View of Norwid from the Baroque period?

Pełen tekst

(1)PRZEGLDY. ____________________________________________________. Krzysztof T r y b u – NORWID Z EPOKI BAROKU?. Ksi

(2) ka Agaty Seweryn wiatocienie i dysonanse. O Norwidzie i tradycji literackiej (Wydawnictwo KUL. Lublin 2013) swym podtytuem precyzuje kr

(3) g omawianej problematyki. O tym, e Norwid jest poet

(4) tradycji, wiadomo nie od dzi . Nie od dzi te zastanawiamy si nad jego afirmatywnym stosunkiem do tradycji w ogóle, tradycji rozumianej szeroko, jak w znanym artykule Stefana Sawickiego Norwida wywy szenie tradycji („Studia Norwidiana” 8:1990), w którym tradycja dotyczya kluczowych kontekstów twórczo ci poety – filozofii czasu oraz istoty czowiecze stwa. Na rol tradycji w jego twórczo ci zwracali uwag inni poeci, take ci, którzy sami byli pogromcami tradycji. Do przypomnie , e twórczo autora Vade-mecum wywoywaa podziw Przybosia – przedstawiciel awangardy podkre la, e nowatorstwo j zyka poetyckiego Norwida uwzgl dnia jego szczególne przywi

(5) zanie do dawnych wzorów: Norwid-poeta to twórczy, lecz anachroniczny ucze autorów Biblii; jego stosunek do sowa sta si z czasem stosunkiem do Sowa w poj ciu biblijnym, Sowa z ksi gi Genezis. Chcia ze swojego sowa poetyckiego uczyni naczynie wszelkiej m

(6) dro ci: miao ono zawiera prawo i filozofi , miao to by sowo sakralne. St

(7) pa po bruku paryskim jak Mojesz i Dante, nosi si , jakby dwiga tablice z przykazaniami lub jakby po w drówce w za wiatach wróci do yj

(8) cych i s

(9) dzi ich wedle tamtych wiecznych praw […]1.. Czy to wa nie nie pena afirmacji postawa poety wobec tradycji literackiej bya, obok „religijnej historiozofii” (wedug okre lenia Wayka), najwaniejszym komponentem Norwidowskiej spu cizny, utrudniaj

(10) cym jej w

(11) czenie w proces budowy nowej rzeczywisto ci spoecznej i kulturowej w Polsce po II wojnie wiatowej? 2 . Dalekie echo tamtych wiatopogl

(12) dowych sporów, sycha nawet w póniejszych literaturoznawczych pracach, wolnych od ideologicznych uzurpacji. Je li bowiem przywoa znan

(13) Gombrowiczowsk

(14) formu. odnoszon

(15) do Norwida przez Michaa Gowi skiego – „konserwatywny awangardzista i awangardowy konserwatysta”, to w sposób oczywisty dotyczy ona tyle stosunku Norwida do form literackich (w tym konkretnym przypadku do 1. J. PRZYBO. Próba Norwida. W: Nowe studia o Norwidzie. Pod red. J.W. Gomulickiego, J.Z. Jakubowskiego. Warszawa 1961 s. 75. 2 Zob. P. DAKOWICZ. „Lecz ty spomnisz wnuku…”. Recepcja Norwida w latach 1939-1956. Rzecz o ludziach, ksi kach i historii. Warszawa 2011 s. 103-206.. 294 . „STUDIA NORWIDIANA” 33 :2015 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/sn.2015.33-16.

