Biuletyn liturgiczny

Czesław Krakowiak, Bogusław

Nadolski, Władysław Głowa

Biuletyn liturgiczny

Collectanea Theologica 57/3, 51-70

B

I

U

L

E

T

Y

N

Y

I

R E C E N Z J E

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57 (1987) fasc. I I I

B IU LETY N LITU R G ICZN Y

Z a w a r to ś ć : I. C Z Y S P E C J A L N A L IT U R G IA M S Z Y SW . D L A D Z IE C I? 1. G e n e z a D y r e k to r iu m o m s z a c h z u d z ia łe m d zieci. — 2. P rz y ję c ie , o c e n a i z n a c z e n ie d y r e k to r iu m ■— 3. D o św ia d c z e n ia p a s to r a ln e . II. W Y S T A W IE N IE N A JŚ W IĘ T S Z E G O S A K R A M E N T U . 1. E u c h a r y s tia n a jw y ż s z y m w y r a z e m k u lt u . — 2. K u lt E u c h a r y s tii p o z a M szą św . a N a jś w . O fia ra . — 3. E le m e n ty s k ła d o w e w y s ta w ie n ia N a jś w . S a k r a m e n tu . — 4. O b rz ę d w y s ta w ie n ia N a jś w . S a k r a m e n tu *. I. C ZY S P E C J A L N A L IT U R G IA M S Z Y ŚW . D L A D Z IE C I?

P rz e z c a łe w ie k i litu r g ia K o śc io ła k s z ta łto w a n a b y ła p o d k ą te m p o tr z e b lu d z i d o ro s ły c h i p o s ia d a ją c y c h o d p o w ie d n i s to p ie ń f o r m a c ji o g ó ln e j i r e l i ­ g ijn e j. F a k t, że u c z e s tn ic z y ły w n ie j ta k ż e d zieci, n ie m ia ł w p ły w u n a o b rz ę ­ dy, d o b ó r te k s tó w b ib lijn y c h i e u c h o lo g ic z y n c h M szy św ., ch o c ia ż z a w sz e z a c h ę c a n o i z o b o w ią z y w a n o do u d z ia łu w n ie j ta k ż e d zieci. B a rd z o d u żo w y ­ s iłk u w k ła d a n o w p rz y g o to w a n ie d z ie c i do I K o m u n ii św ., p rz e k a z u ją c im o g ó ln y z a ry s n a u k i K o śc io ła o E u c h a r y s tii o ra z u c z ą c p o b o żn eg o sp o so b u u c z e s tn ic tw a w e M szy św . B y ła to je d n a k z a w sz e litu r g ia d la d o ro sły c h . P rz e z d w a d z ie ś c ia w ie k ó w K o śc ió ł n ie w y p ra c o w a ł fo r m litu r g ic z n y c h u w z g lę ­ d n ia ją c y c h w ie k u c z e s tn ik ó w i z w ią z a n y z n im s to p ie ń ic h d o jr z a ło ś c i o g ó ln e j i re lig ijn e j. P ro b le m e m ty m za c z ę to się z a jm o w a ć d o p ie ro od c zasó w p o ­ w s ta n ia r u c h u litu rg ic z n e g o . P ie r w s z e p ró b y w t e j d z ie d z in ie w ią ż ą się z tz w . „ m s z a m i s z k o ln y m i”, k tó r e w w ie lu p a r a f ia c h p o ja w iły się ju ż w la t a c h d w u ­ d z ie s ty c h n a sz e g o w ie k u . C h o d ziło w n ic h g łó w n ie o o d p o w ie d n i k o m e n ta r z , d o b ó r śp ie w ó w , n ie k ie d y w s p ó ln ą re c y ta c ję te k s tó w w ję z y k u o jc z y s ty m , p ro c e s ję z d a r a m i do o łta r z a *. D o p ie ro je d n a k od c z a só w S o b o ru W a ty k a ń s k ie ­ go II, a z w ła sz c z a od w y d a n ia K o n s ty tu c ji o ś w ię te j litu r g ii, k tó r a s tw ie r d z a , że „ M a tk a K o śc ió ł b a rd z o p ra g n ie , a b y w s z y s tk ic h w ie r n y c h p ro w a d z ić d o p e łn e g o , św ia d o m e g o i c z y n n e g o u d z ia łu w o b rz ę d a c h litu rg ic z n y c h , k tó re g o d o m a g a się s a m a n a tu r a li tu r g ii” (K L 14), d z ia ła n ia te o tr z y m a ły w ła ś c iw e p o d s ta w y te o lo g ic z n e i p r a w n e . Z a s a d a c z y n n e g o i św ia d o m e g o u c z e s tn ic tw a w li tu r g ii n ie ty lk o o d n o si się do d o ro s ły c h , a le ta k ż e , a m oże n a w e t w szcze­ g ó ln y sp o só b d o ty c z y d z ie c i u c z e s tn ic z ą c y c h w li tu r g ii m s z a ln e j, k tó r e ju ż n a m o cy c h r z tu s ą u p r a w n io n e i z o b o w ią z a n e do ta k ie g o w n ie j u d z ia łu (p o r. K L 14). D la te g o w a ż n y m z a d a n ie m d u s z p a s te rz y je s t n ie ty lk o s p r a w o w a n ie litu r g ii, a le n a jp i e r w g o rliw e i c ie r p liw e w y c h o w a n ie litu r g ic z n e w s z y s tk ic h w ie r n y c h do c z y n n e g o tj. t a k w e w n ę trz n e g o , ja k i z e w n ę trz n e g o w n ie j u d z ia łu „ sto so w n ie do ic h w ie k u , s ta n u , r o d z a ju ży cia i s to p n ia k u l t u r y r e l i­ g ijn e j, s p e łn ia ją c w te n sp o só b je d e n z g łó w n y c h o b o w ią z k ó w w ie rn e g o s z a ­ f a r z a B o ży ch ta je m n ic ” (K L 19).

Z a le c a ją c o d p o w ie d n ie w y c h o w a n ie litu r g ic z n e w ie rn y c h , K o n s ty tu c ja o ś w ię te j litu r g ii d o p u sz c z a je d n o c z e śn ie , p rz y z a c h o w a n iu is to ty r y t u r z y m ­

sk ieg o , „ u p r a w n io n e ró ż n ic e i d o sto s o w a n ie do r o z m a ity c h u g ru p o w a ń , r e ­ * R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. B o g u sła w N a d o 1 s к i: T C h r., W a rs z a w a .

1 J. H e r m a n s , C e le b ro w a ć E u c h a r y s tię z d z ie ć m i, C o m m u n io 5/1985/ n r 3, 108— 109.

B IU L E T Y N L IT U R G IC Z N Y

g io n ó w i n a ro d ó w ” (K L 38). P ro b le m u c z e s tn ic tw a dziec i w litu r g ii m s z a ln e j n a le ż y w ięc r o z p a tr y w a ć i ro z w ią z y w a ć w o p a rc iu o te d w ie n a c z e ln e z a s a d y r e f o r m y i o d n o w y li tu r g ii w d u c h u V a tic a n u m II tj. z a s a d y czy n n e g o u c z e s t­ n ic tw a (p a r tic ip a tio a c tu o s a ) i z a s a d y d o s to s o w y w a n ia litu r g ii ( a d a p t a tio) do p o tr z e b k o n k re tn e g o z g r o m a d z e n ia 2. R e fo rm a li tu r g ii n ie o z n a c z a b o w ie m je d y n ie w y d a n ia n o w y c h k s ią g litu r g ic z n y c h z a w ie r a ją c y c h o d n o w io n e lu b c a łk ie m n o w e te k s ty i o b rz ę d y , a le p o le g a ć m a g łó w n ie n a p rz e m ia n ie m e n ­ ta ln o ś c i, n a n o w e j w iz ji te o lo g ic z n e j K o śc io ła i litu r g ii, a n a s tę p n ie n a n o ­ w y m s ty lu c e le b ra c ji, z ró ż n ic o w a n y m w d o b o rz e te k s tó w i ry tó w , z a le ż n ie o d r o d z a ju i p o tr z e b u c z e s tn ik ó w litu r g ii. R e fo rm a i o d n o w a li tu r g ii są ze so b ą w z a je m n ie p o w ią z a n e i w a r u n k u j ą się w ty m sen sie, że r e f o r m a m oże b y ć d z ie łe m z a k o ń c z o n y m , p o d czas g d y o d n o w a je s t p ro c e s e m s ta ły m i w ła ś ­ c iw ie n ie k o ń c z ą c y m się n ig d y , g d y ż bez n ie j z a g ra ż a K o śc io ło w i r y tu a liz m i fo r m a liz m 3.

R ó w n ie ż a k tu a ln a s y tu a c ja d z ie c k a w św ie c ie w sp ó łc z e s n y m , k tó r e m a w n im s w o je m ie js c e i p r a w a o ra z n a ró ż n e sp o so b y u c z e stn ic z y w ży c iu d o ­ ro s ły c h , d o m a g a się ro z w ią z a n ia p ro b le m u u d z ia łu dziec i w ży ciu litu r g ic z ­ n y m K o śc io ła , z w ła sz c z a w e M szy św . W y d a je się w ięc, że m o ż n a m ó w ić o s p e c ja ln e j li tu r g ii M szy św . z u d z ia łe m d z ie c i4. O w a d z e teg o p ro b le m u m o że św ia d c z y ć f a k t, że b y ł o n p rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia b is k u p ó w p o d ­ c z a s p ie rw s z e g o sy n o d u o d b y w a ją c e g o się w R z y m ie w 1967 r. M a te r ia ły teg o s y n o d u w z b o g a c o n e o lic z n e s u g e s tie n a d s y ła n e p rz e z p o szczeg ó ln e e p is ­ k o p a ty s ta ły się b e z p o ś r e d n im im p u ls e m do p o d ję c ia p rz e z S to lic ę A p o s to ls k ą p r a c n a d s p e c ja ln y m d o k u m e n te m p o św ię c o n y m litu r g ii M szy św . z u d z ia łe m d z ie c i i o k re ś le n ia z a k r e s u d o p u s z c z a ln y c h je j a d a p t a c j i s.

