Biuletyn misjologiczno-religioznawczy

Edmund Płaziński, Eugeniusz

Sakowicz, Władysław Kowalak

Biuletyn

misjologiczno-religioznawczy

Collectanea Theologica 55/3, 153-167

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55 (1985) fa se . I I I

BIULETYN MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Z a w a r to ś ć : I. IN F O R M A C JE . 450 l a t K o śc io ła w In d o n e z ji. II. O P R A C O W A ­ N IA . S y m b o lik a in ic ja c ji c h ło p c ó w u lu d u N d e m b u w Z a m b ii* .

I. IN F O R M A C JE 450 la t K o ścio ła w In donezji

D la p rz e c ię tn e g o E u ro p e jc z y k a h is to r i a In d o n e z ji ro z p o c z y n a się d n ia 17 s ie r p n ia 1945 r., k ie d y to d w ó c h ro d z im y c h p o lity k ó w A c h m e d S u k a r n o i M o h a m m e d H a 1 1 a o g ło siło n ie p o d le g ło ś ć te g o k r a j u , k tó r ą je d n a k f a k ty c z ­ n ie u z y s k a n o d o p ie ro c z te ry la t a p ó ź n ie j. Z I n d i i H o le n d e rs k ic h p o w sta ło p a ń s tw o , k tó r e s w ą k o n s ty tu c ję o p a rło n a w ie rz e w B o g a (p a n tja sila — w ia r a w je d n e g o B oga, in te r n a c jo n a liz m , je d n o ś ć In d o n e z ji, d e m o k r a c ja , s p r a w ie d li­ w o ść sp o łeczn a). D la K o ścio ła k a to lic k ie g o w In d o n e z ji ro z p o c z ą ł się w te d y n o w y o k re s ro z w o ju ; u w o ln ił s ię od w ię z ó w k o lo n ia ln y c h , a je g o u d z ia ł w c h rz e ś c ija ń s k o -in d o n e z y js k ie j k u ltu r z e s t a w a ł się c o ra z b a r d z ie j w id o czn y .

In d o n e z ja , k r a j 13 ty s ię c y w y s p i w y s e p e k , z k tó r y c h 3 ty s ią c e je s t z a ­ m ie s z k a ły c h , m oże się szczycić ty s ią c le tn ią h is to r ią , p rz e p e łn io n ą w ę d ró w k a m i lu d ó w i r o z k w ita ją c y m i k u ltu r a m i, c z ę sto w s w e j d u c h o w e j g łę b i p rz e w y ż ­ s z a ją c y m i to, co E u ro p e jc z y k o m w y d a je się d o n io słe i w ie lk ie w ic h w ła s n e j p rz e s z ło śc i. W iele s t r u k t u r ro z p a d ło s ię i zg in ęło , n ie k tó r e p r z e t r w a ły do dziś. K r a j t e n o p o w ie rz c h n i 1,9 m in k m2 p o ło ż o n y po o b u s tr o n a c h r ó w n ik a je s t i d la d z is ie jsz e g o e tn o lo g a p rz e g lą d e m w s z y s tk ic h m o ż liw y c h s to p n i ro z w o jo ­ w y c h k u ltu r y . W in te r io r z e B o rn e o , S u m a tr y i C e le b e s u ż y ją jesz c z e dziś lu d y , k tó r e z n a jd u j ą s ię n a e ta p ie p rz e c h o d z e n ia ze z b ie r a c tw a i ło w ie c tw a do k u l­ t u r y u p r a w y z ie m i Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y m o ż n a z n a le ź ć p rz y k ła d y b a r ­ dzo w y so k ie g o ro z w o ju k u lt u r y i c y w iliz a c ji w sp ó łc z e s n e j, j a k n a J a w ie czy n a M a ły c h W y sp a c h S u n d a js k ic h .

In d o n e z ja to p o m o s t łą c z ą c y d w a k o n ty n e n ty : A z ję i A u s tr a lię . M o żn a j ą g e o g ra fic z n ie p o d z ie lić n a c z te r y re g io n y : W ie lk ie W y sp y S u n d a js k ie (B o rn eo , S u m a tr a , C e le b e s, J a w a ) , M a łe W y sp y S u n d a js k ie (B ali, L o m b o k , S u m b a , S u m b a w a , F lo re s , T im o r), M o lu k i o ra z I r i a n B a r a t (z a c h o d n ia część N o w ej G w in ei). H in d u iz m i b u d d y z m p o ja w iły się ju ż p r z e d N a ro d z e n ie m C h r y s tu ­ sa. P o d w p ły w e m ty c h d w ó c h re lig ii p o w s ta ło p a ń s tw o M a d ja p a h it (1222— 1525), k tó r e g o te r e n p o k r y w a ł się z o b e c n y m p a ń s tw e m in d o n e z y js k im . O d X I I I w . z a c z ą ł sz e rz y ć się is la m , p o c z ą tk o w o b ie r n ie , n ie c o p ó ź n ie j p ro p a g o ­ w a n y o g n ie m i m ie c z e m . W r o k u 1586 m a h o m e ta n ie z a ło ż y li d ru g ie p a ń s tw o M a ta re m , k tó re g o k r e s n a d s z e d ł w r o k u 1830. P r z y k ła d y śla d ó w p rz e d is la m - s k ic h m o ż n a z n a le ź ć d ziś w k u lt u r z e h in d u s k ie j n a w y s p ie B a li i w z a c h o d n im L o m b o k .

M oże s ię w y d a ć , że w ty m o k re s ie h is to rii n ie b y ło m ie js c a n a c h rz e ś c i­ ja ń s tw o . M y li s ię je d n a k te n , k to u w a ż a , że K o śció ł w In d o n e z ji je s t r e lik te m c z a só w k o lo n ia ln y c h . In d o n e z ja lic z y p o n a d 144 m ilio n y m ie sz k a ń c ó w , z czego 88,7% lu d n o ś c i to m a h o m e ta n ie , 7,5% s ta n o w ią c h rz e ś c ija n ie , 2,8% h in d u s i, a 1% a n im iś c i d w y z n a w c y in n y c h re lig ii. C z te ry m ilio n y k a to lik ó w j e s t z o

r-* R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u j e s t k s. W ła d y s ła w К o w a 1 a к SV D. W a rs z a w a .

g a ra ż o w a n y c h w 34 d ie c e z ja c h (w łą c z n ie z d ie c e z ją D ili-T im o r W sc h o d n i, k tó ­ r a n ie n a le ż y do K o n f e r e n c ji E p is k o p a tu In d o n e z ji). K o śció ł k a to lic k i w I n ­ d o n e z ji j e s t K o śc io łe m lu d u . K a to lic y c z u ją s ię o d p o w ie d z ia ln i za k r a j i K o ­ ściół. P rz y c z y n ili się do p o w s ta n ia p a ń s tw a in d o n e z y js k ie g o p rz e z sz k o ły 0 w y s o k im p o z io m ie n a u c z a n ia , p rz e z w k ła d do ro z w o ju rz e m io s ła i ro ln i­ c tw a , ro z w ó j p rz e m y s łu o ra z sp o łe c z n e z a a n g a ż o w a n ie . J e ś li u z n a ć w sp ó łż y ­ c ie m ię d z y r a s a m i i r e lig ia m i z a p r o b ie r z to le r a n c ji, to w k ła d c h r z e ś c ija ń ­ s tw a j e s t w te j d z ie d z in ie n ie z a p rz e c z a ln y . W ie k i X I I I i X IV d a ły p o c z ą te k p r a c y m is y jn e j n a D a le k im W sch o d zie. S p o ra d y c z n ie m is jo n a rz e d o c ie r a li ró w n ie ż n a w y s p y in d o n e z y js k ie . Z n a n y j e s t f r a n c is z k a n in O d o ric h v o n P o r d e n o n e . W 1512 r. P o rtu g a lc z y c y o d k ry li M o lu k i i zało ż y li p ie rw s z e k o lo n ie n a w y s p a c h T e r a n te i A m b o in a . R o k 1534, a w ię c p rz e d 450 la ty , je s t ro k ie m p r z y b y c ia p ie r w s z y c h m is jo ­ n a r z y z P o rtu g a lii. N ieco p ó ź n ie j (1546) p rz y b y ł św . F r a n c i s z e k K s a ­ w e r y , n ie p ra c o w a ł je d n a k z b y t długo. W y k s z ta łc ił p ie r w s z y c h k a te c h is tó w 1 p o s t a r a ł się o tłu m a c z e n ie m o d litw n a ję z y k m a la js k i. W e d łu g p rz e k a z ó w m ia ł r ó w n ie ż p o ja w ić się n a w y s p ie T im o r. P e w n e je s t, iż p o r tu g a ls k ie o sie ­ d la h a n d lo w e p o w s ta ły w 1550 r . n a w y s p ie T im o r i S o lo r, p ó ź n ie j ró w n ie ż n a w y s p a c h A n d o ra , L o m b le m i w e w s c h o d n ie j części w y s p y F lo re s . P u n k te m c e n tr a ln y m ży cia k a to lic k ie g o s ta ła się w y s p a S o lo r w o b e c n e j d ie c e z ji L a - r a n t u k a . S z to rm o w a p o g o d a z a tr z y m a ła tu w 1556 r. p o r tu g a ls k i o k rę t. K a p i­ t a n te g o s t a t k u ja k o p ie r w s z y k a te c h iz o w a ł i n a w r ó c ił n a w ia r ę k a to lic k ą r a d ż ę L o h a lo n g a o ra z w ie lk ą lic z b ę je g o p o d w ła d n y c h . N ie d łu g o p o te m p r z y ­ b y ł p ie r w s z y k a p ła n . B y ł n im d o m in ik a n in A n to n io d e T a v e i r a . O n i je g o to w a rz y s z e p r z y n ie ś li c h rz e ś c ija ń s tw o n a w y s p ę F lo re s , A n d o rę i P u la u - -E n d e . K r o n ik a p o d a je , że w 1567 r. lic z b a k a to lik ó w w y n o s iła 25 ty s . w s a ­ m e j ty lk o m is ji S o lo r-F lo re s . N a F lo r e s p o w s ta ło 18 s ta c ji m is y jn y c h , n a N o n o r p ię ć , a n a A n d o ra d w ie.

