View of Marian Kałuski, Cienie, które dzielą. Zarys stosunków polsko-żydowskich na Ziemi Drohobyckiej

P o za p o d ję cie m b ard z o a k tu a ln e g o i k o n tro w e rsy jn e g o te m atu , a tu te m re c e n z o w a ­

nej pracy je s t b o g a ta d o k u m e n ta c ja , n a k tó re j o p a rł się A u to r. W w y b o rz e lite ra tu ry

nie b rak u je ta k że p isa rz y ż y d o w sk ic h , p o c h o d z ą c y c h z ró ż n y c h k ra jó w i o k re só w

d ziejó w . N ie m niej w ażne są w y k az y w y b ra n y c h b o h a te ró w p o lsk ic h , k tó rzy n a ra ż a li

życie ratu jąc Ż y d ó w w im ię m iło śc i c h rz e śc ija ń sk ie j. W y ją tk o w o w s trz ą s a ją c a je s t

z w ła sz cza lis ta p o lsk ich k o b ie t i m a tek z a m o rd o w a n y c h za u k ry w a n ie Ż y d ó w . T ak

d o b rze u d o k u m e n to w an e o p ra c o w a n ie p o w in n o z a in te re so w a ć sz e ro k ie g ro n o o d b io r­

ców , z w ła sz c z a że ję z y k p u b lik a c ji je s t b a rd z o k o m u n ik a ty w n y i p rz y stę p n y n aw e t

d la m n iej w p ra w n y ch C z y te ln ik ó w . P o z n a n ie p raw d y h is to ry c z n e j o s to s u n k a c h p o l­

sk o -ży d o w sk ic h w y d aje się o b o w ią z k ie m k a ż d e g o P o la k a , ta k aby nie d al się z w ie ść

p o k rętn e j p ro p ag a n d zie . P rz y g lą d a ją c się b u rz liw y m k o le jo m d ia lo g u k a to lic k o -ż y -

d o w sk ie g o i p o lsk o -ż y d o w sk ie g o , n a s u w a się p y ta n ie: czy k ie d y k o lw ie k n a d e jd z ie

taki czas, że w sposób o b ie k ty w n y i sp o k o jn y b ę d z ie m o ż n a m ó w ić o w sz y stk ic h

k arta ch , tych ja śn ie jsz y c h i zu p e łn ie c ie m n y c h , ze w sp ó ln e j h is to rii i n ie b ę d z ie się

o sk a rż o n y m o an ty se m ity z m ? M ie jm y n a d z ie ję , że p u b lik a c ja M . K a łu s k ie g o p rz y ­

b liż y ten m o m e n t, a za raze m w y jaśn i w iele w ą tp liw o śc i z w ią z a n y c h z d z ie ja m i w z a ­

je m n y c h sto su n k ó w .

M a łg o rza ta S to p ik o w sk a

Marian К a 1 u s к i, C ie n ie , k tó r e d z ie lą . Z a r y s s to s u n k ó w p o ls k o - ż y d o w ­

sk ic h na Z ie m i D r o h o b y c k ie j, W y d a w n ic tw o v on B o r o w ie c k y , W arszaw a

2 0 0 0 , ss. 168.

D zię k i W y d a w n ictw u vo n B o ro w ie c k y d o rąk p o lsk ie g o c z y te ln ik a tra fiła k o le jn a

k sią ż k a M a ria n a K ału sk ieg o , d z ie n n ik a rz a i p is a rz a p o lsk ie g o , od 1964 r. z a m ie s z k a ­

łe g o w A u stralii. C ienie, k tó re d zie lą to sw o isty szk ic h isto ry c z n y . T y tu ło w a te m a ty ­

ka - d zieje sto su n k ó w p o lsk o -ż y d o w sk ic h n a Z ie m i D ro h o b y c k ie j - z o s ta ła tu z a ry ­

so w an a w k ilk u k ró tk ic h o d sło n a c h . N ie m n ie j je s t to z a ry s rz e te ln y , z m ie rz a ją c y ku

h isto ry c z n e j p raw d zie o P o la k a c h i Ż y d ac h w sp ó ln ie z a m ie sz k u ją c y c h te n re g io n

p rze z b lisk o sz e ść se t lat.

