A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 1982
Ewa M arynowicz-Hetka*
METODY PRACY SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZEJ
W DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCÓW ŚRODOWISKOWYCH - WYNIKI BADAŃ
1« Wstęp
U jaw nienie metod p rac y społeczno-wychowawczej stosowanych p rzez wychowawców środowiskowych może mleć d o n io s łe z n a c z e n ie w d o sk o n alen iu t e o r i i 1 p r a k t y k i społeczno-wychowawczej w środow isku lokalnym , o s ie d l u mieszkaniowym. Pozwala na o k r e ś l e n i e s t r a -t e g i i pos-tępow ania różnych k a -t e g o r i i wychowawców środowiskowych. R o zp atrując metody p rac y społeczno-wychowawczej Jako s w o is te sposoby re a liz o w a n ia zadań 1 p rz y g lą d a ją c s i ę im z p ra k a e o lo - glcznego punktu w id zen ia łatw o d o e t r z e c , że we w sz y stk ic h t r z e c h metodach pracy społeczno-wychowawczej można wyodrębnić t e same, s t a ł e ogniwa cy k lu d z i a ł a n i a zorganizowanego: rozpoznanie po-t r z e b lu b s y po-t u a c j i społeczno-wychowawczej J e d n o s po-t k i , grupy, społ e c z n o ś c i , formuspołowanie programu i p lan u postępow ania oraz r e a -l i z a c j a p-lanu zgodnie z dyrektywami stosow ania danej metody p ra c y .
Te ogniwa są wspólne d la w sz y stk ic h metod p rac y sp o łe c z -no-wychowawczej i wyznaczają cykl d z i a ł a n i a . Różnią s i ę jed n ak znacząco w szczegółowych ro zw ią z a n ia c h , głównie zaś w sposobach r e a l i z a c j i programu i planu d z i a ł a n i a społeczno-wychowawczego.
2. Diagnoza - p ierw sz e ogniwo cyklu d z i a ł a n i a sw łeczno-w y^how aw cze/r^
, Wybór fnetody pracy społeczno-wychowawczej n arzuca zastosowa-n ie odpowiedzastosowa-nich, zastosowa-n a j b a r d z i e j k o rzy stzastosowa-n y c h t e c h zastosowa-n ik badawczych, k t ó r e u m o żliw iają z e b ra n ie wiarygodnego i wartościowego ma-t e r i a ł u d iag n o sma-ty c zn e g o . Po słu g ując s i ę mema-todą indywidualnego przypadku z a le c a 3 ię z b i e r a ć m a t e r i a ł d iag n o sty c zn y przede wszystkim za pomocą wywiadu środowiskowego i o b s e r w a c ji, zraie-.
r z a j ą c do " o ś w ie tle n ia przypadku" z różnych punktów w id z e n ia . Przy stosow aniu metody p rac y z grupą s z c z e g ó ln ie cenną t e c h n ik ą badawczą, poza wywiadem, o b se rw ac ją , a n a l i z ą dokumen-t a c j i , J e s dokumen-t s o c jo m e dokumen-tr ia , p o zw alająca na o k r e ś l e n i e stosunków spo łeczn y ch zachodzących w danej g r u p ie s p o łe c z n e j .
P o słu g u ją c s i ę metodą o r g a n i z a c j i s p o łe c z n o ś c i lo k a l n e j za-l e c a s i ę ‘sto so w an ie do ceza-lów d iag n o sty czn y ch z ło ż o n e j procedury badaw czej, j a k ą J e s t l u s t r a c j a sp o łe c z n a . P rocedura t a p o leg a na z e b ra n iu m a te r ia łu d iag n o sty c zn e g o , głównie za pomocą swobodnych rozmów 1 wywiadów z mieszkańcami o s i e d l a , z użytkownikami placówek i u rząd zeń socjalnowychowawczych, wzbogaconych s t a r a n -ną a n a l i z ą dokum entacji i n s t y t u c j i i sto w arzy szeń społecznych fu n k cjo n u jąc y c h na t e r e n i e objętym l u s t r a c j ą , np. w o b sz arz e o s i e d l a mieszkaniowego. Ważnym warunkiem p e łn e j l u s t r a c j i J e s t i n t e r d y s c y p l in a r n o ś ć . W s y t u a c j i n i e d o s t a t e c z n i e rozbudowanych s łu ż b s o c ja ln y c h i wychowawczych w środow isku lokalnym n ie zawsze można uw zględnić t e n p o s t u l a t .
• S ta w ia ją c p y ta n ie o r e a l i z a c j ę p rzez wychowawców środow iskowych pierw szego ogniwa cyklu d z i a ł a n i a zorganizowanego « .d ia g n o -zy , i n t e r e s u j e nas zarówno sposób postępow ania społecżno-w y- chowawczego, w r e z u l t a c i e k tó reg o wychowawca z b i e r a m a t e r i a ł d iag n o sty c zn y o przedm iocie oddziały w an ia wychowawczego (je d n o -s t c e , g r u p i e , -s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j ) o raz -spo-sób dochodzenia do wiedzy o zasobach środow iska ż y c ia J e d n o s tk i np. r o d z in y ,
spo-łe c z n o ś c i l o k a l n e j , o s i ł a c h drzem iących w zasobach i możliwo-ś c ia c h zarówno m a te ria ln y c h i społecznych.
A n a liz a m a te r ia łu empirycznego zebranego wśród p o p u l a c j i 2275 p r o fe s jo n a ln y c h 1 n ie p r o f e s jo n a ln y c h wychowawców śro d o w
is-kowych1 wskazuje na t o , że na ogół wychowawcy i n t u i c y j n i e dokon u ją ro zpozdokonadokonia s y t u a c j i społeczdokonowychowawczej j e d dokon o s t k i , s t o -sunków w g r u p ie i p o tr z e b śro d o w isk a. Nie j e s t t o wprawdzie postępow anie n iew łaściw e l e c z wydaje s i ę , że n i e powinno być j e -dynym sposobem diagnozowania śro d o w isk a , dokonywanego w c e lu p o d ję c ia d z i a ł a ś społeczno-wychowawczych.
N ie k tó rz y z wychowawców, np. te re n o w i opiekunowie s p o łe c z n i, sądowi k u ra to rz y s p o łe c z n i ro zp o z n a ją środow isko według p r z y j ę -teg o f o rm u la rz a , i n n i o g r a n i c z a j ą t e c h n i k i b a d a n ia do p o s łu g i-wania s i ę n iezam ierzo n ą o b serw acją o r a z swobodną rozmową z Je d n o stk ą np. wychowankiem, podopiecznym, p acjen tem . Nasuwa s i ę p rz y p u s z c z e n ie , że s t o p i e ń r a c j o n a l i z a c j i p ro ced u ry d ia g n o s ty -c z n e j , a ta k ż e p o słu g iw an ia s i ę metodami p ra-c y społeczno-wy-chowawczej J e s t znikomy, co wydaje s i ę byó w pierwszym r z ę -d z ie uwarunkowane -dotychczasową p ra k ty k ą o raz u s ta lo n y m i sche-matami d z i a ł a ń społeczno-wychowawczych w środow isku lokalnym.
M a te r ia ł badawczy zebrany w toku wywiadów z wychowawcami środowiskowymi d o s ta r c z a in f o r m a c ji o i c h po g ląd ach na tem at metod p rac y społeczno-wychowawczej. Daje s i ę zauważyć duże róż-n ic e w poziomie w e r b a l i z a c j i d z i a ł a l róż-n o ś c i . Jeat on p rze d e wszy-stk im w prost p ro p o rc jo n a ln y do poziomu w y k s z ta łc e n ia 1 p rzygoto-wanie zawodowego wychowawcy. N ajw ięcej o swej p rac y s p o łe c z n o - -wychowawczoj w środow isku mówią n a u c z y c ie le s z k ó ł podstawowych,
«
p o s ia d a ją c y w badanej zbiorow ości wychowawców najwyższy poziom w y k s z ta łc e n ia . Natom iast n ajw ię k sz e t r u d n o ś c i z właściwym, słownym wyrażeniem swej d z i a ł a l n o ś c i mają te re n o w i opiekuno-wie s p o łe c z n i, k tó ry c h w y k s z ta łc e n ie na ogół j e s t na poziomie s z k o ły podstawowej.
