Katarzyna
Żebrowska-Gieszczyńska
"Historia, Archiwistyka, Informacja
naukowa. Prace dedykowane
Profesorowi Bohdanowi
Ryszewskiemu", pod red. Marzeny
Wigoń, Olsztyn 2009 : [recenzja]
Echa Przeszłości 14, 198-201
Rafał Kubicki swoją m onografią umożliwił korzystanie innym badaczom z ogromnego m ate ria łu źródłowego. J e s t to niew ątpliw ie a tu te m książki, zasłużenie już nagradzanej (otrzym ała ona główną nagrodę w edycji książki pomorskiej za rok 2012 w kategorii opracow ania naukowe) i pozytywnie kom entowanej. J e s t to wartościowe, bogate w przem yślane i trafn e konkluzje opracow anie jednego z najm niej poznanych dotychczas aspektów działalności gospodarczej zakonu krzyżackiego, prowadzonej w P ru sach (do roku 1545).
A n n a K o ło d z ie jc z y k
(Olsztyn)
H isto ria , A rc h iw istyk a , In fo rm a cja n a u kow a. P ra ce d ed yk ow a n e P ro fesorow i B oh da n ow i R yszew skiem u , pod red. Marzeny Swigoń, Wy
dawnictwo UWM, Olsztyn 2009, ss. 282, 4 strony fotografii.
W 2009 r. n a ry n k u wydawniczym u k a z ała się k siążk a zatytułow ana
H is to r ia , A r c h i w i s t y k a , I n f o r m a c j a n a u k o w a . P r a c e d e d y k o w a n e P r o fe s o r o w i B o h d a n o w i R y s z e w s k i e m u pod red ak cją M arzeny Swigoń. J e s t to zbór prac uczniów, przyjaciół i współpracowników pow stały by uczcić podwójny ju b ile usz siedem dziesiątych piątych urodzin i pięćdziesięciolecia pracy naukowej Profesora Ryszewskiego.
Profesor B ohdan S tan isław Ryszewski urodził się 9 w rześnia 1934 r. we Włocławku. S tu d ia n a U niw ersytecie M ikołaja K opernika w Toruniu uko ń czył w 1958 r., dw anaście la t później uzyskał doktorat, a w 1984 r. tytu ł naukow y doktora habilitow anego n a podstaw ie rozpraw y P r o b le m y i m e to d y b a d a w c z e a r c h i w i s t y k i . W 1990 r. m ianow any został profesorem nadzw yczaj nym , a następ n ie w 1995 r. otrzym ał profesurę ty tu la rn ą z rą k prezydenta RP. W swojej bogatej karierze zawodowej pełnił liczne funkcje, m .in. dyrekto r a Biblioteki UMK w Toruniu, kierow nika Zakładu Archiw istyki, a także zastępcy dyrekto ra In sty tu tu H istorii i A rchiw istyki UMK. Z kolei w O lszty nie był dyrektorem In sty tu tu H istorii i Stosunków M iędzynarodowych UWM, a także kierow nikiem Zakładu, n astęp n ie K atedry A rchiw istyki UWM. Przez wiele la t był członkiem S e n a tu obu uczelni. Był także założycielem i red ak to rem naczelnym czterech serii wydawniczych. O bszary b ad a ń i zainteresow ań Profesora B ohdana Ryszewskiego rozciągają się szeroko n a historię, historię obyczajów, dworów i ziem iaństw a, inform atykę archiw aln ą i historyczną, b i bliotekoznawstwo, ale przede w szystkim je s t w ybitnym w spółtw órcą współ czesnej polskiej archiw istyki.
Om awiana praca została podzielona n a cztery części. W części pierwszej, zatytułowanej O P ro fe so rze B o h d a n ie R y s z e w s k im , nakreślono sylwetkę Szanow nego Jubilata. Otwiera j ą tek st M arzeny Swigoń P r o fe s o r B o h d a n S ta n i s ł a w R y s z e w s k i - o ż y c iu , p r a c y i p r o m o w a n i u p r a c d o k to r s k ic h , która zamieściła
również W y k a z p r a c d o k to r s k ic h n a p is a n y c h p o d k i e r u n k i e m P ro fe so ra . Autorka rozpoczyna od przedstaw ienia życiorysu Profesora. N astępnie włącza wykaz piętnastu prac doktorskich powstałych pod kierunkiem Szanownego Ju b ilata i przywołuje własne wspomnienia, związane głównie z sem inarium doktorskim.
