94
na ocenę możliwości spędzania czasu wolnego przez wychowanków na terenie domów dziecka, udziału ich w czasie ferii i wakacji w zorganizowanych formach wypoczynku - zimowisku, kolonii lub obozie.
W realizacji badań brali udział pracownicy pionu higieny dzieci i młodzieży stacji sanitarno- epidemiologicznych, mający pod nadzorem domy dziecka zlokalizowane na terenie swego działania.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W d om ach dziecka przebyw ało 7 632 dziew cząt i 8 839 ch łop ców , o g ó łe m 16 471 w ychow anków , w w ieku od trzech dni do 25 lat, z których 28% m ieszkało w 98 dom ach zlokalizow anych na w siach, 46% w 146 dom ach znajdujących się w m niejszych m iastach oraz 26% w 83 d om ach dziecka w m iastach w ojew ódzkich. W tabeli I p rzedstaw iono liczby w ychow anków w określonych przedziałach w ieku, przebywających w dom ach prow adzonych p rzez Państw o, K ościół i fundacje. Z danych wynika, że najwięcej wy chow anków jest w w ieku szkolnym i uczęszcza do szkół podstaw ow ych (60% ) i p o n a d p odstaw ow ych (24% ), w tym stosunkow o nieliczni na w yższe uczeln ie.
T a b e l a I . Liczby wychowanków w określonym wieku w domach prowadzonych przez Pań stwo, Kościół i Fundacje (liczby bezwzględne)
Numbers of inmates in age groups in children’s homes run by the State, the Church and the Foundations (absolute numbers)
W 31 d om ach dziecka przebywały dzieci m ałe, w wieku od kilku dni do 7 - 8 lat, w p ozostałych 296 placów kach - dzieci w różnym w ieku, także bardzo m ałe, od m iesiąca życia d o 25 lat, a w ięc zaw sze były w śród nich uczęszczające do szkół.
D u ż a liczb a w ych ow an k ów - u czn iów u zasad n ia p o tr z e b ę d o k o n a n ia h igien iczn ej o c e n y w aru nk ów , ja k ie za p e w n io n o w p laców k ach dla o d rab ian ia lekcji. W 261 p la có w k a ch (88% ), spośród 296 dom ów dziecka, w których przebywają w ych ow ank o w ie w w ieku szkolnym , w yd zielon o p om ieszczen ia p rzezn aczone w yłącznie d o odrabia nia lekcji. T ak że w 2 dom ach m ałego dziecka w yd zielon o p ok oje do nauki dla m ło d o cianych m atek m ieszkającym i wraz ze sw oim i dziećm i w danej p laców ce. M im o, iż z ogóln ej liczby 12 809 p om ieszczeń , z których korzystają w ych ow ank ow ie na terenie p laców ek , p rzezn aczon o na p ok oje do nauki 879 p om ieszczeń (7% o g ó łu ), to w 147 placów kach (56% ) w jednym p om ieszczen iu uczy się w ięcej aniżeli 6 - 1 0 w ych o wanków . W 35 placów kach (12% ) z p ow od u braku m ożliw ości w ydzielen ia osobnych p om ieszczeń d o nauki w ychow ankow ie uczą się w pokojach łączących funkcję p o m ie
95
szczeń d o nauki i do zajęć św ietlicow ych. W 151 dom ach dzieck a (51% ) w ych ow an k o wie uczą się także w e własnych sypialniach.
U m eb low an ie p ok oi do nauki n ie zaw sze jest wystarczające, a i stan u m eblow an ia budzi n iek ied y zastrzeżen ia [5]. W części placów ek bow iem m eb le są zn iszczon e (59 domów - 22% ) lub od rap ane z farby (31 d om ów - 12% ), a szafki lub szuflady do od dzieln ego przechow yw ania książek i p om ocy naukowych w p om ieszczen iach do nauki posiadają w ych ow ank ow ie jed yn ie w 208 dom ach (79% ).
Poza brakiem d bałości o stan um eblow ania, pew nym uspraw ied liw ieniem są trud ności finansow e, z którym i borykają się dyrektorzy w ięk szości d om ów dziecka.
Z ocen y higienicznej p o m ieszczeń wynika, że w 254 d om ach (97% ) p ok oje są dostatecznie ogrzane i tem peratura oscyluje ok o ło 20°C, w 226 placów kach (86% ) m ają wentylację grawitacyjną, a o św ie tle n ie naturalne p okoi d o nauki w 231 d om ach (88% ), jak i ośw ietlen ie sztu czn e tychże p om ieszczeń w 206 d om ach (78% ) n ie budzi zastrze żeń higienicznych.
N a p odstaw ie zebranych danych m ożna sądzić, że n ie w e wszystkich p laców kach podjęto sk uteczn e starania, aby w ychow ankom zab ezpieczyć op tym aln e w arunki do nauki. K oniecznym w ydaje się p o lep sze n ie zwłaszcza stanu ośw ietlen ia m iejsc pracy wychowanków dla zap o b ieżen ia ew entualnym k onsekw encjom zdrow otnym .