(16) _____________________________________________________. PRZEGLDY. epopei i powie ci), ile postaw wiatopogl

(17) dowych poety yj

(18) cego – jak zauwaa Gowi ski – w dwóch czasach: przeszo ci i teraniejszo ci3. Ksi

(19) ka Seweryn nie koncentruje uwagi na tej antynomii przeszo ci i teraniejszo ci. Mona by s

(20) dzi , e dla autorki monografii o tradycji literackiej Norwida wana jest przede wszystkim przeszo , w której sytuuje istotne dla poety wzory pisania. Czy poeta tradycji zwi

(21) zany z dawnym czasem literatury jest jedynie poet

(22) przeszo ci, odwróconym od swojej teraniejszo ci? Nie jedyne to pytanie, jakie przychodzi na my l czytaj

(23) cemu t ksi

(24) k . Licz

(25) ce ponad czterysta stron studium wspótworz

(26) dwie cz ci po wi cone bardzo rónym aspektom poezji autora Promethidiona. Czy cz pierwsza skoncentrowana wokó motywu ez i cz druga po wi cona postaci Don Kichota w tej poezji

(27) cz

(28) si problemowo ze sob

(29) w kontek cie akcentowanej w podtytule tradycji literackiej? Do postawienia tego pytania skaniaj

(30) poniek

(31) d Uwagi wprowadzajce, w których autorka bardzo wyranie sygnalizuje znaczenie tego kontekstu dla swoich bada , przy jednoczesnym zastrzeeniu, e jej celem nie jest systematyczne rekonstruowanie i analizowanie pogl

(32) dów Norwida na temat tradycji literackiej, wielokrotnie w stanie bada ju komentowanych. Dla Seweryn w cao ci jej rozprawy wana jest przede wszystkim tradycja przedromantyczna, zwaszcza – jak pisze – spu cizna manieryzmu i baroku: To wa nie „intelektualny” i „spirytualny” manieryzm oraz barok ze swoimi wiatocieniami i dysonansami b d

(33) tu najistotniejszymi punktami odniesienia (s. 13).. Tak wi c to w miar jasno nakre lona koncepcja prowadzenia bada , która miaaby, wedle sów autorki ksi

(34) ki, od samego pocz

(35) tku towarzyszy jej czytaniu Norwida, nadaj

(36) c bardzo rónym pod wzgl dem tematycznym fragmentom rozprawy, znamiona problemowej spójno ci. Z ca

(37) pewno ci

(38) jest tak w odniesieniu do cz ci pierwszej – „zawe motywy” w twórczo ci autora Assunty w analizie Agaty Seweryn staj

(39) si wan

(40) dominant

(41) estetyczn

(42) przywoywanych utworów. Zdaniem badaczki motywy te jednocz

(43) cykle w twórczo ci Norwida, oto bowiem skonno do wylewania ez staje si „jednym z dominuj

(44) cych atrybutów metabohatera” (s. 195), integruje gos mówi

(45) cy w zbiorze wierszy Vade-mecum oraz dyptyku dramatycznym Tyrtej-Za kulisami. Spostrzeenia Seweryn na temat roli, jak

(46) odgrywaj

(47) zy w autocharakterystyce poety, spotykaj

(48) si z uwagami Czesawa Miosza na temat swoistego paradygmatu recepcji Norwida, w którym – zwaszcza w anglosaskim wiecie poezji – na pierwszym planie odbioru polskiego poety dominuje jego skonno do 3. M. GOWISKI. Wokó „Powieci” Norwida. W: M. GOWISKI. Szkice z teorii i historii form narracyjnych. Warszawa 1973 s. 194.. . 295.

(49) PRZEGLDY. ____________________________________________________. ualania si nad sob

(50) , jaki rodzaj self pity – lito ci do samego siebie. Autorka recenzowanej ksi

(51) ki nawi

(52) zuje do tych uwag (s. 60-61), co nie moe dziwi zwaszcza w kontek cie stwierdze , e Norwid „waloryzuje pacz, który suy mu do charakterystyki czowieka, ma wiadczy o jego naturze” (s. 187). Interesuje j

(53) przede wszystkim jednak konceptystyczny charakter zawych konstrukcji poetyckich Norwida, a retoryczny charakter tych konstrukcji prowadzi jej analiz w stron tradycji literatury barokowej. Ten fragment rozwaa jest bardzo interesuj