N astępnie A nna Zeglińska w tekście P r o fe s o r B o h d a n R y s z e w s k i - j u b i le u s z o w e r e fle k s je u c z n ió w o M i s t r z u przywołuje refleksje i w spom nienia zw iązane z Profesorem - M istrzem . A utorka opisuje „okres olsztyński” Profe sora Ryszewskiego, a więc la ta 1998-2008, w działalności naukow o-dydak tycznej oczami Jego uczniów. N ależy w tym m iejscu podkreślić, że Profesor B ohdan Ryszewski utw orzył w O lsztynie uniw ersytecki ośrodek studiów i b a d ań z zak resu archiw istki, początkowo w ram ach Wyższej Szkoły Pedago gicznej, a n astęp n ie z chw ilą jego pow ołania - w U niw ersytecie W armińsko- M azurskim . W y b itn y u m y s ł , n i e k w e s t i o n o w a n y a u t o r y t e t w s w o je j d z ie d z in ie , s z a n o w a n y d y d a k t y k i w y c h o w a w c a m ł o d z i e ż y a k a d e m ic k ie j, M i s t r z k i l k u s e t a d e p t ó w a r c h i w i s t y k i , h i s t o r i i o r a z b i b l i o t e k o z n a w s t w a i i n f o r m a c j i n a u k o w e j
- ta k właśnie widzi Profesora B ohdana Ryszewskiego autorka. Dołącza do tego po rtretu W y k a z p r a c m a g is te r s k ic h n a p is a n y c h p o d k i e r u n k i e m P ro f. d r h a b . B o h d a n a R y s z e w s k ie g o , p r o f. z w ., stanowiący kontynuację (poz. 186-296) wy k azu zamieszczonego w pracy A r c h i w i s t y k a i b i b li o te k o z n a w s tw o . P r a c e d e d y k o w a n e P r o fe s o r o w i B o h d a n o w i R y s z e w s k i e m u , W arszaw a 1997.
Osobą przyw ołującą w spom nienia o Profesorze w tekście zatytułow anym
P r o fe s o r B o h d a n R y s z e w s k i - d y r e k t o r I n s t y t u t u H i s t o r i i i S t o s u n k ó w M i ę d z y n a r o d o w y c h U n iw e r s y te t u W a r m iń s k o - M a z u r s k ie g o w O ls z t y n ie je s t Zoja Ja- roszewicz-Pieresławcew. A utorka przywołuje tu la ta 2002-2004, kiedy to Do stojny J u b ila t pełn ił funkcję d y rek to ra I n s ty tu tu H isto rii i Stosunków M iędzynarodowych. A utorka i zarazem współpracowniczka z tego okresu po ru sz a kilk a kw estii, a m ianowicie dobór kadry naukowo-dydaktycznej, ra to wanie s tru k tu ry organizacyjnej jed n o stk i oraz rozpoczęcie prac, zm ierzają cych do uzysk ania przez W ydział H um anistyczny upraw nień do n ad aw an ia stopnia doktora habilitow anego w dziedzinie n a u k hum anistycznych w dys cyplinie historia. A utorka u zupełnia fakty w łasnym i spostrzeżeniam i, doty czącymi w spółpracy z Profesorem.
Kolejną osobą w spom inającą pracę z Profesorem je s t Rom an M ajka, opisujący W k ł a d P r o fe s o r a B o h d a n a R y s z e w s k ie g o w k o m p u te r y z a c ję A r c h i w u m G e n e r a ln e g o Z g r o m a d z e n i a Ś w i ę te g o M i c h a ł a A r c h a n i o ł a . A utor opisuje wpływ Profesora n a jego drogę nau k o w ą i pracę jako archiwisty. Szczególnie wiele m iejsca poświęca um iejętnem u łączeniu tradycyjnych m etod pracy w archiwach z nowoczesnymi, ze szczególnym uwzględnieniem komputeryzacji.
Część pierw szą tom u zam yka te k s t przyjaciela Profesora Ryszewskiego, Sław om ira K alem bki pt. N a t o r u ń s k i e j u c z e ln i - k o l e d z y i p r o fe s o r o w ie , opisu jący okres wspólnych studiów. A utor w spom ina tu wspólnych kolegów, w ykła dowców i zw iązane z nim i w ydarzenia przywołując niektóre w ydarzenia, ale przede w szystkim k lim at kształcen ia akadem ickiego n a U niw ersytecie Miko łaja K opernika w Toruniu.