W niniejszym op racow an iu zain teresow an o się także faktem od rab iania p rzez p odopiecznych lekcji w n ied zie lę oraz w spółpracą pom iędzy d om em dziecka a szkołą, do której uczęszczają m ieszkańcy placówki.
R esort Edukacji sugeruje, aby n ied ziela była dniem odpoczynku, dniem b ez od ra biania lekcji. Z zebranych danych wynika, ż e budzący zastrzeżen ia z punktu w id zen ia higieny psychicznej, fakt odrabiania lekcji - stale lub n iek ied y - przez w ychow anków w n ied zielę, stw ierdzono w 100 placów kach (34% ), obejm ujących op iek ą 4616 p o d o piecznych.
Jeżeli chodzi o kontakty p om ięd zy dom am i dziecka, a szkołam i d o których u- częszczają w ych ow ank ow ie z p oszczególnych placów ek, to na p odstaw ie op inii dyrek torów dom ów u stalon o, że w spółpraca wychow aw ców z 249 d om ów dziecka (84% ) ze szkołami układa się dobrze, z 46 d om ów - zadow alająco, a jed yn ie w wypadku je d n e g o domu, p row adzonego przez P aństw o, zlokalizow anego na wsi - źle.
D la oceny m ożliw ości spędzania czasu w oln ego na teren ie otaczającym d om dziecka zainteresowano się w ielkością działek, na których usytuow ane są placów ki. N ajwiększym i dysponują dom y p row adzone przez państw o. Średnia pow ierzchnia ich w ynosi 8 300 m 2. Placówki prow adzone p rzez K ościół usytuow ane są na działkach, których pow ierzch nia wynosi średnio 5 533 m 2, a d om y p row adzone przez Fundacje na jesz cz e m niejszych działkach - śred nio 3 486 m 2. W ielk ość działek, na których znajdują się dom y dziecka, zwłaszcza p row adzone przez Państw o, w dużej m ierze u zależn ion a jest od teg o czy dana placów ka znajduje się w m ieście czy też na wsi. W tabeli II p rzedstaw ion o średnie, określające w ielk ość działek, na których usytuow ane są d om y dziecka p row ad zon e Przez Państwo, K o śc ió ł i Fundacje w zależności od tego czy znajdują się o n e na w siach ®У też w m niejszych lub w ojew ódzkich m iastach.
T a b e l a I I . Wielkość działki (m2) na której usytuowano placówkę prowadzoną przez Pań stwo, Kościół i Fundacje w zależności od lokalizacji - wieś, mniejsze miasto, miasto wojewódzkie
The size o f a building plot (in m2) on which homes run by the State, the Church and the Fundations were situated, in relation to location - village, small town, province capital
N ależy stw ierdzić, ż e prawie wszystkie działki, na których znajdują się placów ki są o g ro d zo n e (97% ), od p o w ied n io ośw ietlon e (92% ), su ch e (94% ), o równej pow ierzchni (89% ).
N a teren ie działek, na których znajdują się 284 d om y dziecka (87% ) o gółu , w tym w szystkie dom y (3 1 ) obejm ujące op iek ą d zieci m ałe zorganizow ano p lace zabaw. S pośród 296 d om ów , w których m ieszkają w ychow ankow ie uczęszczający d o szkół, w 228 placów kach (77% ) są także boiska do zajęć sportow ych, natom iast w ychow an k ow ie z 68 d om ów dziecka (23% ) n ie mają m ożliw ości uprawiania zajęć o charakterze sportow ym na teren ie własnej działki.
Z d okon anej ocen y san itam o-higien icznej wynika, że n ie w e wszystkich placów kach u rządzenia do gier czy zajęć sportowych na placach zabaw lub boiskach są właściw ie utrzym ane. Bywa, ż e urządzenia są u szk od zon e (28 d om ów ), p o łam an e (9 d om ów ) lub od rap ane z farb (33 d om y), co m o że świadczyć o małej dbałości i trosce o sprzęt p erson elu , zatru d n ion ego w tych dom ach, jak i sam ych użytkow ników czyli w ycho w anków korzystających z tych urządzeń [5].
Praw ie w e wszystkich 291 dom ach dziecka (98% ), w których przebywają dzieci w w ieku szkolnym , u w zględ n ion o w rozkładzie dnia co najmniej trzy godziny na sw ob od n e przebyw anie w ychow anków na pow ietrzu p rzezn aczon e na zabawy, gry na b oisku, przechadzki lub łatw e prace w terenie. Jedynie w 5 placów kach, obejm ujących op iek ą 302 w ychow anków w w ieku szkolnym zaplanow any czas pobytu na powietrzu w ciągu dnia je st krótszy.
M ając na u w ad ze zn a c z e n ie ak tyw ności fizycznej n ie tylko d la k ształtow an ia sp raw n ości i w ydolności człow ieka, ale także stylu je g o życia zw iązanego z określonym system em w artości, d ok on an o ocen y m ożliw ości nabywania przez w ychow anków lub rozwijania w czasie ich pobytu, dwóch sprawności - jazdy na row erze oraz u m iejętności pływania. S tw ierdzono, że w ychow ankow ie przebywający w 276 dom ach dzieck a (84% ) m ają m ożliw ość jeżd żen ia na rowerach, ale w 51 placów kach (16% ) - 42 dom ach obejm ujących op iek ą d zieci starsze i 9 placów kach, w których przebywają d zieci m ło d sz e - p od op ieczn i n ie jeżdżą na rowerach.