(54) cy, niew

(55) tpliwie uwiarygodnia przyj te wcze niej zaoenie o szczególnej roli, jak

(56) odgrywa poezja wieków dawnych w ksztatowaniu j zyka poetyckiego autora Quidama. Zwaszcza wskazanie powtarzaj

(57) cej si. tendencji u Norwida zamiany stanu fizycznego zy z ciekego na stay, swoistej transsubstancjacji materii (s. 171), odsya w stron tradycji konceptystycznej, w której du

(58) rol odgryway zy-opale, zy-pery, zy-diamenty. Pozwalay one

(59) czy stan uczuciowy podmiotu u Norwida z estetyk

(60) ol nienia, zadziwienia, cudowno ci. Kamienie i klejnoty bowiem byway w dawnej literaturze zwiastunami spotkania tego, co wi te i duchowe, z tym, co materialne i naoczne (s. 181). Spostrzeenia autorki ksi

(61) ki, e z ez mona w wiecie poetyckim Norwida zrobi koron (Wesele), diadem (Nekrolog), róaniec (Piercie Wielkiej Damy) ma znaczenie nie tylko na poziomie analitycznych odczyta tekstów poety, prowadzi do obserwacji daleko waniejszej, e za nabiera pod piórem autora tych utworów „ci aru rzeczy” (s. 173). Przy tej okazji Agata Seweryn przypomina ruch odwrotny przemian materii w poezji Sowackiego – od stanu staego do pynnego, zauwaalny np. w metamorfozach Goplany z Balladyny. Cay ten wywód na temat Norwidowego „traktatu o zach”, po wi cony gównie temu, jak poeta korzysta ze „skarbca tradycji” dawnej literatury, jest przekonuj

(62) cy i znacznie wzbogaca nasz

(63) wiedz o roli spu cizny literatury baroku w dziele autora Assunty. Za ciekawe i trafne te naley uzna przypomnienie wietnej ksi

(64) ki sprzed lat pióra Jana Bo skiego Mikoaj Sp Szarzyski a pocztki polskiego baroku (i odniesienie niektórych cech poetyki S pa do warsztatu poetyckiego Norwida). Zysk z takiego eksperymentu podwójny – dowiedzieli my si czego nowego o zaleno ciach Norwida od konwencji barokowej literatury, a i ksi

(65) ka Bo skiego uzyskaa wany i nowy kontekst odniesienia. Podobne wraenia miaem w przypadku odwoywania si do ustale Claude’a Backvisa na temat „techniki intarsji” bliskiej – wedug Seweryn – Norwidowi. Nie budzi te zastrzee twórcze korzystanie z ustale Mirosawy Hanusiewicz zaczerpni tych z jej ksi

(66) ki wite i zmysowe w poezji polskiego baroku (Lublin 1998) i innych publikacji tej autorki czy te docenienie znaczenia studiów zamieszczonych w tomie zbiorowym Klasycyzm. Estetyka – 296 .

(67) _____________________________________________________. PRZEGLDY. doktryna literacka – antropologia 4 , nie raz jeden w wiatocieniach i dysonansach przywoywanych. Niew

(68) tpliwym walorem cz ci pierwszej ksi

(69) ki Agaty Seweryn pozostaje take i to, i dokonuj

(70) c analizy odwoa do tradycji literatury dawnej w twórczo ci Norwida, autorka poszerza komentarz do wielokrotnie ju w stanie bada omawianych utworów, jej dopowiedzenia s

(71) cz sto rodzajem wanej glosy do np. Assunty czy utworu Malarz z koniecznoci, czytanego w kontek cie nawi

(72) za do kaza Piotra Skargi, take minipoematu Epos-nasza w cz ci drugiej ksi

(73) ki. Po wi cona gównie postaci Don Kichota cz druga wydaje mi si nieco sabsza od wcze niejszych usiowa . Przyzna jednak trzeba, e zaoenia, by opisa stosunek Norwida do tradycji literatury dawnej za pomoc