P o c z te r d z ie s tu la ta c h d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j lic z b a k a to lik ó w p o d w o iła się. P ó ź n ie j je d n a k n a d s z e d ł u p a d e k m is ji. K rw a w e p o w s ta n ia z d z ie s ią tk o w a ły c h rz e ś c ija n . R a d ż o w ie m a h o m e ta ń s c y o b a w ia li siię u t r a t y s w y c h w p ły w ó w , p ir a c i i h a n d la r z e n ie w o ln ik a m i n a p a d a l i n a w sp ó ln o ty k a to lic k ie . C z te rn a s tu k się ż y i w ie r n y c h p o n io sło ś m ie rć m ę c z e ń s k ą . J e d n a k ż e g łó w n ą p rz y c z y n ą u p a d k u k w itn ą c y c h m dsji k a to lic k ic h s ta li s ię c h rz e ś c ija n ie : w 1613 r. w y lą ­ d o w a li n a w y s p ie S o lo r k a lw in i h o le n d e rs c y . Z n isz c z y li o s ie d la p o r tu g a ls k ie i p rz e p ę d z ili m is jo n a rz y k a to lic k ic h . K a to lic y r a to w a li się u c ie c z k ą . W ra z z o. A u g u s tin h o d a M a g d a l e n a O P p rz e n ie ś li s ię do L a r a n t u k a . W 1646 r. p r z y ją ł c h rz e s t ra d ż a L a r a n tu k i. O trz y m a ł im ię C o n s ta n tin o . T a rc ia m ię d z y h o le n d e r s k ą K o m p a n ią W sc h o d n ią , P a ń s tw o w y m T o w a r z y s tw e m K o ­ lo n ia ln y m i P o r tu g a lią z m u s iły P o rtu g a lc z y k ó w do w y c o fa n ia się n a w s c h o d n i T im o r, s k ą d k się ż a o d w ie d z a li, n ie s te ty c o ra z r z a d z ie j, je d y n ą k a to lic k ą p a ­ r a f ię w L a r a n tu k a . Z a in te re s o w a n ie się P o r tu g a lii In d o n e z ją m a la ło . M ia ło to d e c y d u ją c y w p ły w n a p r a c ę m is y jn ą . W 1811 r . p ra c o w a ło n a T im o rz e ju ż ty lk o tr z e c h m is jo n a rz y . M n ie j w ię c e j co tr z y do p ię c iu l a t je d e n z n ic h m ó g ł o d w ie d z ić F lo re s . M im o to L a r a n t u k a p o z o s ta ła m ia s te m k a to lic k im . O p a rc ie s w o je z n a la z ła w ia r a k a to lic k a w ta m te js z y c h k a to lic k ic h ra d ż a c h o ra z w C o n fre r io (B ra c tw ie R ó żań co w y m ).

H o la n d ia i P o r tu g a lia p o d p is a ły w 1859 r. u k ła d , n a m o c y k tó re g o P o r t u ­ g a lia d e f in ity w n ie o d s tą p iła H o la n d ii s w o je p o sia d ło śc i k o lo n ia ln e n a w y s p a c h in d o n e z y js k ic h , H o la n d ia n a to m ia s t z o sta ła z o b o w ią z a n a do z a p e w n ie n ia o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j 9 tys. k a to lik ó w n a F lo re s. W d n iu 4 s ie r p n ia 1860 r. p r z y b y ł k s ią d z d ie c e z ja ln y J a n P ie t e r S a n d e r s i o b ją ł p a r a f ię L a r a n tu k a . T rz y la t a p ó ź n ie j p rz y b y ł je z u ita G e o rg M e t z n a W sc h o d n i F lo re s . W te n sp o s ó b ro z p o c z ę ła się p r a c a m is y jn a je z u itó w , k tó r a tr w a ł a do 1913 r . w c a ­ ły m N u s a T e n g g a ra . Do 1888 r . do p a r a f ii L a r a n t u k a n a le ż e li n a w e t k a to lic y z C eleb es, Z a c h o d n ie j N o w e j G w in e i i M o lu k ó w .

B IU L E T Y N M IS JO L O G IС Z N O -R E L IG IO ZN A W C ZY ₁₅₅

P r a c a m is y jn a je z u itó w n a Z a c h o d n im T im o rz e z a c z ę ła się w 1884 r. w A ta p u p u n a w y b rz e ż u p ó łn o c n y m . W e w s c h o d n ic h z a k ą tk a c h te r e n u m is y j­ n eg o p o w s ta ły sz k o ły k a to lic k ie i w s p ó ln o ty p o d s ta w o w e . S io s try f r a n c is z k a n ­ k i z H e y th u y z e n zało ż y ły w 1879 r. w L a r a n t u k a p ie r w s z ą sz k o łę d la d z ie w ­ cząt, a w 1892 r. p rz y b y ły do M a u m e re s io s tr y tillb u rs k ie . W c ią g u k il k u la t K ościół w N u sa T e n g g a ra s ta ł s ię o ś r o d k ie m k a to lic y z m u in d o n e z y jsk ie g o . Z o g ó ln ej liczb y 25 ty s. k a to lik ó w , w N u s a T e n g g a ra m ie sz k a ło 20 tys. (1900 r.). W ik a riu s z a p o s to ls k i E. S. L u y p e n S J re z y d o w a ł w B a ta w ii (d zi­ s ie js z a J a k a r ta ) , m a ją c do d y sp o z y c ji 62 k a p ła n ó w . W 1902 r. z o s ta ła zało ż o ­ n a p r e f e k tu r a a p o s to ls k a n id e r la n d z k o - n o w o g w in e js k a i w y s p K ei. T rz y la ta p ó ź n ie j B o rn eo , a w 1911 r. S u m a t r a z o s ta ły p o d n ie s io n e do r a n g i p r e f e k ­ tu r y . W ty c h d w ó ch o s ta tn ic h p r a c o w a li k a p u c y n i, n ie m n ie j te r e n y p ra c y m is y jn e j je z u itó w ro z c ią g a ły się n a p r z e s tr z e n i p rz e s z ło 2 ty s . k m od J a w y po T im o r, c z u li się p rz e p r a c o w a n i, d la te g o z a k re s ic h d z ia ła ln o ś c i m u s ia ł o g ra n ic z y ć się do sz e ś c iu s ta c ji m is y jn y c h n a w sc h o d z ie w y s p y F lo r e s i do d w ó c h s ta c ji n a w y s p ie T im o r. D z ia ła ło tu 12 k się ż y i 6 b ra c i. A b y u lży ć ic h p r a c y i p o zw o lić s k o n c e n tro w a ć sw e w y s iłk i n a J a w ie i C eleb es, zaczęto z a s ta n a w ia ć się n a d m o ż liw o śc ią p rz e k a z a n ia n a jb a r d z ie j o w o cn eg o te r e n u m is y jn e g o in n e m u z g ro m a d z e n iu m is y jn e m u .

W 1909 r. ojciec C. v a n H e m e l , m is jo n a rz w e r b is ta z N o w e j G w in ei, o d b y ł p o d ró ż n a u k o w ą p rz e z te r e n y P o łu d n io w o w s c h o d n ie j A z ji, b y z a p o zn ać się z m e to d a m i u p r a w y r y ż u n a ty c h te r e n a c h . N a J a w ie s p o tk a ł się z j e ­ z u ita m i, k tó r z y w s k a z a li n a m o ż liw o ść p rz e k a z a n ia części te r e n ó w m is y j­ n y c h Z g ro m a d z e n iu S ło w a B ożego. T re ś ć ro z m o w y z o s ta ła p rz e k a z a n a o. N. B l u m e , a d m in is tr a to r o w i (p ó ź n ie jsz e m u p rz e ło ż o n e m u g e n e ra ln e m u ) z g ro m a d z e n ia k się ż y w e rb is tó w . T e n s k o n ta k to w a ł się z b is k u p e m E. S. L u y- p e n e m S J z B a ta w ii. D o b a r d z ie j k o n k r e tn y c h u s t a le ń do szło w czasie p o d ró ż y do E u ro p y te g o b is k u p a w 1910 r. W y zn aczo n o te r e n y p rz y s z łe j p r a ­ c y m is y jn e j w e rb is tó w . M ia ły to b y ć M a łe W y sp y S u n d a js k ie z w y ją tk ie m w y s p y F lo re s.

