ś m i e c h d z i e c i A s t w a, W a r s z a -M a r j a \va. T o w a r z y s t w o W y d a w n i c z e . 1923,

str, 125.

W dwunastu opowiadaniach o charakterze wsporaBieniowym, o zatytułowanych; I, Boże Narodzenie, 2. Janek. 3. Wielkanoc. 4. Drzewa na wiosnę, 5. Pies, 6. Wszystkie dzieci. 7. Ptaki. 8.

Babcia. 9. Goście. 10. Książki, f 1 Piosenka i 12. Odjazd — są przed­ stawione dzieci ze sfery ziemiańskiej, wśród których osobliwością jest chłopczyk trzechletni całkiem nadnormalny pod względem fizy­ cznym i umysłowym co do swej atletycznej siły i szlachetnej ambicji. — Rozmaite wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia, wspom­ nienia i marzenia, myśli i uczucia, nastroje i wzruszenia, chęci i postępki, radości i nudy, doznawane i przeżywane przez dzieci w różnych porach roku w dni świąteczne i w dni powszechnie, na łonie przyrody i w domowem otoczeniu, oraz w stosunku do różnych osób objawiają się czytelnikowi z prawdą psychologiczną w tej książce, tak bardzo obfitej w materjał pajdologiczuy.

24. Dickens Karol M a l e ń k a D o r r i t. P r z e k ł a d Zofji i W i k t o r a P o p ł a w s k i c h . W a r s z a w a . W y d a w n i c t w o G u t e n b e r g a . Toni I-II, str. 344. Tom III-[V, str. 335. T o m

V-IV, str. 324. T o m V-VIII, str. 302. Postać i typowe zachowanie się kilkuletniej dziewczynki: karmie­ nie ptaszków, wsłuchiwanie się w śpiew, badawcze wpatrywanie się w osoby, zbliżanie się lękliwe a ciekawskie. — Wrażenia, spostrzeże­ nia, myśli, uczucia i postępki dziewczynki, urodzonej i wychowywa­ nej w więzieniu dla dłużników. Późniejsze losy i przeżycia dziew­ częce. Wzmianki obrazowe o rygorystyeznem, purytauskiem wycho­ waniu, zatruwającem dusze dziecięce ponurością i oschłością.

25. Dickens Karol D a v i cl C o p p e r f i e 1 cl. P o w i e ś ć . P r z e k ł a d Kar. Beyl. W a r s z a w a K r a k ó w . 1927. W y d a w n i c t w o J. M o r t k o -wicza. T. I. str. 170. T. II, str. 164. T. III, str. 159. T. IV, str. 167. T. V, str. 147. T. VI, str. 168.

Opis narodzin i dalszych kolei życiowych chlopca-sieroty. 26 Dickens Karol O l i w i r T w i s t . Powieść ze s ł o w e m

w s t ę p n e m A n d r z e j a T r e t i a k a , p r o l e s o -ra u n i w . w a r s z a w s k i e g o . T. I-II, str, 510. T. II1-IV. str. 290. W a r s z a w a . W y ­ d a w n i c t w o G u t e n b e r g a .

Dzieje chłopca, urodzonego w Domu Roboczym. Pierwsze chwile życia, chlopiętwo i lata późniejsze.

27. Domańska P a z i o w i e k r ó l a Z y g m u n t a . Antonina O p o w i a d a n i e o b y c z a j o w e na tle d a w ­

nych w i e k ó w . W a r s z a w a . M. Arct.

1927. Wydanie trzecie. Z ilustracjami A. Gawińskiego. Str. 169.

Pomysły i figle w yrostków, będących paziami na dworze Zyg­ munta Starego.

28. Domańska H i s t o r j a ż ó ł t e j c i ż e m k i ,

po-Anłonina wieść z czasów panowania Kazimierza

Jagiellończyka, z 11 ilustracjami. Po­ znań. Księgarnia Św. Wojciecha. Str. 336.

,\n tle liistorycznem, wśród różnych osób i zdarzeń występuje po­ stać dziewięcioletniego Wawrzusia w związku z dozuawanemi prze­ zeń przygodami.

29. Dyakowski W ą ż W ł a d k a . Opowiadanie z

ry-Bohdan cinami. Warszawa. M. Arct. 1928. Wy­

danie drugie. Str. 138.

Zachowanie się różnych dzieci — chłopców i dziewczynek — wT stosunku do różnych zwierząt.

* 30. af Gei jerstam K s i ą ż k a o m a ł y m b r a c i s z k u .

Gustaf Warszawa. Tow. Wydawnicze. 1922.

Przekład Marji Żabojeckiej.

Chłopczyk ze środowiska inteligentnego i zamożnego występuje tu w różnych chwilach i okolicznościach swojego dziecięcego żywota, ob­ jawiając typowe właściwości i osobnicze zainteresowania. Ciekawość dziecka, walcząca z bojaźnią: dziecięce bawienie się wytworami wła­ snej wyobraźni, naiwny egocentryzm, łatwe przyrzekanie i szybkie zapomnienie, zmienność uczuć sympatji i antypatji itp. dają tu obfity materjał pajdologiczny.

31. af Gei jerstam Moi c h ł o p c y . Szwedzkie

opowia-Gustaf dania dla dzieci. Przełożyła Janina

Mortkowiczówna, ilustrował Zdzisław Eichler. Warszawa. Tow. Wydawnicze. 1922. Wydanie trzecie. Str. 91.

Dwaj bracia, chłopcy wr wieku lat 9 i 7, przedstawieni są tu we wzajemnym do siebie stosunku oraz w swojem zachowaniu się wzglę­ dem osób starszych i otoczenia, w którem urządzają sobie różne zabawy. Nachylenia psychiczne, właściwe chłopcom, i dziecięce ro­ zumowania dają tu wiele materjalu pajdologicznego.

32. G o m u l i c k i C li a 1 a t. B i b l i o t e c z k a U n i w e r s y t e t ó w W i k t o r L u d o w y c h . N r . 4 0 . G e b e t h n e r & W o l f f .

W a r s z a w a . S t r . 4 2 .

Psychika chłopca w wieku dojrzewania płciowego: estety/m mło­ dzieńczy, idący w parze z budzącym się erotyzmem.

* 3 3 . G o m u l i c k i W s p o m n i e n i a n i e b i e s k i e g o

W i k t o r - m u n cl u r k a. W a r s z a w a . G e b e t h n e r

& W o l f f . W y d a n i e c z w a r t e .