99
Mając na uw adze m ocn o p odk reślaną w 1995 przez m ass-m edia i organizacje p o zarządowe p otrzeb ę zorganizow ania ferii czy też wakacji szkolnych dla w ychow anków domów dziecka, zain teresow an o się, jak dalece dążenia te zostały zrealizow an e. Z e brane dane dotyczące udziału w ychow anków dom ów dziecka w dwu form ach w yp o czynku zorganizow anego - zim ow iskach czy też k oloniach lub ob ozach p rzedstaw ion o w tabeli IV.
T a b e l a I V . Liczba wychowanków w wieku szkolnym korzystających z wypoczynku zorgani zowanego w zależności od organu prowadzącego dom dziecka
Number of inmates at school age sent for organized recreation in relation to the institution running the home
100
ale także dla um ożliw ienia i rozszerzenia ich kontaktów z rów ieśnikam i mieszkającymi z rodzicam i.
WNIOSKI
1. Z przeprow adzonej ocen y obejm ującej w szystkie d om y dziecka na teren ie kraju w ynika, ż e warunki do nauki i rekreacji dla w ychow anków w p oszczególn ych domach różnią się zn acznie. W w ięk szości p laców ek zap ew n ion o w ychow ankom d obre warunki zarów no d o nauki, jak i rekreacji.
2. Z aob serw ow ane w niektórych placów kach niepraw idłow ości, zw łaszcza dotyczące n ieo d p o w ie d n ie g o ośw ietlen ia m iejsc pracy uczniów , wymagają p odjęcia działań dla ich elim inow an ia w celu u niknięcia ew entualnych konsekw encji zdrow otnych.
3. D ziałania zm ierzające d o zap ew n ien ia jak największej liczb ie wychowankom w yjazdów na zim ow iska, k olon ie lub ob ozy zostały w dużej m ierze zrealizow an e. W różnych form ach zorganizow anego wypoczynku brało udział w roku 1995, latem - 71%, a zim ą - 23% w ychow anków w w ieku szkolnym .
4. D b a ło ść i troska o dobro w ychow anków, o właściwy ich rozwój psychofizyczny w inna stale p ozostaw ać w centrum uwagi osób sprawujących nad nim i op iek ę. Warunki w jakich p od op ieczn i d om ów dziecka w ypoczywają i w jakich się uczą determ inują m iędzy innym i, nie tylko ich rozwój fizyczny, ale także decydują o p ow od zen iu szkol nym, mającym zn aczen ie dla uzyskania o d p ow ied n iego p oziom u w ykształcenia przez w ychow anka, określającym je g o pozycję w sp ołeczeń stw ie po op uszczen iu placówki op iekuńczej.
E . P o l u s - S z e n i a w s k a
HYGIENIC ASSESSMENT OF THE CONDITIONS OF EDUCATION AND RECREATION OF THE INMATES OF CHILDREN’S HOMES
Summary
The study was carried out in 1995 in all children’s homes listed in the sanitary-epidemiological stations in the country, with 16 471 inmates, among them 13 778 were attending elementary and secondary schools.
The conditions for education and recreation in these homes were studied by the workers of the children and adolescent sections of the sanitary-epidemiological stations overseeing chil dren’s homes in the area of their coverage. For the study a uniform questionnaire was used.
On the basis of the results the conclusion is put forward, that the conditions o f education and recreation o f children differ considerably from one home to another. In most homes the conditions for education and recreation are good. In certain homes short-comings were found, e. g. insufficient lighting o f working places, which require actions for their elimination to avoid possible consequences for health. The actions undertaken for sending in 1995 of a possibly high number of inmates to summer or winter camps were brought into realization in a considerable degree. In summer 71% and in winter 23% o f the inmates attending schools participated in various forms o f organized recreation.
101 PIŚMIENNICTWO
1. Jęczkowska S.: Wychowanek domu dziecka jako uczeń. Probl. Opiek. - Wych. 1980, 9, 401.
2. Kocańda-Ulanecka K., Polus-Szeniawska E., Szlakowska M : Rozwój psychofizyczny dzieci wychowywanych w domu dziecka i w rodzinie. Roczn. PZH, 1985, 36, 68.
3. Polus-Szeniawska E., Kocańda - Ulanecka K .: Wychowanek domu dziecka w szkole. Wych. Fiz. i Hig. Szkolna. 1985, 1, 12.
4. Polus-Szeniawska Er. Warunki i sposób żywienia wychowanków domów dziecka. Roczn. PZH, w druku.
5. Polus-Szeniawska E .: Ocena warunków zdrowotnych w domach dziecka w Polsce. Roczn. PZH, w druku.
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21.02.1994. Dz. Ust. Nr 41. 28.03.1994.