(74) kodów stylistycznych Jerozolimy wyzwolonej Tassa oraz Don Kichota Cervantesa – utworów silnie oddziauj

(75) cych na twórczo autora Assunty, jest bardzo ciekawym pomysem, niepozbawionym interesuj

(76) cych szans realizacji. Tyle tylko, e o znaczeniu rycerza i jego etosu w twórczo ci Norwida wiele ju powiedziano, by wspomnie tu wielokrotnie przywoywan

(77) przez Agat Seweryn ksi

(78) k Zofii Dambek Norwid a tradycje szlacheckie (Pozna 2012). Do znacz

(79) cych fragmentów tej cz ci ksi

(80) ki Seweryn z pewno ci

(81) nale

(82) rozwaania o roli tumaczenia powie ci Cervantesa, którego dokona Franciszek Podoski na podstawie wersji francuskiej Filleau de Saint Martina. Dokonana przez Podoskiego parafraza oryginau, o apokryficznych – jak pisze Seweryn – wa ciwo ciach, z pewno ci

(83) ksztatowaa styl odbioru „pierwszej lektury” Norwida. Oceniaj

(84) c cz drug

(85) studium Seweryn, przyzna te trzeba, e jest w tej cierpliwej weryfikacji dotychczasowych odczyta Assunty i wiersza Epos-nasza jaka ci

(86) gle potrzebna poezji Norwida tendencja do uzgodnienia zaistniaych stanowisk badawczych i wypowiedzianych sensów. Odczytania wielkich poetów domagaj

(87) si nieustaj

(88) cej glosy, co w przypadku autora Vade-mecum uzasadnia dodatkowo – najpierw tragedia poety nieznanego, która dokonaa si w czasie mu wspóczesnym, a póniej duga droga do potomno ci, utrudniana spónieniem kolejnych, zarzucanych edycji jego dzie. „Trudny Norwid”, to nie tylko efekt skomplikowania formy, to take porwane dzieje recepcji. Przyspieszenie bada nad twórczo ci

(89) poety w ostatnich latach, spowodowao nagromadzenie s

(90) dów i opinii, które powinny by poddane próbie czasu, zgodnie z Norwidowskim: „Prawda si razem dochodzi i czeka!”. Wyrana w cz ci drugiej ksi

(91) ki tendencja tworzenia glos do istniej

(92) cych ju w stanie bada komentarzy dobrze wspógra z autorsk

(93) strategi

(94) odnajdywa 4. Klasycyzm. Estetyka – doktryna – literacka antropologia. Red. K. Meller. Warszawa. 2010.. . 297.

(95) PRZEGLDY. ____________________________________________________. nia „ wiatocieni i dysonansów” w poezji Norwida. Podkre laj

(96) c hero-ironiczno Assunty, a take hero-ironiczno wiersza Epos-nasza, Agata Seweryn wprowadza oba te utwory w sfer dziaania Norwidowskiej ironii, znajduje inne obok „tonu serio” tony tej poezji, penej niejednoznaczno ci, nie tylko stylu, ale i sensu. St

(97) d warta pochway polemika z Tomaszem Korpyszem wokó znaczenia postaci Don Kichota (s. 254, przypis 68), odczytywanej jako bohatera eposu, st

(98) d warta zainteresowania egzegeza sowa „piosnka” (s. 362 i n.). Te i podobne im próby korygowania istniej

(99) cego ju stanu bada obu przywoywanych tu utworów Norwida umoliwiaj

(100) ich ponown

(101) lektur , poza natr tn

(102) jednoznaczno ci

(103) dotychczasowych odczyta . Analityczno-interpretacyjne komentarze do utworów Norwida pomieszczone w ksi