Postacie i typy uczniów, nauczycieli i dyrektorów w dawnej szkole z czasów Mikołaja I. Na tle życia szkolnego i shnicyjnego objawiają się różne uzdolnienia, charuktery i ambicje. — Książka ta może służyć za „negatywny" podręcznik dydaktyki i pedagogiki, da­ jąc obfity ma ter ja 1 dyskusyjny do wszelkich rozważań z dziedziny problemów, dotyczących nauczania i wychowywania chłopców. 34. G o u l d J o a n n a G w i a z d a P r z e w o d n i a. W a r s z a ­

w a . M . A r e t . 1930. W y d a n i e s i ó d m e . S t r . 2 4 1 .

Postać i przygody irlandzkiej dziewczynki, która, j a k o sierotka, wychowuje się w obcem środowisku.

3 5 . G r e e n K . B r a t o c i e m n i a ł y , p o w i e ś ć d l a m ł o d z i e ż y . P r z e ł o ż y ł z a n g i e l s k i e g o H . W e r n i c . W y d a n i e s z ó s t e . S t r , 111. W a r s z a w a 1929. M. A r c t .

Tragiczne i radosne przeżycia dwóch chłopców, którzy pracują w kopalni węgla; miłość b r a t e r s k a i troskliwe opiekowanie się star­ szego brata młodszym — ociemniałym; dramatyczne konflikty w jego duszy między sumieniem, nakazującem prawdomówność a gorącem pragnieniem niesienia kochanemu bratu pomocy lekarskiej, możliwej do osiągnięcia tylko za cenę nieprawdziwego zeznania w sądzie; ra­ dość duszy, że j e d n a k potrafiła swoją miłość braterską i swoje prag­ nienie poświęcić dla prawdomówności, wymaganej bezwzględnie przez sprawiedliwość i dobro powszechne. Radość i szczęście ociem­ niałego, gdy odzyskał możność widzenia.

36. Szalay - Groe- W o r ł e m g n i e ź d z i e . Str. 124. Iowa Walerja P o z n a ń , Księg. Św. W o j c i e c h a .

Kontrastowe postacie i postępki dwóch królewiczów, synów Ka­ zimierza Odnowiciela: dorodny, o pięknej budowie ciała, odważny i szczery, popędliwy i gwałtowny Bolko; a wątły, chuderlawy, blado-licy o rysach ostrych i niesłowiańskich, trwożliwy, nieufny, powolny

i niesamodzielny — Władysław Herman. Różne, wręcz przeciwne usposobienia i c h a r a k t e r y chłopców, objawiają się w ich zabawach i zajęciach, w ich wzajemnym do siebie stosunku oraz w ich postę­ powaniu względem otoczenia.

* 37. Hodgson Bur- M a ł y l o r d , powieść dla młodzieży.

nett Frances Wydanie siódme. Warszawa. Gebeth­

ner & Wolff. Str. 273.

Postać chłopca ze sFery a r y s t o k r a t y c z n e j : mały dziedzic spadają­ cego nań niespodziewanie tytułu lordowskiego i wielkiego majątku, odznaczający się zachwycającą urodą, zgrabną postawą i ujmującym wdziękiem, okazuje się pod każdym względem także arystokratą z ducha: szlachetnością swoich uczuć, myśli i postępków w stosunku do całego otoczenia podbija sobie serca wszystkich, będąc sam „uoso-bionem sercem". Ta opowieść nadaje się doskonale do analizy cech typowych, związanych z wiekiem, płcią, narodowością i sferą oraz do odróżnienia od nich cech osobniczych, jakie występują w „małym lordzie", wyidealizowanym pod niejednym względem.

38. Hodgson Bur- T a j e m n i c z y o g r ó d , powieść dla nett Frances młodzieży. Wydanie drugie. Str. 294.

Warszawa. Gebethner & Wolff.

Postaci, przygody i przeżycia dwojga zaniedbanych i rozkapry­ szonych dzieci, które doznają korzystnej przemiany pod względem umysłowym i moralnym.

39. Hugo Wiktor N ę d z n i c y . Warszawa. Wydawnic­ two Gutenberga.

Epizodycznie występuje postać dziewczynki, oddanej przez matkę — jako dziecko nieślubne — na wychowanie ludziom najemnym ni­ skiego stanu; przeżycia dziecka dobrego, które jest ciągłe narażone na brutalne traktowanie przez ludzi chciwych i złych. Pod wzglę­ dem pajdologicznym na szczególną uwagę zasługuje opis, j a k dziew­ czynka bawi się lalką.

•tO. Janowski J ę d r e k - M ę d r e k z H o n o l u l u . Aleksander Powieść dla młodzieży. Warszawa.

M. Arct. 192S. Wydanie drugie z ryci­ nami. Str. 109.

Dzielność i zaradność dwunastoletniego chłopaka, opiekującego się matką i siedmioletnią siostrzyczką, objawia się na tle przygód podróżniczych w krajach egzotycznych.

4(. Kazuro P r o f e s o r Z u b r e w i c z i j e g o

Stanisław i r z e j w y c l i o w a i i c y , z pamięt­

nika h u l t a i a . Warszawa. M. Arct. Str. 175.

Trzy typy uczniowskie z trzech różnych środowisk i karykatural­ na postać guwernera.

* 42. Keller ' P a n i R e g u ł a A m r a i n i j e j

Gotfryd b e n j a m i n e k . P r z e k ł a d Stefana

F r y c z a i Alfreda Toma. W a r s z a w a . ..Ignis" 1925.

W tej noweli o charakterze wybitnie pedagogicznym pokazuje autor, jak rozumna i dzielna kobieta, opuszczona przez męża-utra.cju-sza, sama wychowuje swojego najdroższego syna — w duchu liberal­ nym, patriotycznym i obywatelskim, i wpływa na niego dodatnio jesz­ cze i później, pobudzając do spełnienia obywatelsko-demokratycznyck obowiązków. Cały system wychowawczy i sposób postępowania pani Amrain, stof.owany przez nią w różnych drażliwych i trudnych dla matki wypadkach mogą służyć pod niejednym względem za wzór pe­ dagogicznego taktu i umiejętnego przystosowywania sit; wychowaw­ czyni do zmian, jakie zachodzą w psychice chłopięcej, w kolejnych fazach jej rozwoju.

* 43. Keller P a n k r a c y D ą s a c z . P r z e k ł a d

Ste-Gotfryd fana Frycza i Alfreda Toma. W a r s z a ­

wa. Tow. Wydawnicze ..Książka Pol­ s k a " 1920.

