O możliwościach znalezienia boksytu w Polsce

..

ANTONI

MORA.WlEOKI

.

:

~oWcze

~

nie

'

d8ły

.

jednak

'

wYników

pozyty

.

~­

· nych. Pon4ewat prace . te objęły. jedyme wąski ~

przypow!erzchni03lY.ch utwOrów '. eoceńsk~c:h, me

.' przesądzają one moźUwoścl znalez~ bokBY'łów IW.

.. głębs2ycll' P&lI."tiach utworów eoceń9kidl"

przykry-.; tych. uflworamimłods:zymi. Flrzy badaniu

naJ.eZa-· .' loby r.ównież1.b~lędnić. obszar ~. .

· ' W.arunkJ, podobne do pąn.ujllCyc.il w północneJ

Części Zagłębia Dąbrowskieiomogły zach'OJd;nć

raw-riież na koOtakcie- U>tworów . Jtalp.row'ych i wapienia'

·

.

rnusozłowep> ,·nad .rzeką· Kamięnną. NaJ.eł.ałoby zą-·

· temp.r;zy pos.zuldIwaniac:h złóż boksyl!;owych

zw:r

ó-.

cić UWagę ·także

na

ten, obszar.· . ' .. '

:. W wapieniach, &k.r8$Owanych, wyst.ęplIjących ku

... p6łnocoemu wschodowi , od Gór Sw.iętokrzyskich,

·· kQło 0efIr0wca i dalej, krasowe leje i zagłębienia

• zawierajfł . wi-eklkrotnie . gniażda i .. soczewki glin

. ognf:otrw&łych.Być ... może, . iż' na .. niewielką.· skalę

· rozw1n.ęły się . tu ró~ż utwory bołaIyII:owe.

Ob-· szar ten pod tym względem nie był badany. .

Za moZ1iwością

-

tworzenia

się boksytów na

gra-i:rlJcy' kredy. i· trzeciorzędu · p;rzemaIWia. według K.

•. BołldallOfWi.cza(4) obecność' ~ak ' hailoizy!towych

." 'pomięizy Z&w1ehbetem.

a

SandomierŻem. . . .

... " Poznane dotydl<:zaa

.

:w

'Polsce $wII!k.a

krasOwe.

iwłaszcza naobszame Jury KrakowskooJWie1uós!.dej

· i

na:

pQłinocno-wsehodnim 7bocziti Gór

Swiętakrzy-'. skich, są 'nikłymi wakain!kami

na

możliWości" wy- .

BtępowaILia tu boksy.tów. .

'.: . P«ÓWIl1ljąc' warunk.l. prmuJące na riiektórych

bo-· kBytonośnych. obszarach Związku Radzieckiego. (np.

ob9zartychwińaki) z . warunkami panudą<:ymi na

.. ·obszairze Gór· SwiętCJlk.myekich

w

okresie 'przejścio­

· ..

wym

nUędrlydęwoImJl a kar~em, wydaje . się

. rnntej . . prawdopodobne malez.teme boksytów . w. ." uflwOrach powstałych .

w

tym czasie na Wyżynie·

· Małopo1sldej· i

w

jej otoczenilu, chociaż JstIlliEiją tu

wyratne Zm1any ':f.acjf. sedymęntlM:y:jnycll. · ' . '. W wielu .. miej~$ na . terenie Ndżu PolSkiego

.utwory , jurajskie- i ' kr~owe przyd!;:ory,te są słod­

.'. kowodnyml~imi:I: ~.Iatniał tu zatem

'. prizez dłl.Ił.szy. okres . czasu ląd, co' mogło sprzyjać

·

.

•

~w. się utworów'. boksyotowych.· .

." . NaIeżałdby również ·Zwł-6cić· -uwagę na

siarko-<

OOśne wbwIOi'y mioceń&kie' .1 ich . o1xx:ze!He, wystę­ ·pujące 'w ziiipad:USku ;podlka~' lO1'az jego

.' obrZeteriiU. Zachodzące bowiem'

w ..

tych . utwOl'3ch

.

nawet

na tiieWielką skalę prQcesy utleniające,

mo-. ' gly doprowadzić do pOWEJfawania kwasu

siarkOwe-· . go. JeieU w podłożu -warstw sialitorilośńych

WYStę-· 'pOwały utwory ilaate; nawetPrzedzieJ.ooe .00. nich

· . war.st~ piasków lub plaskoviOOw kwucowych,

wówczas. pódwpłYwem . destrukcyjnego oddziaływa-'

nia na min~ły: 'ilaste kwasu' ~owego inogly

pawata.wać slai'c;za.QY glI.niU., . które drOcą realroji'

. '. ·.wymiennych· lub . rozlda4owich mogły sp;rzyjać

po-'. ·wstawaniu skuPień

PoksYtowYch.