1. G en eza „ D y r e k to r iu m o m szach z u d ziałem d z ie c i”

P ro b le m e m u c z e s tn ic tw a dziec i w e M szy św . z a ję ła się K o n g re g a c ja K u ltu B ożego po r a z p ie r w s z y n a p o s ie d z e n iu sw ego s e k r e ta r i a tu 10 I I I 1971 r. P r a ­ c o m p rz e w o d n ic z y ł k a r d . A. T a b e r a , a r e l a to r e m b y ł a b p A. B u g n i n i 6. P o s ta n o w io n o w te d y , że k o n g re g a c ja z w ró c i się z o d p o w ie d n im p is m e m do k r a jo w y c h k o m is ji litu r g ic z n y c h z p ro ś b ą o u w a g i i p ro p o z y c je ro z w ią z a n ia te g o p ro b le m u . W y sła n o w ię c 109 sz c z eg ó ło w y ch k w e s tio n a riu s z y , z k tó r y c h 54 n a d e s ła n o z p o w ro te m do k o n g re g a c ji. Z o trz y m a n e g o m a t e r i a łu w y n ik a ło , że: o c z e k u je się p e w n e g o r o d z a ju d y r e k to r iu m z a w ie ra ją c e g o k o n k r e tn e w s k a ­ z a n ia o d n o śn ie do a d a p ta c ji li tu r g ii M szy św . d la p o tr z e b i m o ż liw o śc i d ziec i; n a le ż y d o k ła d n ie o k re ś lić , k tó r y c h części M szy św . n ig d y n ie w o ln o opu szczać, a k tó r e m o g ą by ć p o tr a k to w a n e b a rd z ie j d o w o ln ie ; d o b o ru te k s tó w m s z a ln y c h

2 A. M. T r i а с с a, A d a tta m e n to litu r g ic o : u to p ia , v e lle ità o s tr u m e n to

d e lla p a sto ra le litu r g ic a , N o titia e 15 (1979) 26—45; zob. B. N e u n h e u s e r , L ’O rdo M issa e e la p a r te c ip a z io n e a ttiv a d e i fe d e li, R iv L it 62 (1975) 459—490;

A . C h u p u n g c o , A d a tta m e n to , w : A. M. T r i а с с a (red.), N u o v o d iz io -

n a rio d i litu r g ia , R o m a 1984, 10— 11.

3 A. M. T r i a c c a , a rt. c y t., 27; zob. J . J . K o p e ć , R u c h litu r g ic z n y ,

r e fo r m a i o d n o w a litu r g ii, R B L 38 (1985) 272—285.

4 Z a s a d y c e le b r a c ji M szy św . z d o ro s ły m i i z a k re s m o ż liw y c h a d a p ta c ji o k r e ś la ją g łó w n ie : W p r o w a d z e n ie O gólne do M s za łu , R B L 24 (1971) 1·—76; I n s t r u k c j a K o n g re g a c ji K u ltu B ożego z 15 V 1969 A c tio p a sto ra lis, w : E. S z t a - f r o w s к i, P o so b o ro w e p r a w o d a w s tw o k o śc ie ln e , t. 3 z. 2, 152— 165, o ra z lis t o k ó ln y do p rz e w o d n ic z ą c y c h K o n f e r e n c ji B is k u p ó w o M o d litw a c h E u c h a r y s ty ­ c z n y c h , N o titia e 9 (1973) 193—201.

5 D ir e c to r iu m d e M issis c u m p u e ris, T y p is P o ly g lo ttis V a tic a n is 1973, s. 19; tłu m . p o ls k ie R B L 30 (1977) 71— 85 (s k ró t: DMD).

° R. K a c z y ń s k i , D ir e c to r iu m u n d H o c h g e b e ts te x te fü r M e s s fe ie r n m i t K in d e r n , L J 29(1979) 157— 175; A. B u g n i n i , L a r ifo r m a litu r g ic a , R o m a

B IU L E T Y N L I T U R G IC Z N Y

n a le ż y d o k o n y w a ć w e d łu g o g ó ln y c h w s k a z a ń z a w a r ty c h w m s z a le i L e k c jo - n a rz u , n a to m ia s t in n e te k s ty p o w in n i k o n tr o lo w a ć z n a w c y litu r g ii i k a te c h e z y ; n a le ż y z a ją ć się p ro b le m e m n ie d z ie ln y c h M szy św ., w k tó r y c h lic z n ie b io r ą u d z ia ł ta k ż e d ziec i; is tn ie je p o tr z e b a p o w o ła n ia d w ó c h g r u p s tu d y jn y c h d la o p ra c o w a n ia L e k c jo n a r z a i z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z O rdo M issa e Ί.

W m a r c u 1972 r. p ro f. В. F i s c h e r zło ży ł w k o n g re g a c ji r e la c ję z p rz e p r o w a d z o n y c h p r a c i p r z e d s ta w ił m a te r i a ł d o ty c z ą c y n a s tę p u ją c y c h z a ­ g a d n ie ń : O rdo M issa e, L e k e jo n a r z , m sze te m a ty c z n e , z a s a d y o g ó ln e s p r a w o w a ­ n ia li tu r g ii z d ziećm i. N a s tę p n ie n a te m a t p rz e d s ta w io n e g o m a t e r ia łu m ie li w y p o w ie d z ie ć się sp e c ja liś c i z ró ż n y c h k r a jó w . W r e z u lta c ie w y s ła n o je d y n ie p ie rw s z y s c h e m a t d o ty c z ą c y O rdo M issa e z n a s tę p u ją c y m i p y ta n ia m i: J a k i e są fo r m y c z y n n e g o u d z ia łu dziec i w e M szy św ., g e sty , p rz y g o to w a n ie o łta r z a itp ., a d a p ta c je m o d litw sto s o w n ie do r o k u litu rg ic z n e g o , p a r a f r a z y a k la m a c ji? Co są d z ić o w y b o rz e je d n e g o ty lk o c z y ta n ia , o s p e c ja ln y m L e k c jo n a r z u d la dziec i n a c a ły ro k litu r g ic z n y , o m s z a c h te m a ty c z n y c h , o tłu m a c z e n ia c h d o sto ­ so w a n y c h do m e n ta ln o ś c i d zieci, o w p ro w a d z e n iu e le m e n tó w d ra m a ty c z n y c h , 0 p a r a f r a z ie śp ie w ó w G lo ria i C redo, o u d z ia le dziec i w m o d litw ie p o w s z e c h ­ n e j, o z m ia n ie m ie js c a n ie k tó r y c h e le m e n tó w M szy św ., u m ie sz c z e n ie a k tu p o k u ty po h o m ilii lu b z u p e łn e jeg o o p u szczen ie? O d n o śn ie do li tu r g ii e u c h a ­ ry s ty c z n e j p y ta n i a d o ty c z y ły n a s tę p u ją c y c h s p r a w : u p ro s z c z e n ia o b rz ę d ó w o f e r to r y jn y c h , s k r ó c e n ia i u p ro s z c z e n ia M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e j, w p r o w a ­ d z e n ia n o w y c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h , w p ro w a d z e n ia do n ic h n o w y c h a k la m a c ji, o p u sz c z e n ia lu b s k r ó c e n ia e m b o liz m u , sp o so b u p rz e k a z y w a n ia z n a ­ k u p o k o ju , a d a p ta c ji te k s tó w b e z p o ś re d n io p o p rz e d z a ją c y c h K o m u n ię św . 1 r o z e s ł a n i a 8. Z n a d e s ła n y c h o d p o w ie d z i p o w s ta ł te k s t s tu d y jn y z a w ie r a ją c y 75 s t r o n i p rz e z n a c z o n y d la c z ło n k ó w k o m is ji ro b o c z e j w r a m a c h k o n g r e ­ g a c ji, k tó r a d y s k u to w a ła n a d n im w c z e rw c u 1972 r. G łó w n y m te m a te m b y ło d o sto s o w a n ie m o d litw m s z a ln y c h do w ie k u dzieci. T e n te m a t b o w ie m n a j ­ czę śc ie j p o ru s z a n y b y ł w o d p o w ie d z ia c h n a d e s ła n y c h do k o n g re g a c ji. P o n a d to p o ru s z a n o n a s tę p u ją c e s p r a w y : w ie k d zieci, o k tó r y c h b ę d z ie d a le j m o w a, ic h r e lig ijn e w y c h o w a n ie , n ie e u c h a ry s ty c z n e f o r m y li tu r g ii d la d zieci, ic h u d z ia ł w li tu r g ii p rz e z g e sty , śp ie w itp . S p ra w ę p rz y g o to w a n ia L e k c jo n a r z a d la d z ie c i p o s ta n o w io n o p o z o sta w ić k o m p e te n c jo m k o n f e r e n c ji b isk u p ó w .