Autor przedstawia tu chłopca w przełomowym wieku, dla każde­ go wychowawcy najtrudniejszym. Rozrywki, zajęcia i zainteresowa­ nia tego czternastolatka, jego zachowanie się względem matki, bied­ nej wdowy, i względem młodszej odeń siostry mają wiele rvsów zna­ miennych: w postępkach i zachowaniu się „dąsacza" występują wy­ raźnie cechy typowe dla chłopaka w tym wieku, a także cechy osob­ nicze Pankracego. Ucieczka z domu i późniejsze jego przygody po­ kazują, w jakich okolicznościach i w jaki sposób urabia się ostatecz­ nie charakter tego osobnika, obarczonego nieszczęśliwem usposobie­ niem samodręczycielskiem.

* 44. Keller R o m e o i J u l j a na wsi. Przekład

Gotfryd Stefana F r y c z a i Alfreda Toma. W a r ­

szawa. „Ignis" 1923.

Epizodycznie opisana przez autora zabawa dwojga dzieci wiej­ skich objawia typowe różnice między psychiką chłopca a psychiką dziewczynki i zawiera doskonały materjał pajdologiczny. Późniejsza

ich miłość, sparaliżowana przez zawzięcie wrogi stosunek między po-waśnionymi ojcami i ostatecznie zakończona tragicznie, mieści w sobie momenty, nadające się do rozważań pedagogicznych 45. Kipling K i m . T ł u m a c z y ł z a n g i e l s k i e g o

Wil-Rudyard hełm Milarski. W a r s z a w a . W y d a w n i c ­ t w o ..Taniej Książki". T o m I. sir. 204. T o m Ii, str. 202.

Na tle obyczajowych obrazów życia w Indjach wśród angielskiej organizacji szpiegoskiej, przedstawia autor postać i przygody chłopea-sieroty, pót-irla-ndczyka a pół-hindusa, który z bezdomnego ulicznika staje się wędrownym towarzyszem świątobliwego lamy tybetańskie­ go a potem także i członkiem tajnej sieci znakomicie zorganizowane­ go przez y/.ąd angielski szpiegostwa. Przeżycia Kima, przedstawione przez autora z psychologiczną wnikliwością, zawierają wiele zagad­ nień, dotyczących jaźni i samowiedzy, a opis wykonywanych z Ki mcm doświadczeń w celu wypróbowania go, czy potrafi być dzielnym szpiegiem, daje ciekawy materjal testowy, co się tyczy spostrzegaw­ czości, pamięci, odwagi i zaradności.

46. Kipling S t a 1 k y i s p ó ł k a . Powieść. P r z e -Rudyard k ł a d a u t o r y z o w a n y i p r z e d m o w a Je­

rzego B a n d r o w s k i e g o . W y d a n i e d r u g i e . Str. 309. Poznań. W y d a w n i c t w o Polskie R. W e g n e r a . (Bibł joteka l a u r e a t ó w No­ bla).

Stalky i jego młodociani towarzysze z liceum angielskiego pokazu­ ją nam różne właściwości psychiki chłopięcej, objawiające się na tle życia szkolnego: autor przedstawia czytelnikowi wielostronny obra* wychowawczego i naukowego zakładu o typie u nas nieznanym. Typv uczniów i wychowawców.

* 47. Konopnicka N a s z a s z k a p a . B i b l i o t e c z k a U n i -Mar.ja w e r s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży

S z k o l n e j 3. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. W y d a n i e XI-e. str. 52.

Trzej chłopcy ze środowiska wyi obnicze(,o objawiają typowe wła­ ściwości wieku dziecięcego: zabawowość i radosną beztroskę w obli­ czu choroby i śmierci matczynej, w warunkach niedostatku przecho dzącego w ostateczną nędzę.

48. Konopnicka D y ni. Bib] joteczka U n i w e r s y t e t ó w Marja L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j I. —

W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. W y ­ d a n i e XI-e. str. 15.

Postać i tragiczna śmierć chłopaka, który pracuje w fabryce. Je­ go stosunek serdeczny do matki, do różnych przedmiotów i do pracy.

49. Konopnicka N i e m c z a k i . Biblioteczka Uniwer-Marja , syłetów Ludowych i Młodzieży Szkol­

nej 4. Warszawa. Gebethner & Wolff. Wydanie VIII-e.

Dzieci zniemczone, pochodzące z mieszanego pod względem naro­ dowościowym małżeństwa, przebywając na wsi polskiej w polskiem otoczeniu rodzinnem, zaczynają odczuwać w sobie i objawiać „krew polską".

50. Konopnicka W o j c i e c h Z a p a ł a . t B i b l i o t e c z k a

Marja U n i w e r s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j No. 70. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. W v d a n i e nowe, str. 20. Postać i marzenia chłopca, wychowywanego przez wiarusa na­ poleońskiego.

51. Konopnicka H r a b i a ł k o. Bibl joteczka U n i w e r -Marja s y t e t ó w Ludowych i Młodzieży Szkol­ n e j . W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff.

W y d a n i e d r u g i e .

Postać i rycerskie ambicje chłopca ze sfery arystokratycznej. " 52. Korczak M o ś k i. | o ś k i. S r u 1 e. W a r s z a w a .

Janusz T o w a r z . Wydawnicze. !922. W y d a n i e drugie, str. 114. I l u s t r a c j e S. Lipszyco-Wej.

Obrazy z życia chłopców w gromadzie podczas pobytu ich na ko-lonji letniej, która jest wielkiem dobrodziejstwem dla biednej dziatwy wielkomiejskiej. Rozmaite usposobienia, zuchwale i lękliwe, obja­ wiają sic już w chwili wyjazdu tia kolonję i w drodze. W zajęciach, zabawach, walkach i sądach koleżeńskich zaznaczają się wyraźnie różne typowe i osobnicze właściwości chłopaków, dające wychowawcy obfite pole do pajdologicznych obserwacyj.

" 55. Korczak J ó z k i . J a ś k i . F r a n k i . W a r s z a -Jannsz w a - K r a k ó w . T o w . W v d a w n i c z e . 1922,

str. 148.

Rozmaite postaci, typy i charaktery chłopięce, pokazane przez autora na tle życia chłopców podczas ich pobytu na kolonji waka­ cyjnej, — życia, które, obfitując w przygody i wrażenia, daje wiele sposobności do ujawniania się cech indywidualnych w odczuciach i w postępkach jednostek, tworzących grupę.

54. Korczak B a n k r u c t w o m a ł e g o D ż e k a.

Janusz P o w i e ś ć . W a r s z a w a - K r a k ó w . T o w a r z .

W y d a w n i c z e . 1924. W y d a n i e n o w e , str. 221.

Powieść wybitnie psychologicznie - pedagogiczna. Wzajemne sto­ sunki między dziećmi w szkole. Przeżycia chłopca w domu w sto­ sunku do rodziców7 i na terenie szkoły — w stosunkach koleżeńskich z innemi dziećmi a także w stosunku do nauczycielki. Sprawa pie­ niędzy w życiu dzieci. Szaclirajstwa chłopięce. Wogóle obfity ma-terjal do analizy pajdologicznej i zagadnień wychowawczych w ży­ ciu domowem i szkolnem.