Prrtemawta za

tym stWIerdzenie'· obecnośei '. w· niektórych utwora~h

· .niioceńskich tego obBzaro wodorotlenków łJlliw

.

w

· iJ.ośCi do 2.5'/o~ Skupień bokllytowych należałoby tu

· szukać w utwm'ach wykazujących' zanik

pierowot-.:.JlydL.skupień siarld . .

Według R. Kraj~oSkiego złóżboksyJtowych

B.7A1-kać . należy

w

obrębie 'l sąsiedztwie Skał .

zawiel"a-jących ma.go~. oraz węgl:aDowych w z:w.i:ądru

z

.

przenwami sedYoIllenfiacyljoymi w spągu' uflworów

;transgresywnych

w

QdIpowłednim zeaP9ole· ldima-'

'tycznym. . . .

-:.,. 'pRZESŁANKI ge910giczne wskazują na

motli-. ' ·W'OŚci występowania w ·Poh!ce bolałytów

'J.a,'tery-iX}wyeb.. Pl'Żede" ,węzys.tk1m na o1:marze dolno-ślą-·

· skim . w ~ą*u z' mssy!Wam! .serpeotymtóowj· gabra,

.ba~J.tów. i . sjerot.6w. Pow.I.ązanie. ich z do1no-ś1ąski­

'ml maSywami ;gratrl.tów

.test

inri1ej prawdopodobne.

· To samo dotyeży poWiązania z granitami tatrzań­

.. skimi. MotllwoS«;!. Wya~ania boksytów . lawy';'

towy.ch na. obszarze . Pou.kiego . Zagłębia Węglowego,

· podkarpackimi. .ś.wi~ .są o wiele

mniej-· :sze, choć nie. wykJA.lezOne.. Natom.iaat. istnieją

po-.

ważne. pr_anki przemaWiaJące zamożU.w.oścl.ą

! ..

wYe\islow~nia

_

na ·

~bsz8rach

.

j?o~~o

_·.

zagłd>~

WęgJ.owego, kraklOw6łro-:wle:luńsk 1 lIW1ętokrzy>­

sklm boksytów, pozpetałości~ · (.typu . terl'a

· rossa), pierwotnych lub ·przerobionych. W' Poląldm ZagJębiu W~wym . powSctawałybyOM w zwiądru

z utworami ilastymi ~ arkozawy:mJ: ·kar.bónu Otaz

skaWn! . węglilIl'Qwymi, dolomiltami i wa.pj.enIarirl'

triaeu. Na obszarze ~ . krak.~ó-Iwieltińeldm ipowią~

~ć

P!

je 'można z wapiOOiamidewoDiU, Ią\rboni.l,

JUry l. krędy, To samo dotyczyłoby wymieńiony.eh·

Ult.worow·· z wyjątkiem kar.bonu. na obszam:e Gór

.. Swięliolklrzyskicll. DotychezasaWe ' dane ..

p.8leogeogra-ficzr.J.e nie pozw:ailają

na

·8p~ecyzow.ańie ~óścf.

· wystqpowania na terenie'

Gór

Swięf;okł-.zyskWh

bokSy-'. łów

w

.utWorach ltam~ i syiW:'Skich.· .

. Byłoby tu :nader Pożądane . wYrjaśnienie podłÓ'Ż8.

· ut.worÓW kambryjskich oraz dokładniejSze· opraco- .

wenię zw!etr2ellndiabazowych· wyst4pJdąeychna

obszarze . Łysogór,

,

a

'

.

zwhLSzcza

żwietrzelln żwiązą­

nych z. diaba.zami koło Sw.

Katarzyny.

.

Opracowa-nie tych 'zagadnień ora~ materiału okr:uchowegoże

· skał magmowych, którego 'obecność Sbwierdzona' zo..' .

$tała w Dtektórych- utworachlaimbry.jskich .·obsża-·

ru świ.ętok.TzYelde.ro. może przyczymć:' się

do

·

wr-'. jaśilieni.ę. motliwoścl. . wy~ania' . Złóż bOksyot6w

na .

tym:

terenie; . . .. ' ,

-. ~atyczne wat.Unki· flwórzenła się ,bokIIy.t6w na

ziemiach .. Po19ki mogą' ótd.Powiadać<:OkreeOm.' karbo..; .' nu, permu, kajpru i s.tarszego tnecl.orrt.ędu (do

plio-cenu). Najważniejsze "utwóry' regresyjne .mogą' mieć'

"wpływ na tworzen·ie się boksytóW: naJ.er1ącycll. do

karbonu gocnego, permu, eocenu i miocenu. .