0 u m ie ję tn o ś c ia c h d iag n o sty czn y ch wychowawców .. środow isko-wych św iadczą n a s tę p u ją c e cechy:
Badania na tem at d z i a ł a l n o ś c i społeczno-wychowawczej w m iej-scu zam ieszkania przeprowadzono wśród n a s tę p u ją c y c h k a t e g o r i i wy-chowawców p r o fe s jo n a ln y c h : n a u c z y c i e l i s z k ó ł podstawowych, p r z e d s z k o li , placówek opiekuńczowychowawczych, placówek k u l t u r a l -no-oświatowych, b i b l i o t e k a r z y , p i e l ę g n i a r e k środowiskov/ych o raz wychowawców n ie p ro f e s jo n a ln y c h : in s tr u k to r ó w ZHP, d z ia ł a c z y 0i«!0, d z ia ł a c z y TK.Kfr', opiekunów sp o łeczn y ch , kuratorów sądowych.
- k a t e g o r i e spraw , p o trz e b d o strz e g an y c h w środow isku przez wychowawców, a wymagające p iln e g o i o h zdaniem r o z w ią z a n ia , po-grupowanie według zasobów środow iska o ra z p o trz e b mieszkańców,
- ocena re jo n u d z i a ł a n i a , środow iska z punktu w id zen ia zaecb- bów m a te ria ln y c h 1 lu d z k ic h o raz m ożliw ości re a liz o w a n ia w nim d z i a ł a l n o ś c i społeczno-wychowawczej.
Rozpoznanie śro d o w isk a lo k aln e g o p rz e z wyohowawców środowiskowych
•
W ś w i e t l e badań d a je s i ę zauważyć praw idłow ość, że d z i a ł a l i ność społeczno-wychowawczą w swoim m ie jsc u z a m ieszk an ia podejmują na ogół wychowawcy n i e p r o f e s j o n a l n i . Ogółem c z y n i t a k 60# wyeho«» wawców d la N - 2275# Prawidłowość t a dotyczy s z c z e g ó ln ie tera«« nowych opiekunów sp o łe c z n y ch , in s tr u k to r ó w h a r c e r s k i c h , d z i a ła c z y TKKíy kuratorów sp o łe c z n y ch . Skuteczność 1 sprawność d z ia -ł a ń spo-łeczno-wychowawczych w m ie jsc u z am ieszk an ia n l e w ą tp l i- wie z a le ż y od praw idłowego, pełnego i wiarygodnego rozpoznania t e r e n u d z i a ł a ń , Je g o mieszkańców, p o te n c ja ln y c h wychowanków lu b te ż użytkowników placówek.
Wychowawcy środow iskow i dokonując oceny swego rejo n u dzia>* ł a n i a , środow iska d o s t r z e g a j ą głów nie Jego negatywne cechy, ą u podopiecznych, użytkowników 1 wychowanków d o s t r z e g a j ą przed« wszystkim ko n ieczn o ść z a s p o k o je n ia p o tr z e b podstawowych. Szcze-g ó ln ie n isk o J e s t o c e n ia n a aktyw ność sp o łe c z n a mieszkańców o s ia d ł* czy w si.
* . Wychowawcy c z ę ś c i e j d o s tr z e g a j ą p o trz e b y s o c j a l n e środowia* ka lo k a ln e g o . Największa l i c z b a wychowawców w skazujących na ko n ieczn o ść z a s p o k a ja n ia p o trz e b podstawowych zam ieszk uje t e r e n wsi - co czw arty w i e j s k i wychowawca środowiskowy. Stosunkowo mało J e s t zróżnicow ane środow isko małego m ia s ta . Nasuwa s i ę p y ta -n i e , czy poglądy wychowawców środowiskowych d z ia ł a j ą c y c h -na wsi s ą uwarunkowane i c h dyspozycjami osobowościowymi, I n t e l e k t u a l -nymi 1 zawodowymi czy t e ż obiektyw-nymi czynnikam i, a przede wszystkim w y r a z is t o ś c i ą problemów s o c ja ln y c h na w s i. W -związku z oceną sprav/ koniecznych do ro zw iązan ia na t e r e n i e
aktywno-ś c i s p o łe c z n e j wychowawcy przeważają o p i n ie o k o n iec z n o ści wprowadzania nowych rozwiązań organizacyjnych i a d m in ia tra c y
j-nych. Wyraża s i ę t o w d o s tr z e g a n iu p o trz e b y dokonywania zmian w zasobach p o z a lu d z k ic h , w arunkach obiektyw nych. Pogląd t e n wyra-ża 50,8% wychowawców d l a Hm 1522. J e d y n ie 103 osoby t j . 8 ,3 # d la N • 1522, c z y l i o g ó łu wychowawców d o s tr z e g a ją c y c h p o trz e b ę dokonania zmian, p rop o n ują p r z e k s z t a ł c a n i e śro d o w isk a w k ie r u n -ku aktywizowania mieszkańców. Zw racają w t e n sposób uwagę na n a jw a ż n ie js z y elem ent w arunkujący d z i a ł a n i e społeczno-wychowaw-cza - czynnik l u d z k i , poszukiw anie s i ł sp o łeczn y ch i bud zen ie s i ł u ta jo n y c h . Co t r z e c i wychowawca n i e d o s tr z e g a p o trz e b y p r z e k s z t a ł c a n i a środow iska lo k a ln e g o . Może t o świadczyć o braku z a in te r e s o w a n ia t a k dużej l i c z b y wychowawców środowiskowych t e -renem swej aktyw ności społeczno-wychowawczej. Zjawisko t o z więk-szym n a s ile n ie m w y stęp uje wśród wychowawców n ie p r o f e s jo n a ln y c h i n a le ż y J e tłum aczyć: poziomem w y k s z ta łc e n ia , zamieszkiwaniem w r e j o n i e d z i a ł a n i a . N ie d o s trz e g a n ie p o trz e b y p o d j ę c i a d z ia ł a ń społeczno-wychowawczych w środow isku w z r a s ta wraz ze zw iększe-niem s i ę lic z e b n o ś o l m iejsco w o ści, np. d la małego m ia sta wskaź-n ik wychowawców wskaź-n ie zauw ażających k o wskaź-n ie c z wskaź-n o śc i dokowskaź-nawskaź-nia zmiawskaź-n o c h a ra k te r z e społeczno-wychowawczym w m iejscu swej aktywno-ś c i wynosi 1 0 ,6K'f d la dużego m ia sta 17,1fi, d la w ie lk ie g o 20,1/'. Wśród l u d z i , k tó rz y d o s t r z e g a j ą ko n ieczn o ść p o d ję c ia no-wych d z i a ł a ń w k ieru n k u so cjaln y m , bądź społeczno-wychowawczym w yraźnie dominują wychowawcy n a le ż ą cy do w ięcej n iż J e d n e j o r -g a n i z a c j i s p o łe c z n e j. J e s t t o spowodowane większym rozbudzeniem społecznym wychowawców aktywnych, u c z e s tn ic z ą c y c h w pracy w ie lu o r g a n i z a c j i sp o łe c z n y ch .