Część druga tom u, najobszerniejsza, zatytułow ana H i s t o r i a , je s t zbiorem d w u n astu artykułów z tej dziedziny. O tw iera j ą a rty k u ł S tan isław a Achrem- czyka pt. O s w a j a n ie k r a j o b r a z u k u l tu r o w e g o po 1945 r. A utor opisuje P rusy W schodnie tu ż po zakończeniu działań wojennych jako miejsce niełatw e do rozpoczęcia życia w czasie pokoju. Zw raca uw agę m .in. n a zróżnicowanie narodowościowe, kulturow e, religijne. P odkreśla rolę, ja k ą w tym procesie adaptacji w nowym otoczeniu i nowej sytuacji odegrały kościoły, cm entarze, cytuje w spom nienia osadników.
Z kolei D a n u ta i N orbert K asparkow ie p rez e n tu ją P r z y c z y n e k d o d y s k u s ji o n a r o d o w o ś c i K o p e r n i k a w p i e r w s z e j p o ło w ie X I X w i e k u . Kolejny arty k uł w tej części to D ie c e z ja w a r m i ń s k a w ś w ie tle r e la tio s t a t u s z 1 7 4 5 r o k u a u to r stw a A ndrzeja Kopiczki. A utor om aw ia relację o stan ie biskupstw a, k tó rą Stolicy Apostolskiej złożył bp Adam S tan isław Grabowski, a dotyczyła ona m .in. kościoła katedralnego, k apituły k ated raln ej, przywilejów Kościoła i bi sku pstw a w arm ińskiego, inform acji o szpitalu dla ubogich, kapituły kolegiac- kiej w Dobrym Mieście. Ponadto odnotowano i scharakteryzow ano w tym dokum encie pokrótce m ia sta w arm ińskie, a także duszpasterzy, prowadzone księgi, szkolnictw o ze szczególnym uw zględnieniem kolegiów jezuickich, klasztorów, S em inarium Papieskiego. A utor wskazuje, że to źródło historycz ne, choć m iejscam i ogólne i w tórne wobec innych dokumentów, zaw iera rów nież ciekawe informacje oddające ducha tam tych czasów.
A utorem kolejnego a rty k u łu przedstaw iającego P o c h o d z e n ie k a n c e l a r y j n e d o k u m e n t ó w k r ó l a W a c ła w a z 1 2 9 4 r o k u d l a k l a s z t o r ó w c y s te r s k ic h w M o g ile i H e n r y k o w i e - p r ó b a o k r e ś le n ia m ie j s c a r e d a k c ji i m u d a c j i , je s t A n drzej W ałkówski. A utor poddaje drobiazgowej analizie, w szczególności pale- ograficznej, dw a dokum enty i próbuje znaleźć odpowiedź n a postaw ione p y ta n ia badawcze. N ależy zaznaczyć, że wywód został zilustrow any fotografiam i ułatw iającym i dostrzeżenie różnic i podobieństw rą k pisarzy.
Z kolei Alojzy Szorc w arty ku le M a r c i n K r o m e r ( 1 5 1 2 - 1 5 8 9 ) - d y p l o m a t a i z n a w c a s p r a w p r u s k i c h p rzed staw ia sylw etkę b isk u p a w szczególności w kontekście jego dwóch dzieł P o l o n i i, um ownie nazyw anych historyczną i geograficzno-ustrojow ą. N astęp n ie M a ria K orybut-M arciniak przybliża działalność T o w a r z y s tw a W s p ie r a n ia N i e d o s t a t n i c h U c z n ió w U n iw e r s y te c k ic h w W i l n i e, n ato m ia st Izabela Lew andow ska w tekście H is to r y c y w o b e c m e to d y o r a l h is to r y . P r z e g l ą d p o l s k i e j l i t e r a t u r y n a u k o w e j om aw ia technikę badaw czą zw aną h isto rią bądź trad y cją u stn ą . A utorem kolejnego a rty k u łu je s t K rzysztof Łożyński, który p rzed staw ia w ażne źródło historyczne jak im je s t
I n w e n t a r z p r z y j ę c i a d w o r ó w s ta r o s t w a g r o d z i e ń s k ie g o z 1 5 7 8 r o k u j a k o ź r ó d ło d o d z ie jó w d o m e n y h o s p o d a r s k i e j w W ie l k im K s ię s t w ie L i t e w s k i m w X V I w i e k u . Z kolei A nna Bogdanowicz n a k re śla S t r u k t u r ę z a r z ą d u d ó b r n a p r z y k ł a d z ie w y b r a n y c h m a ją tk ó w p r u s k ic h . A utorka opiera się tu n a archiwach rodowo- -majątkowych rodu Dohna, m ajątków Chałupki, Dębowy Gaj, rodziny Saurm y z Jelcza oraz Hochbergów z Książa, n ato m ia st Wojciech K las przedstaw ia
w i e k u, wzbogacając te k s t tab licą genealogiczną. Kolejny tek st, au to rstw a A riusza M ałka, tra k tu je o B i a ł o s t o c k i m r y n k u p r a c y w l a t a c h 1 9 4 4 - 1 9 5 6 . Tę część tom u zam yka a rty k u ł J a n u s z a P aw laka P o l i t y k a n a r o d o w o ś c io w a P o l s k i w l a t a c h 1 9 1 8 - 1 9 2 6 w o b e c m n ie j s z o ś c i ż y d o w s k ie j .