55. Kowerska D w a o p o w i a d a n i a d l a m ł o-Zof j a d z i e ż y : 1. O f i a r a . 2. J a n t o ś . W a r s z a w a . ..Księgarnia P o l s k a " . str. 48. 56. Kowerska D z i e l n y c h ł o p i e c , p o w i e ś ć d l a Zof.ja m ł o d z i e ż y . W a r s z a w a . „ K s i ę g a r n i a P o l ­ s k a " . 1927. W y d a n i e c z w a r t e z i l u s t r a ­ c j a m i A. G a w i ń s k i e g o , str. 128. Wizerunki moralne dwuch chłopców z nizin społecznych: różnica zasadnicza we wrodzonych nachyleniach psychicznych objawia się na tle podobnych warunków społecznych, w jakich obaj żyją. Pobudki chłopięce do żebraniny ulicznej; moralne skutki wczesnego nawy­ knięcia do nikotyny i alkoholu.

57. Kraszewski S t r z e m i e ń c z y k. W a r s z a w a .

Józef Ignacy M. A r c t . 1922.

Kontrastowe c h a r a k t e r y dwTuch braci, synów wioskowrego szlach­ cica i opaczne względem nich postępowanie c-jca, człowieka o srogiem usposobieniu i ciasnym umyśle. Szkółka wiejska i bakalarz. Szkoła miejska i życie żaków w wiekach średnich. Opis dziecięcych i szkol­ nych lat Grzegorza z Sanoka zawiera wogóle obfity materjal przy­ datny do psychologiczno - pedagogicznych rozważań.

58. Lagerlof C u d o w n a p o d r 6 ż. — P r z e k ł a d Selma J. M o r t k o w i e ż o w e j . W a r s z a w a . T o w .

W y d a w n i c z e 1922. W y d a n i e t r z e c i e . Cz. 1, str. 143. Cz. II, str. 157.

Rozmaite dzieci ze sfery ludowej są tu przedstawione w krainie cudownych przygód na tle zwierząt.

59. Lagerlof W s p o m n i e n i a . Zebrała i przeło-Selma żyła Janina Mortkowiczowa. W a r s z a ­ wa. T o w a r z . W y d a w n i c z e 1923, sir. 105. Szereg odrębnych opowiadań; niektóre z nich zawierają postaci dziecięce oraz opisy, przedstawiające zainteresowania, 'myśli, marze­ nia i zajęcia, właściwe wiekowi dziecięcemu.

Dzeje dziewczynki irlandzkiej ze środowiska zubożałej rodziny szlacheckiej.

60. Lewicka Y y u k i , s i e r o t a j a p o ń s k a . — Anna L w ó w . 1925. Polskie T o w a r z . P e d a g .

W a r s z a w a . M. Arct, str. 177.

Postać, zachowanie się i przeżycia jedenastoletniej dziewczynki japońskiej szlachetnego rodu, oddanej po śmierci rodziców do Zakła­ du dla przyszłych gejsz, skąd ucieka. Dalsze przygody życiowe ary­ stokratycznego dziewczęcia.

* 61. Lichtenberger M a ł y T r o t . W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff.

Spostrzeżenia, uczucia i myśli chłopczyka ze sfery zamożnej, przeżywane i wygłaszane przez niego w różnych chwilach i okolicz­ nościach dziecięcego żywota. Zakłopotania guwernera i matki wobec rozumowrań dziecka.

62. Lichtenberger S i o s t r z y c z k a M a ł e g o T r o t a. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff.

* 63. London Jack O d s z. c z e p i e n i e c. — T ł u m a c z e n i e Gabr.j. Karskiego. W a r s z a w a . „Ignis". Postać czternastoletniego chłopaka z najbiedniejszej sfery robo­ tniczej: ciało i dusza są zużyte i wyniszczone przez nędzne warunki życia i przez pracę w fabryce ponad wiek i sity organizmu, będącego jeszcze w rozwoju.

64. Lyall Edna S ł o w i k i r l a n d z k i , powieść. P r z e ­ łożyła z angielskiego Zofja H a r t h i n -ghowa. W a r s z a w a . M. Arct. 1928. W y ­ d a n i e trzecie, str. 272.

65. Makuszyński B e z g r z e s z n e l a t a . W a r s z a w a . K o r n e l

Psychika chłopięca przedstawiona humorystycznie na tle zabaw, swawoli, figlów, marzeń i przeżyć szkolnych.

66. Marlitt E. Z ł o t a E l ż u n i a . W a r s z a w a . G e b e t h ­ n e r & Wolff. W y d a n i e p i ą t e .

* 67. Miłaszewska Z a t r z y m a n y z e f a r . P o z n a ń . Ksic-Wanda g a r n i a Św. W o j c i e c h a .

Dzieci wieśniacze. Szkota ludowa. Przeżycia nauczycielki. Po­ stać matołka i mozolenie się nauczycielki nad uczeniem tego chłopca upośledzonego. Wizytacje i popisy szkolne.

68. Molnar - C h ł o p c y z p l a c u b r o n i , powieść Franciszek z życia u c z n i ó w w ę g i e r s k i c h . W y d a n i e

c z w a r t e . W a r s z a w a . W y d a w n i c t w o J. M o r t k o w i c z a . 1925. Str. 172. . P r z e k ł a d J a n i n y M o r t k o w i c z o w e y .

Zajęcia i zabawy uczniowskie. Rozmaite usposobienia chłopców, objawiające sic w rożnem zachowaniu się ich podczas przerw i lekcyj. Postaci nauczycieli. Militarne, bojowe upodobania i skłonności chło­ paków w pewnym wieku.

69. Montgomerry A n i a z Z i e l o n e g o W z g ó r z, a. L. M. P o w i e ś ć . Z a n g i e l s k i e g o p r z e ł o ż y ł a R.

B e r n s t e i n o w a . W a r s z a w a . |V1. Arct. 1928. W y d a n i e piąte, str. 279.

Postać i zachowanie się jedenastoletniej dziewczynki z Domu Sie­ rot, wziętej na wychowanie przez bezdzietnych Farmerów. Wyraźnie objawiają się niektóre właściwości psychiczne, znamienne dla wieku i dla pici. 70. Montgomerry A n i a z A v o n 1 e y a, d a l s z e d z i e-L. M. . j e A n i z Z i e 1 o n g o W z g ó r z a . F i z e l o ż y l a z a n g i e l s k i e g o R. B e r n s t e i ­ n o w a . W a r s z a w a . M. Arct. 1927. Wy­ d a n i e d r u g i e , str. 263.

