Problematyka innowacyjności jest współcześnie częstym przedmiotem dyskusji za równo teoretyków, jak i praktyków ekonomii. Łączona jest zwykle z poszczególny mi podmiotami gospodarczymi, ich sektorami, a także z działalnością Unii Europej skiej oraz władz państwowych i regionalnych.
Naukowa wymiana informacji i poglą-dów często dotyczy identyfikowania oraz akcentowania kolejnych dowo dów głębo-kiego uzależnienia poziomu rozwoju spo-łeczno-gospodarczego kraju, a także jego międzynarodowej konkurencyjności, od zdolności do kreowania i absor bowania innowacji. Prowadzone są też liczne dys-kusje zmierzające do odpowiedzi na pyta-nia, od jakich czynników zależy poziom innowacyjności gospodarki oraz kto, jak i przy wykorzystaniu jakich środków po-winien stymulować wzrost tego poziomu.
Na wszystkich ponadlokalnych pozio-mach gospodarowania i polityki mamy do czynienia z długookresowymi planami proinnowacyjnych działań przyjmujący-mi formę strategiczną. Pojawia się zatem pytanie: czy strategiczne kreowanie inno-wacyjności terytorialnych układów spo-łeczno-gospodarczych powinno kończyć się na poziomie regionalnym? Zdaniem autorki, odpowiedź na to pytanie jest ne-gatywna. Istnieją bowiem liczne przesłan-ki budowy proinnowacyjnych, strategicz-nych koncepcji na poziomie lokalnym, rozumianym jako poziom gminny lub powiatowy.
Analiza treści strategii rozwoju gmin w woj. podkarpackim nie pozwala jednak na twierdze nie, iż są one często ukierun-kowane na podnoszenie innowacyjno-ści gospodarki lokalnej, lub chociażby w istotnym stopniu akcentują tę proble-matykę. Zwykle bowiem ich treść kon-centruje się na wypełnianiu ustawowych zadań samorządowych. Tym niemniej ist-nieje możliwość zidentyfikowania strate-gii, które stanowią wyjątek od tej reguły.
Celem niniejszej pracy jest więc uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy strategiczne kreowanie innowacyjno-ści terytorialnych układów społeczno--gospodarczych powinno kończyć się na poziomie regionalnym? Ponadto istot-ne znaczenie ma wskazanie czynników kształtujących przewagi konkurencyjne województwa podkarpackiego, mających źródło w innowacjach.
Teoretyczne podstawy rozwoju
regionalnego – główne założenia
Zapoczątkowanie reformy systemowej w naszym kraju spowodowało iż gminy, powiaty, województwa samorządowe i regiony odrabiają zaległości poprzez roz-wój. Rozwój jest wynikiem pozytywnych zmian wzrostu ilościowego i postępu ja-kościowego w systemach gospodarczych, społecznych i przyrodniczych. Określa się go, jako proces wszelkich zmian zacho-dzących w regionie, w dużej mierze proces ekonomiczny – transformacja czynników i zasobów regionalnych w dobra i usługi.
Irena Duszkiewicz
Innowacyjność gmin
Po drugie, jest to podstawa zmian w spo-sobie, poziomie i jakości życia mieszkań-ców regionu, a zatem również proces spo-łeczny. Po trzecie, to postęp techniczny i technologiczny mający na celu pełniejsze, racjonalne wykorzystywanie czynników i zasobów regionu. Po czwarte, jest to pro-ces wymiany między człowiekiem a śro-dowiskiem, określany mianem rozwoju ekologicznego.
Uważa się, że aby mówić w pełni o rozwoju regionalnym, proces ten po-winien obejmować zmiany zachodzące jednocześnie we wszystkich tych czte-rech obszarach. Ażeby rozwój regional-ny dokoregional-nywał się w takim całościowym wymiarze, a ponadto był efektywny i skuteczny, powinien uwzględniać cele polityki regionalnej. W praktyce z jednej strony wzmacniać silne strony, czyli czyn-niki rozwoju regionu, a z drugiej pokony-wać istniejące bariery5).