(104) ce Agaty Seweryn przekonuj

(105) , e jest ona badaczem przykadaj

(106) cym wag do empirycznych ustale , od tej strony komentarze te przedstawiaj

(107) si. bardzo rzetelnie i dobrze wiadcz

(108) o przygotowaniu erudycyjnym i umiej tno ciach warsztatowych. S

(109) dz , e co najmniej dwie cechy jej pisarstwa po wi conego Norwidowi decyduj

(110) o powodzeniu prowadzonych bada : po pierwsze –

(111) czenie obserwacji na poziomie poetyki tekstu z obserwacjami dotycz

(112) cymi wiadomo ci literackiej poety; po drugie – traktowanie kategorii poetyki szeroko, z uwzgl dnieniem historycznej perspektywy i wyodr bnieniem sfery tradycji literackiej skoncentrowanej wokó tekstów i kultury epoki baroku, cho nie jedyny to przywoywany tu kontekst literatury przedromantycznej. ródem badawczych sukcesów autorki omawianej ksi

(113) ki jest wa nie konsekwencja, z jak

(114) tropi w

(115) tki wskazuj

(116) ce na stae ci

(117) enie Norwida w stron. tradycji literatury dawnej. Uprawdopodobnia tym samym znaczenie nadrz dne „poetyki archaicznej” w jego twórczo ci, co zgodne jest z dawno ju wypowiedzianym rozpoznaniem w klasycznym studium Michaa Gowi skiego Norwida wiersze-przypowieci5. Przywouj to studium, bo wa nie wokó poczynionych w nim niegdy kwalifikacji dokonuje si aktualnie polaryzacja stanu bada nad poetyk

(118) Norwida. Warto tu wskaza tak rozbiene hipotezy ksztatowania si. Norwidowskiej formy, jak te ugruntowane w publikacjach Arenta van Nieukerkena („ironiczny konceptyzm”) 6 , jak i cakowicie im przeciwne w wypowiedziach Wiesawa Rzo cy (symbolizm Norwida)7. Wydaje si , e w tej rónicy stanowisk Agata Seweryn staje po stronie tych, którzy twórczo rozwijaj

(119) dawne 5. M. GOWISKI. Norwida wiersze-przypowieci. W: Cyprian Norwid. W 150-lecie urodzin. Materiay konferencji naukowej 23-24 wrzenia 1971. Warszawa 1973. 6 Zob. A. VAN NIEUKERKEN. Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekcie anglosaskiego modernizmu. Kraków 1998 s. 10-64. 7 W. RZOCA. Premodernizm Norwida – na tle symbolizmu literackiego drugiej poowy XIX wieku. Warszawa 2013.. 298 .

(120) _____________________________________________________. PRZEGLDY. ustalenia Gowi skiego o alegorycznym charakterze j zyka poezji Norwida, poety przeciwstawiaj

(121) cego si indywidualistycznej uzurpacji modernistycznego symbolu. Twórczo teraz rozwija tamte ustalenia oznaczaoby przenikn

(122) natur. „ciemno ci” poetyckiej mowy autora Quidama, powiedzie wi cej o „ciemnej alegorii” Norwida8, zwaszcza e dwudziestowieczny w literaturze i sztuce powrót alegorii, czy – ujmuj

(123) c rzecz po Gadamerowsku – „rehabilitacja alegorii” ma wspócze nie ju nowe konteksty estetycznej refleksji, by wspomnie o przebogatej recepcji dziedzictwa Waltera Benjamina. Wskazuj

(124) c na pozytywne strony norwidologicznych docieka i ustale Seweryn, nie twierdz , e nie rodz

(125) one jakichkolwiek w

(126) tpliwo ci. Odnotuj te przede wszystkim, które zach caj

(127) do pyta formuowanych w intencji polemicznej. Otó wydaje mi si , e autorka studium o tradycji literackiej Norwida nie zawsze odrónia tradycj pojmowan

(128) jako domen wyboru od dziedzictwa w znaczeniu sfery, spo ród której wyboru si dokonuje. Poza jak