Różne dzieci ze szkoły wiejskiej i przeżycia młodej nauczycielki. 71. Mortkowiczowa Z n a s z e j s z k o ł y . W a r s z a w a . To-Janina w a r z y s t w o W y d a w n i c z e . 1929, str. 72. Morzkowska M a ł y o b y w a t e l , p o w i e ś ć d l a mło-Antonina d z i e ż y . W i l n o . S t o w a r z y s z e n i e N a u c z y ­ c i e l s t w a P o l s k i e g o , str. I 15. 18

73. Morzycka B e z r o d z i n y , według opowieści H.

Faustyna Malota. Warszawa. „Nasza Księgarnia''

1927. Wydanie piąte, str. 160.

Przeżycia i koleje losu sieroty - podrzutka.

74. Niewiadomska K o l e d z y . Biblioteczka Młodzieży

Cecylja Szkolnej No. 71.

75. Ogniew N. P a m i ę t n i k K o s t i R i a b'<c e w a. Przekład Bolesława Nowickiego. War­ szawa. „Mój Przyjaciel" 1928, str. 261.

Przeżycia, spostrzeżenia i refleksje ucznia w atmosferze szkoły bolszewickiej: jego stosunek do kolegów i koleżanek, — do nauki i do różnych zagadnień aktualnych, — do nauczycieli i nauczycielek, -do przepisów i organizacyj szkolnych.

76. Orzeszkowa P a n n a A n t o n i n a . Bibljoteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej 11. Wydanie piąte. Str. 49. 49. Warszawa. Gebethner & Wolff.

Typ dawnej nauczycielki domowej; jej położenie w rozmaitych domach i doznawane gorycze żywota wskutek egzaltacji i naiwności. Ambicje i marzenia feministki.

77. Perzyński U c z n i a k i . Powieść z 4 rysunkami

Włodzimierz i okładką Kamila Mackiewicza. War­

szawa. Gebethner & Wolff, str. 189.

Typy uczniów, przedstawione na tle życia stancyjnego i stosun­ ków, panujących w szkole rusyfikacyjnej.

78. Piasecka Julja K o l e d z y R o m c i a . Poznań. Księ­ garnia Św. Wojciecha. Str. 151. Winie­ ta okładkowa Marji Jaroszyńskiej. Ilu­ stracje Marji Zaleskiej.

Pierwsze przeżycia siedmioletniego chłopczyka w szkole w jego zetknięciu się z innymi chłopcami. W postępowaniu chłopców uwy­ datnia się szczególnie "właściwa młodemu wiekowi śmiechliwość, lu­ biąca wyśmiewać innych, dworować, naigrawrać się itp.

79. Powalski J. W g r o d z i e ż a k ó w . Powieść hi­

storyczna z rysunkami Antoniego Ga­ wińskiego. Warszawa. M. Arct. 1922. Wydanie drugie, str. 161.

Przeżycia dwuch żaków krakowskich: ich przygody, zdobywanie rniuki, sposób utrzymania się itp.

80. Powalski Jan W s ł o ń c u . Powieść. W y d a n i e d r u ­ gie. W a r s z a w a . N a k ł a d G e b e t h n e r a i Wolffa. 1924, str. 247.

Dzieci ze sfory ziemiańskiej: ich zachowanie się względem siebie, guwernantki i rodziców.

81. Prus K a t a r y n k a . B i b l i o t e c z k a U n i w e r -Bolesław s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży Szkol­

n e j No. 7. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. W y d a n i e ósme, str. 18.

Postać, uczucia i myśli dziewczynki niewidomej, ktr3rą autor wprowadza do utworu epizodycznie.

* 32. Prus O m y ł k a. Bibl j o t e c z k a U n i w e r s y t e -Boleslaw t ó w L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j .

181. G e b e t h n e r & Wolff. W a r s z a w a . W y d a n i e c z w a r t e , str. 96.

Zabawy, swawole i zajęcia chłopca kilkuletniego ze środowiska ziemiańskiego. Jego zachowanie się podczas nudnych lekcyj, odbywa­ nych ze śmiesznym nauczycielem. Przedmioty poczatkowcg'0 naucza­ nia. Metodia. Osobowość nauczyciela.

* 83. Prus G r z e c h y d z i e c i ń s t w a . Bibljote-Bolesław k a T y g o d n i k a I l u s t r o w a n e g o . T o m

XXXII, str. 81.

Rozmaite postaci dziecięce (Lonia i Zosia, Kazio, Józio i Walok), różne pod względem wieku, pici i sfery przedstawione w różnych •chwilach na tle zajęć, zabaw i przygód w domu. Epizody z życia szkolnego. Obfity i bardzo przydatny materjal pajdologiczno _ pe­ dagogiczny.

84, Prus P l a c ó w k a . Powieść. W y d a n i e t r z y -Bolesław n a s t e p o p u l a r n e , str. 348.. W a r s z a w a .

N a k ł a d G e b e t h n e r a & Wolffa.

Epizodycznie występują, dwaj chłopcy ze sfery chłopskiej: pod względem p.sychclogicznym bardzo ważnem jest rozumowanie Staska — w rozmowie z ojcem.

'* 85. Prus A n i e l k a . Powieść. B i b l i o t e k a Uni-Bolesław w e r s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży

S z k o l n e j nr. 45. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. str. 253.

Postać, myśli, uczucia i postępki dziewczynki ze sfery ziemiań­ skiej. Lekcje i osoba guwernantki. Sieroctwo i śmierć Anielki.

* 86. Prus A n t e k . Biblioteczka U n i w e r s y t e t ó w Bolesław L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j 6. Ge­

b e t h n e r & Wolff. W y d a n i e dziewiąte, str. 40.

Marzenia chłopaka i doznane w szkole rozczarowania; opis nau­ czyciela, izby szkolnej i lekcji — dają znakomity materjal do rozwa­ żań dydaktyczno - pedagogicznych.

87. Rabska M ł o d o ś ć w n i e w o l i , o p o w i a d a n i a Zuzanna z czasów szkoły a p u c h t i n o w s k i e j dla młodocianego w i e k u . W a r s z a w a . Ge­ b e t h n e r & Wolff, str. 4. nlb -I- 110 + 4 nlb.

Typy uczennic, przedstawione na tle warunków egzystencji szko­ ły prywatnej w b. zaborze ro.-.yjskim w dobie najsilniejszej rusyfi­ kacji szkolnictwa.

88. Reymont C h ł o p i . W y d a n i e szóste p o p u l a r n e . W l . St. Z p o r t r e t e m a u t o r a . N a k ł a d G e b e t h n e ­

r a & Wolffa. T. I - I I . Str. 319 i 35J. T. III—IV. Str. 443 i 367.