Rozwój gospodarki, niezależnie od jej organizacji przestrzennej (narodowa, re-gionalna czy lokalna), kształtowany jest przez lokowanie na określonym terenie działalności podmiotów gospodarczych, z czym wiążą się najczęściej różnego rodzaju inwestycje. Skala tych inwestycji między innymi decyduje o jej sile i kierunkach. Ażeby badać, wyjaśniać i prognozować rozmieszczenie różnych kategorii działal-ności gospodarczej, formułowano dotych-czas i rozwijano teorie lokalizacji:
• Teoria lokalizacji produkcji rolnej – w modelu, który sformułował J.H. von Thunen, zasadnicze znaczenie dla wyboru najkorzystniejszego rodzaju i miejsca uprawy ma rynek zbytu, a właściwie odległości od niego, a zatem koszty transportu.
• Teoria lokalizacji przemysłu (pojedyn-czego zakładu przemysłowego) – doty-czyła ona lokalizacji jednego zakładu przemysłowego, zapewniającej maksy-malną oszczędność kosztów.
• Teoria bazy ekonomicznej – wiązana głównie z problematyką rozwoju
mia-sta. Jej podstawowe założenie w zakresie rozwoju regionalnego i lokalnego spro-wadzało się do twierdzenia, że rozwój ten opiera się na działalności ekspor-towej. Stąd przyjęto, że firmy i sektory tworzą bazę ekonomiczną tego teryto-rium, a więc są podstawą gospodarki. Teoria ta sprowadza się do określenia roli endogenicznych i egzogenicznych czynników uczestniczących w procesie rozwoju jednostki osadniczej – mia-sta. Wymierny rozwój lokalny będzie się urzeczywistniał podczas realizacji zadań ponadlokalnych. Podstawowym warunkiem realizowania tej proce-dury rozwoju lokalnego jest istnienie w danej gminie (mieście) takiej bazy rozwojowej, która w sposób znaczący zwiększy przestrzenny wymiar oddzia-ływania zlokalizowanych tam podmio-tów gospodarczych, producenpodmio-tów dóbr i usług14).
• Teoria miejsc centralnych W. Chri-stallera – w tej teorii spotykamy dwie zasady porządkujące układy osadnicze dotyczące w równym stopniu tak pro-ducentów jak i konsumentów, gdzie mi-nimalizacja kosztów i maksymalizacja zysków są głównymi czynnikami rzą-dzącymi liczbą, wielkością i rozmiesz-czeniem miejsc, kształtując hierarchicz-ną strukturę porządku przestrzennego, zaś czynniki produkcji wpływają na strukturę osadnictwa.
• Teoria biegunów wzrostu F. Perroux – w pierwszym etapie odnosiła się ona przede wszystkim do dominujących na rynku podmiotów gospodarczych (naj-bardziej rozwiniętych przedsiębiorstw czy gałęzi przemysłu i sektorów), w dru-gim etapie rozwoju ustalenia teorii od-niesiono ją do najbardziej rozwiniętych regionów. To w tak zwanych obszarach metropolitalnych lokują swą działal-ność zaawansowane technologicznie gałęzie przemysłu, silnie konkurencyj-ne na arenie międzynarodowej. Miejsca te stają się więc biegunami wzrostu14).
• Teoria geograficznych centrów wzrostu A. Hirchmana, zbliżona do teorii bie-gunów wzrostu – według Hirchmana rozwój gospodarczy dokonuje się nie-równomiernie i jest skoncentrowany w tak zwanych geograficznych centrach wzrostu, a następnie rozprzestrzenia się na obszary sąsiadujące13).
Rozwój regionalny dotyczy wielu pól działania, począwszy od inwestycji w in-frastrukturę społeczną i ekonomiczną, w badania i rozwój, zasoby ludzkie jak i oto-czenie. Wspierane regiony stają się moto-rem wspierania mechanizmu rynkowego, tworzą warunki do współpracy podmio-tów polityki regionalnej, jak i konkuren-cyjności regionów17).