(129) kolwiek prób

(130) rozstrzygni cia w recenzowanej ksi

(131) ce pozostaa kwestia przynaleno ci poety do swego czasu, który po romantycznym przeomie w literaturze europejskiej dziewi tnastego wieku zach ca przecie do asystemowych wyborów z tradycji. Homer, Wergiliusz i Dante – có

(132) czy estetyk tych twórców, tak wanych dla Norwida, który form eposu uzna za niemoliw

(133) do kontynuowania w swojej epoce? Uchylenie donioso ci epoki Norwida, pomini cie owego „tu” i „teraz”, w którym ksztatowaa si twórczo autora Assunty, prowadzi do nieporozumie w odczytywaniu tej twórczo ci, jak w przykadzie cytowanej frazy „Czowiek jest gaz, ferment i wapno”, która ma zupenie inne znaczenie ni przywoywany fragment z liryków Daniela Naborowskiego, e czowiek to „dwi k, cie , dym, wiatr, bysk, gos, punkt” (s. 154). Je li si nie uwzgl dni parodystycznego nastawienia wobec darwinowskiej hipotezy ewolucji we frazie Norwida, to jej odczytanie stanie si zupenie b dne. Podobnie rzecz si przedstawia z charakterystyk

(134) religijno ci Norwida. Uwagi o religijno ci ludowej, której konwencje przywouje si w niektórych utworach poety, cay ten rzekomo potrydencki model pobono ci kontrreformacyjnej, wskazany w interpretacjach przez autork ksi

(135) ki, lepiej tumaczyby si poprzez odwoania do nurtów literatury biedermeierowskiej ni w kontek cie poezji baroku. Tym bardziej warto si gn

(136) do tego nurtu, e obecnie wiemy o nim o wiele wi cej ni w czasach wanych publikacji Marii migrodzkiej na ten temat. My l tu zwaszcza o antologii Spory o biedermeier, opracowanej przez Jacka Kubiaka (Pozna ska Biblioteka Niemiecka. Pozna 2006), czy te o publika 8. . Zob. M. GOWISKI. Ciemne alegorie Norwida. „Pami tnik Literacki” 1984, z. 3.. 299.

(137) PRZEGLDY. ____________________________________________________. cjach Dobrochny Ratajczakowej. Zwaszcza tak silna pozycja alegorii w poezji Norwida, maj

(138) cej przecie biblijny rodowód, zyskaaby we wspóczesnych pracach o literaturze biedermeierowskej wany, bo bliski historycznie autorowi Quidama, kontekst wyja nienia. Ksi

(139) ka Seweryn prowokuje do innych jeszcze pyta . Norwid, podobnie jak Sowacki, czerpa inspiracj z tradycji literatury baroku. Mamy do czynienia zatem z podobn

(140) formu

(141) nawi

(142) za do literackiej przeszo ci, czy cakowicie inn

(143) ? Nie prowadz

(144) do odpowiedzi na to pytanie wcale zreszt

(145) cz ste próby przywoywania porównawczego kontekstu niektórych utworów Sowackiego. Czy klasycyzm jako postawa wobec tworzywa, klasycyzm w dwudziestowiecznym rozumieniu, ten klasycyzm ze wspóczesnych sporów o klasycyzm, nie jest bliszy Norwidowi ni estetyka klasycyzmu z epoki Krasickiego, którego na wiadka Norwidowych wtajemnicze przywouje niekiedy Agata Seweryn? Sama stwierdza przecie: Trudno przecie byoby dopatrywa si w heroicomicum Norwida bezpo redniej kontynuacji osiemnastowiecznych poematów heroikomicznych, a w samym autorze Assunty literackiego potomka najwybitniejszego ironisty polskiego o wiecenia – Ignacego Krasickiego (s. 296).. Cakowite niemal uchylenie dwudziestowiecznych kontekstów rozumienia poezji Norwida nie jest w jej ksi