Postać, zajęcia, zabawy, przewinienia, swawole i przygody Witka, objawiające właściwości wieku chłopięcego, aa tle środowiska ludo­ wego, wiejskiego, występują w tern dziele tylko epizodycznie. 89. Rodziewiczów- B a r o i k o w s e y . Powieść. P o z n a ń .

na Marja N a k ł a d e m W y d a w n i c t w a Polskiego, str. 270.

Kontrastowe postaci i charaktery dwuch chłopców ze sfery zie­ miańskiej i późniejsze ich losy.

90. Rodziewiczów- N a w y ż y n a c h . Powieść. P o z n a ń . na Marja W y d a w n i c t w o Polskie R. W e g n e r a ,

str. 288.

Postacie i losy dwojga sierot (po lekarzu - filantropie), wziętych na wychowanie przez wuja, będącego zamożnym przemysłowcem, zahukanym przez parę dorosłych już pasierbów, zawierają różne konflikty.

91. Roffoszówna P i s k l ę t a . W a r s z a w a . T o w a r z y s t w o W y d a w n i c z e . 1922. W y d a n i e trzecie, str. 127.

Wizerunki małych dzieci z środowisk zamożnych.

92. Romain R o l l a n d

J a n K r z y s z t o f . P r z e k ł a d a u t o r y ­ z o w a n y L. Staffa. P o z n a ń . N a k ł a d e m W y d a w n i c t w a Polskiego. Cz. I, str. 467. Cz. II, str. 537. Cz. III, str. 503. Cz. IV, str. 434.

Dusza dziecięca, chłopięca i młodzieńcza przedstawiona w kolej­ nych fazach ro/.woju od kolebki aż do wieku dojrzałego.

93. Rosinkiewicz Kazimierz (Rojan) S z a r a b r a ć , powieść d l a m n i e j s z y c h i w i ę k s z y c h c z y t e l n i k ó w . P o z n a ń . Księ­ g a r n i a Św. Wojciecha. Str. 88. 94. Rosinkiewicz H u 11 a j , powieść dla m n i e j s z y c h i w i ę

Kazi mierz k s z y c h c z y t e l n i k ó w . P o z n a ń . K s i ę g a r -(Rojan) nia Św. Wojciecha. W y d a n i e piąte z 6

i l u s t r a c j a m i M. A r t w i ń s k i e j . Str. 299.

Umysłowe i moralne przekształcenie się psychiki bezdomnego trzynastoletniego wisusa, którym zaopiekowała się dobroczynna wdowa, założycielka Ochronki, uprawiającej n a u k ę koszykarstwn. Wisusowate upodobania i zainteresowania chłopięce. Zajęcia, lek­ cje i zabawy w ochronce.

95. Rosinkiewicz Kazimierz (Rojan) S a m . P o w i e ś ć z i l u s t r a c j a m i St. S a w i -czewskiego. P o z n a ń . K s i ę g a r n i a Św. W o j c i e c h a . W y d a n i e trzecie. Str. 238.

Koleje życia chłopca, syna ubogiego rolnika. Dążenie do wiedzy, samouctwo, samodzielność i filantropijna dobroczynność biednego wyrostka, przebijającego się przez życie zarobkowe.

96. Rydberg Wik. P r z y g o d y J a n k a w w i e c z ó r w i g i 1 i ' i j n y. * 97. Sienkiewicz J a n k o M u z y k a n t . B i M j o t e c z k a H e n r y k U n i w e r s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j . Nr. 13. W a r s z a w a . G e b e t h n e r i Wolff, str. 13.

Postać, wrażenia, uczucia, pragnienia i postępki biednego chlop-czyny, mającego szczególny pociąg do gry na skrzypcach. O k r u t n e obejście się z nim ludzi brutalnych i spowodowana przez to śmierć dziecka.

98. S i e n k i e w i c z l a m i o ? . Biblioteczka U n i w e r s y t e t ó w H e n r y k Ludowych i Młodzieży S z k o l n e j nr. 14. W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff, str. 12. Postać i śmierć przydrożna dziesięcioletniej dziewuszki - sierotki z najniższej sfery ludowej.

;': 99. S i e n k i e w i c z Z p a m i ę t n i k ó w p o z n a ń s k i

e-H e n r y k g o n a u c z y c i e l a. Bibl joteczka Uni­ w e r s y t e t ó w L u d o w y c h i Młodzieży S z k o l n e j nr. 54. W a r s z a w a . G e b e t h n e r i Wolff. str. 29.

Postać i niedola chłopca, który musi uczyć się w języku obcym i w szkole wrogiej, germanizaeyjnej: wątły i delikatny, mało zdolny a bardzo ambitny chlopczyna ze sfery ziemiańskiej niezamożnej nad­ mierne swoje wysiłki, forsowane przez matkę, zaślepioną co do rze­ komych zdolności syna, przypłaca zapaleniem mózgu i śmiercią.

100. S i e n k i e w i c z W p u s t y n i i w p u s z c z y. H e n r y k

Chłopice i dziewczynka ze sfery zamożnej i inteligentnej przed­ stawieni są we wzajemnym stosunku do siebie i do różnych osób na tle przeżywanych egzotycznych przygód.

i OJ. S i e n k i e w i c z R o d z i n a P o ł a n i e c k i c h . Pisma H e n r y k w u k ł a d z i e Ignacego C h r z a n o w s k i e g o .

T. XVII. XV!lH i XIX. W a r s z a w a . G e b e ­ t h n e r & Wolff.

W tomie pierwszym przedstawiona jest epizodycznie postać wą­ tłej, delikatnej dziewczynki ze środowiska bogatego. — Zabawa Poła­ nieckiego z dziećmi.

!02. Sieroszewski L a t o r o ś l e . Pisma. T o m ł l l . N o w e l e . W a c ł a w W a r s z a w a . 1922. I n s t y t u t W y d a w n i c z y

..Bibl.joteka Polska''.

Postaci i charaktery trojga dzieci z zamożnej sfery ziemiańskiej. Przewinienia chłopięce i kary rodzicielskie. Guwernantka francuska i guwerner Niemiec. Momenty dydaktyczne i pedagogiczne. — Obfity i wyborny materjal pajdologiczny.

103. S i k o r s k a A n i a i j e j p r z y j a c i e l e . W a r -Zofja szawa. ..Biblioteka Polska", str. 192.

* 104. S k i b a X a c l p o z i o m y . B i b l i o t e k a D o m u W o ł o d y P o l s k i e g o . R o k I. T o m 8. W a r s z a w a .

1925.

Postaci i charaktery trzech chłopców /. trzech różnych środowisk, przedstawione w otoczeniu domowem i w szkole. Typ prowodyra klasowego. Nauczyciel a klasa zorganizowana. Znaczenie osobowości nauczyciela. Przemiana psychiczna, dokonywująca się w chtopcu-swawolniku z nastaniem okresu młodzieńczości: faza marzycielstwa i wzlotów ideowych. Typ kierownika szkoły. Wybryki uczniowskie i kary. Nastrój młodzieży szkolnej w dobie przedpowstaniowej. Wie­ le o!)razowego matcrjalu do rozważania tematów psychologicznych, dydaktycznych i pedagogicznych.

105. S ł o ń s k i N a p r o g u P o l s k i . Z i n i c j a ł a m i

E d w a r d i r y c i n a m i E . N i e w i a d o m s k i e g o . W a r ­

s z a w a . 1921. G e b e t h n e r i W o l f f , s t r . 1 0 1 . Przeżycia chłopca ze sfery inteligentnej, przeniesionego w nowe otoczenie szkolne. '*' 106. Stahlberg N i e d z i e l a . P r z e k ł a d z s z w e d z k i e g o E s t e r Zofji de Bondy. Z p r z e d m o w ą Z. D ę ­ bickiego i p o r t r e t e m a u t o r k i . Często­ chowa 1925. N a k ł a d e m K s i ę g a r n i A. G m a c h o w s k i e g o . Str. 228.

Wspomnienia o zmarłym chłopcu, wziętym na wychowanie z do­ mu podrzutków i adoptowanym przez ludzi zamożnych a bezdziet­ nych. Wyobrażenia, pojęcia i zainteresowania dziecięce. Różne za­ gadnienia wychowawcze, związane z psychicznym i fizycznym rozwo­ jem chłopca, Prawa duchowego macierzyństwa przeciwstawione ma­ cierzyństwu tylko cielesnemu.

•' J 0 7 . S u d e r m a n n K u m a T r o s k a . P r z e k ł a d A l e k s a n ­ d r y C a l l i e r o w e j . Z ł o c z ó w . „ B i b l j o t e k a P o w s z e d n i a " W i l h e l m a Z u k e r k a n d l a . Postać i przeżycia chłopca ze zbankrutowanej sfery ziemiańskiej, przedstawione od chwili jego przyjścia na świat aż do dnia jego ślu­ bu. Obfity malerjał pajdologiczny pod względem typowych i osob­ niczych właściwości chłopaka o usposobieniu z natury frasobliwem i zatrordcanem: jego uczuciowy stosunek do różnych osób, przedmio­ tów, czynności i zdarzeń.

108. Świerk Jan Z s z a r e j p r z ę d z y . P o w i e ś ć współ­

czesna. K r a k ó w . N a k ł a d e m K s i ę g a r n i L u d o w e i K. W o j n a r a . 1909. W y d a n i e d r u g i e . Str. 427.

Przeżyciu nauczycielki ludowej w b. zaborze austrjackim: zmaga­ nia się oświatowej idealistki ze zniechęcającemi pod każdym wzglę­ dem warunkami życia i pracy wobec ciemnoty i moralnego zdzicze­ nia ludu, obojętności miejscowego księdza, nieżyczliwości dworu, nę­ dznego uposażenia oraz braku pomocy ze strony władz i zwierzchno­ ści szkolnej. Różne dzieci wiejskie. Urabianie dzikiej, nieśmiałej i pozyskiwanie nieufnej dziatwy. Powieść napisana w formie dzien­ nika, stanowi obfity w szczegóły charakterystyczne przyczynek kazu-i^tyczny do obrazu szkolnictwa w Polsce porozbiorowej w Małopolsce"

109. Troczewski U r w i p o i c i e , opowieść ze w s p o m n i e ń

Karol s z k o l n y c h . W a r s z a w a . G e b e t h n e r & (Limpidus) Wolff. Sir. 83.

Postaci uczniów i nauczycieli, przedstawione na tle stosunków, j a k i e panowały w szkole rusyfikacyjiiej za czasów nasze] niewoli.

i 10. T w a i n M a r k K r ó 1 e w i c z i Ż e b r a k . P o w i e ś ć .

( S a m u e l L. Z a n g i e l s k i e g o p r z e ł o ż y ! L . P . W a r s z a -C l e m e n s ) w a . F . H o s i e k . S t r . 3 0 3 .

Wpływ lektury powieściowej na wyobraźnię chłopięca.. Zamiana ról życiowych i środowisk: chłopiec ze środowiska materjalnej i mo­ ralnej nędzy dostaje się w otoczenie królewiczowskic. a prawdziwy królewicz — w środowisko nędzarskie. Zachowywanie się i postępo­ wanie obu chłopców w ich rolach sprzecznych z rzeczywistością i w sytuacjach fałszywych. Charakterystyczne cechy różnych śro­ dowisk.

111. Twain Mark P r z y g o d y T o m k a S a w y e r a. Samuel L. P r z e ł o ż y ł z a n g i e l s k i e g o Jan Biliński. Clemens) Poznań. 1925. Str. 325. Z 6 i l u s t r a c j a m i

T e o d o r a R ó ż a n k o w s k i e g o . N a k ł a d e m W y d a w n i c t w a Polskiego,

Trudności w wychowywaniu chłopca przez ciotkę. Szkolne utra­ pienia swawolnika. Przeżycia i przygody chłopaka dają. sposobność do uwydatnienia wielu właściwości psychiki chłopięcej.

* 112. T w a i n M a r k P r z y g o d y PT u c k a. B i b l j o t e k a P r z y

-S a m u e l L. g ó d R o m a n t y c z n y c h . — W a r s z a w a . C l e m e n s ) E . W e n d e i S p ó ł k a . T . I, s t r . 128. T . I I ,

s t r . 1 4 4 T . I I I . s t r . 159.

W (omie pierwszym i w tomie trzecim są znakomicie przedsta­ wione zabawy chłopców, urządzane przez nich pod wpływem lektury silnie działającej na wyobraźnię. W toku opowiadania, naszpikowa­ nego awanturniczemi przygodami i satyrycznemi obrazkami z życia amerykańskiego, występują niektóre typowe właściwości wieku chło­ pięcego: łatwość zmyślania, lubowanie się w nadzwyczajnych, peł­ nych zdumiewającej śmiałości i ryzykanctwa czynach, wiara w auto­ rytet wyczytanych bujd, frazesów i fantastycznych historyj. 113. Umiński W p u s z c z a c h K a n a cl y. P r z y

-Wladysław g o cl v m a ł e g o a u s t r a l c z y k a.