P o c z ą te k p r a c y w e rb is tó w n ie b y ł ła tw y . T ru d n o ś c i w y ła n ia ły się p rz e d e w s z y s tk im z u s ta w y rz ą d o w e j h o le n d e r s k o - in d y js k ie j z 1855 r., w e d łu g k tó ­ r e j k a ż d y m is jo n a rz i k a te c h e ta m u s ia ł u z y sk a ć o so b iste z e z w o le n ie rz ą d o ­ w e do w y k o n y w a n ia sw e j p ra c y . U s ta w a t a m ia ła n a c e lu u n ik n ię c ie „p o ­ d w ó jn e j” e w a n g e liz a c ji. C h o d ziło o to , b y m is jo n a rz e k a to lic c y i e w a n g e lic c y n ie p ra c o w a li n a ty m sa m y m tr e n ie i n ie d o ch o d ziło d o w z a je m n y c h a n i­ m o z ji i ta r ć n a tle w y z n a n io w y m . O z n aczało to, i ż d la m is jo n a rz y k a to lic k ic h o tw a r ty b y ł te r e n n a le ż ą c y do je z u itó w , tz n . F lo re s , S o lo r, A n d o ra i L o m - b le m o ra z o k rę g B e lu n a T im o rz e . W y sp y B ali, L o m b o k i S u m b a b y ły dla k a to lic k ic h m is ji z a m k n ię te . P r a c a z a te m w e rb is tó w k o n c e n tr o w a ła s ię n a T im o rz e . R ó w n o c z e ś n ie je d n a k p r e f e k t a p o s to ls k i P . N o y e n SV D n ie u s t a ­ w a ł w w y s iłk a c h , b y ró w n ie ż F lo r e s z o sta ło w łą c z o n e do m is ji w e rb is to w - sk ic h . P rz e m a w ia ły za ty m w z g lę d y h is to ry c z n e , g e o g ra fic z n e , a p rz e d e w s z y s tk im m e to d y k a m is y jn a , w e d łu g k tó r e j F lo re s b y ła b a z ą w y p a d o w ą d la m is jo n a rz y , m ie sz k a ło w s z a k t u t a j ju ż 30 ty s . k a to lik ó w . W d n iu 20 lip c a 1914 r. F lo r e s z o sta ło p r z e k a z a n e w e rb is to m . W u m o w ie za z n a c z o n o d a ty p rz e k a z y w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h s ta c ji. O p ró cz w s c h o d n ie j części w y s p y , ju ż k a to lic k ie j, w łą c z o n o ta k ż e te r e n y z a c h o d n ie , je s z c z e n ie k a to lic k ie . P r e f e k t a p o s to ls k i z a m ie s z k a ł w 1915 r. w N d o n a n a ś r o d k o w y m F lo re s . T u ta j te ż do dziś z n a jd u je się sie d z ib a a rc y b is k u p ó w E n d e.

P ie r w s z a w o jn a ś w ia to w a p rz y n io s ła z a stó j w p r a c y m is y jn e j. W p r a w ­ d zie H o la n d ia z a c h o w a ła n e u tr a ln o ś ć , je d n a k ż e łą c z n o ść z o jc z y z n ą z o sta ła z e rw a n a . Z N ie m ie c o ra z z m o n a r c h ii a u s tr o - w ę g ie r s k ie j m is jo n a rz e n ie m o g li w y je ż d ż a ć n a m is je do In d o n e z ji, ty m c z a s e m liczb a m is jo n a r z y h o le n ­ d e rs k ic h b y ła n ie w y s ta r c z a ją c a , b y z a p e łn ić lu k i p e rs o n a ln e . T y lk o w je d ­ n y m je d y n y m w y p a d k u , w r o k u 1916, u d a ło się tr z e m m is jo n a rz o m (je d e n S z w a jc a r i d w ó ch H o le n d ró w ) d o trz e ć do m is ji n a F lo re s. W ie lk ą p o m o c ą

w p r a c y e w a n g e liz a c y jn e j b y ło sześć S ió s tr S łu ż e b n ic z e k D u c h a Ś w ię te g o ze S te y lu . O n e to p r z e ję ły p r a c ę s ió s tr tillb u r s k ic h , k tó r e n a s k u te k tr u d n o ś c i w o je n n y c h m u s ia ły z a silić m is je n a S u m a trz e . W o jn a p r z e r w a ła ta k ż e p om oc fin a n s o w ą d la m isji. M isjo n a rz e z o sta li n ie m a l b ez ś r o d k ó w do życia. P o d c z a s e p id e m ii g ry p y , ja k a w y b u c h ła n a F lo r e s w lis to p a d z ie 1918 r., z g in ę li w s z y ­ sc y tr z e j k się ż a i je d y n y b r a t m is y jn y w L a r a n tu k a .

L a ta 1919— 1930 c h a r a k te r y z u ją s ię d y n a m ic z n y m ro z w o je m d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j. L ic z b a k a to lik ó w w z ro s ła z 46 394 do 169 699. W 1920 r. o p u śc ili F lo r e s je z u ic i. N a ic h m ie js c e p rz y b y ło 36 n o w y c h m is jo n a rz y -w e rb is tó w . N ie ­ k tó r z y z n ic h p ra c o w a li ju ż w A fry c e , k tó r ą ze w z g lę d ó w p o lity c z n y c h m u ­ sie li o p u ścić. B y li to d o ś w ia d c z e n i m is jo n a rz e , k tó r z y m o g li w n ie ść w ie le in n o w a c ji n a n o w y m m ie js c u p ra c y . P o w s ta w a ły n o w e s ta c je m is y jn e , s z k o ­ ły , ro z p o c z ę to b u d o w ę u rz ą d z e ń s o c ja ln y c h . N a t e n ró w n ie ż czas p rz y p a d a z a ło ż e n ie sz k o ły z a w o d o w e j w E n d e , k tó r a ro z ro s ła się do c e n tr a ln e g o o ś ro d ­ k a i m ia ła n a s tę p u ją c e d z ia ły : d r u k a r n ię , in tr o lig a to r n ię , w a r s z t a t ś lu s a rs k i, k u ź n ię o ra z w a r s z ta ty : s to la rs k i, k r a w ie c k i i szew sk i. W a r s z ta ty sz k o ln e p o ­ w s ta ły ró w n ie ż w L a r a n t u k a , M a u m e re i H a lilu lik n a T im o rz e . N a p la n t a ­ c ja c h m is y jn y c h o d b y w a ły s ię k u r s y z z a k r e s u a g ro te c h n ik i. W sz k o ła c h d la d z ie w c z ą t s io s tr y m is y jn e s t a r a ł y się t a k u k ie r u n k o w a ć fo r m a c ję , b y p o d n ie ś ć s t a n d a r d sa m o d z ie ln o śc i ż y c io w e j k o b ie t o ra z ic h p r e s tiż w s p o łe c z e ń stw ie . W 1925 r. p o w s ta ła w N d a o p ie r w s z a „ sz k o ła w y ró w n a w c z a ” . W te n sp o só b d ro g a d o s z k o ln ic tw a w y ższeg o z o s ta ła p r z e t a r ta . W N e la z b u d o w a n o p ie r w ­ sz y s z p ita l m isy jn y . W jeg o z a s ię g u m ie s z k a ło około s tu ty s ię c y lu d n o śc i. Z u ­ p e łn ie n o w e h o ry z o n ty o tw a r ły się p rz e z za ło ż e n ie d r u k a m i m is y jn e j. D r u ­ k o w a n o w n ie j n ie ty lk o m o d lite w n ik i, ś p ie w n ik i, k a te c h iz m y i p o d rę c z n ik i, le c z ró w n ie ż d w a c z a so p ism a . W te n to sp o só b s t a r a n o się p rz y b liż y ć lu d n o ś c i lo k a ln e j ś w ia t z a c h o d n i i w p ro w a d z ić j ą w a r k a n a n o w o c z e sn y c h śro d k ó w p rz e k a z u . R o k 1929 je s t z n a m ie n n y d la m is ji in d o n e z y js k ie j, g d y ż p o w tó rn ie o tw a r to m is ję n a S u m b a . O k re s te n s łu s z n ie je s t u w a ż a n y za czas u g r u n to ­ w a n ia siię m ło d e g o K o śc io ła w N u s a T e n g g a ra . P o ło żo n o p o d w a lin y p o d c a ły p rz y s z ły ro z w ó j K o ścio ła w In d o n e z ji. D n ia 12 m a r c a 1922 r. p r e f e k tu r a a p o s to ls k a z o s ta ła p o d n ie s io n a do r a n g i w ik a r i a tu a p o s to lsk ie g o , a p ie r w s z y m b is k u p e m te j m is ji z o s ta ł A. V e r s t r a e l e n SVD.