Kolejnym wskaźnikiem o k reśla ją c y m e f e k t y diagnozowania ś r o -dowiska p rzez wychowawców środowiskowych J e s t podawana p rzez n ic h ocena m ie jsc a aktyw ności społeczno-wychowawczej. Na- szczeg ó ln ą uwagę z a s łu g u je f a k t , że co czw arty wychowawco (27,1?í d la N = ■ 2275) o c e n ia re jo n swego d z i a ł a n i a negatyw nie. W o c e n ie t e j przeważa negatywne w arto ścio w an ie czynników p o z a lu d z k ic h śro d o -w isk a, np. n a sy ce n ie placó-wkami, u rz ą d z e n ia m i, i c h funkcJono-wanie i t p . Z b liż o n a l i c z b a wychowawców (około 1 / 3 ) , zamieszku-j ą c y c h w i e lk i e i duże m ia sta oraz wieś podobide negatywnie oce-n ia swe śro d o w isk a. N a joce-n iż sz y wskaźoce-nik wychowawców negatywnie o c e n ia ją c y c h r e jo n d z i a ł a n i a o s i ą g a j ą małe m ia s ta . Być może d l a t e g o , że w małych m ia sta c h J e s t dość wysoka aktywność m
iesz-kańców, a I n f r a s t r u k t u r a s o c j a l n o - k u l t u r a l n a środow iska n i e t a k uboga J a k na w si.
Ważnym elementem śro d o w isk a , w którym d z i a ł a wychowawcą, j e s t aktywność mieszkańców, ic h s p o n ta n ic z n e zaangażowanie. Miska ocena zaangażow ania, mieszkańców w y stęp uje z największym natężen iem (około 1 /3 wypowiedzi) w wielkim m ie ś c ie i na t r e l , j c z y l i w s k ra jn y c h pod względem l i c z e b n o ś c i m iejsco w o ściach , na-t o m i a s na-t w dużych i małych m ia sna-ta c h k s z na-t a ł na-t u j e s i ę na podobnym po-zio m ie.
3. Elementy programu pracy społeczno-wychowawczej środowiskowych
Kolejnym ogniwem cyklu d z i a ł a n i a zorganizow anego, właściwego d l a roeto‘d p rac y społecznowychowawczej J e s t wynik w stępnej d ia g nozy śro d o w isk a , z a w ie ra ją c y elem enty prognozy o raz główne k i e ru n k i za d ań , k t ó r e zam ierza s i ę re a liz o w a ć c z y l i program p ra -cy społeczno-wychowawczej.
Do z e b r a n ia in fo r m a c ji o program ie pracy wychowawców środo-wiskowych d o szliśm y p y t a j ą c wychowawców o i c h z a m ierz e n ie od-n o śod-n ie do d z i a ł a l od-n o ś c i społeczod-no-wychowawczej w środow isku. Nie będziemy t u szczegółowo omawiać ty c h p r o p o z y c ji. Zauważmy t y l k o , że wychowawcy n a j c h ę t n i e j widzą swój p rzedm iot od-d z ia ły w a n ia w od-d z ie c k u . Ich poglądy na t e n tem at c h a ra k te r y z u je pęjd o cen try zm . Jednak J e s t to uwaga bardzo o g ó ln a . Szczegółowa á fla llz a w skazuje na I s t o t n e ró ż n ic e w ujmowaniu przedm iotu od-d z ia ły w a n ia w z a le ż n o ś c i ood-d typu wychowawcy i Jego p ł c i oraz t r e ś c i ' p y t a n i a , o b lig u ją c e g o do o k r e ś l e n i a fak ty c zn e g o przed-miotu* o d d ziały w an ia społeczno-wychowawczego czy t e ż do wskaza-n ia wskaza-na z a m ie rz e wskaza-n ia .
Wychowawcy n i e p r o f e s j o n a l n i w mniejszym s to p n iu • zajm ują s i ę ludźmi d o ro sły m i, w n ieco większym dziećm i 1 m ło d zieżą, największym ludźmi s ta r s z y m i. W p rac y z małymi dziećm i 1 ludźmi s ta r s z y m i p rze w aż a ją k o b i e t y , n a to m ia s t z m łodzieżą p r a c u je 19,251 mężczyzn, a Je d y n ie 9% k o b i e t . Jednak ró ż n ic ty c h n ie d o s tr z e g a s i ę wśród p r o p o z y c ji programowych wychowawców na t e -mat osób, k t ó r e winny być o b j ę t e p ra c ą w śro dow isku. Ponad
po-łowa wychowawców w skazuje na l u d z i w ‘różnym w ieku, od d z i e c i do osób s t a r s z y c h . Pogląd t e n św iadczy o nowoczesnym pojmowa-n i u p rz e z wychowawców zadań p rac y społeczpojmowa-no-wychowawczej w środow isku lokalnym , Wychowawcy środowiskowi ( t a b . 1 przed e wszystkim w środow isku rodzinnym d o s tr z e g a j ą p o trz e b ę i m ożli-wość re a liz o w a n ia d z i a ł a ń społeczno-wychowawczych (33,1?5 d la N * 2275)« S z c z e g ó ln ie w yraźnie ek sponują t e n k rąg wychowawcy 7. w ie lk ic h i dużych m ia s t. O dbiegają od p r z e c i ę t n e j krajow ej wychowawcy z małych m ia s t, około 1 /3 w sz y stk ic h wychowawców w skazuje na s z k o łę ja k o d r u g i podstawowy krąg wychowania, rów-n ie ż i w t e j k a t e g o r i i domirów-nują wychowawcy z w ie lk ic h 1 dużych m ia s t. Natom iast na podobnym poziom ie u trz y m u je s i ę wybór t e -go kręgu p rzez wychowawców małych m ia st i w si.
T a b e l a 1 Typ m iejscow ości a k r ę g i wychowania
preferow ane p rzez wychowawców ( # )* Typ
m iejscow ości
K ręgi wychowania ro d zin a t sz k o ła s p o łe c z .
'lo k a l n a ' rówieś-grupa n ic z a
z a k ład ’ pracy W ielkie
m iasto 39,/* 30,5 12,8 8 ,3 A,5
Duże m iasto 3U.U ЗА,5 16,1 9 ,8 8 ,?
Małe m iasto 13,1 11.5 5 ,0 2 ,2 1 .9
Wieś 23.2 13,0 5 ,8 2 ,9 5 ,8
* O dsetki n ie sumują s i ę , ponieważ wychowawcy wskazywali na w ię c ej n iż je d n ą możliwość.
" ■■ У '[ 'V''* _
Ha trz e c im m ie js c u , b io rą c pod uwagę k r ę g i wychowania, z n a jd u je s i ę sp o łeczn o ść lo k a ln a . N a jb a rd z ie j świadomi p o trz e b y t a k i c h d z ia ł a ń s ą wychowawcy dużych m ia s t. Najmniej wychowaw-ców d o s tr z e g a ją c y c h p o trz e b ę d z ia ł a ń w s p o łe c z n o ś c i l o k a ln e j zam ieszkuje t e r e n małych m ia st i w si. Wydaje s i ę , że poza in -nymi przyczynami teg o z ja w is k a , i s t o t n e z n a c z e n ie mają t r u d n o ś c i ze sformułowaniem p rze z wychowawców sądów wymagających r e f l e -k s j i nad d z i a ł a l n o ś c i ą .
p rac y ) są w ybierane p rze z wychowawców s p o ra d y c z n ie . S zczeg ó ln ie n iep o k o ją cy j e s t f a k t p o m ijan ia grupy r ó w n i e ś n l c z e j , k tó r a bywa Jednym z n a jw a ż n ie jsz y c h śro d o w isk wychowawczych młodzieży i s t a r s z y c h d z i e c i .
Z punktu w id zen ia a n a li z y s t r u k t u r y i t r e ś c i programu p rac y społeczno-wychowawczej wychowawców środowiskowych znaczące może być o k r e ś l e n i e kierunków ic h aktyw ności o raz porównanie z pro-pozycjam i wychowawców w o d n i e s i e n iu do m ożliw ości doskonale-n i a i c h p rac y w c e lu zw ię k sz e doskonale-n ia s k u te c z doskonale-n o ś c i i spraw ności d z i a ł a n i a . Spośród poddanych a n a l i z i e kierunków p rac y s p o łe c z - ’ no-wychowawczejj ratow nictw o, op iek a 1 pomoc, p r o f i l a k t y k a , n a j-c z ę ś j-c i e j - zdaniem wyj-chowawj-ców - d z i a ł a n i a mają j-c h a r a k t e r pro-f i l a k t y k i ( 3 1 pro-f1# d la N - 2275) o raz o p ie k i i pomocy (29,19í d ie N • 2275). B lisk o Jedna t r z e c i a badanych r e a l i z u j e d z ia ł a n i ^ Je d n o c z e ś n ie w w ie lu k ieru n k a ch .
W z a le ż n o ś c i od typu m iejscow ości ró ż n ie k s z t a ł t u j e 3 ię p re fe ro w a n ie poszczególnych kierunków aktyw ności społeczno-wy-chowawczej ;
im m n iejsza m iejscow ość, tym w ięcej wychowawców r e a l i z u -ją c y c h swe z a d a n ia z ukierunkowaniem na ratow nictw o, o p ie k ę , po-moc i p r o f i l a k t y k ę , np.' ta k p o s tę p u je 19,05' wychowawców w ie l-kieg o m ia sta i 7 3 ,8 # wychowawców w i e js k i c h ,
- z a d an ia o c h a r a k te r z e o p ie k i i pomocy w yraźnie dominują w wielkim m ie śc ie (5 1 ,5 # d la N » 1021) ,
- w w i e lkim m ie śc ie J e s t najwyższy o d se te k wychowawców rea -l i z u j ą c y c h z a d an ia w k ierunku p r o f i -l a k t y k i wychowawczej.
P r o f i l a k t y k a wychowawcza J e s t n a jb a r d z i e j preferowanym, w o p i n i i wychowawców, kierunkiem d z i a ł a ń , ponieważ zapewnia n a jwyższą .s k u te c z n o ś ć p rac y społecznowychowawczej w środowisku l o -kalnym. Inne p ro p o zy c je d z i a ł a ń , wskazujące na p o trz e b ę u le p s z e n ia środow iska i konieczność budowania nowych s t r u k t u r np. in -s t y t u c j i , grup -sp o łeczn y ch i t p . , n ie -są p o p u larn e wśród wy-chowawców. W związku z tym k s z t a ł t u j e s i ę obraz wychowawców a k c ep tu ją c y c h rz e c z y w is to ś ć , w k t ó r e j d z i a ł a j ą i uw ażających, że n a jle p s z e e fe k ty w pracy społecznowychowawczej można o s ią g -nąć na drodze za p o b ie g a n ia z ł u , niepowodzeniom, d e z o r g a n iz a c ji , ekrzyv/ieniu d ro g i życiowej l t d . A n a lo g ic z n ie do p ro p o z y c ji eko-nomicznych ir.ożna p o w ied zieć, że badani wychowawcy środowiskowi p r e f e r u j ą program Intensywnych d z ia ł a ń w środow isku lokalnym.
4«
R e a liz a c ja programu - c z y li sposoby postępow aniaagołgozno-wychowawczego wychowawców środow iskow ych i.
4 .1 . Metody p rac y społeczno-wychowawczej p refero w an e p rze z wychowawców
A n a liz a m a te ria łu w skazuje na w yraźną - 2 1 ,7 # d la N - 2275 - p r e f e r e n c ję w d z ia ła n iu wychowawców środowiskowych metody p ra c y z g rup ą o ra z podejmowanie J e j w p o łą c z e n iu z elem entam i innych metod p rac y społeczno-w ychowawczej (47# d la 227 5 ). W wy-b o rze takim p rzew ażają wychowawcy p r o f e s jo n a ln i (5 6 ,1 # d la N ■ ■ 1 2 9 0 ). Wychowawcy n ie p r o f e s jo n a ln i p o s tę p u ją ta k w 3 6 ,6 # d la N - 9 6 5 .
Metodę indyw idualnego przypadku wraz z elem entam i w łaśoiw y- mi pozostałym metodom s to s u je 3 4 ,3 # wychowawców ( d la N ■ 2275), w w ię k sz o śc i p ro fe s jo n a ln y c h : n a u c z y c ie li p r z e d s z k o li, sz k ó ł podstawowych, b i b li o te k a r z y , p ie lę g n ia r e k środow iskow ych.
Wychowawcy niezaw odow i, na o gół d z ia ła ją c w swoim m iejscu z a m ie sz k a n ia , z n a c z n ie c z ę ś c ie j podejm ują p rac ę metodą o rg a n iz a c j i s p o łe c iz n o ś c i lo k a ln e j. P o s tę p u je ta k 1 5 ,2# wychowawców n ie -zawodowych (k u rato ró w sp o łe c z n y ch , d z ia ł a c z y KKF, d z ia ła c z y grup pedagogicznych ORMO, in stru k to ró w ZHP i terenowych opiekunów spo-łe c z n y c h ) o raz J e d y n ie 6# wychowawców p ro fe s jo n a ln y c h . J e s t to ważne s p o s tr z e ż e n ie i może mieć konsekwencje p rzy programowa-n iu d z ia ł a l programowa-n o ś c i społeczprogramowa-no-w ychowawczej w śro d o w isk u . Poszukując uwamnkowań teg o s ta n u n a le ż y ta k ż e zauważyć odmienność zad ań , J a k ie s ta w ia s i ę p rzed wychowawcami n ie p ro fe sjo n a ln y m i i p ro -fe s jo n a ln y m i. Metodę o r g a n i z a c j i s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j, ta k ważną z punktu w id zen ia omawianego tem a tu , s t o s u j e n iez a d o w a lają -ca nas lic z b a wychowawców (10,3?- d la N - 227 5 ).
Z punktu w idzenia obecnych t e n d e n c ji w t e o r i i p racy s p o łe -czno-wychowawczej bardzo ważna J e s t to k a te g o r ia wychowawców, k tó r a s t o s u j e w d z i a ł a n i u e leiren ty właściwe wszystkim metodom pracy społeczno-wychowawczej. Ten sposób p ostępow ania, może po-z o r n ie e k le k ty c po-z n y , po-zapewnia sk u te c po-z n e i sprawne re a lipo-z o w a n ie po- za-dań socjalno-wychowawczych w środow isku. W badanej p o p u l a c j i wy-chowawców p o s tę p u je t a k , lub d e k la r u je t a k i e zachow anie, 7 ,9 #
d l a N « 2275 wychowawców, w w ię k s z o ś c i n ie p ro fe s jo n a ln y c h . Ważną zmienWażną, k t ó r a może warunkować wybór metody p rac y sp o łeczn o --wychowawczej J e s t , oprócz typu wychowawcy, ty p m iejsco w o ści, w k t ó r e j on d z i e ł a ( ta b . 2 ) , Wychowawcy p ra c u ją c y w w ielkim mie-ś c i e n a j c z ę mie-ś c i e j s t o s u j ą w-swym d z i a ł a n i u metodę p ra c y z g rup ą. Podobnie zachowują s i ę wychowawcy dużych m ia s t. Daje s i ę zauwa-żyć pewną Jednorodność w ie lk ie g o i dużego m ia s ta , bowiem, poza wykazaną z b ie ż n o ś c ią po stęp o w an ia, około 10# wychowawców ty c h m ia st w ybiera metodę o r g a n i z a c j i s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j .