Warszawa. G e b e t h n e r & Wolff. str. 206. W y d a n i e drugie. Z 8 ilustracjami E. Brodge'a.

Najtrwalsze wspomnienia wrażeń z pierwszych lat dzieciństwa; psotne zabawy dziecięce; ciekawość, pociąg do słodyczy i niektóre ii.ne właściwości wieku dziecięcego i chłopięcego występują na tle opowiadanych zdarzeń z życia osadników7, zwłaszcza w zachowaniu się czternastoletniego chłopca. — Opowieść o małym australczyku obejmuje okres życia dziecięcy, chłopięcy i młodzieńczy.

J14. Umiński O cl W a r s z a w y d o O j c ó w a.

Władysław 'Warszawa. G e b e t h n e r &. Wolff. Wyda­

nie c z w a r t e . Z Ił i l u s t r a c j a m i Z. G r a ­ bowskiego, str. 306.

AYędrownicze przygody chłopców7.

115. Umiński W k r a i n i e w s c h o d z ą c e g o s ł o ń

-Władysław c a. Powieść z życia młodzieży j a p o ń ­

s k i e j . W a r s z a w a . G e b e t h n e r & Wolff. W y d a n i e drugie. Str. 177.

Kolejne przygody życiowe Japończyka od kolebki aż do zapełnej dojrzałości. Momenty dydaktyczno - pedagogiczne.

116. Umiński B i a ł y m a n d a r y n. P r z y g o d y r o -Władysław dżiny oolskiej n a D a l e k i m Wschodzie.

W a r s z a w a . G e b e t h n e r &. Wolff. W y d a ­ nie d r u g i e z 6 r y c i n a m i St. Biedrzyc­ kiego. Str. 231.

Wrażenia i wzruszenia dwojga dzieci, odbywających daleką po­ dróż okrętem.

1 17. Weryho Marja Na w a k a c j a c h . Opowiadanie dla dzieci od lat 8-miu do 12-tu. Z 7 ilustra­ cjami W. Romeykówny. Gebethner & Wolff. 1927. Str. 193.

W pisanym podczas wakaeyj dzienniczku opowiada drugokla-sistka o radościach wakacyjnych, o zabawach i zajęciach na wsi, przyczem występują pewne właściwości wieku i ptci: żywość niepoha­ mowana, radosność śmiechliwa, łatwość zachwytów i podziwów, po­ ciąg do łakoci, estetyzm dziewczęcy itp. Pod względem pajdologicz-nym może być zużytkowapajdologicz-nym opis „Święta kwiatów" (zabawy z dziećmi wiejskiemi).

1(8. Zakrzewska Z a k l ę t y d w ó r . Ilustrował E.

Bar-Helena tłomiejczyk. Opowiadania z dzieciń­

stwa mamusi. Warszawa. Bibljoteka Groszowa, str. 224.

Psychika dziewczynki wyśmiewanej przez rówieśników, ponieważ do śmiesznego w oczach innych dzieci zachowywania się onej pro-wadzi ją jej skłonność do zasklepiania się w zadumie i oddawania się takim zajęciom, przy których może to czynić bez przeszkody. Roz­ maite inne dzieci w stosunku do wydrwiwanej „Gapimuchy".

119. Zaleska S ł o n e c z n e d r o p i . Bibljoteka Ro-Zofja dżiny Polskiej. Warszawa 1930. Skład

główny: Księgarnia Przeglądu Katolic­ kiego. Str. 97.

Wychowywanie chłopca przez lat dziesięć „w wieku sportów, wy­ cieczek i kina". Zajęcia, zainteresowania, pomysły i wzruszenia chłopczyka, prowadzonego przez troskliwą matkę poprzez potrzeby i przygody chłopięce.

120. Zegadłowicz Ż y w o t M i k o ł a j a S r e b r e m p i

-Emil s i n e g o , cz. I. Godzina przed jutrz­

nią, cz. II. Z pod młyńskich kamieni, cz. III. Cień nad falami. Poznań 1930. Księg. Św. Wojciecha.

*121. Żeromski L u d z i e b e z d o m n i . Pisma

Stefa-Stefan na Żeromskiego. Pierwsze wydanie

zbiorowe. Wydawnictwo J. Mortkowi-cza. Warszawa 1929. T. I. str. 253. T. II, str. 210.

W tomie pierwszym: dzieci ze sfery robotniczej (ich ubiór, zaba­ wa, zachowanie się i warunki domowe): postać i zachowanie się

wolnego Dyzia": właściwości typowe i osobnicze tego chłopaka dzie­ sięcioletniego. Postępowanie nierozumnej matki. Wychowanie Ju-* dyma. Położenie materjalne i praca zarobkowa nauczycielki prywa­ tnej. W tomie drugim: zachowanie się dzieci polskich względem cu­ dzej własności zagranicą.

* 122. Żeromski S y z y f o w e p r a c e . P i s m a Stefana Stefan Żeromskiego. P i e r w s z e w y d a n i e zbio­

r o w e . W y d a w n i c t w o ]. M o r t k o w i c z a . W a r s z a w a 1929. Str. 302.

Bardzo obfity materjał dydaktyczno - pedagogiczny; szkoła ludo­ wa i gimnazjum; uczniowie, lekcje i nauczyciele. Metody nauczania i wychowywania i atmosfera szkolna rusyfikacyjna. Chłopiec z nie­ zamożnej sfery ziemiańskiej i chłopak z najbiedniejszej sfery ludo-dowej na wsi.

123. Żeromski O A d a m i e Ż e r o m s k i m W s p o m -Stefan n i e n i e. W a r s z a w a — K r a k ó w . W y d a w ­ n i c t w o J. M o r t k o w i c z a 1926. Str. 124. Rozmaite właściwości wieku dziecięcego i młodocianego wystę­ pują w postaci i w zachowaniu się chłopca na tle przedstawionych zdarzeń i środowisk.

124. Żurakowska R o m a n i d z i e w i ę t n a s t u . P o -Zoija wieść dla młodzieży. W a r s z a w a — K r a ­

k ó w . Tow. W y d a w n i c z e . 1930.

Młodzież z siódmej klasy gimnazjum koedukacyjnego. Psychika grupy klasowej. Ideologja samodzielności i kollektywizmu. Przeżycia szkolne. Typy i charaktery.

i 25. Żurakowska S k a r b y. Powieść d l a młodzieży. Zofja W a r s z a w a — K r a k ó w . W y d a w n i c t w o

}. M o r t k o w i c z a , str. 180.

Obfity materjał pajdologiczny, przedstawiający rozmaite usposo­ bienia i upodobania starszych i młodszych dzieci ze sfery zamożnej i inteligentnej w stosunku do różnych przedmiotów, osób i zdarzeń.