N ie je s t to p ie rw sz a k sią ż k a p o św ię c o n a tem u te m a to w i i p o w o d e m je j n a p isa n ia

nie b y ła je d y n ie p a sja b a d a w c z a A u to ra. C ien ie , k tó re d zie lą to p o le m ic z n a o d p o ­

w ied ź M a ria n a K ału sk ie g o na p a ra d o k u m e n ta ln ą p ro zę H e n ry k a G ry n b e rg a (D r o h o ­

b y c z ,. D r o h o b y c z, W a rsz a w a 1997) - p is a rz a , k tó re g o k sią ż k i, o b o k n asz y c h k la sy k ó w

i n o b listó w , re p re z e n to w a ły P o lsk ę n a n ie d a w n y c h (p a ź d z ie rn ik 2 0 0 0 ) M ię d z y n a ro d o ­

w ych T arg ac h K siążk i w e F ra n k fu rc ie .

G ry n b e rg , cy to w a n y p rze z K a łu s k ie g o , u jm u je sieb ie i sw o je p isa rs tw o z a p o m o c ą

m e tafo r o „ p isa rz u z m a rły c h ” i „ s tra ż n ik u w ie lk ie g o c m e n ta rz a ” (s. 2 1 ), p o św ię c ił

się b o w iem u trw a la n iu w lite ra c k ie j fo rm ie tra g ic z n e g o lo su Ż y d ó w w o k u p o w a n e j

p rze z N iem có w P o lsce . K ału sk i o je g o k sią ż c e D ro h o b y c z, D r o h o b y c z p isz e n a to ­

m iast, że „n ik o m u nie je s t p o trz e b n a - ani Ż y d o m , ani P o la k o m . N ie je s t d o k u m e n ­

tem h isto ry c z n y m i nie z b liż a do sieb ie obu n aro d ó w . C o n a jw y ż e j c ie sz y o n a a n ty ­

p o lsk o n a sta w io n y c h Ż y d ó w , a iry tu je P o la k ó w ” (s. 148).

P o le m ik a , k tó rą p o d ejm u je K a łu s k i, to za le d w ie d ro b n y o d p ry sk w ie lk ie g o sp o ru

o h is to ry c z n ą p raw d ę w k w estii p o lsk o -ż y d o w sk ie j. O b sz e rn e W p ro w a d ze n ie u z m y ­

sław ia, ja k w ie lk ą skalę p rz y b ra ł ten sp ó r na are n ie m ię d z y n a ro d o w e j i ja k k rz y w ­

dzące w sto su n k u do P o lak ó w są n ie k tó re p o w ie la n e w z a g ra n ic z n y c h i k ra jo w y c h

(!) m e d iac h sądy.

Z ary s d z ie jó w , b ęd ą c y g łó w n ą c z ę ś c ią k sią ż k i, ro z p o c z y n a się w cz a sa c h K a z im ie ­

rz a W ie lk ie g o , gdy p ie rw si o sa d n ic y ży d o w sc y d o ta rli na Z ie m ię D ro h o b y c k ą . K o le j­

ne ro z d z ia ły d o ty c z ą P o lsk i p rz e d ro z b io ro w e j, z a b o ru a u s tria c k ie g o i a u to n o m ii

G alicji, cz asó w P o lsk i m ię d z y w o je n n e j i tra g ic z n y c h w y d a rz e ń d ru g ie j w o jn y ś w ia to ­

w ej. S z c z e g ó ln ie w o sta tn ic h

ro z d z ia ła c h g ło s h is to ry k a p rz e p la ta się z g ło se m

d z ie n n ik a rz a i p o le m isty . O ile d la G ry n b e rg a te m a te m b y ł „ p o lsk i a n ty s e m ity z m ”