. T a b e l a 2
t
Metody p rac y społeczno-wychowawczej preferow ane p rz e z wychowawców a ty p m iejscow ości, (#)* Typ JCi tfJwCO-•»ОЙС1 Metoda indy-w idualnego prvyjiadku i • é i'íu e n ty innych metod tyetoda grupowa 1 elem enty in n y ch metod Metoda organt- 1 z a c j i spo-ł e c z n o ś c i l o k a l n e j i elem enty innych metod Elementy ze w sz y stk ic h metod W ielk ie m iasto 39,3 • 49,1 1 0 ,3 7 ,6 Duże mla- s t o 41,5 53,6 10,6 8 ,8 Małe m iasto 36,2 33,7 7 , 8 6 ,2 Wieś ?9,1 28,2 1 5 ,0 15,2
" O d s e tk i n ie sumują s i ę , ponieważ wychowawcy wskazywali na w ię c e j n iż Jedną możliwość,
W mały^ m ie śc ie wybór metod p rac y społeczno-wychowawczej J e s t mało zróżnicow any. Środowisko małego m ia s ta wyróżnia s i ę najniższym w skainiklem wychowawców podejmujących d z i a ł a n i e me-to d ą organizow ania s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j .
Wychowawcy w środowisku w iejskim n a j r z a d z i e j s t o s u j ą • zestaw elementów, w którym dominuje metoda p racy z grupą (2 0 ,2 # d la N « 13Е ), n a to m ia st równie c z ę s to j a k mieszkańcy w ie lk ic h m iast s t o s u j ą zestaw elementów z dom inacją metody p rac y z indyw idual- :.ym przypadkiem. Wychowawcy w ie js c y w y ró ż n ia ją s i ę z n a cz n ie c z ętszym r.lż wychowawcy inr.ych typowy«h środow isk stosowaniem z e stawu elementów, w którym dominuje metodo organizowano s p o łe c z
-__________________ D z ia ła ln o ść wychowawców środowiskowych 241
'. ;. ■ ■
noś с i l o k a l n e j o raz równie częstym stosowaniem zestaw u elemen-tów w łaściwych różnyn metodom p rac y społeczno-wychowawczej.
Podsumowując p rób ę poszukiw ania z a le ż n o ś c i między p r e f e r e n -c j ą metody p ra-c y społe-czno-wy-chowaw-czej a typem m iejs-cow oś-ci moż-na p o w ie d z ie ć , że podobnego wyboru metod dokonują wychowawcy w i e lk i c h i dużych m ia s t. O dbiegają od teg o obrazu i są mało zróżnicow ane p r e f e r e n c j e wychowawców małych m ia s t, Z punktu wi-d z e n ia tem atu bawi-dań n a jc ie k a w ie j p r e z e n t u j e s i ę wi-d z i a ł a l n o ś ć wy-chowawców na t e r e n i e w s i, ponieważ tam wychowawcy stosunkowo n a j c z ę ś c i e j p o s łu g u ją s i ę metodą o r g a n i z a c j i s p o łe c z n o ś c i l o -k a l n e j . Wydaje s i ę , że w artościow e byłoby m onograficzne zbada-n ie wsi o pozytywzbada-nej d z i a ł a l zbada-n o ś c i społeczzbada-no-wychowawczej w c e lu zaadaptow ania wzorcowych d z ia ł a ń do warunków m ie js k ic h , na t e r e -n i e o s i e d l i mieszka-niowych, k t ó r e d z i ę k i zapla-nowa-nym zabiegom
społecznowychowawczym mają s z a n s e s t a ć s i ę s p o łe c z n o ścia m i lo -kalnym i. A utentyczność i efektywność d z i a ł a ń j e s t p rze d e wszy-stkim uwarunkowana a u te n ty c z n o ś c ią s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j miesz-kańców daneco wydzielonego o b sz a ru .
A n a liz u ją c z a le ż n o ś ć wyboru metody p rac y apołeczno-wychowaw- c z e j od p ł c i wychowawców, zauważamy pewne r ó ż n ic e . Metodę p rac y z grupą lu b j e j elem enty p r e f e r u j ą w swej p ra c y mężczyźni (37,7?.'> d la N • 5 7 6 ), podczas gdy J e d y n ie 2Q,1?£ d l a N - 1699 ko-b i e t . Ponadto, mężczyźni c h ę t n i e j w y ko-b ie ra ją metodę organizowa-n ia a p o łe c z organizowa-n o ś c i lo k a l organizowa-n e j ( 1 3 ,7У d l a К - 576 i 6 ,9 # d la N * 1699) o raz c z ę ś c i e j n iż k o b ie ty s t o s u j ą w p rac y w s z y s tk ie e l e -menty metod pracy społeczno-wychowawczej (11,85« d l a N ■ 576 męż-czyzn i 6 ,M ' d la N •• 1699 k o b i e t ) . Na podstaw ie ty ch danych można p rz y p u sz c z ać , że p łe ć j e s t dość ważnym uwarunkowaniem p rac y społeczno-wychowawczej w śro d o w isk u , a l e wydaje s i ę / że dane ró ż-n i c u j e ta k ż e f a k t iż-nż-nych r ó l j a k i e p e ł ż-n i ą mężczyźż-ni i k o b ie ty w p rac y w środow isku.
Na wybór metody p rac y społeczno-wychowawczej może mieć wpływ ogólna d o j r z a ło ś ć sp o łe c z n a i dośw iadczenie w p rac y środow isko- woj. Pewnym wskaźnikiem J e s t t u f a k t p e ł n i e n i a p rz e z wychowawcę f u n k c j i w o rg a n iz a c ja c h sp o łeczn y ch . Wśród wychowawców k tó rz y n ie p e ł n i ą f u n k c j i w o rg a n iz a c ja c h sp o łeczn y ch b l is k o połowa
0 » 7 ,5У- d la N - 1 3 ^5 ) w ybiera w pracy społeczno-wychowawczej
(25,2?: d la К * 13^5) metodę o rg an izo w an ia s p o łe c z n o ś c i lo k a ln e j. N iew iele onób (165; d l a N = 1345) p r a c u j e г g ru p ą.
A n a liz u ją c wybór metod pracy społeczno-wychowawczej p rze z wy-chowawców, p e łn ią c y c h w o rg a n iz a c ja c h sp o łeczn y ch ro zm aite fui>*'
4 •
k e je (N = 93О), zauważamy y ię k s z ą n iż u wychowawców p o z o s ta ły c h ró żn orodność sposobów p ra c y . Wypowiedzi respondentów w skazują na n iez n a c zn ą dom inację metody p rac y z g rup ą o ra z niższym n iż w p o p u l a c j i wychowawców niezaangażowanych w p ra c ę o r g a n iz a c ji sp o łe c z n y c h , wskaźnikiem osób w y b ie ra jąc y c h metodę organizow ania s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j . Ta k a te g o r ia wychowawców c z ę ś c i e j p o d ej-muje d z i a ł a l n o ś ć , w k t ó r e j s t o s u j e elem enty s w o is te d l a wszyst-k ic h t r z e c h netod p rac y społeczno-wychowawczej.
4 . 2 . Rola wychowawcy środowiskowego
Pewnym wskaźnikiem, o k reśla ją c y m sposób p ra c y wychowawcy środowiskowego J e s t r o l a , Ja k ą p e ł n i on w środow isku. W a n a l i -zowanych bad an iach wyodrębniono r o l ę wykonawcy, I n s t r u k t o r a , d o rad c y , in fo rm a to ra i r o l e sp rę ż o n e . M a te r ia ł badawczy d o s t a r -cza danych św iadczących o dużym ro z p ro s z e n iu podejmowanych p rz e z wychowawców r ó l . N a jb a rd z ie j typowa d la w s z y stk ic h k a te g o r i i wychowawców j e s t r o la wykonawcy, c z y l i przyjmowania p o s ta -wy osoby ty lk o -wykonującej p r o s t e c z y n n o śc i, np, przeprow adzenie wywiadu. Zauważa s i ę wyraźną dom inację przyjmowania t e j r o l i p rz e z wychowawców n ie p r o f e s jo n a ln y c h . Nasuwa s i ę p y t a n i e , co wa- fu n k u je t a k i obraz r z e c z y w is to ś c i: n ie d o s k o n a ło ś c i o s o b i s t e wy-chowawców n ie p r o f e s j o n a l n y c h , czy t e ż model ic h aktyw ności spo-łeczno-wychowawczej w środow isku? Analizowane b ad an ia pozw alają p rz y p u sz c z a ć , że przyczyn ta k ie g o s ta n u n a le ż y szukać ra c z e j poza wychowawcą, w s p e c y f ic e śro d o w isk a. Okazuje s i ę , że po d ejmowanie r o l i wykonawcy w z ra sta wraz zę zm niejszaniem s i ę l i c z e b -n o ś c i m iejsco w o ści. N ajwięcej wychowawców p e ł -n i r o l ę wyko-nawcy na w si.