Konkurencyjność gmin
w wymiarze
lokalnym i regionalnym
Konkurencyjność jest dziedziną eko-nomiczną, gdzie możemy ją analizować na wielu poziomach agregacji społeczno-go-spodarczej, zaczynając od pojedynczych podmiotów sektora prywatnego i publicz-nego, kończąc na gospodarce w wymiarze lokalnym, regionalnym i międzynaro-dowym14). Konkurencyjność to również
możliwość i umiejętność rywalizacji ze strony innych podmiotów działających w tej samej branży. Konkurencyjność utoż-samia się z działalnością gospodarczą oraz społecznym dążeniem do zajęcia lepszego stanowiska, stała się ona również główną domeną jednostek terytorialnych. Kon-kurencyjność gmin i regionów to trwała przewaga uzyskana przez dany podmiot dzięki lokalizacji w określonym miejscu, oraz proces podmiotowego konkurowa-nia władz publicznych18).
Gmina, aby być postrzegana jako kon-kurencyjna, musi znaleźć coś co odróżni ją od pozostałych. W grze konkurencyj-nej gminy wykorzystują narzędzia znane z biznesu: świadome kreowanie produktu, jego promocję oraz zwiększanie
dostęp-ności. Problemem gmin jest konieczność równoczesnego dotarcia do różnych grup docelowych, znacznie się od siebie różnią-cych. Wymagania wszystkich grup wobec gminy łączy jednakże oczekiwanie profe-sjonalizmu i szczerości wobec nich.
Samorządy konkurują ze sobą pośred-nio, poprzez tworzenie:
• pozytywnej tożsamości – obraz widzia-ny przez mieszkańców,
• pozytywnego wizerunku – obraz wi-dziany przez potencjalnych inwesto-rów, wyobrażenie, jakie o gminie ma jej otoczenie, wykorzystując w tym celu klasyczne public relations.
Pozytywny wizerunek jest nośnikiem informacji o gminie, a przez to wpływa na decyzje wyboru, przedstawia walory dodatkowe związane z jej prestiżem (za-można gmina, plany rozwoju), tworzy zaufanie do urzędu (odniesione sukcesy gospodarcze), nie tylko wyróżnia gminę, ale wpływa na decyzje inwestorów.
Wyniki badania empirycznego
Narzędziem wykorzystanym do ba-dań naukowych były ankiety według wcześniej zbudowanych, opiniowanych kwestionariuszy, które służyły usyste-matyzowaniu informacji podanych w wywiadach swobodnych. Główne cele wyznaczone w badaniach mogły być zre-alizowane poprzez spełnienie wielu celów szczegółowych, dla których skonstruowa-no narzędzia badawcze. Celem badania była ocena działań proinnowacyjnych gmin położonych na obszarach wiejskich, oraz dokonanie oceny skuteczności in-strumentów wspierania innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw stoso-wanych przez te gminy.
Spośród 149 gmin województwa pod-karpackiego badanie przeprowadzono, metodą badań jakościowych z zastosowa-niem ankiet i wywiadów, w 116, z czego 83 to były gminy wiejskie. Badania
prze-prowadzono także na podstawie aktual-nych informacji zawartych na stronach internetowych wykazu gmin Urzędu Sta-tystycznego. Odnosiły się one do nastę-pujących zagadnień: strategiczne kierunki rozwoju i współpracy, relacje międzyorga-nizacyjne i potencjał innowacyjny, part-nerstwo i współpraca, wsparcie rozwoju innowacji, powstanie nowych podmio-tów, nowej techniki i technologii.
Punktem wyjścia prezentacji wyni-ków jest charakterystyka województwa podkarpackiego jako środowiska inno-wacyjnego. Województwo podkarpackie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw utwo-rzonych w 1999 roku. Powstało poprzez scalenie ziem dawnego województwa rze-szowskiego sprzed 1975 roku (z wyjątkiem powiatu gorlickiego), tj. województw przemyskiego i rzeszowskiego, oraz czę-ści krośnieńskiego, tarnobrzeskiego i tarnowskiego. Pod względem powierzch-ni (17 846 km²) województwo zajmuje 11 miejsce w kraju, a liczby mieszkańców (2 103 505) jest na 9 miejscu w Polsce.
Cel generalny strategii województwa do roku 2020 został sformułowany nastę-pująco: województwo podkarpackie po-winno stać się obszarem zrównoważone-go rozwoju, integrującym cele społeczne, ekologiczne i gospodarcze oraz zapewnia-jącym możliwości realizacji potrzeb spo-łeczeństwa i osiąganie wysokiego standar-du życia.