W łip c u 1972 b y ła ju ż g o to w a p ie r w s z a w e r s j a d y r e k to r iu m w ję z y k u ł a ­ c iń s k im o p ra c o w a n a p rz e z B. F i s c h e r a , R. K a c z y ń s k i e g o i H. H e n n i n g s a, z a w ie r a ją c a 52 n u m e r y w e d łu g n a s tę p u ją c e g o p o d z ia łu :

I n tr o d u c tio (n r 1— 6), De iis q u ib u s p u e r is ad c e le b r a tio n e m e u c h a r is tic a m p r a e p a r a n tu r (n r 7— 12), D e m is s is a d u lto r u m , q u ib u s e tia m p u e r i a s s is tu n t

(n r 13— 15), D e m is s is p u e r o r u m , q u ib u s n o n n u llis ta n t u m a d u lti a s s is tu n t (n r 16— 52). P r o j e k t te n p rz e s ła n o n a s tę p n ie su b se c re to do 27 s p e c ja lis tó w z 19 k r a j ó w z p ro ś b ą o n a d s y ła n ie sw o ic h u w a g i p ro p o z y c ji. Z g ło szo n e m o d i u w z g lę d n io n o i n a d p o p ra w io n y m te k s te m d y s k u to w a li k o n s u lto rz y k o n g r e g a ­ c ji z g ła s z a ją c do n ieg o je d y n ie n ie lic z n e p o p r a w k i r e d a k c y jn e . T e k s t te n p r z e ­ k a z a n o n a s tę p n ie do o ce n y c z ło n k o m K o n g re g a c ji K u ltu B ożego, k tó r a n a p o s ie d z e n iu w lis to p a d z ie 1972 p r z y ję ła go p o z y ty w n ie 9. W te n sp o só b p o w ­ s ta ła tr z e c ia ju ż w e r s ja d o k u m e n tu d a to w a n a 1 X I I 1972, k tó r ą z k o le i p r z e ­ k a z a n o do o ce n y K o n g re g a c ji N a u k i i W ia ry , K o n g re g a c ji ds. d u c h o w ie ń s tw a i K o n g re g a c ji E w a n g e liz a c ji N a ro d ó w . W z a s a d z ie p r o j e k t z o sta ł z a a k c e p to ­ w a n y w całości. J e d n a k K o n g re g a c ja N a u k i W ia ry z le c iła p rz e r e d a g o w a n ie n ie k tó r y c h s f o rm u ło w a ń o ra z z a łą c z y ła n a s tę p u ją c e u w a g i: św ieccy n ie m o g ą g ło sić h o m ilii w c zasie M szy św ., lecz m o g ą p rz e m a w ia ć do d ziec i p rz e d M szą św .; s to s o w a n ie ś r o d k ó w a u d io w iz u a ln y c h w cza sie litu r g ii m s z a ln e j n ie je s t w s k a z a n e , g d y ż p rz y p o m in a k a te c h e z ę ; n ie n a le ż y d a w a ć k o n f e r e n ­

7 R. K a c z y ń s k i , a rt. c y t., 158— 159. 8 T a m ż e , 160— 161.

o T a m ż e , 162— 166. W y p o w ie d ź k a r d . K . W o j t y ł y : „ A d a p ta tio n o n ep isco p o , sed p a ro c h o c o m m itte n d a e st, d ir ig e n te e p is c o p o ”.

B IU L E T Y N L I T U R G I C Z N Y c jo m b is k u p ó w o gólnego z e z w o le n ia n a w p ro w a d z a n ie do M szy św . z u d z ia ­ łe m d z ie c i s p e c ja ln y c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h . W m a ju 1973 r. p o p r a ­ w io n y p r o j e k t d y r e k to r iu m (jego 4. w e r s ja ) p rz e k a z a n o s e k r e ta r z o w i s ta n u c e le m p r z e d s ta w ie n ia go do z a tw ie rd z e n ia p a p ie ż o w i. P o z a p o z a n iu się z t e k ­ s te m P a w e ł V I p o c z y n ił n a s tę p u ją c e u w a g i: w p ro w a d z e n ie do M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e j n a le ż y p rz e w id z ie ć p rz e d d ia lo g ie m p r e f a c ji, a n ie po G ra ­

tia s aga m u s...; a k t p o k u ty b y łb y m o ż liw y po li tu r g ii sło w a je d y n ie w te d y ,

g d y b y je j te m a te m b y ła p o k u ta ; n ie n a le ż y z a m ie sz c z a ć w z m ia n k i d o ty c z ą c e j s to s o w a n ia w li tu r g ii M szy św . p rz e ź ro c z y . P o n ie w a ż n a t e m a t s p e c ja ln y c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h d la dziec i p a p ie ż n ie w y p o w ie d z ia ł się je d n o z n a c z ­ n ie , a b p A. B u g n i n i p rz e d ło ż y ł O jc u św . n a s tę p u ją c e w y ja ś n ie n ia : w c z a ­ sie p r a c n a d d y r e k t o r iu m 7 k o n f e r e n c ji b is k u p ó w w y p o w ie d z ia ło się za p r z y ­ g o to w a n ie m s p e c ja ln y c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h n a M sze św . z d z ie ć m i (A u s tra lii, B elg ii, R F N , F r a n c ji, H o la n d ii, M a la z ji, U S A ); k o m is je litu r g ic z n e lic z n y c h k o n f e r e n c ji b is k u p ó w w id z ą p o tr z e b ę ta k ic h m o d litw ; is tn ie ją ju ż lic z n e p r y w a tn e te k s ty M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h , n ie z a tw ie rd z o n e p rz e z S to lic ę A p o sto lsk ą , a fa k ty c z n ie u ż y w a n e ju ż w li tu r g ii m s z a ln e j; z r a c j i p e d a g o g ic z n o -d y d a k ty c z n y c h tr e ś ć M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h d la d z ie c i n a ­ le ż y w y ra z ić w sp o só b z ro z u m ia ły i d o s tę p n y d la d z ie c i u n ik a ją c p rz y ty m ję z y k a in fa n ty ln e g o . O s ta te c z n ie p a p ie ż z a tw ie rd z ił te k s t d y r e k to r iu m d n ia 22 X 1973 i p o le c ił K o n g re g a c ji K u ltu B ożego p rz y g o to w a n ie 2 lu b 3 M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h d la d zieci, z k tó r y c h b ę d ą m o g ły s k o r z y s ta ć k o n f e r e n c je b is k u p ó w 10.

Z t e j k r ó t k ie j g e n e z y d o k u m e n tu w id a ć , że je s t o n w y n ik ie m p ra c n ie ty lk o K o n g re g a c ji K u ltu B ożego, a le ta k ż e b is k u p ó w w ie lu k r a jó w , u c z o n y c h i d u s z p a s te rz y z całe g o K o ścio ła, k tó r z y o so b iście lu b p o ś re d n io b r a l i u d z ia ł w jego re d a g o w a n iu w o p a rc iu o w s k a z a n ia s o b o ru , n a u k te o lo g ic z n y c h , a le ta k ż e w y k o r z y s tu ją c w s p ó łc z e s n e w y n ik i n a u k h u m a n is ty c z n y c h , g łó w n ie p sy c h o lo g ii ro z w o jo w e j, p e d a g o g ik i i so cjo lo g ii (por. D M D 2).

2. P rzy jęcie, ocen a i zn aczen ie dyrek toriu m

P r a w ie p o w sz e c h n ie p r z y ję to d y r e k to r iu m b a rd z o p o z y ty w n ie , u z n a ją c je je d n o c z e ś n ie z a je d e n z n a jw a ż n ie js z y c h d o k u m e n tó w p o so b o ro w y c h d o ty ­ c z ą c y c h l i t u r g i i n . J . H e r m a n s s tw ie r d z a n p., że „ d y r e k to r iu m je s t u n i ­ k a ln y m d o k u m e n te m w h is to r ii litu r g ii: s ta n o w i je d y n y , o b o w ią z u ją c y d la c a łe g o K o śc io ła n o r m a ty w o k r e ś la ją c y m ie js c e d z ie c i w li tu r g ii i m o ż liw o śc i tw o rz e n ia o d p o w ie d n ie j d la dziec i fo r m y litu r g ic z n e j” 12. J e g o w a rto ś ć i z n a ­ c z e n ie p o le g a n a ty m , że po r a z p ie r w s z y u z n a n o d ziec k o za p e łn o p r a w n e g o u c z e s tn ik a li tu r g ii M szy św . ze w s z y s tk im i k o n s e k w e n c ja m i z te g o w y n ik a ­ ją c y m i. F a k t te n m a n ie w ą tp liw ie z w ią z e k z o g ó ln ą te n d e n c ją d o w a rto ś c io ­ w a n ia d z ie c k a w ró ż n y c h d z ie d z in a c h ż y c ia sp o łeczn eg o , a le jeg o te o lo g ic z n e u z a s a d n ie n ie o p ie ra się n a p r a k ty c e c h rz tu , k tó re g o K o śc ió ł u d z ie la n ie m o w lę ­ to m . S tą d w y p ły w a o b o w ią z e k K o śc io ła sz c z e g ó ln e j o p ie k i n a d n im i, a b y z o s ta ły w p ro w a d z o n e w p e łn ię in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j (por. D M D 1). W y ­ d a n e p rz e z S to lic ę A p o s to ls k ą d y r e k to r iu m św ia d c z y , że K o śc ió ł n ie ty lk o z a c h ę c a d zieci, a b y ju ż od n a jm ło d s z y c h l a t b r a ły u d z ia ł w e M szy św ., a le ta k ż e s tw a r z a im o d p o w ie d n ie w a r u n k i św ia d o m e g o i c z y n n e g o w n ie j u c z e s tn ic tw a , n a m ia r ę ic h ro z w o ju o gólnego i o s ią g n ię te j j u ż _ fo r m a c ji r e l i ­ g ijn e j. M sze św . z d z ie ć m i m a j ą n a c e lu w p ro w a d z e n ie ic h w życie litu r g ic z ­ n e c a łe j w sp ó ln o ty w ie rz ą c y c h .

10 T a m ż e , 166.

11 Zob. A. H a q u i n, L e D ire c to ire ro m a in p o u r le s m e s s e s d ’e n fa n ts , LM D n r 119(1974) 112—123; N. C o n t e , I l D ire tto rio p e r le M e sse d e i fa n -

c iu lli. D zie c i a n n i d i v a liu ta z io n e e d i s p e r im e n ta z io n e , E p h e m e r id e s L itu r g ic a e

99 (1985) 128— 163. 12 A r t. c y t., 110.