J e ś l i założymy, że r o le p e łn io n e p rze z wychowawcę mają cha-r a k te cha-r sp rz ę ż o n y , możemy p rzy g lą d ać s i ę m ateriałom z punktu w idzenia elementów właściwych różnym rolom. Okazuje s i ę , że wów- c/.аз z a tr a c a oi<j dominacja r o l i wykonawcy na rzecz r o l i o rg a n
i-z a t o r a . Wśród wychowawców podejmujących - s i ę t e j r o l i dominują m ieszkańcy w si; c z y n i t a k 41,35» w s z y s tk ic h wychowawców. Wycho-wawcy w ie js c y c z ę ś c i e j n iż wychowawcy z innych m iejscow ości p o s łu g u ją s i ę metodą o r g a n i z a c j i s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j , v-p r z y j -■* , , i-mując r o l ę o r g a n i z a t o r a z elementami wykonawstwa i doradztw a. T a b e l a 3 Rola wychowawcy a ty p m iejscow ości ($ )*
Typ m ie jsc o -w ości ,Rola wyko-nawcy elem enty innych r ó l Role in s -t r u k -t o r a i elemen-t y innych r ó l Rola o rga-n i z a t o r a i elem enty innych r ó l Rola doradcy i e l e -menty innych r ó l Rola i n i -c j a t o r a i elemen-t y innych r ó l W ielk ie m iasto 4 2 ,4 22,4 3 7 ,8 10,2 ^*3 Duże m iasto 3 0 ,4 11,2 4 0 ,3 23,9 6 ,8 Małe m iasto 3 2 ,4 10,3 2 1 ,0 14,6 3 ,7 Wieś 23,9 5 ,0 4 1 ,3 1 3 ,0
..
0 ,7# O d setk l n i e sumują s i ę , ponieważ wychowawcy wskazywali na w ię c ej n iż Jedną możliwość.
Wychowawcy środowiskowi d z i a ł a j ą c y w w ielkim i dużym m ie śc ie c z ę ś c i e j n iż c l z m niejszych m iejscow ości podejm ują s i ę r o l i do-radcy i i n s t r u k t o r a . 2Jawlsko t o można tłum aczyć większym
nasy-O cenlem środow isk w ie lk o m ie js k ic h wychowawcami ek sp ertam i , po-s ia d a ją c y m i, poza d o d a tn ią motywacją d z i a ł a n i a po- społeczno-wycho-wawczego w śro d o w isk u , ta k ż e k o n k retn e u m ie ję t n o ś c i .
2
Wychowawca e k s p e r t to wychowawca, k tó r y podejm uje 3 ię d z ia -ł a ń spo-łeczno-wychowawczych w środow isku w p rz e k o n a n iu , że z uwagi na swe wiadomości 1 u m ie ję tn o ś c i zawodowe Jogo d z i a ł a l n o ś ć może być niezbędna i bardzo p o trz e b n a w śro dow isku. Można wyodręb-n ić iwyodręb-n wyodręb-n e k a te g o r ie wychowawcówt op iek u wyodręb-n , f u wyodręb-n k c j o wyodręb-n a r i u s z , mawyodręb-ndata- r i u s z . P o r. I . L e p a l c z y k , D z ia ła ln o ś ć wychowawcza w o s ie d -l u mieszkaniowym, "B iu -le ty n TWWP" n r 5 , 1976, s . 19-21.
4 . 3 , W spółpraca z in s t y t u c j a m i 1 o rg a n iz a c ja m i społecznymi
Niezwykle ważnym przejawem d z ia ł a l n o ś c i, wychowawców środow iskowych, a ta k ż e uwarunkowaniem s k u te c z n o ś c i i spraw ności r e a l i z a c j i programu p rac y J e s t w spółpraca z I n s ty tu c ja m i i o rg a n iz a -cjam i sp o łeczn y m i, funkcjonującym i na t e r e n i e aktyw ności wy-chowawców.
Dysponujemy m ate ria łe m wskazującym na ty p i n s t y t u c j i i o r -g a n i z a c j i sp o łe c z n y c h , z k tórym i w sp ó łp ra c u je wychowawca środo-s wiekowy, a możemy ta k ż e dokonać a n a li z y z a k re su o ra z oceny w sp ó łp racy .
Wychowawcy środowiskowi obu k a t e g o r i i ( p r o f e s j o n a l n i 1 n ie p r o f e s j o n a l n i ) są na ogół a f i l io w a n i p rzy I n s t y t u c j a c h : k s z t a ł c e -n i a , r e k r e a c j i i czasu wolnego, zdrow ia i o p i e k i s p o łe c z n e j oraz k o n t r o l i 5, '. Związek formalny i i n s t y t u c j ą n ie w ą tp liw ie u ła tw ia rea liz o w a n ie ' zadari, k tó ry c h wykonania o cz ek u je s i ę od wycho-wawcy środowiskowego. Badania w sk azują, że n a j c z ę ś c i e j (3 6 ,7 £ d la N - 2275) wychowawcy środowiskowi w sp ó łp ra c u ją z i n s ty tu c ja m i k s z t a ł c e n i a , głów nie sz k o ła m i, p rze d sz k o la m i. Uwaga dotyczy w równym s to p n iu wychowawców p r o f e s jo n a ln y c h Jak 1 n i e p r o f e s j o -naln y ch . L iczna k a t e g o r ia wychowawców (24,7?S d l a N • 2275) w sp ó łp ra c u je z i n s t y t u c j a m i k o n t r o l i , c z y l i z Sądem d la N ie le t-n ic h i Rodzit-nt-nym, z M i l i c j ą Obywatelską i t p . S z c z e g ó lt-n ie wysoki o d s e te k 0tO% d la N » 985) wychowawców n i e p r o f e s jo n a ln y c h współ-p r a c u j e z I n s t y t u c j a m i k o n t r o l i . 21,5% d la N ■ 2275 wychowawców w sp ó łp ra c u je z i n s t y t u c j a m i zdrow ia 1 o p i e k i s p o łe c z n e j ( tz n , ośrodkami opiekuna sp o łe c z n eg o , rejonowymi przychodniam i l e k a r s -k im i, d z ia ła m i 3 łu żb spo łeczn y ch i t d . ) . N is-k i J e s t w a p ć łu d z ia ł wychowawców z i n s t y t u c j a m i r e k r e a c j i 1 czasu wolnego, • np, osiedlow ym i, m iejsk im i placówkami k u ltu ra ln o -o św iato w y m i, klubami k u ltu ra ln o -o św ia to w y m i, klubam i, domami k u l t u r y i t p . J e d y n ie 15,3# wychowawców w w ię k s z o ś c i p r o f e s jo n a ln y c h , z g ł o s i ł o w spółpracę z teg o typu placówkami.