Pod względem PKB liczonym per
ca-pita, podkarpackie z kwotą 14 568 zł/os.
plasowało się na 12. miejscu w kraju, przy średniej krajowej 18 432 zł/os. (w 2002 roku). W latach 1995-2002 PKB per
capi-ta kszcapi-tałtował się na poziomie 77-79 proc.
średniej krajowej. Procentowy udział po-szczególnych rodzajów pod miotów go-spodarczych w regionie był zbliżony do średniej krajowej. Mniej niż średnio w kraju było w 2002 roku spółek handlo-wych i spółek cywilnych, więcej podmio-tów prowadzonych przez osoby fizyczne.
Słabą stroną regionu jest wciąż niski stopień powiązania nauki z przemysłem. Jej przełamaniu ma służyć powołane z inicjatywy samorządu województwa Pod-karpackie Centrum Innowacji i Trans-feru Technologii. Badane gminy zwra-cają uwagę na kierowanie się w rozwoju orientacją stra tegiczną. Jest ona ukierun-kowana głównie na rozwój przedsiębior-czości, dzię ki pozyskaniu funduszy struk-turalnych, rozwój mikroprzedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności, innowacyjność, rozwój przedsiębiorczości dzięki doradz-twu i rozwojowi otoczenia okołobizneso-wego. Te cechy województwa wpłynęły na warunki tworzenia innowacyjnej go-spodarki lokalnej na obszarach wiejskich. Cechy województwa podkarpackiego jako środowiska innowacyjnego wpłynęły na strategiczne kierunki rozwoju i współ-pracy badanych gmin. Z racji niskiego poziomu zamożności regionu, większość gmin opiera swoje strategie na rozwo-ju przedsiębiorczości na środkach z UE. 92 proc. badanych gmin stwierdziło, że kierunkiem rozwoju strategicz nego jest rozwój przedsiębiorczości dzięki pozyska-niu funduszy strukturalnych (36 proc.). Rozwój mikroprzedsiębiorstw wskazało 30 proc. respondentów, a poniżej 20 proc. wskazań dotyczyło takich elementów jak: wzrost konkurencyjności (16 proc.), in-nowacyjność (11 proc.), rozwój przedsię-biorczości dzięki doradztwu i rozwojowi otoczenia okołobiznesowego (9 proc.), po-wstanie inkubatora, parku technologicz-nego lub innej inwestycji wspierającej biznes (4 proc.).
W następnej kolejności gminy zwra-cają uwagę na drobną przedsiębiorczość. Wybierając kierunki strategicznego roz-woju, gminy koncentrują się na turystyce, ze wskazaniem na agroturystykę.
Charakterystyczne jest, że na 116 wy-pełnionych ankiet tylko 41 respon dentów wskazało sposoby wsparcia dla przedsię-biorców, 17 z nich (41 proc.) wskazało pomoc przy uzyskaniu środków
finanso-wych, 11 respondentów (27 proc.) poma-gało mikroprzedsiębiorcom w szkoleniu i doskonaleniu zawodowym personelu, 7 respondentów (17 proc.) pomogło w wy-szukiwaniu partnerów biznesowych, two-rzeniu biznesplanów i studiów wykonal-ności nowej inwestycji.
Wśród badanych gmin wskazania największego waloru konkurencyjne-go kształtowały się następująco: produkt regionalny – 12 proc., położenie geogra-ficzne – 64 proc., pomoc w pokonywa-niu barier biurokratycznych – 6 proc., infrastruk tura techniczna – 26 proc., infrastruktura drogowa – 34 proc., bli-ski dostęp do autostrad, dróg – 15 proc., inwestycje w kanalizację – 28 proc., in-westycje w wodociągi – 37 proc., inwe-stycje w gazyfikację – 9 proc., tania siła robocza – 31 proc., obszar pod inwestycje – 14 proc., Specjalna Strefa Ekonomiczna – 13 proc., Park Technologiczny – 1 proc. Zwra ca uwagę to, że gminy kształtując tzw. atut w walce konkurencyjnej, upatru-ją go przede wszystkim w położeniu geo-graficznym. Jest to o tyle problematyczne, że położenia geograficznego nie można zmienić, a co najwyżej uatrakcyjnić.
Ewidentną barierą rozwoju gminy, zdaniem respondentów, jest brak środ-ków finansowych (61 proc.), biurokracja i częste zmiany w prawie (20 proc.), brak inwestorów (19 proc.). Wnioski: szans na rozwój gminy upatrują przede wszystkim w środkach finansowych, a zatem ich brak staje się główna barierą rozwoju, co może wynikać z dużych wydatków na rozbudo-wę infrastruktury technicznej. Znacznie mniej respondentów wskazało na hamu-jącą rolę innych czynników, takich jak ni-ska aktywność społeczna, infrastruktura techniczna i drogowa, brak terenów inwe-stycyjnych i bezrobocie.
W badaniu były także rozpatrywane relacje międzyorganizacyjne i potencjał innowacyjny gmin. Zmiany w systemach gospodarczych, społecznych, coraz częś-ciej są podyk towane wpływem miękkich
elementów otoczenia, do których należą: kultura osobista, style zarządzania, infmacja, kapitał intelektualny, prestiż or-ganizacji oraz umiejętność kształtowania relacji międzyorganizacyjnych.
Bardzo istotne znaczenie dla funk-cjonowania organizacji jako systemu ot-wartego ma jej otoczenie. W przypadku każdej organizacji można wyodrębnić jej otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne. Otoczenie zewnętrzne jest wszystkim tym, co jest poza organizacją, co może na nią oddziaływać, natomiast otoczenie wewnętrzne tworzą warunki i siły samej organizacji. W otoczeniu zewnętrznym gminy jako podmiotu gospodarczego wyróżnia się także jej otoczenie konku-rencyjne lub kooperacyjne. Składają się na nie gminy sąsiednie. Z otoczeniem tym dana gmina, definiowana jako podmiot go spodarczy, może prowadzić wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne, dotyczące np. infrastruktury technicznej, ochrony środowiska przyrodniczego, obiektów turystyczno-wypoczynkowych czy spor-towych, oraz współpracować przy realiza-cji określonego zadania, zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym (np. dostawa wody i energii). Ponadto najczęściej jest to otoczenie konkurencyj ne gminy. Gminy konkurują o siłę nabywczą ludności, o przyciągnięcie nowego kapitału, itp12).
Według opinii gmin, czynnikami mo-gącymi poprawić tę pozycję są: zdobycie nowych rynków zbytu (25 proc.), po-zyskanie zewnętrznych środków finanso-wych (23 proc.), rozszerzenie działalno-ści o nowe produkty i usługi (11 proc.). W znacznie mniejszym stopniu zwraca-no uwagę na po prawę jakości produktów i usług, wzrost nakładów na reklamę, wprowadzenie zmian organizacyjnych w firmie.
Z badań wynika, iż przedsiębiorstwa bardzo szeroko orientują się na rozwój w gminie. Sukces ich rozwoju zależy od nich samych, ale też od gminy, która stwarza im możliwości w określonym obszarze.
Analiza nasuwa pytanie: czy gmina podjęła działania w celu poprawy pozycji konkurencyjnej? Wśród badanych gmin 59 z nich (tj. 64 proc.) odpowiedziało, że podjęły działania, zaś 33 gminy (36 proc.) udzieliły odpowie dzi przeczącej.
Do ciekawych wniosków prowadzi analiza odpowiedzi badanych na pyta-nie o bariery rozwoju przedsiębiorstw. Jak pokazano, największymi barierami rozwoju przedsiębiorstw w gminie są: brak kapitału, brak poczucia sta bilności prawnej oraz niestabilność rynku zbytu, zbyt wysokie koszty wdrażania innowa-cyjnych rozwiązań, trudności w dostępie do tanich kredytów, gwarancji, poręczeń, silna konkurencja, brak współpracy z in-stytucjami otoczenia bizne su. Konkretne wskazania były następujące: niestabilność rynku zbytu – 38 proc., brak kapitału – 45 proc., brak poczucia stabilności praw-nej – 38 proc., zbyt wysokie koszty wdra-żania innowacyjnych rozwiązań 26 proc., brak współpracy z instytucjami otoczenia biznesu – 10 proc., trudności w dostępie do tanich kredytów, gwarancji, porę czeń – 27 proc.
Z badań wynika, że mikropodmioty dostrzegają wiele barier rozwoju uwa-runkowanych aspektami finansowymi, prawnymi itp., które wynikają z braku sta bilizacji systemu makroekonomiczne-go państwa.
Ważnym elementem w ofercie gmin województwa podkarpackiego w sta-raniach o nowych przedsiębiorców jest pomoc w działaniach zmierzających do pozyskania środków z UE. Jak wynika z badań ankietowych, 86 proc. gmin pod-jęło działania umożliwiające przedsiębior-com pozyskanie środków z UE.
Kolejnym rozpatrywanym aspektem innowacyjności gmin była kwestia part-nerstwa i współpracy. W odniesieniu do regionu partnerstwo oznacza przede wszystkim włączenie się w proces podej-mowania decyzji i ich realizację, przez
odpowiednie szczeble władz wspólnoto-wych i krajowspólnoto-wych, jak również instytucje i środowiska regional ne oraz lokalne, naj-lepiej znające potrzeby i możliwości swego regionu.
Gminy podkarpackie są zaintereso-wane współpracą z przedsiębiorstwami (mikroprzedsiębiorstwami), gdyż prze-ważają one wśród podmiotów gospodar-czych regionu. Współpraca uwzględnia również wsparcie, jakie gminy udzielają mikropodmiotom. Na 116 gmin 41 proc. stwierdziło, że udzielają wsparcia mikro-podmiotom. Pomoc przybiera następują-ce formy: pozyska nie środków finanso-wych (41 proc.), szkolenia i doskonalenie zawodowe personelu (27 proc.), wyszuki-wanie partnerów biznesowych (17 proc.), pomoc w ocenie techno logii i możliwości wprowadzenia zmian w zakresie produk-tu, usługi, procesów (10 proc.), pomoc w planowaniu, organizacji firmy (12 proc.), pomoc w sprzedaży i marketingu (12 proc.), w promowaniu działalności fir-my (17 proc.), rozwój nowego produktu/ technologii/usługi (7 proc.), szkolenia w zakresie tworzenia systemów kontroli i zapewniania jakości (5 proc.).
Wsparcie stanowi ważny element rozwo ju społeczno-gospodarczego re-gionu podkarpackiego. Wyniki te po-twierdzają synergię na poziomie gmina – przedsiębiorstwo.
Przejawem partnerskiego układu jest współpraca gmin z otoczeniem ze-wnętrznym, w wymiarach: lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodo-wym. Wszystkie badane gminy deklaru-ją współpracę z otoczeniem na poziomie lo kalnym, 86 proc. na poziomie regio-nalnym, 49 proc. na krajowym, a mię-dzynarodowym – 25 proc. Współpraca międzynaro dowa gmin dotyczy przede wszystkim krajów UE. Na 116 gmin je-dyne 19 proc. współpracuje z Czechami. Sytuacja ta może wynikać np. ze słabej znajomości języków obcych, co stanowi skuteczną barierę rozwojową.
Kluczem do konkurencyjności jest in-nowacja, a tempo zmian w technice i tech-nologii sprawia, że tylko przedsiębiorstwo innowacyjne może utrzymać się na ryn-ku. Obecnie wszystkie przedsiębiorstwa, nawet te najmniejsze, znajdują się pod silną presją wprowadzania innowacji, i to często równocześnie w wielu dziedzinach (nowe produkty, techniki i technologie, organizacja, relacje z partnerami, itp.).
W 27 badanych gminach istnieją Gminne Ośrodki Przedsiębiorczości, zaś w 71 nie ma tego typu instytucji. 90 proc. badanych gmin potwierdziło istnienie na ich terenie różnych form wspierania przedsiębiorczości: szkolenia, kursy (29 proc.), tworzenie instytucji i stanowisk wspierania przedsiębiorczości (11 proc.), rozwój infrastruktury technicz nej, bu-dowlanej, itd. (10 proc.). Zatem gminy wykazują chęć do współpracy, co z kolei wpływa pozytywnie na dalszy rozwój.