· . Z powyższych rozważafl· . wynika, .... tę· . najbardrde-;;,

celowe· byłoby prowadzenie pos:1JUkiwań· w ułWO- .

· ~aeh" . kal'boń&k.icb, i. . Pe,rnlBlOCh (górrio-cecbsztyń-.

s.kich) wewIlętrznej i zewnętrznej ::ńiecki' sudeckiej

między ti;asem a jW'ą' śro!likową' półrioCnej . częśct

Polskiego Z8.głębia ·Węg1OlWegO ora~ w jego: utwo-'

racll karbońskich, przy &kałach ' Węglanowych

de-.wonu

w

Połudrrl:<>wej ' części 'Gór SwiętokP-~,

· na obsZarach przyga.browych · NOwej RudY"oraZ ·

w

rąniej.szej . mie~ Sóbó1iki; '

w

.

otoczeniu· Skał

sjen4-' .. tdwych obszaru . Zloty'

:

Stok

"

-

·'Niemaze. Obszary

. '. PrZYległe' do serpentynitów,· bazałtĆlW' i diabazów "

· są niemniej Zlrehęcadą.ce. N~ększe' 2IllaĆZenie mia~'

lobY

oditrycle w PoIIsce' rzlłóż boIaI~·

Poweta-, ~. ww~unkacll mo1'lllki'Ch •. gdyi wylaJztalCeoie idl·

jest -!JardzieJ jeclnostaorie i .. wystQPują one' na więk­

szyGh przestrzeniach. . " . '. .' , .

. Za . moZUwośc:ią ętępowania' boksytóW'. Da'-

ob-Bża·rze DOlnegoSIąska ·w powiązaniu

ze:tiiajdUlją-· cymi . się. tam bazaltami przemawia ;"OOeOn:<!śćc.zer­

wonych lub żółtych ZWietrżello: bazal'iu, '$tWierożo~:

nych riliędzY innymi w kamieO!ołomach w Leśnej

1

-w

Zarębiu ok;oło Lubania.. Cięika czeJ;"Wonobmma·t,na

2IWiet:rzelti.na, Ibaza.łtowa, poc:hOOti~ z «amieofObnu '

b8zaa1tu.

w

ZarębW koło IAlbania, :r.aWierałl.cztie· bla-'

le lub kJremowe żyłki or.ai (lrobiie p1mUtyl' d'OzN~

dzeni.apr.zypornln:a utwory l81terytowe. ,.

.

.AnaJ.iria

ohem.ic.m8. wykoo.aoa' z jednej '.~

rNY-·~~~_.~..J.a.'W1erB-DIla-44,J.~~/o-SiO!.·20;36'/t-~

A:l.!Or.-13,25'/0 Fe.Oa i 15,17D_{/. straJt ,prz;y lPl'~żenilU{· .}

Ponie-waź .przew$ AltOs +.~eA. ··Qd.YŻ29,58'/.

prze.obo-dzi pad działaniem kwaSu solnego do rozłlwQru

wad-nego,lP1'ZYjąć naileży, że zarówno FetOa. jak i Ą.l.Oa

~ą w 2IWietMelilllie. głównde'iW pOStaci iWO;(l(;;..

· ratlen.ków, co !tym obard.zi.~ rżhltża~yutW6r

do 'rzwiettzeliny '1aiel';Y'towej .,,-;. .... , .... :.:" -;:', . .. :,-'

'

.

.

'~

.p~

.

dOrywcze

o~xWaoje

.;rue .

dają~

'

···~n:.;

.

...

' ~ci ?J!)l'idOlWania' się CQ' do ilości ,tyCh i·n.'II.e.trże-. lin

allil

'

co ~ ich lWaI1bośct, ~ą ~.na

et!:-· lowość . powaŻlliejszego . zamteresowa·nda się

obsza-rerp. ~tlP>Warua

baZailitów

,na Dcdnym Sląsku

Pód

kątem moM1WOŚ1Cl ~VłaDia"

na

nlch· ~eń·

bqks3"tOwYcl1 •

· .• .. Próbkę

otrZYmano

,od I. Kai'aymowicz, ;~

wyokooała T. O~

~. " . '.

.

.