P r z y g lą d a ją c s i ę danym, dotyczącym w spółpracy z i n s t y t u c j a -mi, uporządkowanym według w ie lk o ś c i m iejscow ości nasuwa s i ę
na-s tę p u j ą c a uwaga» bez względu na ty p i n na-s t y t u c j i , wraz z e zm niej-szeniem s i ę m iejscow ości m ale je o d s e te k wychowawców w spółpracu-ją c y c h z daną I n s t y t u c j ą , Dla p rz y k ła d u , z I n s t y t u c j a m i . r e k r e a c j i W wielkim m ie ś c ie w sp ó łp ra c u je 1 9 ,3 # d la N - 1021, w dużym mieś-c i e 13# d l a N • 795* w małym m ie ś mieś-c ie 5 ,9 # d l a N = 321, Czasami przy czy n ą może być z b y t duża b l i s k o ś ć i b rak d y sta n su wychowawcy do p lac ó w k i, z k t ó r ą J e s t nawet fo rm a ln ie związany np, nauczy-c i e l ze s z k o łą . To p rz y p u s z nauczy-c z e n ie p o tw ierd z a f a k t , że j e d y n ie 0 ,4 # wychowawców środowiskowych z t e r e n u wsi p o d a ło , że współ-p r a c u j e z i n s t y t u c j a m i k s z t a ł c e n i a , podczas gdy p o p u la c ją samych t y lk o n a u c z y c i e l i w tym środow isku w y n o siła 47 osób,
v . T a b e 1 a 4
Zakres i formy w spółpracy wychowawców z i n s t y t u c j a m i i o rg a n iz a -cjam i społecznym i a ty p m iejscow ości
Typ
m iejscow ości In fo rm acjawzajemna 45w iadczeniarzeczowe .In ic jo w a n ie i koordyno-wanie d z ia ł a ń Różne d z i a ł a -n ia sp rzężo -n e W ielkie m iasto 1 1,6 31,1 8 .9 27,5 ľXiže m iasto 16,5 18,2 12,2 28,4 Kałe m ia sto 1 2 ,0 18,7 1 5 ,2 20,0 Wieś 10,1 1 3 ,0 20,2 23,2
* O d setk i n ie sumują s i ę , ponieważ wychowawcy wskazywali na w ię c ej n iż Jedną możliwość.
Zagadnieniem s z c z e g ó ln ie ważnym p rz y omawianiu ' problemu W3p*>pracy wychowawców z i n s t y t u c j a m i i o r g a n i z a c j a m i społecznymi J e s t z a k re s 1 t r e ś ć w spółpracy ( ta b . 4 ) , Okazuje s i ę , że n a j-częstszym przejawem w spółpracy J e s t u d z i e l a n i e św iadczeń rzeczo-wych. Majwiększe n a sy ce n ie t ą formą współpracy J e s t w wielkim B i e ś c i e , w p o z o s ta ły c h m iejscow ościach - duże ró ż n ic e w J e j wys-tępow aniu.
Innym przejawem w sp ółpracy, również dość popularnym, j e s t wzajemne informowanie s i ę wychowawców i I n s t y t u c j i lu b o rg a n i-z a c j i sp o łeci-zn y ch o p o tri-z e b a c h r e jo n u , o podopieci-znych, o
możllw o ś c ia c h z e sp o k a ja n io p o trz e b i t p . Ta forma w spółpracy o s ią g -n ę ła -najwyższy wskaź-nik w dużym m ie ś c ie , w p o z o s ta ły c h miejscowo* ś c i a c h n iż s z y .
Z punktu w id zen ia w spółczesnych zadań w d z i a ł a l n o ś c i spo* łeczno-wychowawczej w środow isku lokalnym bardzo ważnym preejawe® w sp ó łp ra c y , bo świadczącym o j e j a u te n t y c z n o ś c i. J e s t in lcjo w a* n i e i koordynowanie zadań p rz e z różne i n s t y t u c j e i o r g a n iz a c ja . s p o łe c z n e d z i a ł a j ą c e na tym samym t e r e n i e . Tę formę w spółpracy r e a l i z u j e co d z i e s i ą t y wychowawca. Na t e r e n i e środow iska w ie js k ie g o aż 2 0 ,2}l wychowawców w t e n sposób rozumie dobrą w sp ó łp racę z i n s t y t u c j a m i . J e s z c z e raz w dokonywanej a n a l i z i e mamy możliwość p o tw ie rd z e n ia walorów w si Jako s p o łe c z n o ś c i lo-. k a l n e j , w k t ó r e j d z i ę k i p rzestrzen n y m i rzeczowym s ty c z n o ś - ciom mogą być rea liz o w a n e t a k tru d n e sprawy J a k koordynowanie d z i a ł a ń społeczno-wychowawczych.
P rzy omawianiu z a k re su i t r e ś c i w spółpracy na uwagę z a s ł u -g u je l i c z n a k a t e -g o r ia wychowawców d e k la r u ją c a wzorcową w spółprac ę Jako stosow anie rozm aityspółprach d z i a ł a ń sp rzężo n y spółprach , w k tó ry spółprac h e l e -mentami cząstkowymi są : informowanie wzajemne, s ł u ż e n i e s o b ie św iadczeniam i o raz in ic jo w a n ie i koordynowanie d z i a ł a ń . Wskaźnik wychowawców w t e n sposób rozum iejących w sp ó łp racę J e s t z b liż o n y we w s z y s tk ic h typowych środow iskach lo k a ln y c h .
R o zp atru jąc z a g a d n ie n ie w spółpracy wychowawców z o rg a n iz a -cjam i społecznymi zauważamy n a s tę p u ją c e te n d e n c je :
- wychowawcy n a j c z ę ś c i e j w sp ó łp ra c u ją z J e d n ą , dwoma o rg a n i-z a cja m i społeci-znym i; n i e i-zauważa s i ę ró ż n ic w i-z a le ż n o ś c i od tý p u m iejsco w o ści,
' - im m n iejsze środow isko - ty p m ie jsc o w o śc i, tym raniej wycho-wawców. w sp ó łp racujący ch z danym typem o r g a n i z a c j i społecznych np. p o lity c z n y c h , społeczno-wychowawczych i t p . j J e s t t o uwarunko-wane nasyceniem środow iska agendami o r g a n i z a c j i spo łeczn y ch i
i c h p r ę ż n o ś c ią , . ■
- wychowawcy w s p ó łp ra c u jąc y z danym typem o r g a n i z a c j i na o gół o c e n ia ją t ę w sp ó łp racę d o b rze ,
zauważa s i ę bardzo wysoki o d se te k wychowawców, k tó rz y f o r -m alnie s ą członka-mi wybranych typów o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y ch , a le f a k t y c z n i e n ie u ja w n ia ją współpracy z tymi o rg a n iz a c ja m ij czy , zatem s y tu a c j a t a wynika z braku d y sta n su do d z i a ł a n i a i r e f i e
k a j i nad uczestn ictw em w o r g a n iz a c ja c h czy t e ż o d d a je rzeczy -w is to ś ć ?
- z n a c z n ie zw iększa 3 i ę o d s e te k wychowawców n i e u ż a la ją c y c h e i ę na t r u d n o ś c i we w spółpracy z in s t y t u c j a m i i o rg a n iz a c ja m i społecznym i, np. n ie ma t r u d n o ś c i we w spółpracy 58,8JÓ wychowawców w ie lk ie g o m ia s ta , 54# dużych m ia s t, 6 9 ,8 # małych m ia st i 85,5?« d z ia ł a j ą c y c h na W3i.
- n a j c z ę s t s z ą przyczyną t r u d n o ś c i s ą z a b u rz e n ia w porozumiewaniu z i n s t y t u c j a m i o raz s y t u a c j e sp rz ę ż o n e , w k tó ry c h sz cz e -g ó l n ie dokuczliw e J e s t niedotrzym ywanie terminów i brak kompeten-c j i .
^Zakończenie^
Podsumowując prezentow ane wyniki badań przypomnijmy, że z a l e -ż a ło nam na u jaw n ie n iu n ie k tó r y c h elementów postępow ania celow oś- ciowego wychowawców środowiskowych, jak im j e s t r e a liz o w a n i* zadań społeczno-wychowawczych w środowisku lokalnym. W opraco-waniu z o s t a ł y ujaw nione ty lk o n i e k t ó r e elementy d z i a ł a n i a spo-łeczno-wychowawczego wychowawców środowiskowych. Ich wybór by ł przede wszystkim uwarunkowany wymogami cyklu d z i a ł a n i a z o rg a n i-zowanego, a ta k ż e specyficznym typem m a te r ia łu badawczego.