- h asło p rz y sy p a n e ju ż ty sią c a m i k ła m stw i p o m ó w ie ń , o ty le d la K a łu s k ie g o , k tó ry

te k ła m stw a i p o m ó w ie n ia o b n a ż a , p u n k te m z a in te re s o w a n ia je s t ży d o w sk i an ty p o -

lo n izm - „ p o la k o ż e rstw o ” , ja k sam w ie lo k ro tn ie rz e c z n a z y w a . T e m a t te n z d e c y d o ­

w an ie p o d n o si te m p e ra tu rę p ro w a d z o n e g o p rz e z A u to ra d y sk u rsu .

W a rto o d n o to w a ć , że na w arstw ę p o le m ic z n ą C ien i, k tó re d zie lą s k ła d a ją się nie

tylk o w y p o w ie d z i p o lsk ieg o p isa rz a , le c z i lic z n ie c y to w a n e g ło sy in n y c h b a d a c z y ,

św iad k ó w i u c z e stn ik ó w w y d arze ń , a także Ż y d ó w b ro n ią c y c h , p o d o b n ie ja k A u to r,

h isto ry c z n e j p raw d y . O stry ję z y k p o le m ik i nie c z y n i je d n a k z tej k sią ż k i o liw y w y la ­

nej na w z b u rz o n e fale. K alu sk i ra c z e j d o le w a o liw y d o o g n ia . C z y słu s z n ie ? A b s tra ­

h u jąc od fo rm y , w ja k ie j się w y p o w iad a , słu sz n e je s t z p e w n o ś c ią i p o trz e b n e je g o

w y trw a łe d ą ż e n ie do u k a z a n ia p raw d y . S łu szn e i p o trz e b n e j e s t ró w n ie ż p ię tn o w a n ie

k ła m stw a , ig n o ra n c ji i złej w oli w szę d zie tam , g d zie c ie n ie p rz e sz ło ś c i z a m ia st

u cz y ć, zb liża ć i je d n o c z y ć w b u d o w a n iu le p sz e j p rz y sz ło śc i, w c ią ż d zielą .

M a c ie j B. S tę p ień

Ś w ia d e c tw a . T e s tim o n ia n z e , t. I: W w a lc e o n ie p o d le g ło ś ć . R o z m o w y E w y

P r z ą d k i z P o la k a m i w e W ło s z e c h , Fundacja R zy m sk a M argrabiny J. S. U m ia s-

to w sk iej, R zym 2 0 0 0 , ss. 3 3 6 , ilustracje.

W R oku Ju b ile u sz o w y m 20 0 0 F u n d a c ja R z y m sk a M a rg ra b in y J. S. U m ia sto w sk ie j

w y d ała k sią ż k ę pt. Ś w ia d ec tw a . T estim o n ia n ze . W p ro w a d z e n ie (w ję z y k u p o lsk im

i w ło sk im ) a u to rstw a P re z e sa F u n d a c ji i in ic ja to ra p u b lik a c ji S ta n is ła w a A u g u sta M o ­

raw sk ie g o p re z e n tu je h isto rię F u n d a c ji, a w w e rsji w ło sk o ję z y c z n e j d o d a tk o w o p rz e d ­

sta w ia b io g ram y o só b , k tó ry ch w sp o m n ie n ia sta n o w ią trz o n I to m u Ś w ia d e c tw , n o s z ą ­

cy p o d ty tu ł W w a lce o n ie p o d le g ło ść . C z y te ln ik z n a jd z ie ta m ró w n ie ż d w a arty k u ły

p rz y b liż a ją c e h is to rię o b ec n o śc i P o la k ó w w e W ło sz e c h od cz a só w II w o jn y św ia to w ej