%alfi~esówani~~jąll"~ri

•

~y

•

ser-

'

pe~e, ' ~ąoB ;~ ,ona', iObBzane

Sddar' , ora:z.ZąbkowI.c Sląak:idl i 12JW1ązaQ.~ z nimi

zwil!lf;rzel.fny. WyittlpJjące na tym obSzame

serpen-'tymty pokrytf;e są pawłoką czerwOlWłinul.8dlnej

zwie-. trzelitny gliniastej, o grubości do ,90 m. ,Pod ~~- ,

dero. zewnętrznym 2lWiertrzellna, /ta ,nie romi Bi~ od

utworów 'J.a,ts-yd;owych., Wska.m.Ide !tO na możliwość

wyatQpoweltia na tym 'ołJsza.rze zwietrzelin, które

mogą ,zawierać wolne wodorotlenki glinu.

Zna;jdu.jący się na

obszarze

Gór $w.iętokrzyakich'

diabaz jest uiekledy bardzo ,:mrietrzały. Zwietrzelina

diabam'wa z Wzorek koło Łysicy zawiera: ,,45",'

SłOI, 10,5"0 F~s. 23,5"" Al"oa, 0.5°', MnD, 4/J",

CaO, .. 1:,3'/0

MilO, 0.9°/,

1'1°11,0,007°',

S

i 10,10",

strata' 'prażenia.· W&kawje, .więc "0118 w ~tosunku

do dtabazu nierozłotonego znacznewzbogacenle w

Al20s. noŚć.A.l~s l'074)!lJilł'H'7ĄJne.igp 'beą>ośrednio

w k1wasie -solnym jest WiIIU1Ikże niewielka, gdy:!:

wy-nosi załedlWl.e '8,90f0., W tym aI:adioum',!Wi~ nie

mOŻlll.il więc' je:! UiIJllaĆ ,za u~ór Z'blItOllY do,

J.aIte-, tyItu.J.aIte-, ,.,tym ba1"dziej" r!e ujawma, ma, w macznym,

,st.opn.ki' drobD:qrziartdstą strukitur~' niero.złaionegt>

,

df.aba2k1,

'

p:'zy cży.m' poszcucólne rziarna .wmowią

pelitowe, s.Jmpienia, minerałÓW' ,Uaatych.Mimo to

celowe rWYdttje" -s(ę ~edzenie,czy w ,Górach

SwaętOlci-zyBkidl nie ma diabazów, kk.óryoh, wie- '

trzenie ' , przebkigałq "'IW 6derunku, ' '~yd:(l!wym.

StwierdZenie .tego '~ w~ałiOby" na .

mot-llwościznaJ.ezienia na 'obszarze Gór św1ętokrzysldch

sklupień bobytowych, :tym' bardziej ,Ze obok,

-diaba-,WrN mOgły :wieb:umiu ilatery.towemu podł.eCać

lBm-profiry,l"óWmeż' wyst.cpJJące, na tym obszan:e.

, WszYstkie dotyw.cza.sowe' bad~ l,lale:l:y uznać za

'

watfPl.e.

,'U1!ItaiIenie dokładnieljszEd' rejO'Qdzacjt ,ba- '

dańor8Ż '!ch' zakresu wydaje sięobecn.ie przed'"

wczesie !T.e ~'na', zbyt małą iłość posiadanych

materiałów i' spoetrzeiefi terenoWych.

Twierdzenie' lliek1l:hrych geologów, ' że

pos.:wkiwa-~ia bakByIIJu' w

PWsce

lub W- ,ialdmkolwiek innym

'

raJU

'

okliJIiacle umiar~owanym me dadzą

po.zy-ywnyCh wyników, ,gdyż 'boksyrt; :,.;jeat ,:to produkt,'

netrzeni& :t.rOpikalnegO" lub SIJbbooPI,ka1nego, jest"

liepo~7JUmieniem oPartym na błędnych :'przesłan­

:ach.' J~ :,bowiem obecnie Polska , ma ,.kJ.1mat

.tmiai"k:oW:tlny; 'to ,w ' ubiegłych okresach geologicz-'

Ilych "na" jej obSzarze Panował niejednokrotnie:

kli-mat wilgotny, i wystarczająco ciepły na' to •. by,

mogły; ,zajŚĆ procesy lateryza.cji. ' ,

Ponadto boksYJ1y mosą powstawać oie tylko dro-,

iII wi'ełneni8. 'lateryJ1;ów, l~ ll"6Wnietż na. , drodze by-,

irochetnie:ŻD.ej, dUl;genetycznaj idp. 'Twlierdzenie, że:

• Bróby, i-'1W}'n1dd

'

aMuź

'

o~no

',

Od.

St~'

Pa-l/'łowllkiego.02lll8~,enie 'il04ci A1s0s, rózpuszczalnę-;

10, w 'kwasie,. BOln:ym, , rwyIronała T. Domu,zeW!illul.

,

.

'

,

~ponrlin?