B IU L E T Y N L I T U R G I C Z N Y

D y r e k to r iu m je s t d o k u m e n te m z ró w n o w a ż o n y m , a le ta k ż e o tw a rty m . N ie ro ś c i so b ie p r e t e n s ji do c a łk o w ite g o i je d n o z n a c z n e g o ro z w ią z a n ia p ro b le m u u c z e s tn ic tw a d z ie c i w e M szy św ., lecz je d y n ie w s k a z u je d ro g ę i k ie r u n e k d a ls z y c h p o s z u k iw a ń , p r z e s tr z e g a ją c je d n o c z e ś n ie p rz e d d w o m a s k r a jn o ś c ia m i: z b y tn im d y d a k ty z m e m ( litu rg ia m s z a ln a n ie m o że sta ć się k a te c h e z ą ) o ra z p rz e d in f a n ty liz m e m litu r g ic z n y m w y r a ż a ją c y m s;ię w d ą ż e n iu za w s z e lk ą c e n ę , a b y w sz y stk o w li tu r g ii K o śc io ła by ło d la dziec i z ro z u m ia łe . D y r e k to ­ r i u m s ta n o w i w ię c d o b re n a rz ę d z ie p r a c y d la litu r g is tó w i d u s z p a s te rz y , b ę d ą c p rz e d e w s z y s tk im p u n k te m w y jś c ia d la d a ls z y c h p o ż y te c z n y c h p o s z u ­ k iw a ń . P o n ie w a ż jeg o w y ty c z n e o d n o sz ą się do całeg o K o śc io ła z k o n ie c z n o śc i c zęsto p o s ia d a ją c h a r a k t e r o g ólny. Ic h c e le m je s t je d n a k in s p iro w a n ie k o n ­ f e r e n c ji b is k u p ó w p o sz c z e g ó ln y c h k r a jó w , a b y sto so w n ie do p o tr z e b i m i e j­ sc o w y c h w a r u n k ó w d o k o n y w a ły sz c z eg ó ło w y ch a d a p ta c ji li tu r g ii M szy św . z d z ie ć m i (por. D M D 32—33) 1S. M a o n a p o m ó c d ziec io m le p ie j p o z n a ć i z ro ­ z u m ie ć z w y c z a jn ą litu r g ię m s z a ln ą , p o s ia d a w ię c z n a t u r y s w e j c h a r a k t e r je d y n ie p rz e jś c io w y , b ę d ą c ja k b y p o m o s te m do z w y c z a jn e j M szy św . o ra z p ro w a d z ić m a dziec i „do M szy z u d z ia łe m d o ro s ły c h , z w ła sz c z a do M szy n ie d z ie ln y c h , n a k tó r y c h g ro m a d z i się o b o w ią z k o w o w s p ó ln o ta c h r z e ś c ija ń s k a ” (D M D 21).

D y r e k to r iu m s ta n o w i sz czeg ó ln y d o k u m e n t litu r g ic z n y . N ie z a w ie ra t e k ­ stó w litu r g ic z n y c h , a le te ż n ie je s t z b io re m r u b r y k , lecz z e sp o łe m z a sa d i w s k a z a ń d o ty c z ą c y c h a d a p ta c ji li tu r g ii m s z a ln e j d la dziec i tr a k to w a n y c h ja k o o k re ś lo n a k a te g o r ia osób. Z g ro m a d z e n ia litu rg ic z n e g o dziec i n ie m o ż n a b o w ie m tr a k to w a ć j a k z g ro m a d z e n ia d o ro s ły c h , lecz n a le ż y u w z g lę d n ić f a k ­ ty c z n e m o żliw o ści, p o tr z e b y i sp o só b p rz e ż y w a n ia w ia r y w w ie k u d ziec ięcy m . C h o d z i w ię c o s tw o r z e n ie ta k ie g o s ty lu c e le b ra c ji, k tó r y s p r a w i, że dziec i c z u ją się w p e łn i c z ło n k a m i z g ro m a d z e n ia litu rg ic z n e g o , b ę d ą c je d n o c z e śn ie je j w y k o n a w c a m i, sto s o w n ie do n a t u r y li tu r g ii i m o ż liw o śc i d zieci. N a le ż y je d n a k p rz y ty m p a m ię ta ć , że ze w z g lę d u n a s p r a w o w a n e ta je m n ic e w ia ry , n ie je s t m o ż liw e , a b y w li tu r g ii w s z y s tk ie szczeg ó ły b y ły d la dzieci z ro z u m ia łe . L itu r g ia b o w ie m n ie n a le ż y „ w y łą c z n ie do s f e r y m y ś li” (DMD 35) i d la te g o n ie n a le ż y u to ż s a m ia ć św ia d o m e g o u c z e s tn ic tw a z d o s k o n a ły m ro z u m ie n ie m w s z y stk ie g o , co się d z ie je p o d c z a s c e le b r a c ji e u c h a ry s ty c z n e j. T a k ż e w ży ciu c o d z ie n n y m „d zie ci n ie zaw sz e r o z u m ie ją w sz y stk o , co p r z e ż y w a ją r a z e m z d o ro s ły m i i n ie je s t to d la n ic h czy m ś p r z y k r y m ” (D M D 2 ) 14 N ie ch o d zi ró w n ie ż je d y n ie o z w y k ły z e w n ę trz n y a k ty w iz m d zieci, ja k np. p o d c z a s z a ­ b a w y . W litu r g ii, a k ty w n e u c z e s tn ic tw o m a słu ż y ć z ro z u m ie n iu i p rz e ż y c iu s p r a w o w a n e j ta je m n ic y i d la te g o w in n o b y ć p o łą c z o n e z u d z ia łe m w e w n ę ­ tr z n y m , n a m ia r ę m o ż liw o śc i d z ie c k a . O s ią g n ię c iu teg o c e lu słu ż y ć m a ją c h w ile ciszy i m o d litw a w m ilc z e n iu p o łą c z o n a z m e d y ta c ją , k tó r y c h ta k ż e n ie m oże z a b r a k n ą ć w e m sz y z d z ie ć m i (DM D 37). C h o c ia ż w litu r g ii w y s tę p u ją ta k ż e e le m e n ty k a te c h e ty c z n e , m a j ą on e p o s ia d a ć c h a r a k t e r m d stag o g iczn y o ra z p o ­ m a g a ć g łę b ie j w n ik n ą ć w rz e c z y w is to ś ć litu r g ii, k tó r a u o b e c n ia z b a w ie n ie p o ­ c h o d z ą c e od B oga. J e d n o c z e ś n ie c e le b r a c ja litu r g ic z n a w in n a w z b u d z a ć w u c z e ­ s tn ik a c h o d p o w ie d ź n a d a r B oży w y r a ż a ją c ą się w w y z n a n iu w ia ry , m o d litw ie , śp ie w ie , w g e s ta c h i p o s ta w a c h c ia ła . C a łą c e le b ra c ję m a c e c h o w a ć k lim a t m o d litw y , p rz e z k tó r ą czło w ie k , ta k ż e d ziec k o , n a w ią z u je z b a w c z y d ia lo g z B o­ g ie m 15.

13 A n a lo g ic z n e do M issa c u m p o p u lo m o w a je s t w d y r e k to r iu m o M issa

c u m p u e r is , a n ie „M sza d l a d z ie c i” . O z n a c z a to w k o n s e k w e n c ji, że sa m e

d z ie c i są w y k o n a w c a m i litu r g ii. M szę św . c e le b r u je się n ie d la n ic h , lecz ra z e m z n im i. Zob. E. M a z z a, M e ssa d e i fa n c iu lli o M essa eo n i fa n c iu lli, R iv L it 64 (1977) 624—630.

14 J. H e r m a n s , art. c y t., 118— 119. 15 T a m ż e , 120.

56 B I U L E T Y N L I T U R G IC Z N Y

3. D o św ia d czen ia p astoraln e

P o u k a z a n iu się d y r e k t o r iu m lic z n e k o n f e r e n c je b is k u p ó w w y d a ły o d p o ­ w ie d n ie in s tr u k c j e b ę d ą c e z a s to s o w a n ie m w s k a z a ń i z a s a d o g ó ln y c h do p o ­ tr z e b sw o ic h k ra jó w . B is k u p i F r a n c j i i k r a j ó w ję z y k a f r a n c u s k ie g o (B elg ia, S z w a jc a ria ) w y d a li tzw . N o tę w r a z z s e r ią p ro p o z y c ji a d a p ta c ji li tu r g ii d la dzieci, w y p ra c o w a n y c h w k r a jo w y c h c e n tr a c h d u s z p a s te r s tw a litu rg ic z n e g o ł6. W ie lk ą z a s łu g ą d y r e k to r iu m , w e d łu g t e j N o ty , je s t d a n ie im p u ls u do p o sz u ­ k iw a ń p a s to r a ln y c h i p e d a g o g ic z n y c h o ra z o tw a rc ie n o w y c h p e r s p e k ty w d la u c z e s tn ic tw a d ziec i w li tu r g ii m s z a ln e j w a k tu a ln e j s y tu a c ji sp o łe c z n e j, r e ­ lig ijn e j i ro d z in n e j. N o w y k o n te k s t sp o łe c z n y w y m a g a od K o śc io ła n o w eg o p o d e jś c ia do re lig ijn e g o w y c h o w a n ia i litu r g ic z n e g o w ta je m n ic z e n ia dzieci. S tą d w a ż n e je s t p rz e s u n ię c ie a k c e n tu z „ o b o w ią z k u n ie d z ie ln e j M szy św .” n a w z b u d z e n ie w d z ie c k u z a in te r e s o w a n ia M szą św ., w t a k i sp o só b , a b y u c z e stn ic z y ło w n ie j z w ła sn e g o w y b o ru , w id z ą c w n ie j s k u te c z n y ś ro d e k do ż y c ia i w z ro s tu w o tr z y m a n e j n a c h rz c ie w ie rz e . T e m u ce lo w i m a słu ż y ć g łó w n ie k a te c h e z a litu r g ic z n a (por. K L 35, 3) o ra z n ie e u c h a ry s ty c z n e c e le ­ b r a c je litu rg ic z n e . B is k u p i z a c h ę c a ją n a s tę p n ie do p o s z u k iw a ń o ra z in i c ja ­ ty w p a s to r a ln y c h z m ie rz a ją c y c h do o ż y w ie n ia u d z ia łu dziec i w e M szy św . w s k a z u ją c n a w a ż n ą ro lę r o d z in y i m ie js c o w e j w sp ó ln o ty w ie rn y c h .