W trzeciej części tom u, zatytułow anej A r c h i w i s t y k a , zamieszczono cztery artykuły. O tw iera j ą te k s t K azim ierza Ł a ta k a przedstaw iający A r c h i w u m k l a s z t o r u k a n o n i k ó w r e g u la r n y c h l a t e r a ń s k i c h w K r a k o w i e . J e s t to, ja k pod k reśla autor, pierw sza, syntetyczna próba opisu bogatego w m ateriały źródło we archiw um krakow skiego k laszto ru Bożego C iała kanoników regularnych laterań sk ich. Kolejna a u to rk a K atarzy n a K ubicka porusza P r o b le m p r z e c h o w y w a n i a i a r c h i w i z a c j i a k t l u ź n y c h n a p r z y k ł a d z i e d o l n e j k a n c e l a r i i m i a s t a G d a ń s k a (w X V I I - X V I I I w .). Swoimi b adan iam i poszerza ona wiedzę n a te m a t funkcjonow ania kancelarii m iejskich okresu staropolskiego, zaś Rafał Leśkiewicz prezentuje W y b r a n e p r o b l e m y d o ty c z ą c e b a d a n i a p r o c e s ó w a r c h i- w o tw ó r c z y c h n a p r z y k ł a d z i e z a s o b u a r c h iw a ln e g o O d d z i a ł u I n s t y t u t u P a m ię c i N a r o d o w e j w P o z n a n i u . A utor om aw ia pokrótce zasób poznańskiego oddziału In sty tu tu Pam ięci Narodowej, a n astęp n ie przechodzi do przypom nienia isto ty i korzyści płynących z b a d a n ia procesów archiwotwórczych. Tę część P r a c d e d y k o w a n y c h P r o fe s o r o w i B o h d a n o w i R y s z e w s k i e m u kończy a rty k u ł Beaty W acławik, k tó ra analizuje A k t a W y d z ia ł u F ilo z o fic z n e g o U n iw e r s y te t u w K r ó le w c u p r z e c h o w y w a n e w A r c h i w u m P a ń s t w o w y m w O ls z t y n ie . A utorka om a w ia a k ta powstałe n a Wydziale Filozoficznym A lbertyny od m om entu erygo w ania U niw ersytetu, dokonując przeglądu poszczególnych grup akt.
O statn ia, czw arta część tom u pt. I n f o r m a c j a n a u k o w a . I n f o r m a t y k a h i s to r y c z n a je s t zbiorem czterech prac z tego zakresu. Rozpoczyna j ą M aria Śliw ińska tek stem pt. O d i n fo r m a c ji l o k a l n e j d o in fo r m a c j i g lo b a ln e j, M arze n a Swigoń przed staw ia rozw ażania zatytułow ane I n f o r m a c j a a in fo r m a c ja n a u k o w a , n a to m ia st K rzysztof Narojczyk p rezentuje Ź r ó d ł a i c h a r a k t e r d a n y c h w i z u a l i z a c j i h i s t o r y c z n y c h, w skazując n a konieczność rozbudowy w arsz ta tu h isto ry k a o możliwości, jakie stw arzają nowe technologie, szczególnie w zakresie wizualizacji. Zarówno tę część, ja k i cały tom zam yka a rty k u ł A rtu ra Rusowicza pt. P a k i e t b a z d a n y c h d o ty c z ą c y c h s t a l i n i z m u w w o j e w ó d z tw ie o l s z t y ń s k i m w l a t a c h 1 9 4 7 - 1 9 5 2 . A utor om aw ia bazy danych jako n a rz ę dzia m ające ułatw ić grom adzenie i opracowywanie danych osobowych, zw ią zanych z tem atem stalin izm u n a W arm ii i M azurach. Ponadto w aneksie zamieszczono fotografie, które stanow ią dopełnienie tej jakże interesującej i potrzebnej publikacji.
K a t a r z y n a Z e b r o w s k a - G ie s z c z y ń s k a