O c e n ia ją c , z p o z y c ji p ra k s e o lo g ic z n y c h , d z i a ł a n i e społeczno--wychowawcze wychowawców Ĺ rodowiskowych d o s trz e g a m y , że d iag n o z a p rze z n i c h formułowana j e s t f r a g m e n t a r y c z n a , u ja w n ia t y l k o n i e -k t ó r e e le m e n ty , odmienne d l a programowania o r a z p r a c y w spo-ł e c z n o ś c i , Daje s i ę zauważyć m alkontentyzm wychowawców, o b j a -w ia ją c y s i ę d o s tr z e g a n i e m ty lk o negatywnych elementów s p o ł e c z -n o ś c i l o k a l n e j , d o t y c z ą c y c h zarówno zasobów m a t e r i a l n y c h j a k i l u d z k i c h . J e s t t o dość n i e p o k o j ą c e z ja w is k o . W t e o r i i pedago-g i k i s p o ł e c z n e j u z n a j e s i ę z a s a d ę wymagającą od wychowawcy, pracow nika s o c j a l n e g o z a u w a ż a n ia , w diagnozow anej s p o ł e c z n o ś c i , obolt elementów negatyw nych, wymagających s z y b k i e j zmiany, t a k ż e czynników p o z y ty w n y c h ,k tó r e mogą być I s t o t n e , tw ó r c z e i sta n o w ić o p a r c i e w trudnym d z i a ł a n i u społeczno-wychowawczym.
P o stęp o w a n ie t a k i e , w y r a ż a ją c e s i ę w u j a w n ie n iu a i ł spo-łe c z n y c h w ś r o d o w is k u , poprawnych kontaktów s p o łe c z n y c h w g i u —
p i e , dobrych elementów m a t e r i a l n y c h , is t o t n i e p r z y c z y n i a s i ę do zachow ania sp ra w n o śc i i s k u t e c z n o ś c i d z i a ł a ń . P o z o s t a j e w ięc w z g o d z ie z tezair.i p r a k s e o l o g i i ,
K o le jn a uwaga d o ty c z y stosunkowo m ałej r a c j o n a l i z a c j i p o s t ę -powania d ia g n o s ty c z n e g o wychowawców. Jednym z e sposobów zmiany te g o 3 ta n u J e s t z a c h ę c a n ie wychowawców do d o s k o n a le n i a swego w a r s z t a t u р г з с у społeczno-w ychow aw czej, a s z c z e g ó l n i e postępowan i a d ia g postępowan o s ty c z postępowan e g o w k ie r u postępowan k u postępowan a s y c a postępowan i a go elem epostępowantam i r a c j o postępowan a l
-nymi. .
Program p o s tę p o w a n ia wychowawców środowiskowych J e s t , J a k t o s t w i e r d z i l i ś m y u p r z e d n i o , ukierunkowany na wprowadzenie w ś r o -dowisku lokalnym zmian o c h a r a k t e r z e r a c z e j Intensywnym n i ż ekstensywnym. Wśród wychowawców p rz e w a ż a ją g ł o s y za u le p s z a n ie m s y t u a c j i socjalno-w ychow aw czej w s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j . Ta oce-na J e s t - o b i e c u j ą c a ; w sk a z u je na p e d a g o g ic z n y , a n i e ‘ekonomi-czny rodowód’ poglądów wychowawców.
Program d z i a ł a l n o ś c i społeczno-wychowawczej w erbalizow any p r z e z wychowawców c z asam i o d b ie g a i s t o t n i e od f a k t y c z n y c h d z i a -ł a ń . Taką r o z b i e ż n o ś ć obserwujemy w przypadku, rz e c z y w is te g o i programowanego p rz e d m io tu d z i a ł a l n o ś c i społeczno-w ychow aw czej w ś ro d o w isk u lokalnym . W pierwszym przypadku s ą t o d z i e c i ' i mło-d z i e ż , w drugim z aś w s z y s t k i e k a t e g o r i e wieku.
W związku z t r z e c i m ogniwem c y k lu d z i a ł a n i a - r e a l i z a c j ą programu według p r z y j ę t e j metody p ra c y społeczno-wychowawczej n a l e ż a ł o b y p o stu lo w a ć p o t r z e b ę d o s k o n a le n i a te g o ogniw «, w k ie -runku p o s łu g iw a n ia s i ę n i e J e d n ą metodą p r a c y l e c z t a k ą p r o c e d u r ą pc.stępow ania, w k t ó r e j dana metoda dom inuje o r a z J e s t w sp ie ra n a prz’ez elem enty w łaściw e innym metodom p r a c y . Z te g o względu można p o słu g iw a ć s i ę metodą o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j Jako głównym sposobem r e a l i z o w a n i a program u. W myśl t e j koncep-c j i metoda o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j j e s t w s p a r ta n l e ^ którym i elem entami p r a c y z g r u p ą , czy prow adzenia in d y w id u aln e -go przypadła». Ta p r o p o z y c ja z n a j d u j e p o t w i e r d z e n i e w p r a k t y c e o r a z w t e o r i i p r a c y socja ln o -w y ch o w a w c zej.
W związku z z a g ad n ie n ie m metod p r a c y społeczno-wychowawczej n a le ż y p o d k r e ś l i ć i s t o t n e w a lory metody o r g a n iz o w a n ia spo-ł e c z n o ś c i l o k a l n e j . Poza tym, że J e s t t o n a j t a ń s z y i n a j s z y b s z y , w poróv/naniu z np. metodą indyw idualnego p rzy p a d k u , sposób
o d d z ia ły w a n ia na s p o łe c z n o ś ć l o k a l n ą , t o d z i ę k i walorow i aktyw i-zowania e p o łe c z n o ś c i mieszkańców, np. o s i e d l a m ieszkaniow ego, u - żytkownikdw placówek,ma I s t o t n e z n a c z e n i e w p r z e k s z t a ł c a n i u ś r o -dowiska lo k a ln e g o w s p o łe c z n o ś ć l o k a l n ą . Z a g a d n ie n ie t o o k a z ało s i ę w analizow anych b a d a n ia c h bardzo ważne. Przypomnijmy, że n a j -w i ę c e j wskaźników, św iadczących o prawidłowo realizowanym p r o -c e s i e p r a -c y społe-czno-vy-chow aw -czej w środow isku lokalnym zauwa-ż y liśm y na t e r e n i e w s i , c z y l i m ie js c o w o ś c i, k t ó r a może o k r e ś l a ć w i e l e c e ch k l a s y c z n e j s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j . Wynika z te g o po-t r z e b a d o s k o n a le n i a s p o ł e c z n o ś c i mieszkańców, c z ę s t o f o r m a l n i e a n i e z wyboru o s ie d l o n y c h w danym wyodrębnionym p r z e s t r z e n n i e o b s z a r z e ir.iasta - o s i e d l u , w k i erunku c z y n i e n i a z n i e j s p o łe c z -n o ś c i l o k a l n e j w pełnym s e n s i e . I s t n i e n i e t a k i c h cech s p o ł e c z -n o ś c i l o k a l -n e j i s t o t n i e w arunkuje s k u te c z n o ś ć i sprawność p ra c y wychowawców w ś ro d o w is k u .
Relacjonowane b a d a n ia u k a z u ją ró ż n e typowe ś ro d o w is k a wychowawcze uporządkowane według l i c z b y mieszkańców. R eprezentatyw -ność próby badawczej wychowawców środowiskowych noże nas upo-w ażniać do c z y n i e n i a porównań w o d n i e s i e n i u do innych m ie js c o -wości w P o l s c e , a t a k ż e do m n ie js z y c h a t r u k t u r - o s i e d l i miesz-kaniowych.