K o n f e r e n c ja B is k u p ó w I t a li i w w y d a n e j in s tr u k c j i d o ty c z ą c e j u c z e s tn ic tw a dziec i w e M szy św .17 b a rd z o p o z y ty w n ie o c e n iła sa m o d y r e k to r iu m p o d k r e ­ śla ją c , że szczeg ó ln e z n a c z e n ie m a tr o s k a o c z y n n y u d z ia ł dziec i w litu r g ii, k a te c h e z a n t. E u c h a r y s tii i je j litu r g ii o ra z in n e ro d z a je c e le b r a c ji litu r g ic z ­ n y c h , k tó r e zaw sz e p o w in n y b y ć b a rd z o s ta r a n n ie p rz y g o to w a n e . M sze św . ty lk o z d zieć m i z a le c a je d y n ie w c ią g u ty g o d n ia (g ru p a d z ie c i n ie m oże b y ć z b y t liczn a), n a to m ia s t w n ie d z ie le i ś w ię ta dziec i p o w in n y u c z e stn ic z y ć w e M szy św . ra z e m z d o ro sły m i. O d d z ie ln a litu r g ia sło w a d la dziec i n ie je s t u w a ż a n a za ro z w ią z a n ie o p ty m a ln e . P rz e c h o d z ą c do k o n k r e tó w b is k u p i I ta lii p r z y p o m in a ją , że z w y c z a jn y m m ie js c e m c e le b ra c ji E u c h a r y s tii z d z ie ć m i je s t kościół. S p ra w o w a n ie litu r g ii p o za k o śc io łe m w in n o b y ć zaw sz e u z a s a d n io n e , a m ie js c e to o d p o w ie d n ie . N ie w o ln o s to so w a ć w e m s z a c h z d z ie ć m i p rz e ź r o ­ czy i film ó w a n i te ż o d tw a rz a ć n a g r a ń m u z y c z n y c h , g d y ż n ie o d p o w ia d a ją on e a tm o s fe r z e c e le b ra c ji litu r g ic z n e j. D u ż ą u w a g ę n a le ż y n a to m ia s t z w ró c ić n a g e sty i p o s ta w y c ia ła u c z e s tn ik ó w li tu r g ii o ra z n a e le m e n ty w iz u a ln e u z n a ­ n e ju ż w p r a k ty c e K o śc io ła (k o lo ry , św iece, k w ia ty , d e k o ra c je ). O d n o śn ie do s t r u k t u r y M szy św. b is k u p i o s trz e g a ją , a b y w o b rz ę d a c h w s tę p n y c h n ie op u sz c z a ć zaw sz e teg o sam e g o e le m e n tu , w litu r g ii sło w a n ie o g ra n ic z a ć się je d y n ie do E w a n g e lii, s to so w a ć ty lk o z a tw ie rd z o n e M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e , n ie w s p o m in a ją n ic o is tn ie ją c y c h ju ż s p e c ja ln y c h M o d litw a c h E u c h a r y s ty c z ­ n y c h d la dzieci. T e k s ty m o d litw p r e z y d e n c ja ln y c h m o ż n a n ie ty lk o d o b ie ra ć i a d a p to w a ć , a le ta k ż e tw o rz y ć n o w e, d o s to so w a n e do m e n ta ln o ś c i dzieci. W sz e lk a tw ó rc z o ś ć w te j d z ie d z in ie w in n a b y ć zaw sz e o d p o w ie d n io p rz y g o ­ to w a n a p rz e z s tu d iu m i m o d litw ę . O g ó ln ie m o ż n a w ię c stw ie rd z ić , że i n s t r u ­ k c ja b is k u p ó w I t a li i n ie w y k ra c z a p o z a d y r e k to r iu m , o tw a r t a je s t n a n o w e ro z w ią z a n ia , a le ta k ż e ja s n o o k re ś la z a k re s m o ż liw y c h a d a p ta c ji.

W P o ls c e 155 K o n f e r e n c ja E p is k o p a tu z a tw ie rd z iła Z a le c e n ia d u s z p a s te r s ­ ω M esses d ’e n fa n ts , P a s to r a le L itu r g iq u e 52 (1970) 137— 146. K o n k r e tn e p ro p o z y c je a d a p ta c ji litu r g ii m s z a ln e j d la p o tr z e b dziec i z a w ie r a to m pt.

C e le b ra r e la M essa eo n i fa c iu lli. R ifle s s io n i p a s to r a li e s u g g e r im e n ti p r a tic i p e r sa c e rd o ti, a n im a to r i litu r g ic i, c a te c h is ti, e d u c a to r i e g e n ito r i c ristia n i. C o m m e n to e a p p lic a zio n e d e l D ire tto rio p e r le M esse eo n la p a r te c ip a z io n e d e i fa c iu lli, T o r in o - L e u m a n n 1975.

17 L a p a r te c ip a z io n e d e i fa n c iu lli a lla sa n ta M essa , L it u r g ia 9 (1975) 197— 204. Zob. N. C o n te, a rt. c y t., 139— 144.

B IU L E T Y N L I T U R G I C Z N Y

57 k ie w z w ią z k u z d y r e k t o r i u m 18 z a z n a c z a ją c , że d o k u m e n t z o sta ł p r z y j ę ty

z w d z ię c z n o śc ią i w y r a ż a ją c p ra g n ie n ie , a b y jeg o w s k a z a n ia p rz y c z y n iły się s k u te c z n ie „do o d n o w y i p o g łę b ie n ia u d z ia łu dziec i w e M szy św .” 13 Z a n a jb a r d z ie j p iln e z a d a n ia w y n ik a ją c e z d u c h a d y r e k to r iu m E p is k o p a t P o ls k i u w a ż a :

—■ z w ię k s z e n ie tr o s k i o p rz y g o to w a n ie d z ie c i do u c z e s tn ic tw a w e M szy św . p rz e z k a te c h e z ę ściśle p o w ią z a n ą z litu r g ią o ra z k s z ta łto w a n ie o d p o w ie d ­ n ic h p o s ta w u dziec i ta k ic h ja k : s łu c h a n ie z w ia r ą sło w a B ożego i w c ie la n ie go w życie, p o d z iw d la d z ie ł B ożych, p o s ta w y u w ie lb ie n ia , w d z ię c z n o śc i i b e z ­ in te re s o w n o ś c i, p o s ta w ę o fia ry w y r a ż a ją c ą się w w ie rn y m w y k o n y w a n iu c o ­ d z ie n n y c h o b o w ią z k ó w d o m o w y c h i sz k o ln y c h , c ie r p liw y m z n o s z e n iu p rz e c iw ­ n o śc i i w s łu ż b ie b li ź n im ; 20

— sz c zeg ó ln ą tr o s k ę o o b ecn o ść dziec i n a n ie d z ie ln e j i św ią te c z n e j M szy św . o ra z o ic h a k ty w n e w n ie j u c z e s tn ic tw o . W ty m c e lu b is k u p i z a le c a ją w n ie d z ie le i św ię ta , w m ia r ę m o żliw o ści, w k a ż d e j p a r a f ii, s p e c ja ln e M sze św . d la d ziec i, a ta m g d zie n ie je s t to m o ż liw e , g ło s z e n ie p r z y n a jm n ie j h o ­ m ilii do dzieci. D zieci m o g ą p rz y c h o d z ić ró w n ie ż n a M sze św . r a z e m z d o ­ ro s ły m i. I s tn ie j e m o żliw o ść o rg a n iz o w a n ia d la n ic h o d d z ie ln ie li tu r g ii sło w a Bożego i n a s tę p n ie w s p ó ln y u d z ia ł w litu r g ii E u c h a ry s tii;

—■ M sze św . d la dziec i w d n i p o w sz e d n ie , w k tó r y c h b ę d ą u c z e stn ic z y ć m a łe g ru p y z p o sz c z e g ó ln y c h k la s , m in is tr a n c i, c z ło n k o w ie sc h o li itp.;

—■ d o b re p rz y g o to w a n ie dziec i do p ie r w s z e j sp o w ie d z i i I K o m u n ii św . p o le g a ją c e n a w p ro w a d z e n iu dziec i w św ia d o m e , c z y n n e i p e łn e u c z e s tn ic tw o w e M szy św . o ra z k s z ta łto w a n ie w ty m cza sie u dziec i i ic h ro d z ic ó w p o s ta w e u c h a ry s ty c z n y c h ;

— o rg a n iz o w a n ie n a b o ż e ń s tw sło w a B ożego, z w ła sz c z a w o k re s ie A d w e n ­ tu i W ielk ieg o P o s tu , k tó r e m a ją u czy ć i p rz y g o to w y w a ć do w ła śc iw e g o p r z e ­ ż y w a n ia m s z a ln e j li tu r g ii sło w a ;

— p o d tr z y m y w a n ie z w y c z a jó w z w ią z a n y c h z ro k ie m litu r g ic z n y m o ra z w y ja ś n ia n ie d z ie c io m ic h re lig ijn e g o i te o lo g iczn eg o z n a c z e n ia , a p rz e z to p rz e ż y w a n ia ic h w e w ła ś c iw y sposób; — u k a z y w a n ie ro d z ic o m ic h p ie r w s z o rz ę d n e j ro li w p ro c e s ie re lig ijn e g o w y c h o w a n ia i litu rg ic z n e g o w ta je m n ic z e n ia d z ie c k a , g łó w n ie p rz e z p r a k t y k ę w s p ó ln e j m o d litw y w d o m u i p r z y k ła d ż y c ia s a k r a m e n ta ln e g o . O d n o śn ie do p rz e w id y w a n y c h p rz e z d y r e k to r iu m a d a p ta c ji E p is k o p a t P o ls k i z a z n a c z a , że n a le ż y je „ o g ra n ic z y ć do rz e c z y p ra w d z iw ie k o n ie c z n y c h ” sl. N ie n a le ż y w p ro w a d z a ć ż a d n y c h z m ia n w o b rz ę d a c h w s tę p n y c h M szy św ., a le w o ln o z m n ie js z y ć ilość c z y ta ń n a w e t ty lk o do E w a n g e lii, m s z a ln e w y z n a ­ n ie w ia r y z a s tą p ić S k ła d e m A p o sto lsk im . N a le ż y zw ró c ić w ię k s z ą u w a g ę n a w p r o w a d z e n ia w litu r g ię i w sz e lk ie g o r o d z a ju z a c h ę ty (m o n itio n e s) o ra z n a o d p o w ie d n ią a d a p ta c ję m o d litw m s z a ln y c h (k o le k ta , n a d d a ra m i, po K o m u ­ nii), k tó r e n a le ż y z a w sz e p rz y g o to w a ć n a p iśm ie. D zieci w in n y z n a ć t r a d y ­ c y jn e p ie ś n i k o śc ie ln e , a n o w e w o ln o ty lk o w te d y w p ro w a d z a ć do li tu r g ii m s z a ln e j, „ je ż e li ic h sło w a i m e lo d ie są z a tw ie rd z o n e w y ra ź n ie do u ż y tk u litu r g ic z n e g o ” 22. N ie w o ln o sto so w a ć m u z y k i m e c h a n ic z n ie o d tw a rz a n e j, a le d o p u s z c z a ln e je s t s to so w a n ie , p o za o rg a n a m i, ta k ż e in n y c h in s tr u m e n tó w , „ b y le b y ic h z e s ta w b y ł z g o d n y z n a s z ą tr a d y c ją w ty m w z g lę d z ie ” 23. O b r a ­ zy w y k o n a n e p rz e z dziec i w o ln o u m ie sz c z a ć je d y n ie w g a b lo ta c h w p r z e d ­ sio n k u ko ścio ła.

18 Z a le c e n ia d u s z p a s te r s k ie E p is k o p a tu P o ls k i w z w ią z k u z „ D y re k to r iu m , o M s za c h św . z u d z ia łe m d z ie c i”, R B L 30 (1977) 86—89. 19 T a m ż e , 86. 20 T a m ż e , 86—87. 21 T a m ż e , 88. 22 T a m ż e , 89. 23 T a m że .

58 B I U L E T Y N L I T U R G I C Z N Y

O g ła sz a ją c p o w y ższe Z a le c e n ia d u s z p a s te r s k ie e p is k o p a t w y ra z ił p r z e k o ­ n a n ie , że p rz y c z y n ią się o n e do je d n o lito ś c i „ d z ia ła n ia d u s z p a s te rs k ie g o , k a ­ te c h e ty c z n e g o i litu r g ic z n e g o w e w s z y s tk ic h p a r a f ia c h ” o ra z „ g ru n to w n e j f o r m a c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j d zieci, z w ła sz c z a do ic h w p ro w a d z e n ia w p e łn y i o w o co n y u d z ia ł w e M szy św .” 24 T rz e b a je d n a k zaz n a c z y ć , że z a le c e n ia te o g ra n ic z a ją w n ie k tó r y c h d z ie d z in a c h m o ż liw o śc i a d a p ta c ji li tu r g ii m s z a ln e j p rz e w id z ia n e p rz e z rz y m s k ie d y r e k t o r i u m 25 i n ie p r o p o n u ją o ry g in a ln y c h ro z w ią z a ń .

a) K s i ę g i l i t u r g i c z n e d l a d z i e c i

Z a le c e n ia o d n o szące się do k s z ta łto w a n ia litu r g ii m s z a ln e j o d p o w ia d a ją c e j m e n ta ln o ś c i dziec i o ra z z a s a d y a d a p ta c ji te k s tó w p rz e z n a c z o n y c h z n a t u r y d la d o ro s ły c h , n ie ro z w ią z u ją jeszcze p ro b le m u u c z e s tn ic tw a dziec i w e M szy św . I s tn ie je z a te m p o tr z e b a s tw o r z e n ia s p e c ja ln y c h te k s tó w litu r g ic z n y c h , ta k ż e M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h , o ra z o d p o w ie d n ie g o d o b o ru c z y ta ń b ib lijn y c h . P ie r w s z y k r o k w ty m k ie r u n k u u c z y n iła S to lic a A p o s to ls k a o g ła s z a ją c w p ie r w s z ą ro c z n ic ę w y d a n ia d y r e k to r iu m tr z y M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e p rz e z n a c z o n e n a M sze św . z u d z ia łe m d z ie c i2e. T e k s ty te z o s ta ły szy b k o p r z y ­

ję te p rz e z w ie le k o n f e r e n c ji b is k u p ó w i w e sz ły do litu r g ii. N a s tę p n y m e ta p e m b y ło w y d a n ie n p . p rz e z K o n f e r e n c ję B is k u p ó w I t a li i m s z a łu 27 i L e k c j o n a r z a 20

d la d zieci, z a tw ie rd z o n y c h p rz e z K o n g re g a c ję K u ltu Bożego.

M s z a ł s k ła d a się z c z te re c h części. D w ie p ie rw s z e z a w ie r a j ą d y re k to riu m , in s tr u k c j ę b is k u p ó w w ra z z te k s te m d e k r e tu k o n g re g a c ji o g ła sz a ją c e g o M o d ­ litw y E u c h a ry s ty c z n e d la d z ie c i w r a z z k o m e n ta rz e m . W części I I I z a m ie s z ­ czono O rdo M issa e o ra z tr z y M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e , a część IV z a w ie ra s e r ię m o d litw p r e z y d e n c ja ln y c h o ra z p ro p o z y c je m e lo d ii d la a k la m a c ji w M o d ­ litw a c h E u c h a ry s ty c z n y c h . Z g o d n ie z z a le c e n ia m i d y r e k to r iu m z a c h o w a n o is to tn ą s t r u k t u r ę M szy św . W o b rz ę d a c h w s tę p n y c h d o d a n o n o w y a k t p o k u ty , k tó r y a k c e n tu je n ie ty le p o p e łn io n y g rz e c h , ile r a c z e j m iło s ie rn ą d o b ro ć B o g a p rz e b a c z a ją c e g o . J e s t o n b a r d z ie j z ro z u m ia ły d la dziec i p rz e z e g z e m - p lif ik a c ję ic h n a jc z ę s ts z y c h p rz e w in ie ń : b r a k w d z ię c z n o śc i, w s p a n ia ło m y ś l­ n o ś c i w o b ec in n y c h , n ie p o s łu s z e ń s tw o ro d z ic o m i w y c h o w a w c o m . W p ro w a ­ d zo n o z a stę p c z y te k s t n a G loria, C redo p a c ie rz o w e o ra z tr z y n o w e m o d litw y p rz e d K o m u n i ą 29. M o d litw y m s z a ln e u ło żo n e są w e d łu g c y k lu r o k u k o ś ­ c ie ln e g o : n a A d w e n t — tr z y f o r m u la r z e , n a O k re s N a ro d z e n ia P a ń s k ie g o t a k ­ że tr z y , d w a n a o k re s W ie lk ie g o P o s tu i tr z y n a O k re s W ie lk a n o c n y , po t r z y f o r m u la r z e n a o k re s w c ią g u r o k u i n a ro z p o c z ę c ie r o k u k a te c h e ty c z n e g o .

24 T a m że .

25 C h o d zi o z a c h o w a n ie w s z y s tk ic h e le m e n tó w o b rz ę d ó w w s tę p n y c h M szy ś w . (por. D M D 40) i p o s łu g iw a n ie się o b ra z a m i p rz y g o to w a n y m i p rz e z dziec i d la ilu s tr a c ji h o m ilii, w e z w a ń m o d litw y p o w s z e c h n e j o ra z in s p ir o w a n ia m e ­ d y ta c ji (por. D M D 36).

26 P o r. N o titia e 11 (1975) 4— 12; Z. W i t , S p e c ja ln e M o d litw y E u c h a r y s ­

ty c z n e , R B L 30 (1977) 98— 112; A. L ä p p 1 e, D ie n e u e n H o c h g e b e te fü r K in ­ d e r m e s s e , H e ilig e r D ie n s t 30 (1976) 13—34; D. S a r t o r e , P r e g h ie r e e u c a - r is tic h e p e r le m e s s e eo n г fa n c iu lli, R iv L it 65 (1978) 241—248; E. M a z z a, L e p r e g h ie r e e u c a r is tic h e p e r le m a sse co n i fa c iu lli: u n caso d i c r e a tiv ità litu r g ic a , R iv L it 69 (1982) 633—657.

27 L a M e ssa d e i fa c iu lli, R o m a 1976, s. 118; zob. M. P a t e r n o s t e r ,

I n m a r g in e a ll’e d iz io n e ita lia n a d i „La m e s s a d e i fa n c iu lli”, R iv L it 61 (1974)

615—633.

28 L e zio n a rio p e r la M e ssa d e i fa n c iu lli, R o m a 1976, s. 471; zob. E. M a z - z a, II le zio n a rio p e r la m e s s a d e i fa n c iu lli. E le m e n ti p e r u n a v a lu ta z io n e , R iv L it 65 (1978) 249— 258.

B IU L E T Y N L I T U R G IC Z N Y ₅₉ S ą to b a rd z o p r o s te i k r ó tk ie k o m p o z y c je , w k tó r y c h d o m in u je o k re ś le n ie B o g a ty tu łe m „O jciec, k tó r y je s t d o b ry i ś w ię ty ” 30.

L e k c jo n a r z z a w ie ra c z y ta n ia u ło ż o n e w e d łu g te m a tó w s to so w n ie do ro k u litu r g ic z n e g o i k a te c h e ty c z n e g o p o p rz e d z o n e w s tę p e m , w k tó r y m u m ieszczo n o w s k a z a n ia z d y r e k to r iu m o d n o śn ie do li tu r g ii sło w a o ra z p o d a n o u z a s a d n ie ­ n ie u k ła d u c z y ta ń i k r y t e r i a d o b o ru te k s tó w . L e k c jo n a r z p o d z ie lo n y je s t n a 12 g ru p , z k tó r y c h 8 z w ią z a n y c h je s t z ro k ie m k o ś c ie ln y m w n a s tę p u ją c y m u k ła d z ie : A d w e n t, N a ro d z e n ie P a ń s k ie , O k re s w c ią g u r o k u p rz e d W. P o s ­ te m , O k re s W ie lk ie g o P o s tu , W ie lk i T y d z ie ń , O k re s W ie lk a n o c y , O k re s w c ią ­ g u r o k u po Z e s ła n iu D u c h a Ś w ię te g o i o s ta tn ie ty g o d n ie teg o o k re s u . C z te ry n a s tę p n e g r u p y c z y ta ń b ib lijn y c h d o ty c z ą n a s tę p u ją c y c h te m a tó w : E u c h a ­ ry s tia , p o k u ta , ś w ię ta k u czci św ię ty c h , p o c z ą te k r o k u k a te c h e ty c z n e g o 31. T a k i u k ła d L e k c jo n a r z a d a je w ie lk ie m o ż liw o śc i d o b o ru te k s tó w b ib lijn y c h n a ró ż n e c e le b r a c je z u d z ia łe m dzieci.

b) P o m o c e l i t u r g i c z n e d l a m s z y z d z i e ć m i

O b o k k s ią g litu r g ic z n y c h w w ie lu k r a j a c h n a Z a c h o d z ie u k a z a ły się lic z n e p o m o c e o p ra c o w a n e p rz e z d u s z p a s te rz y i p rz e z n a c z o n e ja k o k o n k r e tn e w z o ry do z a s to s o w a n ia w p r a k ty c e p a s to r a ln e j. P ro p o z y c je f r a n c u s k ie np. z a le c a ją c e le b r a c ję M szy św . z d z ie ć m i z w y k le w so b o tę w ie c z o r e m 32 W z a ­ s a d z ie k a ż d a M sza św. m a ja k ą ś g łó w n ą m y ś l p rz e w o d n ią (te m a t), a le n ie w s e n s ie k a te c h e ty c z n y m , lecz te m a t t e n s ta je się szcz e g ó ln y m m o ty w e m d z ię k c z y n ie n ia B o g u w c zasie M o d litw y E u c h a ry s ty c z n e j. C a ła c e le b r a c ja s k ł a d a się z p ię c iu części. O b rz ę d y w s tę p n e z a w ie r a ją p o z d ro w ie n ie i p r z y ­ ję c ie . d zieci, z a p o w ie d ź te m a tu c z y li g łó w n e j m y ś li te k s tó w litu r g ic z n y c h , ś p ie w n a ro z p o c z ę c ie li tu r g ii i a k t p o k u ty , w k tó r y m p ro ś b y o o d p u sz c z e n ie g rz e c h ó w w y p o w ia d a ją s a m e dzieci. A k t p o k u ty m oże m ie ć ró w n ie ż m ie js c e b e z p o ś re d n io po h o m ilii, p rz e d k o m u n ią , a n ie k ie d y n ie m a go z u p e łn ie . Ś p ie w G lo ria je s t z z a s a d y n a p rz e m ie n n y , a k o le k ta n o w ą k o m p o z y c ją d o ­ s to s o w a n ą do m e n ta ln o ś c i dzieci. L itu r g ia sło w a o b e jm u je ty lk o je d n o c z y ta ­ n ie i to n ie z a w sz e z E w a n g e lii. W c zasie litu r g ii e u c h a ry s ty c z n e j d u ż e z n a c z e n ie n a d a je się p ro c e s ji z d a ra m i. S to s u je się je d n ą z tr z e c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h d la dzieci. K o m u n ia św . n a s t ę p u je b e z p o ś re d n io po O jcze

n a sz , n ie z a w sz e m a m ie js c e ła m a n ie c h le b a i n ie m a ś p ie w u B a r a n k u B o ży .

Z a k o ń c z e n ie o b e jm u je m o d litw ę p o k o m u n ijn ą , śp ie w i b ło g o s ła w ie ń s tw o 33. J e d n a z p ro p o z y c ji h is z p a ń s k ic h 34 z a w ie r a 56 sc h e m a tó w c e le b r a c ji E u ­ c h a r y s tii z d z ie ć m i d o s to s o w a n y c h do r o k u k a te c h e ty c z n e g o i o k re s ó w l i t u r ­ g ic z n y c h . Z teg o b o g a te g o m a t e r ia łu c e le b ra n s m oże w y b ra ć p o szczeg ó ln e części M szy św . s to so w n ie do p o tr z e b z g ro m a d z e n ia . P r z e w id u je się ty lk o n ie lic z n e z m ia n y w s t r u k tu r z e M szy św . W o b rz ę d a c h w s tę p n y c h n ie zaw sz e w y s tę p u je a k t p o k u ty i śp ie w G loria. W litu r g ii sło w a p ro p o n u je się ró ż n ą lic z b ę c z y ta ń od 2 do 7 i to n ie z a w sz e w s z y s tk ie c z y ta n ia w z ię te są z P is m a Ś w ię te g o o ra z n ie z a c h o w u je się z w y k łe j k o le jn o ś c i c z y ta n ia p e ry k o p . P o ­ m ija się z u p e łn ie p s a lm r e s p o n s o r y jn y i śp ie w p rz e d E w a n g e lią . W litu r g ii e u c h a r y s ty c z n e j z m o d litw o f e r to r y jn y c h je s t je d y n ie m o d litw a n a d d a ra m i, 33 T a m ż e , 148— 149. 31 T a m ż e . 32 F. D e s t a n g — M. F o u r m o n d , L e S e ig n e u r e s t a v e c n o u s. 18 c é ­ lé b r a tio n s p o u r e n fa n ts d e 7 à 10 a n s, P a r i s 1975; A. G o r i u s — A. T h o ­ rn a s, L itu r g ie d e s e n fa n ts , t. I: M e s se s p o u r A s s e m b lé e s d ’e n fa n ts , P a r is 1975, t. II : C é lé b r a tio n s p o u r a s s e m b lé e s d ’e n fa n ts , P a r is 1975. 33 N. C o n t e , a rt. c y t., 155— 158.

34 P. Μ о r â n, E u c a ris tia s p a ra n in o s. U n a no о curso c o m p le to , M a d rid

1976, s. 295; t e n ż e , C e le b ra c io n e s e sp e c ia le s c o n n in o s , M a d r id 1978, s. 207; M . O l i v e r , M isa s p a ra los n in o s , M a d r id 1976, s. 452.

B IU L E T Y N L I T U R G IC Z N Y

a o b o k tr z e c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h u m ie sz c z o n o jeszcze in n e m o d litw y o f ic ja ln ie n ie z a tw ie rd z o n e do u ż y tk u litu r g ic z n e g o 35. M o żn a w ię c b ez t r u d u z a u w a ż y ć , że p ro p o z y c je fr a n c u s k ie i h is z p a ń s k ie id ą z n a c z n ie d a le j n iż w s k a z a n ia d y r e k to r iu m p rz e z sto s o w a n ie n o w y c h t e k ­ stó w e u c h o lo g ic z n y c h o ra z z m ia n y w s a m e j s t r u k tu r z e M szy św . p rz e z o p u sz ­ c z a n ie lu b d o d a w a n ie ró ż n y c h części. A b y o d p o w ie d z ie ć n a p o s ta w io n e w ty tu le a r t y k u łu p y ta n ie , n a le ż y je s z ­ cze p o c z y n ić d w ie u w a g i. T rz e b a ściśle u s ta lić d w a f a k t y p o d s ta w o w e : czy c h o d z i o d z ie c i m ło d sz e (do l a t 10), czy d z ie c i s ta rs z e (do 14 la t) o ra z o ja k i e ­ go r o d z a ju M s z a c h św . je s t m o w a : czy ta k ic h , w k tó r y c h b io r ą u d z ia ł g łó w ­ n ie dziec i z n ie lic z n y m i ty lk o d o ro s ły m i (DM D 20—54), czy ta k ic h , w k tó ­ ry c h d o ro ś li s ta n o w ią w ię k sz o ść , a le ta k ż e o b e c n e są d z ie c i (D M D 16— 19)? S p e c ja ln a litu r g ia M szy św . p o tr z e b n a , a n a w e t k o n ie c z n a je s t d la dziec i m ło d sz y c h , g d y g łó w n ie o n e w n ie j u c z e stn ic z ą . C h o d zi o dziec i p rz y g o to w u ­ ją c e się do s a k r a m e n tó w p o k u ty i E u c h a ry s tii, w z g lę d n ie te, k tó r e d o p ie ro n ie d a w n o p r z y s tą p iły do I K o m u n ii św . (DMD 1). D la n ic h n ie w y s ta r c z a je d y n ie a d a p ta c ja o b rz ę d ó w i d o b ó r te k s tó w ze m sz y d la d o ro s ły c h . D zieci w ty m w ie k u p o tr z e b u ją li tu r g ii m s z a ln e j u k s z ta łto w a n e j w sp o só b o d p o ­ w ia d a ją c y ic h m e n ta ln o ś c i. D la te g o d la te j g ru p y dzieci K o śc ió ł p r z e w id u ją o d rę b n ą litu r g ię M szy św . g łó w n ie d z ię k i o d p o w ie d n ie m u z e s ta w o w i c z y ta ń b ib lijn y c h (L e k e jo n a rz m sz a ln y ), u p ro s z c z e n iu n ie k tó r y c h o b rz ę d ó w i s p e c ja l­ n y c h M o d litw E u c h a ry s ty c z n y c h . T rz e b a je d n o c z e ś n ie z azn aczy ć, że teg o r o ­ d z a ju litu r g ia s ta n o w ić m a zaw sz e fo r m ę p rz e jś c io w ą i p ro w a d z ić p o w in n a do u d z ia łu w e M szy św . ra z e m z d o ro s ły m i (DM D 21), a s p r a w u j e się j ą z w y k le w d n i p o w s z e d n ie (DM D 28).

M o żn a w ię c m ó w ić o s p e c ja ln e j litu r g ii M szy św . d la dzieci, a le tylko- w te d y , g d y o n e g łó w n ie w n ie j u c z e stn ic z ą i g d y ch o d z i je d y n ie o d zieci m ło d sze. W p o z o s ta ły c h M sz a c h św ., w k tó r y c h b io r ą u d z ia ł ta k ż e d z ie c i (n a w e t m ło d sze), d o z w o lo n a .je s t je d y n ie o d p o w ie d n ia a d a p ta c ja li tu r g ii m s z a ln e j. C h o d zi tu g łó w n ie o m sz e n ie d z ie ln e i tzw . m s z e sz k o ln e , k tó r e p o w in n y b y ć s p r a w o w a n e w e d łu g z a sa d d y r e k t o r iu m o d n o sz ą c y c h się do m s z y d la d o ro s ły c h z u d z ia łe m dzieci.

ks. C ze sla w K r a k o w ia k , L u b lin .

II. W Y S T A W IE N IE N A JŚ W IĘ T S Z E G O S A K R A M E N T U

S o b ó r W a ty k a ń s k i I I u k a z u ją c c a łą p r a w d ę o litu r g ii, p o d k re ś lił m ocno,, że je s t o n a „ w y k o n y w a n ie m k a p ła ń s k ie g o u rz ę d u J e z u s a C h ry s tu s a . W n ie j p rz e z z n a k i w id z ia ln e w y r a ż a się i w sp o só b w ła ś c iw y p o sz c z e g ó ln y m z n a ­ k o m u r z e c z y w is tn ia u św ię c e n ie cz ło w ie k a , a m is ty c z n e C iało J e z u s a C h ry s ­ tu s a , to je s t G ło w a ze s w y m i c z ło n k a m i, w y k o n u je c a łk o w ity k u l t p u b lic z n y ”' (K L 7). J e z u s C h ry s tu s , d z ię k i ró ż n y m c z y n n o śc io m litu rg ic z n y m , m oże w k o n ­ k r e t n y m m ie js c u i c zasie ( tu ta j i te ra z ), w d a ls z y m c ią g u u o b e c n ia ć s w o ją O fia rę

z W ie lk ie g o P ią tk u , a ta k ż e n a u c z a ć , c h rzcić, u d z ie la ć D u c h a Ś w ię te g o w s a ­ k ra m e n c ie b ie r z m o w a n ia , o d p u sz c z a ć g rz e c h y w s a k r a m e n c ie p o k u ty , itd... a p rz e z to u św ię c a ć lu d z i i u w ie lb ia ć S w ego O jc a w n ieb ie. I „ d la te g o , k a ż d y o b ch ó d litu r g ic z n y , ja k o d zieło C h r y s tu s a — K a p ła n a i J e g o C ia ła , czy li K o ś­ cio ła, je s t c z y n n o śc ią w n a jw y ż s z y m s to p n iu św ię tą , a ż a d n a in n a c z y n n o ść K o śc io ła n ie d o ró w n u je je j s k u te c z n o ś c i z teg o sam eg o ty t u łu i w ty m s a m y m s to p n iu ” (K L 7). S tą d „ litu r g ia rz e c z y w iś c ie je s t sz czy tem , do k tó re g o z m ie ­ r z a d z ia ła ln o ś ć K o ścio ła, i je d n o c z e ś n ie je s t ź ró d łe m , z k tó re g o w y p ły w a c a ła

jeg o m o c” (K L 10). S tw ie r d z e n ie to, m ó w ią c e o c e n tr a ln y m m ie js c u li tu r g ii w ży ciu i d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła , O d n o si się p rz e d e w s z y s tk im do szczy to w eg o a k tu litu r g ii, ja k im je s t E u c h a ry s tia . K o n s ty tu c ja d o g m a ty c z n a o K o ś c ie le

B IU L E T Y N L I T U R G IC Z N Y

n a z y w a O fia r ę e u c h a ry s ty c z n ą „ ź ró d łe m i z a ra z e m sz c z y te m całe g o ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o ” (K K 11). T u ta j b o w ie m w ie r n i „ s k ła d a ją B o g u b o sk ą Ż e r tw ę o f ia r n ą ; a w ra z z N ią s a m y c h sie b ie ; w te n sp o só b z a ró w n o p rz e z s k ła d a n ie o fia ry , j a k i p rz e z K o m u n ię św ię tą , w sz y sc y b io rą w ła ś c iw y sobie u d z ia ł w c z y n n o śc i litu rg ic z n e j... P o s ile n i zaś w ś w ię te j K o m u n ii C ia łe m C h ry s tu s o w y m , w k o n k r e t n y sp o só b p r z e d s ta w ia ją je d n o ś ć L u d u B ożego, k tó ­ r e j sto s o w a n y m z n a k ie m i c u d o w n ą p rz y c z y n ą je s t t e n N a jś w ię ts z y S a k r a ­ m e n t” (K K 11). W in n y m d o k u m e n c ie c z y ta m y , że „w n a jś w ię ts z e j E u c h a ry s tii z a w ie r a się c a łe d o b ro d u c h o w e K o śc io ła , m ia n o w ic ie s a m C h ry s tu s , n a s z a P a s c h a i C h le b Ż y w y , k tó r y p rz e z C iało sw e o ż y w io n e D u c h e m Ś w ię ty m i o ż y w ia ją c e p rz y n o s i ży cie lu d z io m , k tó r z y w t e n sp o só b z o s ta ją z a c h ę c e n i i d o p ro w a d z e n i do o fia ro w a n ia z N im sa m y c h sie b ie , sw y c h p ra c i w s z y s tk ic h rz e c z y s tw o r z o n y c h ” (E u c h a r is tic u m M y s te r iu m 6).

1. E u ch arystia n a jw y ższy m w y ra zem k u ltu

C a łe ży cie J e z u s a C h r y s tu s a je s t je d n y m a k te m d o sk o n a łe g o u w ie lb ie ­ n ia O jca. S z c z y to w y m m o m e n te m te g o u w ie lb ie n ia b y ła O f ia r a k rz y ż o w a , k tó r e j n a s z Z b a w ic ie l z a p e w n ił w ie c z n e tr w a n i e w E u c h a r y s tii. Z a te m E u ­ c h a r y s ti a s p r a w o w a n a d z is ia j n ie je s t je d y n ie w s p o m n ie n ie m O fia r y z W ie l­ k ie g o P ią t k u czy U c z ty w ie lk o c z w a rtk o w e j. W k a ż d e j M szy św . c iąg le n a n o w o je s t s a k r a m e n t a ln ie u o b e c n ia n y C h ry s tu s ze sw ą p o s ta w ą o d d a n ia się O jc u , p o s ta w ą czci i m iło ś c i o ra z g o to w o śc i n a p e łn ie n ie J e g o w o li. T o zaś s ta n o w i n a jw y ż s z ą fo r m ę k u lt u w z g lę d e m O jca. C h rz e ś c ija n ie u c z e stn ic z ą c y w e M szy św . p o w in n i m ię d z y in n y m i o fia ro w a ć B o g u N ie p o k a la n ą H o stię (C iało i K r e w C h ry s tu s a ) o ra z u czy ć się sa m y c h sie b ie s k ła d a ć w o fie rz e (K L 48). Ż e b y je d n a k m o ż n a to u c z y n ić , tr z e b a w e jś ć w u s p o s o b ie n ie o fia rn e C h r y s tu s a ; tr z e b a j a k O n o d d a ć się B o g u w rę c e w b e z g ra n ic z n e j m iło ści i p o s łu s z e ń s tw ie . Z ło ż e n ie d a r u z C h r y s tu s a i ze sie b ie , o fia ro w a n ie B ogu teg o , co m a m y n a jś w ię ts z e g o i n a jd ro ż sz e g o , je s t n a jw ię k s z y m u w ie lb ie n ie m B oga, u z n a n ie m J e g o w ie lk o ś c i i g o d ności.

„ W sz e lk a cześć i c h w a ła ” w e M szy św . s k ł a d a n a je s t p rz e d e w s z y s tk im B ogu O jcu , a le i J e z u s C h ry s tu s je s t t u t a j a d o ro w a n y i u w ie lb ia n y . P r z y ­ g o to w a n ie m n a J e g o o b ecn o ść p o d p o s ta c ia m i e u c h a ry s ty c z n y m i je s t p r z y ­ ję c ie p o s ta w y a d o r a c y jn e j, p o s ta w y k lę c z ą c e j. T a p o s ta w a je s t n a s tę p n ie z a ­ c h o w a n a z a ró w n o w c z a sie o k a z y w a n ia Ś w ię ty c h P o s ta c i, j a k i w czasie o b rz ę d u K o m u n ii św . K a p ła n p r z y k lę k a ją c p rz e d i po o k a z a n iu C ia ła i K rw i P a ń s k ie j, a ta k ż e p rz e d o k a z a n ie m C ia ła P a ń s k ie g o w r a z z z a p ro s z e n ie m n a

u c z tę w o b rz ę d z ie K o m u n ii św ., ró w n ie ż d o łą c z a się do t e j a d o r a c y jn e j p o s ta w y w ie rn y c h . C iało i K re w J e z u s a C h ry s tu s a , z a ra z po k o n s e k r a c ji, są u k a z y w a n e lu d o w i B o żem u m ię d z y in n y m i d la a d o ra c ji. B łę d n e te o r ie k w e s ­ tio n u ją c e o b ecn o ść P a n a J e z u s a w N a jś w ię ts z y m S a k ra m e n c ie , a ta k ż e z a ­ in te r e s o w a n ie się c z ło w ie c z e ń stw e m C h r y s tu s a p rz e z te o lo g ó w , p ro w a d z iły do lep szeg o u c z e s tn ic tw a w e M szy św ., a z w ła sz c z a do a d o r a c ji C ia ła i K r w i n a sz e g o P a n a , p o d p o s ta c ia m i e u c h a ry s ty c z n y m i. W ty m c e lu od ok. 1200 r. p r a k t y k u j e się c o ra z c z ęściej p o d n ie s ie n ie H o stii, a od X IV w. p o d n ie s ie n ie K ie lic h a z K r w ią N a jś w ię ts z ą . D oszło n a w e t do teg o , że p o d n ie s ie n ie u w a ­ ż a n o za n a jw a ż n ie js z y m o m e n t c a łe j M szy św ., a „ o g lą d a n ie H o s tii” u z n a n o za is to tę u c z e s tn ic tw a w N a jś w ię ts z e j O fie rz e . P o w s ta ła ta k ż e te o r ia p o ż y ­ w a n ia C h r y s tu s a p e r g u s tu m e t p e r v is u m . O b y d w ie „ k o m u n ie ” u w a ż a n o za je d n a k o w o sk u te c z n e i ró w n o z n a c z n e . K o n s e k w e n tn ie p y ta n o , czy czło w ie k w s ta n ie g rz e c h u m oże b ez ś w ię to k r a d z tw a p a tr z e ć n a p o d n ie s io n ą H o stię. N ie ra z ż ą d a n o od k a p ła n a , a b y tr z y m a ł H o stię p o d n ie s io n ą p rz e z d łu ż sz y czas (d ia k o n w te d y p o d tr z y m y w a ł m u ręce), a n a w e t b y c z y n ił to k ilk a ra z y w e M szy św . W ie r n i u w a ż a li b o w ie m , że o g lą d a n ie H o s tii k o n s e k r o ­ w a n e j je s t ź ró d łe m w ie lu ła s k d o c z e sn y c h i w ie c z n y c h . S tą d te ż a r c y b i­ s k u p J a k u b Ś w i n k a (f 1314) p o le c ił, a b y d a w a ć z n a k d z w o n e m p rz e d