Ś w ia to w y k ry z y s e k o n o m ic z n y z n a la z ł sw ó j re z o n a n s ró w n ie ż w m is ja c h . Z n ó w m is jo n a rz e z o sta li b ez p o m o c y fin a n s o w e j. M im o to m is je r o z w ija ły się d a le j, n a w e t p o w p ro w a d z e n iu w ży cie n o w e j r e g u la c ji d o ty c z ą c e j p r z e ­ p ły w u d e w iz w p ro w a d z o n e j w N ie m c z e c h p rz e z r z ą d n a ro d o w o s o c ja lis ty c z n y , k tó r a z a tr z y m a ła p o m o c fin a n s o w ą z N iem iec. W te j c ię ż k ie j s y tu a c ji p o ­ w s ta ły p ie r w s z e s ta c je m is y jn e n a w y s p a c h L o m b o k i B ali, w c e n tr u m k u l­ t u r y h in d u s k ie j. B y ł to ro k 1935. W ik a r iu s z e m a p o s to ls k im z o s ta ł b p H . L e ­ v e n SVD. P rz e w o d z ił o n n a jw ię k s z e j, m ło d e j w sp ó ln o c ie lic z ą c e j 265 ty s. k a to lik ó w . Z a c z ę to z a s ta n a w ia ć się n a d p o d z ia łe m te g o te r e n u . D n ia 25 m a ja 1936 r. p o w s ta ł w ik a r i a t a p o s to ls k i H o le n d e rs k ie g o T im o ru . R o k p ó ź n ie j o. J . P e s s e r s z o s ta ł k o n s e k r o w a n y n a b is k u p a n o w e j d ie c e z ji m is y jn e j. D ru g a w o jn a ś w ia to w a p o z o s ta w iła w N u s a T e n g g a ra k r w a w e śla d y . W d n iu 10 m a ja 1940 r . n ie m ie c k ie o d d z ia ły w o js k o w e w k ro c z y ły do K ró le ­ s t w a N id e rla n d ó w . J u ż d z ie ń p ó ź n ie j r z ą d I n d ii H o le n d e rs k ic h in te r e s o w a ł w s z y s tk ic h m is jo n a rz y p o c h o d z e n ia n ie m ie c k ie g o i a u s tria c k ie g o . D w a la ta p ó ź n ie j w y lą d o w a ły n a T im o rz e i F lo r e s ie w o js k a ja p o ń s k ie , a m is jo n a rz e d o s ta li s ię do n ie w o li. P o z o s ta ł ty lk o b p H . L e v e n , o śm iu k się ż y , sześciu b r a c i i 40 sió s tr. W s ie r p n iu 1942 r . b is k u p te n w y ś w ię c ił p o ta je m n ie d w ó ch d ia k o n ó w . P r a c y je d n a k k się ż o m p rz e z to n ie u b y ło . N a p r z y k ła d w L a r a n ­ tu k a n a je d n e g o m is jo n a rz a p rz y p a d a ło 80 ty s. k a to lik ó w . Ja p o ń c z y c y z a b ro ­ n ili n a u c z a n ia re lig ii i u p a ń s tw o w ili w s z y s tk ie sz k o ły m is y jn e . Z p o m o cy j e d n a k n a u c z y c ie li k a to lic k ic h z re z y g n o w a ć n ie m o g li. T o o n i w ła ś n ie n a r a ­ ż a ją c sw e ży cie s ta li się p o d p o rą o p u sz c z o n y c h p a r a f ii i w s p ó ln o t k a to ­ lic k ic h .

B IU L E T Y N M IS JO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y ₁₅₇

W lis to p a d z ie 1945 г. n a s tą p ił p o w r ó t n a w y s p ę T im o r in te r n o w a n y c h p rz e z J a p o ń c z y k ó w m is jo n a rz y . C z te ry ty g o d n ie p ó ź n ie j p o w ró c ili m is jo n a ­ r z e n a F lo re s . W o jn a je d n a lc p o c h ło n ę ła w ie le o fia r. N a s k u t e k b o m b a r d o w a ń i z w y c ie ń c z e n ia s tr a c iło życie 29 m is jo n a rz y . C ię ż k ie la t a w o jn y w y k a z a ły je d n a k , że K o śc ió ł w N u sa T e n g g a ra sto i n a so lid n y c h p o d s ta w a c h i do dziś r o z w ija się sy s te m a ty c z n ie . Z w a ż n ie js z y c h w y d a rz e ń m o ż n a o d n o to w a ć : e r y ­ g o w a n ie p r e f e k tu r y a p o s to ls k ie j D e n p a s a r z w y s p a m i B a li i L o m b o k (1950); p o d z ia ł w ik a r ia tu M a ły c h W y sp S u n d a jsk iic h n a w ik a r ia ty a p o s to ls k ie E n d e, R u te n g i L a r a n t u k a (1951); p rz e k a z a n ie w y sp S u m b a i S u m b a w a (dziś d ie ­ c e z ja W e e te b u la ) r e d e m p to r y s to m (1957); p o w s ta n ie n o r m a ln e j h ie r a r c h i i k o ­ ś c ie ln e j: E n d e z o s ta je a rc y b is k u p s tw e m , a p r e f e k tu r a D e n p a s a r b is k u p s tw e m ; e ry g o w a n ie d ie c e z ji K u p a n g n a w y s p ie T im o r (1967). K o śció ł w N u s a T e n g g a ra z 1,5 m in w ie r n y c h s ta n o w i 41e/e w s z y s tk ic h w ogóle k a to lik ó w m ie s z k a ją c y c h w d ie c e z ja c h n a le ż ą c y c h do K o n fe re n c ji E p is k o p a tu In d o n e z ji. J e ś lib y d o liczy ć d ie c e z ję D iii w d a w n y m T im o rz e P o r ­ tu g a ls k im , to p r o c e n t t e n w z ró s łb y do 46,2%. Z ty s ią c a s e m in a rz y s tó w K o ­ śc io ła in d o n e z y js k ie g o a ż 500 s tu d iu je w L e d a le ro w W yższej S zk o le F ilo z o ­ fic z n o -T e o lo g ic z n e j, p r o w a d z o n e j pirzez w e rb is tó w . K o śció ł w N u s a T e n g g a ra w y k s z ta łc ił ju ż 300 ro d z im y c h k się ż y , z k tó r y c h o śm iu zo sta ło b is k u p a m i. K się ż a p o c h o d z ą c y z F lo re s p r a c u j ą d ziś n ie ty lk o w ró ż n y c h z a k ą tk a c h In d o n e z ji, lecz ta k ż e p o z a g ra n ic a m i sw e g o k r a j u , ś w ia d o m i o d p o w ie d z ia ln o ­ ści m is y jn e j K o ścio ła p o w sz e c h n e g o .

K o ś c i ó ł I n d o n e z y j s k i w l i c z b a c h B i s k u p s t w o L u d n o ś ć K a t o l i c y E n d e 642 905 527 226 A ta m b u a 324 508 301117 D e n p a s a r 4 067 000 11 353 K u p a n g 716 000 55 457 L a r a n t u k a 257 687 208 249 R u te n g 403 158 364 891 W e e te b u la 915 000 36 348 J a k a r t a 4 720 255 192 180 B a n d u n g 17 383 000 50 570 B ogor 7 422 600 18 332 M e d a n 9 505 000 293 701 P a d a n g 3 944 000 31 968 P a le m b a n g 5 868 000 43 187 P a n g k a l- P in a n g 1 116 234 19 365 S ib o lg a 1 468 000 109 875 T a n ju n g k a r a n g 4 773 000 66 398 M e ra u k e 130 000 93 452 A g a ts 54 398 25 984 J a y a p u r a 240 000 53 573 M a n o k w a ri-S o ro n g 225 000 18 793 P o n tia n a k 1 600 000 70 875 B a n ja r m a s in 3 007 000 27 624 K e ta p a n g 275 000 25 302 S a m a r in d a 1 132 000 43 240 S in ta n g 402 974 50 700 S a n g g a u 340 000 106 878

S e m a r a n g 17 180 000 321 004 M a la n g 12 630 174 58 613 P r w o k e r to 12 389 798 45 190 S u r a b a y a 18 030 000 105 065 U ju n g P a n d a n g 7 767 000 102 593 A m b o in a 1 440 000 80 520 M a n a d o 3 368 000 103 120 D ili 565 098 345 279 O g ó łem 144 302 189 4 008 022 E d m u n d P la z iń s k i, S t. A u g u s ti n k . B o n n I I . O P R A C O W A N IA