'

wie1!>letnicli

;

łladań

"

nie

'

.:

od~

;

dótYch~

"

czas

anl w Niemcze.ch, ani w 'Poli!Ice

am

w

Sta-nach Zjednoczonych, a więc w kra;jc'h o' kaimacie

umiarkowanym, złÓŻ bokaytawyCh" nie

deat

((mZe-'

konyrwające, gdyż najboga.1Bze :w IDuropie zlo:l:a

bo-bytowe są znane i ela!ploa4Olwatte, na W~

i na, północnych obszara~ Zwią7Jlru

oRadzieckieco

, (Północny UraJ,; Tycbwin); b~ących !t"6wmeż 'ki'a-'

jamt o klimacie umiarkowanym. ,

W IPI"zeciwień&twie do geologów ~ącycll

",ieuzasadnione wą.tpliwości co do możliWOści 'zna';;'

lezienia w Polsce slwtPień ''bokBytowycb.

o

'

,wartości '

Pl'ZeDl:YElowej, ~:

CzarnOlt'kio

K. ' Gtuzfk~ R. Klra- '

jewski, St •. So.trołowsk1, i, inni ~~ą

raczej,"

,

że na tereme kraju istniały w rozrnaiJtylch okresaCh ' '

~e!llogicznych 'na Uczn.ych o.bszaraeh warunki sprzy_

J81]ące 'tworzeniu się tych &k!upień IW po8t.8.cl dożo­

wej.Odnośnie do boksytu typu' laterytowego i ten-a

rossa zamaczyć baba, że iCh powat:awanie zależy

nie ty1]ko ~ waI'UDkórw, kiUmatycznych, a[e równ1eż '

od

crr.asu.

d~łama procesów lWi~owyCh. ' ,

Jak P<l'daUe ,~., ~ Tur.natJ.-Mor8Wl9k1i. ,(5) .. z czasem

procesy

te

rÓWIllez i ,w ,chłOdnym k:1.Imacie pr<IiWa_

<łzą dopowetawanta obok ~ kaolinitu: 1 innych

k!rzemianów

gltou t:akte 'i zUE

aaterYtowo-bokBv-torwych'" , <I,

,

W

niIrlejBzej

nota,tce

omówione

rzostały

'rótne' po-" ,

gl~y dotyczące moż.liwo.ści, ll.IIl.a.lezieniaiW Polsce '

złóz boksyttawy.ch. ~ad:r.ane prace ~waw­

cze, qpame 'naJl'l"ZeSłankac.h wynikająCych 'oZ tych '

poglądów, doprOWadziły w' os.ta1ilich latach do

od-krycia naohszarze Dolnego' Sląskal1.łóż

boksyto-~ch, .' ktąch dOkładne rozpomaale :wy.magać bę-' '

dzi.e ,JESZCZe dalszych obazem~ badań. Niezałeż- '

,nie ód, ,Ilioh należałobyjedn.ak dednoczetinie

pro-

'

,wadz:i.ć poszu1d.wania na inIlych obs.zllT'ach PWBld.

"Należy przy' ~ zauważyć" że prace poszukiwaw- '

cze za złożami

w

PoJace będą Zląudne 1 długotrwa­

, łe. Mogą one, zostaó uwieńczone fi)owodzeniem' jady_o

,nie :w ,przypadku właściwej ' ~tlraojt' środków

d ,wyaił1Ww. , '

" L

i

T

li:

R

A

T U 'R A'

1.

D~Ik.'

ot

o

;r

ow

!

c z

~

H

r

'

e

b

ni

'

c

'k

i 'St _

Badania złórt 'eUn~ 'ogniotrwalycholrolic 'Mt~

l7,ęCic. .PIG

nr

.38,' POIlledzeoia

iNau'iroV.re;

,

War':',

s.zawa '.1934. '" '

2. K 'Ii h l, J. '. -:- GHoki ł.loirsy.tOwe z N~

i, zJorże ~OlZyltu z MIIerzęc1c (p6lnoane ,

okolice

Z~ia ,Dąbrowskiego). .,.A.rchiwuin MineraL

T.NW".

Wari!zawa, 1833'; 9. ' ' , , ,

St K~ ~ -l J.--: Gliilki ihokŚyitowe Jako 8Uil'Owce '

aJ.uminwm. "P.rzergląd Qó.mi<:m-:hutiliczy"

r.

lB36~ ,

4. B o h d a,n o w i cz" K.':-:- SUrowce mineral-,

ne:,ŚWiata.:t. II, WaIl"&żawa,195% '. ' "

5.

~

U r na U-M o

i

a IW

8

,

k~

M.

~

'

PetrOara-: