Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
W y n i k i b a d a ń t z w. g r ó d k a s t o ż k o w a t e g o w Go z d o w i e, s t a n. 1 , p o w. H r u b i e s z ó w
Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
W lipcu 1998 r. zostały przeprow adzone pierw sze badania w ykopaliskow e na stan. ł w Gozdowie, gm. Wer bkow ice, których celem było poznanie charakteru i chro nologii stanow iska, odsłonięcie ew entualnej zabudow y i określenie stratygrafii grodziska. W czasie prac badaw czych zrealizow ano 6 w ykopów o łącznej pow ierzchni ok. 2 arów (ryc. 1)
Stanow isko położone je st na terenie K otliny H rubie szow skiej, w odległości ok. 400 m na północ od zwartej zabudow y w si Gozdów, na lessow ym cyplu w obrębie terasy dennej H uczw y. G rodzisko zlokalizow ane je s t w południow ej partii m eandrow ego cypla, w m iejscu przypuszczalnie naturalnie odciętym od pozostałej czę ści tego cypla, tw orzącym w yniesienie o w ym iarach 38 x 58 m i w ysokości ekspozycji dochodzącej do 5 m. Po została część stanow iska, zw ana „M iasteczko”, ciągnie się w kierunku północnym cypla na pow ierzchni ok. 4 ha i je st to teren zasiedlonych pozostałości osiedli, ja k w y nika z analizy m ateriałów zebranych na pow ierzchni, ju ż w p ra d z ie ja c h , a g łó w n ie w o k re sie śre d n io w ie c z a i w czasach now ożytnych.
Prace w ykopaliskow e objęły jedynie teren gródka. B a d a n ia fin a n s o w a ł R e g io n a ln y O śro d e k S tu d ió w i O chrony Środow iska K ulturow ego w Lublinie oraz G e neralny K onserw ator Zabytków.
W w yniku badań udało się ustalić, że najstarsze śla dy osadnictw a sięg ają tu środkow ego neolitu. Z tego okresu pochodzi grób zachow any szczątkow o, na sku tek w spółczesnych w kopów gospodarczych (grób 1), na podstaw ie w yposażenia i form y ułożenia zm arłego, re prezentujący kulturę w ołyńsko-lubelskiej ceram iki m a lowanej. Jak w ynika z analizy antropologicznej w yko nanej przez dr hab. W andę K ozak-Zychm an, był to przy puszczalnie grób kobiety, w w ieku 30-40 lat, w zrostu na ok. 150cm. Identyczną przynależność kulturow ą posia dały dw ie ja m y gospodarcze odsłonięte w w ykopach I i III (obiekty 1 i 2), w których zarejestrowano fragmenty ceram iki, w yroby krzem ienne i kościane. Zabytki, w w iększości reprezentujące tę kulturę, w ystępow ały tak że w śród m ateriałów średniow iecznych i now ożytnych w w ypełniskach w ykopów : I, II, IV i V. N ajpraw dopo dobniej są to ślady obiektów zniszczonych na skutek póź niej szych działań na stanow isku w okresie średniow ie cza oraz w czasach now ożytnych i współczesnych.
W w ykopach I i Ilia w ystąpiły dw a m ury fundam en towe określone ja k o m ur A i B. U sytuow ane były rów nolegle w odległości 2,20 m, n a osi w schód-zachód.
D obrze zachow ał się m ur A założony na planie prosto kąta o w ym iarach 1,00 x 1,60 m i o zachow anej w ysoko ści 1.30 m. M ur B natom iast, zniszczony w kopem w spół czesnym , zachow ał się do w ysokości 40 cm i posiadał w ym iary 1,30 x 0,80 m. O ba m ury zostały w ykonane z kam ienia w apiennego łam anego na zapraw ie w apien no-piaskow ej. D olne ich partie zalegały w calcu, obec ność zaś zapraw y w apienno-piaskow ej na licu m uru A św iadczy o w ykonaniu go w w ykopie w ąsko przestrzen nym. Przy narożniku północno-w schodnim m uru A, po niżej jeg o poziom u posadow ienia, odsłonięty został mały w kop zaw ierający naczynie gliniane (ofiara zakładzino- wa?) datow ane na X IV -X V w., określające tym samym czas pow stania m uru (ryc. 2: 1). N ie zauw ażono konty nuacji m urów fundam entow ych w sąsiednich wykopach. N atom iast w w ykopie Illb zarejestrow ano bardzo płyt ki, nieregularny m urek (m ur C) w ykonany z gruzu w a piennego oraz nielicznych cegieł tzw. palców ek. Jedno lita grubość w arstw y gruzu w ynosząca ok.30 cm oraz sposób ułożenia m ogą św iadczyć o je g o funkcji jak o po sadzki albo innej form y utw ardzania terenu. N ie udało się zinterpretow ać funkcji m urów A i B.
W w ykopach II-V odsłonięto obiekt 3. Są to pozo stałości budynku m ieszkalnego. Z arejestrow ano go na długości 19-20 m w postaci poziom o ułożonej w arstw y użytkow ej o m iąższości 1,80 m i położonego nad n ią nieckow atego zasypiska. O biekt założony został bezpo średnio w calcu, a najw iększa głębokość w jeg o obrębie w ynosiła 3,80 m poniżej poziom u gruntu. D olne partie tw orzyły w arstw y zastoiskow e i nam ulania w postaci niebieskaw ych iłów i ciem nostalow ej barw y glinki les sow ej, zapew ne efek t podm ak an ia terenu. P ierw otny poziom użytkow y to ciem nobrunatna, nasiąknięta w odą gleba, w której w ystąpiła w arstw a dobrze zachow anego drew na w postaci zaciosanych belek, desek i kołków. W poziom ie tym w ystąpiły zabytki ceram iczne, fragm en ty kafli, drut i żelazne gw oździe kute oraz liczne w yroby ze skóry. W yższy poziom z dużym nasyceniem węgli drzew nych św iadczy o pożarze budynku. Powyżej tego poziom u położona była cienka w arstw a nam uleń a na stępnie zasypisko o m iąższości ok. 2 m sięgające w spół czesnego humusu.
N a p o d staw ie d o ty ch czaso w y c h w yników badań udało się jedynie ustalić przebieg trzech ścian budynku. Nie uchw ycono narożników, ani czwartej ściany, niem oż liwe więc było określenie jeg o w ielkości i kształtu. Z a pew ne był to obiekt podpiw niczony. Trudno także usta
1 9 2 Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
Ryc. 1. Gozdów, stan.l. Plan sytuacyjno-wysokościowy z lokalizacją wykopów badawczych.
lić zw iązek pom iędzy obiektem m ieszkalnym a kam ien nym i m urkam i fundam entow ym i.
M ateriały z obiektu 3 sw oją chronologią obejm ują okres od końca X IV po X V III w iek (ryc. 2 i 3). Zabytki ruchom e datow ane na koniec X IV w. - XV w. są typolo gicznie m ało zróżnicow ane. D om inują fragm enty typo w ych dla tego okresu garnków, m is i dzbanów, przew aż nie w ykonanych z białej glinki i w ypalanych w atm osfe rze utleniającej. W yróżniono także sporą ilość fragm en tów kafli garnkow ych. N a uw agę zasługują liczne frag m enty w yrobów skórzanych, gdzie udało się wyróżnić i z re k o n stru o w a ć fra g m e n ty butów , p a só w (ryc. 4) i odzieży. Z abytki datow ane na X V I-X V III w iek repre zentow ane są przez fragm enty glinianych garnków, mis, dzbanów, pokryw ek i patelni, w ykonanych niem al w je d nakow ych proporcjach, w ypalonych techniką redukcyj n ą ja k i utleniającą, z typow ą dla tego okresu ornam en tyką płytkich poziom ych, pionow ych lub różnokierun- kow ych żłobków i pasm , stem pelkow ą oraz tzw. rybiej łuski. C zęste są przypadki glazurow ania naczyń, głów
nie na w ew nętrznej pow ierzchni brzegów, o barwie żół tej, żółto-zielonej, zielonej i sporadycznie brązow ej. Ponadto zarejestrow ano dw a fragm enty kafli renesanso w ych oraz kilka fragm entów m łodszych kafli płytow ych z p olew ą zieloną i ornam entem roślinnym .