S y m b o lik a in icja cji ch ło p có w u lu d u N d em b u w Z am bii

P o z n a n ie k u l t u r lu d ó w n ie c y w iliz o w a n y c h p r o w a d z i do p e łn ie js z e g o p o ­ z n a n ia w ła s n e j k u ltu r y . L u d y , k tó r e w e tn o lo g ii o k r e ś la n e s ą ja k o p ie r w o tn e , p o s ia d a ją n ie z m ie r n ie b o g a te życie d u c h o w e . R e lig ie p le m ie n n e to n ie k o n ­ g lo m e r a t b e z s e n s o w n y c h s tw ie rd z e ń , p rz e k o n a ń , p r a k t y k i o b rz ę d ó w . W życiu w ie lu p le m io n s a c r u m je s t n ie r o z d z ie ln ie sp rz ę ż o n e z p r o fa n u m . O g ro m n y m s z a c u n k ie m i czcią o b d a rz a s ię d u c h y p rz o d k ó w . K a ż d e w y d a rz e n ie m a ją c e sw e ź ró d ło w tr a d y c ji p o s ia d a r e lig ijn y sen s. A f r y k a n ie t r a k t u j ą sw o je is tn ie n ie ja k o e m a n a c ję tego, co ś w ię te i ta je m n ic z e . S ą o n i p rz e d łu ż e n ie m n ie ty lk o e g z y s te n c ji w ła s n e j p le m ie n n e j g ru p y , lecz ta k ż e e g z y s te n c ji d u ­ c h ó w i is to t b o ży ch , k tó r e k o n s t y tu u j ą ic h w ła s n e p le m ię o ra z e tn ic z n ą w s p ó ln o tę *. S tre s z c z e n ie m n a jw a ż n ie js z y c h p r a w rz ą d z ą c y c h w s p ó ln o tą p le m ie n n ą j e s t r y t u a ł 2. R y tu a ł o d z w ie rc ie d la d y n a m ik ę ż y c ia d a n e g o lu d u . O b e jm u je c a ło ść ż y c ia — od n a r o d z in a ż p o ś m ie rć . N a jw a ż n ie js z e e ta p y w ż y c iu czło­ w ie k a z n a jd u j ą s w ó j w y r a z w r y tu a ln y c h p r z e d s ta w ie n ia c h . W p r z y p a d k u m ę ż ­ c z y z n ta k im e ta p e m je s t o b rz e z a n ie . O b rz e z a n ie j e s t in ic ja c ją , tz n . w ta je m ­ n ic z e n ie m w m ęsk o ść. R y tu a ł in ic ja c y jn y w p ro w a d z a d a n ą o so b ę w n o w e życie, k tó r e g o r a m y ściśle o k re ś lo n e s ą p rz e z sp o łe c z e ń stw o . I n ic ja c ja o z n a ­ cza p o c z ą te k in n e g o b y to w e g o s t a tu s u . O so b a in ic jo w a n a je s t in n ą o so b ą, do­ k o n a ła s ię w n ie j w e w n ę trz n a p rz e m ia n a . In ic ja c ja p o s ia d a c h a r a k t e r p e rs o - n a lis ty c z n y , a le je d n o c z e ś n ie i sp o łe c z n y . W m a t r y l in e a r n e j sp o łe c z n o śc i N d e m b u , k tó r a z a m ie s z k u je w p ó łn o c n o - -z a c h o d n ie j, Z a m b ii (d a w n ie j p ó łn o c n a R o d e z ja ) c e re m o n ie o b rz e z a n ia p r z e ­ p e łn io n e s ą w ie lo m a s y m b o la m i w y r a ż a ją c y m i b o g a c tw o ż y c ia sp o łeczn eg o , k u ltu ro w e g o , d u ch o w eg o . V ic to r W . T u r n e r , u c z o n y re p r e z e n tu ją c y sp o łe ­ 1 M. H a l p e r n , C h a n g in g C o n n e c tio n s to M u ltip le W o r ld s, w: H. K i t ­ c h e n (w yd.), A fr ic a : F ro m M y s te r y to M aze. C ritic a l C h o ices fo r A m e r ic a n s , L e x in g to n 1976, t. X I, 10, 14— 17.

2 D e fin ic ja i p o d z ia ł r y tu a łó w p o r. V, T u r n e r , S y m b o ls in A fr ic a n

R itu a l, w: J. L. D o l g i n — D. S. K e m n i t z e r — S c h n e i d e r (w yd.), A n th r o p o lo g y . A R e a d e r in th e S t u d y o f S y m b o ls , N e w Y o rk 1977, 183— 184; zob. te ż V. T u r n e r — E. T u r n e r , Im a g e a n d P ilg rim a g e in

C h r is tia n C u ltu r e . A n th r o p o lo g ic a l P e r s p e c tiv e s , N e w Y o rk 1978, 243—244.

W e d łu g N d e m b u r y t u a ł o d s ła n ia to co z a k r y te i n ie z n a n e ; zob. V. T u r n e r ,

N d e m b u D iv in a tio n . I t s S y m b o lis m a n d T e c h n iq u e s , M a n c h e s te r 1969, 3. T e o ­

r ię r y t u a łu V. T u r n e r a o m a w ia R. A. S e g a l , V ic to r T u r n e r ’s T h e o r y o f R i­

B IU L E T Y N M IS JO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y

₁₅₉

c z n o - s tr u k tu r a lis ty c z n ą t r a d y c ję b r y ty js k i e j s z k o ły a n tro p o lo g ii, p r z e p r o ­ w a d z ił w la ta c h 1950— 1954 (z p rz e r w a m i) u lu d u N d e m b u d w u i p ó łro c z n e b a d a n ia t e r e n o w e 3. W li te r a tu r z e e tn o lo g ic z n e j u c h o d z i za n a jle p s z e g o , je ś li n ie za je d y n e g o z n a w c ę teg o ż lu d u .

M a t r y l i n e a t je s t s p o łe c z n ą z a s a d ą p o k re w ie ń s tw a , w k tó r e j c e n tr a l­ n ą r o lę p e łn i k o b ie ta - m a tk a , po je j lin ii id z ie d zie d z ic z e n ie w ła sn o ś c i. Z n a ­ c z ą c a f u n k c j a m a tk i w y p ły w a z o c z y w iste g o f a k tu , ja k i m je s t ro d z e n ie p o ­ to m s tw a . Z teg o ty t u łu p o s ia d a n a jw ię k s z e p r a w a do sw e g o p o to m s tw a .

W i r i l o k a l n o ś ć je s t z w y c z a je m z a m ie s z k iw a n ia k o b ie ty i dzieci w ro ­ d z in ie m ę ż a . M ę żczy zn a po z a ś lu b in a c h o sia d a ze s w o ją ż o n ą w e w ła s n e j w io sce. W k o n te k ś c ie ty c h d w u z a s a d — rz e c m o ż n a w z a je m n ie w y k lu c z a ją ­ c y c h się — ja w i się w ie le d ra m a ty c z n y c h n a p ię ć . K o b ie ta b o w ie m , od k tó ­ r e j z a le ż y sp o łe c z n a s t r u k t u r a w io se k , n ie je d n o k r o tn ie u d a je s ię do -wioski sw o je g o m ę ż a . P o w s ta je w ię c w y ło m w m a tr y l in e a r n e j z a sa d z ie . Miimo teg o lu d N d e m b u g e n e ra ln ie o k re ś la n y je s t ja k o lu d m a tr y lin e a r n y , ch o cia ż w ir i- lo k a ln a z a s a d a ro ś c i so b ie p r e t e n s je do ró w n o p ra w n o ś c i, a n ie p o d p o rz ą d k o ­ w a n ia . Ö w g łę b o k i k o n f lik t z n a jd u je sw ó j w y ra z p rz e d e w s z y s tk im w r y t u a l­ n y c h , sy m b o lic z n y c h p r z e d s ta w ie n ia c h 4. 1. S y m b o l r y t u a l n y w u j ę c i u V. W. T u r n e r a S y m b o l je s t n a jm n ie js z ą je d n o s tk ą r y tu a łu . W c a ło ś c io w y m o b rz ę d o w y m k o n te k ś c ie p e łn i o n ro lę z a sa d n ic z e g o , e le m e n ta r n e g o s k ła d n ik a . V. T u r n e r o b s e rw o w a ł sy m b o le w czasie r y tu a ln y c h o b rz ę d ó w . S y m b o le te p rz y b ie ra ły p o s ta ć p rz e d m io tó w , rz e c z y , c e c h (np. k o lo ry ). B y ły g e s ta m i, d z ia ła n ia m i. W y ­ ra ż a ły się w re la c ja c h o ra z z d a r z e n ia c h 5. T e je d n o s tk i, c z ą s te c z k i r y t u a ln e ­ go z a c h o w a n ia , m o ż e m y n a z w a ć za V. T u r n e r e m „ m o le k u ła m i”. M o le k u ły te k r y j ą w so b ie tr a d y c y jn ą p le m ie n n ą w ie d z ę o d n o sz ą c ą się do sp o łeczn eg o i n a tu r a ln e g o ży cia. J e d n a k ż e n ie s ą w y łą c z n ie „ m a g a z y n a m i” . T a k ie u ję c ie p ro b le m u w s k a z y w a ło b y n a ic h s ta ty c z n o ś ć , b ie rn o ść .

S y m b o le r y tu a ln e m o ż e m y n a z w a ć „ s iło w n ia m i”. M o le k u ły s ą b a rd z o ż y ­ w e, k r y j ą się w n ic h a u to r y ta t y w n e s tw ie r d z e n ia o s p o łe c z e ń stw ie , n a tu r z e , k o sm o sie , n a jo g ó ln ie j m ó w ią c — o c z ło w ie k u . M o le k u ły te is tn i e ją d zięk i p r a w n y m u w a ru n k o w a n io m . Z a n e g o w a n ie , le k c e w a ż e n ie s y m b o lu o z n a c z a ło b y z a n e g o w a n ie , ig n o ro w a n ie tr a d y c ji. W sp o łe c z e ń s tw ie p le m ie n n y m b y ło b y to k o lo s a ln e zło. S y m b o liz m u lu d u N d e m b u j e s t p a ra d o k s a ln y . W r y tu a ln y m sy m b o liz m ie p r ó b u je się p rz e d s ta w ić s o c jo -m o r a ln y p o rz ą d e k , n a k tó r y s k ł a ­ d a się m a t r y l in e a r n e p o c h o d z e n ie , a z a ra z e m w ir ilo k a ln e m a łż e ń s tw o ·.

R y tu a ln e sy m b o le o p is y w a n e p rz e z V. T u r n e r a p o s ia d a ją n a s tę p u ją c e w ła ­ ściw o ści:

1) W łaściw ości zagęszczania (kondensacji); pojedynczy sym bol je s t n a sy­

c o n y z a ró w n o in f o rm u ją c y m i, j a k i e m o c jo n a ln y m i z n a c z e n ia m i. S y m b o lic z n y n o ś n ik r e p r e z e n tu je ró ż n e id e e , r e la c je p o m ię d z y rz e c z a m i czy te ż d z ia ła n ia ­ m i. W r y t u a ła c h u ż y w a się s y m b o li o ty c h w ła śc iw o ś c ia c h , a ż e b y w sk ró c ie w y ra z ić z b y t d łu g ie s tw ie rd z e n ie o d n o sz ą c e się do życia.