Ważnym elementem, który w dzia-łalności instytucji wspierających przed-siębiorczość jest oceniany najlepiej, są szkolenia. Na 116 zbadanych gmin odpo-wiedzi udzieliło 98 proc. Wynika z nich, że 48 proc. gmin nie prowadzi takich działań. Może to wynikać z ewidentnego braku zainteresowania, jednak kwestia ta wymaga dalszego zbadania.
Ostatni temat badania był związany z przemianami zachodzącymi we wszyst-kich sferach aktywności gospodarczej i podejmowaniem działań adaptacyjnych przez przedsiębiorstwa. Spośród bada-nych gmin 90 proc. stwierdziło, że mogą na ich terenie pojawić się nowe produk-ty, techniki, technologie w następujących branżach: turystyka i agroturystyka (19 proc.), rolnictwo (14 proc.), przetwórstwo rolno-spożywcze (14 proc.), wydobycie i przetwarzanie surowców mineralnych (10 proc.), budownictwo (10 proc.), branża IT (7 proc.).
Elementem budującym konkurencyj-ność jest wdrażanie procesu innowacji. W 78 gminach głównymi sposobami
wzrostu i przyspieszania procesu innowa-cji są: zwiększenie zewnętrznych środków finansowych (27 proc.), nowe techno-logie z dobrze wykwalifikowaną kadrą (12 proc.), informatyzacja (10 proc.). W 93 gminach deklarowano, że gmina po-winna udzielać pomocy przedsiębiorcom w postaci: ulg podatkowych (55 proc.), pozyskiwania terenów pod inwestycje (15 proc.), uproszczenia przepisów prawnych (8 proc.), pomocy w uzyskaniu środków z UE (4 proc.). Z badań wypływa wniosek, że gminy orientują się na wsparcie „swo-ich” przedsiębiorców, oferując im szeroki wachlarz zachęt.
Elementem nieodzownym przy two-rzeniu klimatu innowacyjności jest wsparcie jednostek naukowo-badawczych i szkół wyższych. Z badań wynika, że gminy dostrzegają konieczność tworze-nia nowych technologii, zbliżatworze-nia nauki i biznesu. Na 116 gmin 87 proc. wypo-wiedziało się na temat pomocy, jaką win-ny okazać jednostki naukowo-badawcze i szkoły wyższe. Wskazywano następu-jące formy wsparcia rozwoju: tworzenie nowych technologii (33 proc.), udostęp-nianie wyników badań naukowych, no-wych technologii (20 proc.), promocyjne ceny szkoleń, studiów, kursów (11 proc.), dostosowanie kierunku kształcenia do po-trzeb rynku (9 proc.).
Podsumowanie
Celem niniejszej pracy było odpowie-dzieć na pytanie, czy strategiczne kreowa-nie innowacyjności terytorialnych ukła-dów społeczno-gospodarczych powinno kończyć się na poziomie regionalnym? Ponadto praca miała na celu wskazanie czynników kształtujących przewagi kon-kurencyjne województwa podkarpackie-go, mających źródło w innowacjach.
Odpowiedź na pierwsze pytanie jest negatywna. Współcześnie do walki kon-kurencyjnej stanęły układy terytorialne państwa, regiony, miasta i gminy, które konkurują o kapitał, miejsca pracy,
pra-Bibliografia:
1. Bauer R., Leśniewski M.A., Strategie wzrostu konkurencyjności regionów, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów”, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2004.
2. Bolesta-Kukułka K., Świat organizacji, [w:] Zarządzanie – teoria i praktyka, A.K. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), WN PWN, Warszawa 1996.
3. Brol R., Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010.
4. Dziemianowicz W., Konkurencyjność gmin w świetle relacji władze lokalne – inwestorzy zagraniczni, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
5. Kosiedowski W., Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, TNOiK Dom Organizatora, Toruń 2005, s. 20-23.
6. Kuciński K., Przestrzeń operacyjna firmy a jej otoczenie lokalne, [w:] Lokalne uwarunkowania
przed-siębiorczości, K. Kuciński (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1999.
cowników o wyższych kwalifikacjach, zdolnych do wytwarzania innowacji i stosowania nowych, zaawansowanych technologii oraz do zarządzania wielki-mi korporacjawielki-mi. Wymaga to tworzenia regionalnego systemu innowacyjnego w oparciu o jego lokalne odpowiedniki.