M ożna na pod staw ie doty ch czaso w y ch w yników badań ustalić, że obiekt w G ozdow ie istniał od końca XIV do X V III wieku. N a podstaw ie nasycenia zabytków późnośredniow iecznych w dolnych partiach obiektu, zaś m ateriałów datow anych na X V I-X V III w. w w arstw ie zasypiskow ej pow stałej po pożarze obiektu, m ożna się pokusić na hipotezę o dw ufazow ości budynku zniszczo nego pożarem gdzieś na początku X V I w ieku i odbudo w anego w krótce w tym sam ym stuleciu. Przem ieszanie zabytków, ja k i w m iarę jednorodny układ w arstw zasy- piskow ych w skazują, że proces ostatecznego zasypyw a nia budynku był w zględnie krótkotrwały. O biekt zatem m ógł funkcjonow ać aż do X V III w., a naw et do chwili postaw ienia przez U lanow skich n a p o czątk u X IX w. now ego dw oru, do dziś istniejącego. Przykład tak
dłu-Wy n ik ib a d a ńt z w. g r ó d k as t o ż k o w a t e g o w Go z d o w ie
1 9 4 Ewa Prusicka-Kołcon
Wy n ik ib a d a ńt z w. g r ó d k as t o ż k o w a t e g o w Go z d o w ie 195
1 9 6 Ew a Pr u s ic k a- Ko ł c o n
giego zasiedlenia obiektu zarejestrow ano m.in. we W rzą cej koło Sieradza, gdzie rodzina G rodzickich w yprow a dziła się z drew nianego ąuasi-obronnego dw oru na kop cu do m urow anego dw oru k lasycystycznego dopiero w 1800r. (L. K ajzer 1996, s. 130-131).
G ozdów założony został na gruntach w si Oborków, na tem at którego pierw sza w zm ianka pochodzi z 1444 r. (W. C zarnecki 1997, s.59). Pierw sza inform acja źródło w a na tem at G ozdow a pochodzi z 1439 r., zaś w 1548 r. G ozdów je s t ju ż m iastem now olokow anym przy granicy bełsko-chełm skiej (A. Janeczek 1993, s.106). N ajstar sze, średniow ieczne relikty obiektu należy niew ątpliw ie
łączyć z pierw szym i w łaścicielam i wsi: rodam i Siennic kich a następnie Goździów, którzy byli w łaścicielam i tej m iejscow ości jeszcze w połow ie X V III wieku.
Chociaż z terenu Polski znanych je st ponad sto obiek tów określanych jako gródki stożkowate, bądź raczej dw o ry wznoszone na kopcach (L. Kajzer, A. H oronziak 1995, s. 76 ; H. K oćka-K renz 1993, s. 293-299) z Polski środ- kowo-wschodniej znanych je st tylko kilka, zaś w połu dniowej części tych terenów przebadany został jedynie gródek w Zaw alow ie, gm .M iączyn (A.Urbański 1985). Postulaty badaw cze kom pleksow ego rozpoznania stano w iska w Gozdowie m ają w obec tego pełne uzasadnienie.
Lit e r a t u r a
Czarnecki W.
1997 Sieć osadnicza Ziemi Chełmskiej od poło wy XIV do połowy XV wieku, RChełm., T.3, s. 9-63.
Janeczek A.
1993 Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Wo jewództwo bełskie od schyłku XIV do początku
XVII w., Warszawa. Kajzer L.
1996 Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź.
Kajzer L., Horonziak A.
1995 Budownictwo obronne Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek.
Koćka-Krenz H.
1993 From the Research into Medieval Wooden Tower Houses on the Polish Territories, [w] Study o f Medieval Archaeology, Lund Studies in Medieval Archaeology, 13, Stockholm, s. 293-299.
Urbański A.
1985 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na te renie grodziska stożkowatego w Zawalowie st. I, gm. Miączyn, woj.zamojskie w 1985 r. (mps PSOZ Zamość).
Ew a Pr u s i c k a- Ko ł c o n
Re s u l t s o f Ex c a v a tio n s o f t h e s o Ca l l e d Co n ic a l-s h a p e d St r o n g h o l d in Go z d ó w, Sit e 1, Hr u b ie s z ó w Dis t r ic t
Site 1 in Gozdow is located abut 400 m from the village, north of post-manor buildings, at a loess promontory in the valley of the Huczwa river. The southern part of the site forms a separate whole in the form of a mound measuring 38 x 58 meters which dominates over the neighbourhood. This part constitutes an alleged stronghold which became the location of archaeological excavations.
The aim of the examination was to determine the charac ter and chronology of the site, unearth potential constructions and establish the stratigraphy of the mound.
Six excavation trenches were set up of a total area of abo ut 2 ares. The examination revealed the existence of rich set tlements from the Neolithic to the modem times. As a result of the excavations three features from the Neolithic were unco
vered: an inhumation grave and two domestic pits. Additio nally, relics of a dwelling feature set up directly on the primary soil were unearthed. The chronology of the lower level of uti lisation of this feature was established on the basis of potsherds, fragments of tiles, metal items and fragments of leather clo thing and ascribed to the second half o f the 14th-15th centu ries. The upper level was some debris containing moveable materials datable to the period between the 16th and 18th centuries.
Additionally, two foundation walls were uncovered, which were dated on the basis of a vessel found under the footing (foundation sacrifice?) to the 14th - 15th centuries. There was also an irregular fragment of stone flooring or some other form of ground paving.