* B ib lio g ra f ia p r a c V. T u r n e r a : V. T u r n e r , T h e R itu a l P rocess. S tr u c ­

tu r e a n d A n ti - S tr u c tu r e , C h icag o 1977, 208; t e n ż e , D ra m a s, F ie ld s a n d M e ta p h o r s in H u m a n S o c ie ty , I th a c a 1974, 2, 58—59; t e n ż e , R e v e la tio n a nd D iv in a tio n in N d e m b u R itu a l, I th a c a 1975, 2.

4 O z a sa d z ie m a t r y l in i i i w irilo k a ln o ś c i zob. V. T u r n e r , T h e R itu a l

P rocess..., 12, 81—8 2; t e n ż e , T h e F o re st o f S y m b o ls . A s p e c ts o f N d e m b u

R itu a l, I t h a c a 1967, 2—6, 24—25.

5 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls ..., 19; V. T u r n e r — E. T u r ­ n e r , d z. c y t., 244—245; E. Z. V o g t , T o r tilla s fo r th e G ods. A S y m b o lic

A n a ly s is o f Z in a c a n te c o R itu a ls , C a m b rid g e 1976, 8. • E. Z. V o g t , d z. c y t., 8, 12.

2) Z je d n o c z e n ie ró ż n y c h o d n ie s ie ń . C h o d zi o rz e c z y is to to w o ró ż n e , t a k b a rd z o do sie b ie n ie p o d o b n e , że i c h p o ró w n y w a n ie je s t n ie m o ż liw e . T e n ie - s p r o w a d z a ln e do s ie b ie z n a c z e n ia s ą z je d n o c z o n e p rz e z a n a lo g ię lu b k o ja ­ rz e n ia . 3) P o la r y z a c ja z n a c z e n ia . Z je d n o c z e n ie d w ó c h p rz e c iw n y c h z n aczeń . Z n a ­ c z e n ia te s ą c zęsto o g n is k o w a n e w p rz e c iw s ta w n y c h s e m a n ty c z n y c h b ie g u ­ n a c h . W je d n y m b ie g u n ie z n a c z e n ia g ro m a d z ą s ię k o m p o n e n ty n a t u r y m o ­ r a l n e j i sp o łe c z n e j (tzw . id e o lo g ic z n y lu b n o r m a ty w n y b ie g u n sy m b o lic z n e g o z n a c z e n ia ), w d r u g im zaś o d n ie s ie n iu do z ja w is k czy p ro c e s ó w e m o c jo n a l­ n y c h (tzw . z m y s ło w y b ie g u n sy m b o lic z n e g o z n a c z e n ia , tz n . o d n o sz ą c y się do z m y s łó w ) 7. S y m b o le r y t u a ln e ro z p a tr y w a n e p rz e z V. T u r n e r a są rz e c z y w is to ś c ią ż y w ą , d y n a m ic z n ą . S z c z e g ó ln ie w a ż n y j e s t w o b rz ę d a c h tz w . sy m b o l d o m i­ n u ją c y , k tó r y o g n is k u je w so b ie s e n s k a ż d e g o p o d p o rz ą d k o w a n e g o m u s y m ­ b o lu . S y m b o l d o m in u ją c y je s t s tre s z c z e n ie m d a n e g o r y tu a łu . 2. O p i s i n i c j a c j i In i c ja c ja m u k a n d a w y s tę p u je r a z n a k ilk a l a t w o k re s ie b e z d e sz c z o w y m , t r w a od k il k u ty g o d n i do tr z e c h - c z te r e c h m ie s ię c y 8. W c zasie te g o r y t u c a ła sp o łe c z n o ść w io s e k o d d a je cz e ść sw o im p rz o d k o m . O b rz e z a n ie d o k o n u je się ty lk o w o b e c n o śc i o só b p łc i m ę s k ie j, zaw sz e w m ie js c u o d o so b n io n y m ·. P o d ­ m io te m in ic ja c ji s ą n ie o b r z e z a n i c h ło p c y w o k re s ie p o p rz e d z a ją c y m p o k w i- ta n ie . Z r a c j i, że m u k a n d a m a m ie js c e r a z n a k i l k a l a t w g r u p ie n e o fitó w m o ż n a s p o tk a ć c h ło p c ó w w w ie k u o d sz e ś c iu do d w u n a s tu la t, a n a w e t do l a t c z te r n a s t u czy s ie d e m n a s tu . C h ło p c y c i p o c h o d z ą z ró ż n y c h w io se k , n ie s ta n o w ią śc iśle o k re ś lo n y c h g ru p w ie k o w y c h . J e d e n z n o w ic ju s z y , n a js ta r s z y i n a jb a r d z ie j ro z w in ię ty , b ę d z ie p e łn ił sz c zeg ó ln ą f u n k c ję : ja k o p ie r w s z y d o ­ s t ą p i o b rz e z a n ia . O k re ś la się go sło w e m k o m b a n ji, co o z n a c z a w a lc z ą c y -p r z y - w ó d c a lu b n a z y w a s i ę go n o w ic ju s z e m - s e n io r e m 19 P rz e d ro z p o c z ę c ie m o b rz ę ­ d u m a j ą m ie js c e ro z lic z n e p r z y g o to w a n ia . W y z n a c z a się f u n k c je o sobom , k tó r e b ę d ą c z u w a ć n a d s p r a w n y m p rz e b ie g ie m in ic ja c ji. P o w in n i to b y ć m ę ż ­ cz y ź n i o b d a rz e n i w ie lk im s z a c u n k ie m p rz e z m ie s z k a ń c ó w o k o lic z n y c h w io ­ sek . K ie ro w n ik 'in ic ja c ji c z u w a n a d c a ły m ry te m . S ta r s z y o b rz e z y w a c z d o k o n u je z a b ie g u . T zw . m ą ż n o w ic ju s z y s p r a w u je p ie c z ę n a d n e o fita m i w c z a ­ sie s e p a r a c j i 11.

W in ic ja c ji m u k a n d a w y ró ż n ia się tr z y p o d s ta w o w e fazy : k w in g ’ija (cau­

s in g to e n te r ), k u n g ’u la (se c lu s io n ) o ra z k w id is h a (r ite s o f r e tu r n ). P ie r w s z y

e ta p in ic ja c ji z w ią z a n y je s t z n a jw a ż n ie js z ą c z y n n o śc ią całe g o r y t u — o b rz e ­

7 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls ..., 28; t e n ż e , T h e R itu a l P r o ­ cess..., 52; t e n ż e , S y m b o ls in A fr ic a n R itu a l..., 184; t e n ż e , D ra m a s, F ie ld s a n d M e ta p h o rs..., 55; V. T u r n e r — E. T u r n e r , d z. c y t., 246— 247. E. Z. V o g t , d z. c y t., 10, u k a z u ją c w ła śc iw o ś c i r y tu a ln y c h sy m b o li m ó w i o n a s tę p u ją c y c h c e c h a c h : 1) zag ę sz c z e n ie (k o n d e n s a c ja ), 2) s to p n io w a ­ n ie (g ra d u a ln o ść ), 3) z łą c z e n ie ic h , s c a la n ie w je d n e j „ ra m ie ”. 8 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls ..., 152— 153. 9 V. T u r n e r , S c h is m a n d C o n tin u ity in a n A fr ic a n S o c ie ty . A S t u d y

o f N d e m b u V illa g e L ife , M a n c h e s te r 1968, 173; zob. L. H . G r a y , C ir c u m ­ c isio n . I n tr o d u c to r y , w: J. H a s t i n g s (w yd.), E n c y c lo p a e d ia o f R e lig io n

a n d E th ic s, I I I 664— 667.

10 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls..., 5, 181, 186— 187.

B IU L E T Y N M IS JO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y

₁₆₁

z a n ie m . F a z a k w i n g ’ija o d p o w ia d a ła b y z a te m o k re s o w i m a r g in a ln e m u w y ró ż ­ n io n e m u p rz e z A. v a n G e n n e p a . K u n g ’u la i k w id is h a w s k a z a n e p rz e z N d e m b u to fa z a s e p a r a c ji i fa z a p o w r o t u 12.