(146) ce przekonuj

(147) ce. Autor Vade-mecum nieczytany jako prekursor wspóczesno ci, nie mówi bowiem swoim gosem wielkiego nowatora tradycji poetyckiej. Pozostaje, co stwierdzam z alem, niezrealizowany w recenzowanej ksi

(148) ce, wypowiedziany w Uwagach wprowadzajcych postulat: O tradycji wcze niejszej u Norwida naleaoby mówi jednak, przyjmuj

(149) c typ perspektywy zarysowanej kiedy przez Eliota w klasycznym szkicu Tradycja i talent indywidualny (s. 30).. Aby wyja ni , w jaki sposób poeta porusza dawne formy, jak wprowadza „zasad wiadomej dysharmonii” (okre lenie Zdzisawa api skiego), naleaoby jednak uwzgl dni tak charakterystyczne w twórczo ci autora Vade-mecum ci

(150) enie pogr

(151) onej w kryzysach teraniejszo ci. To prawda, e Norwid szuka staego porz

(152) dku wiata, zwracaj

(153) c si do schrystianizowanej kultury antyku, wraca wszak do niej, b

(154) dz

(155) c mylnymi szlakami jaowej Ziemi Urlo, na wiele lat przed Eliotem i jego uczniami. Na synkretyzm kultury swej wspóczesno ci odpowiada prób

(156) powrotu do synkretycznie traktowanej tradycji. Wiedzia a nadto dobrze, jako przedstawiciel drugiej generacji romantyków, e ogród poezji w swym dawnym ksztacie jest ju nie do odzyskania. To wa nie tradycja jako 300 .

(157) _____________________________________________________. PRZEGLDY. dominanta estetyczna wiata jego poezji pozwala w niej odnale antycypacj. dokona poetów póniejszych, takich jak wspomniany ju Eliot, a take Kawafis, Miosz, Auden, Brodski i Herbert. Norwid jako prekursor tej „rodziny poetów” proponowa pojmowanie tradycji jako obecno ci tego, co minione w przeszo ci zgodnie z przekonaniem, e „P r z e s z o – j e s t t o d z i , tylko cokolwiek dalej”. Tradycja dla niego, tak jak dla Audena, oznaczaa struktur , której cz ci wi

(158)

(159) si w kategoriach „przed” i „po”9. Dla poetyckiej wizji wiata oznacza to ci

(160) ge napi cie, a zarazem sta

(161) gotowo do przewarto ciowa estetycznych rodków wyrazu, w efekcie prowadzi do przesuwania starych form, które istniej

(162) w utworach Norwida poza dawnym porz

(163) dkiem elokucyjnym i podlegaj

(164) indywidualnym reguom tworzenia. Naszkicowana tu przeze mnie koncepcja tradycji u Norwida nie musi by sprzeczna z tym, co pisze w swej ksi

(165) ce Agata Seweryn. Wskazanie na barok, jako epok w poezji pozwalaj

(166) c

(167) nam odnale bliski poecie wiat wyobrani, jest pod wieloma wzgl dami frapuj

(168) ce. B dzie te uzasadnione, je li potraktujemy barok jak epok romantyczn

(169) , a w kadym b

(170) d razie ksztatowan

(171) przez pr

(172) dy romantyczne, niekoniecznie tylko w znaczeniu utrwalonym przed laty w koncepcjach periodyzacyjnych Juliana Krzyanowskiego. Romantyczny historyzm Norwida, moderowany przez oddziaywania my li Vica z jego cykliczn

(173) koncepcj

(174) dziejów, miaby tu z pewno ci

(175) istotne zastosowanie. Nie jest to wszake postulat najwaniejszy z punktu przyj tych przez autork. zaoe , która postawia sobie za cel przede wszystkim rozpoznanie i opis caego obszaru nawi