Niewątpliwe szanse obszarów wiej-skich województwa tworzą: walory tu-rystyczne, jakość środowiska przyrodni-czego, możliwość atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu. Główne in westycje stra-tegiczne powinny zatem obejmować: wsparcie rozwoju usług, informatyzacji społeczeństwa, współpracy między świa-tem biznesu i świaświa-tem nauki, rozwój in-frastruktury, poprawę wizerunku miasta, tworzenie nowych miejsc pracy, wspiera-nie przedsiębiorstw, aktywizację gospo-darczą terenów rolniczych.
Wobec nowych wyzwań ekonomicz-no-społecznych województwa, głównym celem zarządzania powinno się stać umie-jętne wykorzystanie potencjałów dla eli-minowania braków kapitałowych i two-rzenia nowych miejsc pracy. Pewną rolę w rozwoju regionu może odegrać także zmodernizowane rol nictwo produkujące wyroby wysokiej jakości, ekologiczne i w miarę możliwości wysoko przetworzone, co jest szansą dla rozwoju przemy słu spo-żywczego. Natomiast przed poważnymi
wyzwaniami stają także tradycyj ne bran-że, jak przemysł materiałów budowlanych i budownictwo.
Konieczne jest również powstrzyma-nie degradacji rolnictwa, dzięki zapewpowstrzyma-nie- zapewnie-niu środków pomocowych oraz uświada-mianiu młodym rolnikom konieczności restrukturyzacji. Bardzo ważne jest wpro-wadzanie innowacji technicznych i tech-nologicznych w przedsiębiorstwach, w celu uatrakcyjnienia oferty przedsię-biorstw i zwiększenia ich konkurencyjno-ści na rynku. Nie da się przecenić znacze-nia takich inwestycji infrastrukturalnych, jak rozbudowa tras ekspresowych i dróg krajowych w województwie.
Wspieranie rozwoju przedsiębiorczo-ści przez władze lokalne, które tworzą sprzyjające przedsiębiorczości warunki rozwoju, może zdeterminować powstanie partnerstwa regionalnego, klastrów albo sieci relacji bezpośrednich lub pośrednich. Przy pewnym poziomie rozwoju sieci lo-kalnych relacji międzyorganizacyjnych powstają przesłanki do wzrostu kapita-łu społecznego; w pewnych warunkach mogą się tworzyć quasi-klastry lokalne, stwarzające możliwości dalszej intensy-fikacji relacji międzyorganizacyjnych, co generuje dodatkową synergię, sprzyja wzrostowi przedsiębiorczości w sieci (kla-strze), podnosi konkurencyjność12).
7. Lubińska T., Nowe zarządzanie publiczne – skuteczność i efektywność, Difin, Warszawa 2009. 8. Nelson R., National innovation systems. A comparative analysis, Oxford University Press, New York
1993.
9. Nowak-Far A., Globalna konkurencja, WN PWN, Warszawa–Poznań 2000. 10. Romanowska M., Strategie rozwoju i konkurencji, Wyd. CIM, Warszawa 1998.
11. Stankiewicz M.J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w
warunkach globalizacji, TNOiK Dom Organizatora, Toruń 2002.
12. Steinmann H., Schreyogg G., Zarządzanie. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem, Oficyna Wy-dawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1995, s. 283, 288.
13. Strzelecki Z., Gospodarka regionalna i lokalna, WN PWN, Warszawa 2008, s. 82-85.
14. Szewczuk A., Rozwój lokalny i regionalny – teoria i praktyka, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 38-41, 257.
15. Wawrzyniak B., Odnawianie przedsiębiorstwa na spotkanie XXI wieku, Poltext, Warszawa 1999. 16. Wawrzyniak B., Zarządzanie regionem, „Miscellanea Oeconomica”, WZiA WSP w Kielcach, Kielce
2000.
17. Woźniak D., Modele polityki rozwoju regionalnego a konkurencyjność na przykładzie województwa
ma-łopolskiego, maszynopis powielony, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2005, s. 46-48.
18. www.wsrl.pl.