F a z a m a r g in a ln a

S ta r s z y z n a lu d u m u s i w y ra z ić zgodę n a ro zp o częcie in ic ja c y jn y c h o b ­ rz ę d ó w . Z g o d ę t ę p o tw ie r d z ić m a ją k o b ie ty . S ta r s z y o b rz e z y w a c z w y b ie r a p o ­ m o c n ik ó w , k tó r z y w e s p ó ł z n im d o k o n y w a ć b ę d ą o p e r a c y jn e j c z y n n o śc i. K a ż ­ d y z n ic h p r z e d w z ię c ie m n a s w o je b a r k i t a k o d p o w ie d z ia ln e g o w o b e c w s p ó l­ n o ty ż y w y c h i z m a r ły c h z a d a n ia z a n o si m o d ły w e w ła s n e j w io sc e do sw o ic h p rz o d k ó w p ro s z ą c o ic h p o m o c i w s p a rc ie . Z a n im ro z p o c z n ą s ię z a s a d n ic z e o b rz ę d y in ic ja c y jn e w w y b r a n e j w s i g ro m a d z i się p o k a r m i u p rz e d n io u w a ­ rz o n e p iw o . R o d z ic o m i r o d z in ie n e o fitó w w y z n a c z a się o b o zo w isk o , w k tó r y m p rz e b y w a ć b ę d ą p o d czas c a łe g o o b rz ę d u . T a p rz y g o to w a w c z a część c e re m o n ii t r w a ró ż n y o k re s . D zień p r z e d o b rz e z a n ie m g ro m a d z i się w z m a c n ia ją c y le k

k u - k o lis h a . S zczeg ó ln ej p ie c z y d u c h ó w p o w ie rz a się o b o zo w isk o , w k tó r y m

p rz e b y w a ć b ę d ą ro d z ic e i n a jb liż s i k r e w n i n e o fitó w . C ało ść o b rz ę d ó w p r z y ­ g o to w a w c z y c h k o ń c z y n o c n y ta n ie c 13. K ie d y p o w y ż sz e j s e k w e n c ji w y d a rz e ń s ta n ie się z ad o ść n a s t ę p u je n a j ­ w a ż n ie js z y d z ie ń w ż y c iu c h ło p c ó w — d z ie ń o b rz e z a n ia . P ie r w s z ą c z y n n o śc ią w ty m d n iu je s t r y t u a ln e o b m y c ie c ia ł c h ło p c ó w le k ie m k u - k o lis h a . N a s tę p ­ n ie m a m ie js c e u ro c z y s ty p o s iłe k n e o fitó w , po k tó r y m p rz e c h o d z ą p ro c e s jo - n a ln ie do m ie js c a o b rz e z a n ia . D o te g o u k r y te g o w b u s z u m ie js c a p ro w a d z i śc ieżk a, n a k tó r e j u s ta w io n a j e s t tzw . b r a m a m u k o l e k u 14. P o p rz e jś c iu b r a ­ m y c h ło p c y s t a j ą w p o b liż u m ie js c a ic h w ła s n e j r y t u a ln e j śm ie rc i. R e s z ta osób, sz c zeg ó ln ie m a tk i c h ło p có w , k tó r a w e s p ó ł z n e o f ita m i sz ła p r o c e s jo n a l- n ie ta ń c z ą c w r y t m b ę b n ó w z o s ta je w y p ro s z o n a p rz e z je d n e g o z n e o fitó w z w a n e g o h ie n ą . M a tk i n e o fitó w p o w in n y u d a ć się do o b o z o w isk a , w k tó r y m p ło n ie ś w ię ty o g ień m u k a n d a , b y ta m o p ła k iw a ć r y t u a ln ą ś m ie rć s w o ic h s y ­ n ó w . W c z a sie , k ie d y m a tk i u b o le w a ją , c h ło p c y s ą o b rz e z y w a n i. A k t o b rz e ­ z a n ia k o ń c z y s ię r y tu a ln y m o b m y c ie m , a o b rz e z a n y m n e o fito m p o d a je s ię do sp o ż y c ia le k n f u n d a 15. W d n iu o b rz e z a n ia , ci k tó r z y m a ją d o k o n y w a ć o p e r a ­ c ji, ś p ie w a ją tzw . p ie ś ń lw a :

J e s te m lw e m , k tó r y p o ż e ra n a ścieżce.

T y ś p isz n a s w o ic h p le c a c h , t y p a tr z y s z w n ieb o .

G n ia z d o m a r a b u ta b o c ia n a , g d zie c z a rn y ja s tr z ą b s k ła d a ja ja . N o ra n a m b a , g d zie (n ie ja d o w ita ) ja s z c z u rk a s k ła d a ja ja . M a tk o n o w ic ju s z a , ty u r ą g a ła ś m i. P rz y w ie d ź do m n ie sw o je d zieck o , b y m m ó g ł (je) z m a l t r e t o w a ć13 12 A. v a n G e n n e p w s k a z a ł n a tr z y s ta d ia w y s tę p u ją c e w k a ż d y m ry c ie p rz e jś c ia . N a jw a ż n ie js z ą z n ic h je s t fa z a m a r g in a ln a , w c zasie k tó r e j n a s tę p u je o n ty c z n a p rz e m ia n a d a n e j je d n o s tk i. Z. S o k o l e w i c z w sw o ic h o p ra c o w a n ia c h fa z ę tę o k re ś la ja k o fa z ę m a rg in e s o w ą . N a le ż a ło b y z a te m p o d ­ d a ć w e r y f ik a c ji i g łęb szej r e f le k s j i p o w y ż sz e ró ż n e o k re ś le n ia ; zob. A. v a n G e n n e p , O b r z ę d y p rz e jśc ia , w: Z. S o k o l e w i c z (red.), E tn o lo g ia . W y ­ b ó r te k s tó w , W a rs z a w a 1969, 123. 13 V. T u r n e r , T h e F o re s t o f S y m b o ls..., 185— 187. 14 W y ra z m u k o le k u p o c h o d z i o d sło w a k u k o la co o z n a c z a b y ć z d ro w y m i s iln y m ; V. T u r n e r , R e v e la tio n a n d D iv in a tio n in N d e m b u R itu a l, Ith a c a 1975, 79— 80.

15 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls..., 185, 207, 215.

le T a m ż e , 190. P ie ś ń t a je s t b rz e m ie n n a w sy m b o lic z n e tr e ś c i, k tó r e z o s ta ­ n ą u k a z a n e n iż e j.

F a z a s e p a r a c ji W fa z ie s e p a r a c ji (k u n g ’u la ) m o ż n a z a V. T u r n e r e m w s k a z a ć n a s tę p u ją c e e ta p y : 1) b u d o w a c h a ty d la o b rz e z y w a n y c h c h ło p c ó w ; 2) czas d o c h o d z e n ia do z d ro w ia , w k tó r y m g o ją się ic h r a n y , t r w a j ą c y od d w ó ch do c z te re c h m ie ­ sięcy ; 3) r y t y c h ik u la z u b r a n y m i w m a s k i ta n c e rz a m i m a k is h i; 4) p o u c z e n ie i k s z ta łc e n ie n e o fitó w 17. M ie jsc e s e p a r a c ji n e o fitó w b y w a o to c z o n e p ło te m , k tó r y o d d z ie la b a rd z o w y ra ź n ie w s p ó ln o tę n e o fitó w o d p o z o s ta ły c h w sp ó łp le m ie ń c ó w . P ło t te n m a ró w n ie ż w y z n a c z a ć g ra n ic ę ic h o b e c n e j ż y c io w e j p r z e s t r z e n i ls. W szy scy o b rz e ­ z a n i c h ło p c y z a m ie s z k u ją w s p e c ja ln ie z b u d o w a n e j c h a c ie p e łn ią c e j f u n k c ję b e z p ie c z n e g o s c h r o n ie n ia p r z e d c ie k a w s k im i o c z a m i o raz p rz e d w ro g im i z a ­ m ia r a m i c z a ro w n ic . F a z a s e p a r a c ji to o k re s r e k o n w a le s c e n c ji. P rz e z c a ły te n czas n o w o o b rz e z a n y m m a to w a rz y s z y ć p ie ń d rz e w a n k a la . N e o fita s ia d a n a ty m p n iu , o d p o c z y w a ją c czy te ż s p o ż y w a ją c p o siłe k . S to ją c zaś p o w in ie n j e d ­ n ą n o g ę o p ie ra ć o te n k a w a łe k d re w n a . N o cą p o d c z a s s n u m a n a n im k ła ś ć s w o ją g ło w ę. I s tn ie j e sz c zeg ó ln e ta b u d o ty c z ą c e ro z s ta w a n ia s ię z ty m p n ie m . D w a d n i po o b rz e z a n iu z a b ie ra s ię n o w ic ju s z y n a d rz e k ę , g d z ie m a ją o b m y ć sw o je c ia ła . N a ic h o p e ro w a n e n a r z ą d y n a k ła d a się m a g ic z n e lek i.

V. T u r n e r z a u w a ż a , że czas s e p a r a c ji n ie j e s t c z a se m b ie r n o ś c i i b e z c z y n ­ no ści. P o z a g o je n iu się r a n p o z w a la się p ó jś ć n e o fito m w g łą b b u s z u czy te ż n a d rz e k ę n a p p łó w ry b . C a ły czas to w a rz y s z ą n e o fito m s tr a ż n ic y s p e c ja ln ie w y z n a c z e n i n a czas s e p a r a c ji. S zczeg ó ln ie ta je m n ic z e w fa z ie s e p a r a c ji są r y t y c h ik u la , w k tó r y c h w y s tę p u j ą c ie n ie p rz o d k ó w z w a n y c h m a k is h i. M a ­

k is h i to z m a r li lu d z ie w y c h o d z ą c y z ziem i. M ężczy źn i n o sz ą c h ło p c ó w n a

p le c a c h , a ta ń c z ą c y z m a r li lu d z ie o k ła d a ją n e o fitó w p a łk a m i. O jc o w ie p o c ie ­ s z a ją c h ło p c ó w d o d a ją c im ty m s a m y m a n im u s z u i o d w ag i. C h ło p co m p o d a je się le k , k tó r y m a w z m o c n ić ic h siły , w y trw a ło ś ć i c ie rp liw o ść . P o d c z a s t a ń ­ c a je d e n z d u c h ó w ś p ie w a p ie ś ń o u z d ro w ie n iu r a n c h ło p c ó w ia.