(176) za w dziele Norwida do dziedzictwa literatury dawnej. Dlatego te wypowiedziane tu uwagi krytyczne, tycz

(177) ce jedynie wybranych aspektów przedstawionych w ksi

(178) ce rozwaa , nie podwaaj

(179) jej warto ci dla wspóczesnej norwidologii.. BIBLIOGRAFIA DAKOWICZ P. „Lecz ty spomnisz wnuku…”. Recepcja Norwida w latach 1939-1956. Rzecz o ludziach, ksi kach i historii. Warszawa 2011. DAMBEK Z. Norwid a tradycje szlacheckie. Pozna 2012. GOWISKI M. Norwida wiersze-przypowieci. W: Cyprian Norwid. W 150-lecie urodzin. Materiay konferencji naukowej 23-24 wrzenia 1971. Red. M. migrodzka. Warszawa 1973 s. 72-109. GOWISKI M. Wokó „Powieci” Norwida. W: GOWISKI M. Szkice z teorii i historii form narracyjnych. Warszawa 1973.. 9. Pisaem o tak rozumianej tradycji u Norwida w ksi

(180) ce Stary poeta. Studia o Norwidzie. Pozna 2000 s. 115 i n.. . 301.

(181) PRZEGLDY. ____________________________________________________. GOWISKI M. Ciemne alegorie Norwida. „Pami tnik Literacki” 3: 1984. HANUSIEWICZ M. wite i zmysowe w poezji polskiego baroku. Lublin 1998. Klasycyzm. Estetyka – doktryna – literacka antropologia. Red. K. Meller. Warszawa 2010. NIEUKERKEN A. van. Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekcie anglosaskiego modernizmu. Kraków 1998. PRZYBO J. Próba Norwida. W: Nowe studia o Norwidzie. Red. J.W. Gomulicki, J.Z. Jakubowski. Warszawa 1961 s. 65-79. RZOCA W. Premodernizm Norwida – na tle symbolizmu literackiego drugiej poowy XIX wieku. Warszawa 2013. SEWERYN A. wiatocienie i dysonanse. O Norwidzie i tradycji literackiej. Lublin 2013. Spory o biedermeier. Oprac. J. Kubiak. Pozna 2006. TRYBU K. Stary poeta. Studia o Norwidzie. Pozna 2000.. NORWID FROM THE BAROQUE PERIOD? Summary Agata Seweryn’s book wiatocienie i dysonanse. O Norwidzie i tradycji literackiej [Chiaroscuro and dissonances. About Norwid and literary tradition] (Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013) by its subtitle clarifies the question. Outlined here by author of the review the concept of tradition in Norwid not preclude what Agata Seweryn wrote in her book. Her purpose was primarily to recognize and describe the whole area allusions in the work Norwid to the heritage of former literature. Therefore, uttered here criticism concerning only certain aspects of the considerations outlined in the book, do not undermine its value for modern Norwidology. Sowa kluczowe: Norwid, Agata Seweryn, poeta, tradycja, barok, alegoria, romantyzm, wspóczesno , rycerz. Key words: Norwid, Agata Seweryn, poet, tradition, baroque, allegory, romanticism, modernity, knight.. PROF. ZW. DR HAB. KRZYSZTOF TRYBU – historyk literatury, zajmuje si literatur

(182) polskiego romantyzmu, gównie twórczo ci

(183) Norwida i Mickiewicza, a take problematyk

(184) tradycji literackiej i pami ci. Jest autorem ksi

(185) ek: Epopeja w twórczoci Cypriana Norwida (Wrocaw 1993), Stary poeta. Studia o Norwidzie (Pozna 2000), Pami romantyzmu. Studia nie tylko z przeszoci (Pozna 2011), wspóredaktorem wielu tomów rozpraw i szkiców. Dyrektor Instytutu Filologii Polskiej UAM w Poznaniu, czonek redakcji „Pami tnika Literackiego”.. 302 .

(186)