W fa z ie s e p a r a c ji c h ło p c ó w szczeg ó ln ie o b o w ią z u je ta b u . D o ty czy ono g łó w n ie p o k a rm ó w . P o z w a la s ię je ś ć im ty lk o je d e n ro d z a j p o ż y w ie n ia . N eo ­ fic i k a r m ie n i s ą z r ę k i p rz e z s tró ż u ją c y c h w c h a c i e 20. F a z a s e p a r a c ji je s t fa z ą , w cza sie k tó r e j n e o fic i k s z t a łt u ją s w ą osobow ość, w y r a b ia j ą życiow e p o s ta w y , z d o b y w a ją u m ie ję tn o ś c i n ie o d z o w n e w ży ciu p le m ie n n y m . I n ic jo ­ w a n y c h p o u c z a się o sz tu c e ło w ie n ia . G łó w n y m c e le m o d o so b n ie n ia je s t n a u ­ c z a n ie n o w ic ju s z y s z a c u n k u w z g lę d e m s ta rs z y c h , a ty m s a m y m w z g lę d e m tr a d y c ji. M u szą oni b y ć b e z w z g lę d n ie p o s łu s z n i a u to r y te to w i s ta rs z y c h . P r z e ­ k a z u je się im p o u c z e n ia d o ty c z ą c e ży cia m o ra ln e g o . N a d e w s z y s tk o z aś z a ­ c h ę c a się ic h do o d w a g i, b o w ie m w p rz y s z ło ś c i w c zasie p o lo w a ń m a ją b y ć d z ie ln i j a k lw y 21.

F a z a p o w ro tu

G łó w n y m c e le m fa z y p o w r o tu (k w id is h a ) je s t p u b lic z n e z a tw ie rd z e n ie n o w e g o sp o łe c z n e g o s t a tu s u in ic jo w a n y c h . W p ie r w s z y m d n iu o b rz ę d ó w m a m ie js c e tz w . w ie lk a c h ik u la . S k ła d a ją się n a n ią : r y t y z w ią z a n e z m a ły m m ie js c e m g o le n ia (k a te w u k a n y a n y a ), u k a z a n ie się sy m b o lic z n e j p o s ta c i

n y a k a y o w a , p ie r w s z e w e jśc ie , o c z e k iw a n ie w m ie js c u z w a n y m if w o tu , d r u ­

g ie w e jś c ie o ra z n o c n y ta n ie c . W d ru g im d n iu w y s tę p u ją r y ty : s p a le n ie c h a ­ ty , w k tó r e j p rz e b y w a li n e o fic i w o d o so b n ie n iu , k o ń c o w e o czy szczen ie, w ie l­ k ie m ie js c e g o le n ia (k a te w u k e n e n i), p rz y g o to w y w a n ie le k u n fu n d a , p rz e m o ­ 17 T a m ż e , 185, 223— 224. 18 T a m ż e , 246. « T a m ż e , 227, 230—234, 236, 239— 242. 20 T a m ż e , 227, 229. 21 T a m ż e , 236.

w a in s tr u k t o r a c h a ty , trz e c ie w e jś c ie , ta n ie c w o je n n y (k u - t o m b o k a ) o ra z z a ­ p ła ta u is z c z a n a p rz e z ro d z ic ó w oso b o m o d p o w ie d z ia ln y m za p rz e b ie g ob­ rz ę d u 22.

W c z e sn y m r a n k i e m w p ie r w s z y m d n iu fa z y p o w ro tu z a b ie ra się n e o fitó w do b u s z u do tzw . m a łe g o m ie js c a g o le n ia , g d zie m y je się ic h ty m sa m y m le k ie m , k tó r y z a s to s o w a n o tu ż p o o b rz e z a n iu . W m ię d z y c z a sie n isz c z y się b r a m ę m u k o le k u . O koło p o łu d n ia c z u w a ją c y n a d p rz e b ie g ie m in i c ja c j i w z n ie ­ ca n o w e o g n isk o p rz y ścieżce, k tó r ą p ro w a d z o n o c h ło p c ó w do m ie js c a o b rz e ­ z a n ia . W ty m d n iu p r z e s ta j e o b o w ią z y w a ć z a s a d a ro z d z ia łu k o b ie t i m ę ż ­ c zy zn sz czeg ó ln ie w a ż n a p r z e d d o k o n a n ie m o b rz e z a n ia . P o p o łu d n iu p r z y o g n iu

m u k a n d a u s t a w i a s ię p ło t, w k tó r y m z o s ta w ia się o tw a r t ą p rz e s trz e ń , p rz e z

k tó r ą p rz e c h o d z ić b ę d ą c h ło p c y . W ty m c z a sie ( r y t k a t e w u ) o z d a b ia s ię n e o f i­ tó w p r z e d ic h p ie r w s z y m p u b lic z n y m p o k a z a n ie m s ię w s p ó łp le m ie ń c o m . C ia ła n e o fitó w m a l u je się b ia łą i c z e rw o n ą g lin ą . J e d n e g o z m ęż c z y z n p r z e b ie r a się w s tr ó j k o b ie c y . P r z e d s ta w ia ć m a o n tz w . n y a k a y o w a . P o s ta ć t a p e łn i w a ż n ą ro lę w tr a k c ie fa z y .p o w ro tu 23.

W p ie r w s z y m d n iu fa z y p o w ro tu p o d a je się c h ło p c o m do sp o ż y c ia m ięso żó łw ia. S p o ży cie te g o ż m ię s a m a w zm ó c w n e o fita c h p o te n c ję s e k s u a ln ą . T e ­ goż d n ia c h ło p c y m im ic z n ie n a ś l a d u ją s to s u n e k s e k s u a ln y . W ty m c e lu p o - d a r o w u je się n e o fito m ja k iś ow oc czy w a rz y w o , w k tó r y m w y k o n a n o o tw ó r. O w oc te n m a b y ć sy m b o le m k o b ie t y 24. S ta r s z y o b rz e z y w a c z d o k o n u je n a ­ s tę p n ie n a c ię c ia n a b r w ia c h i p ę p k a c h ch ło p có w . W m ie js c a c h ty c h z o s ta n ie w t a r t y le k n fu n d a . N a n o żu o b rz e z a n ia p o d a je się im do sp o ż y c ia te n ż e sa m le k . S p o ż y w a ją ró w n ie ż o d ro b in ę p o p io łu z le k u k u -k o lis h a . P o d o k o n a n iu ty c h c z y n n o śc i z a b ie ra się n o w ic ju s z y do m ie js c a z w a n e g o if w o tu , gdzie b ę d ą p rz e b y w a ć aż do z a c h o d u sło ń c a . W ty m cza sie tr iu m f a ln ie z o s ta n ą p r z e n ie ­ s ie n i do o b o z o w isk a ro d z ic ó w (tzw . d ru g ie w e jśc ie ). P ie r w s z ą część fa z y p o ­ w r o tu k o ń c z y n o c n y ta n ie c 25.

W c z e sn y m r a n k ie m n a s tę p n e g o d n ia p o d p a la się c h a tę , w k tó r e j p r z e ­ b y w a li c h ło p cy . N ik t n ie ch ce w id z ie ć p ło n ą c e j c h a ty . Z o b a c z y w sz y p ło n ą c ą c h a tę m o ż n a b y za k a r ę p o p a ść w s z a le ń s tw o lu b z a ra z ić się tr ą d e m . O św i­ cie ró w n ie ż z a n o si się c h ło p c ó w n a d rz e k ę , g d z ie u m y ją sw o je c ia ła . Z tą c h w ilą z a p r z e s ta je się ic h d ź w ig a n ia . M ogą ju ż oni s a m o d z ie ln ie u d a ć się do tzw . w ie lk ie g o m ie js c a g o le n ia (k a te w u k e n e n i), w k tó r y m s trz y ż e s ię ic h w ło ­ sy, czesze i n a m a s z c z a o le jk ie m . N a n o w o w z n ie c o n y m o g n iu p rz y g o to w u je się w ie lk i p o s iłe k d la n e o fitó w , p o d c z a s k tó r e g o g łó w n y m p o k a r m e m s ą k u r ­ c z a k i 2e. P o p rz y g o to w a n iu le k u n fu n d a m a m ie js c e k o ń c o w e p rz e m ó w ie n ie i n s t r u k t o r a c h a ty s k ie ro w a n e do n e o fitó w . W p rz e m ó w ie n iu ty m z w ra c a on u w a g ę n a o sią g n ię c ie d o jrz a ło śc i p rz e z ch ło p có w . U p rz e d z a je d n a k ż e p o d g ro ź b ą k a r y p rz e d z d ra d z e n ie m ta je m n ic y fa z y s e p a r a c ji o so b o m n ie u p o w a ż ­ n io n y m , p rz e d e w s z y s tk im zaś k o b ie to m . J e d n y m z k o ń c o w y c h ry tó w fa z y p o w r o tu je s t tz w . tr z e c ie w e jś c ie , p o le ­ g a ją c e n a o s ta tn im , a z a ra z e m o s ta te c z n y m u k a z a n iu s ię n e o fitó w w s p ó łp le ­ m ie ń c o m . P o d c z a s trz e c ie g o w e jś c ia c h ło p c y p o n o w n ie s ą d ź w ig a n i p rz e z s t a r ­ szych. C ało ść u ro c z y s to śc i fa z y p o w r o tu k o ń c z y w o je n n y ta n ie c k u - to m b o k a . O fic ja ln e z a k o ń c z e n ie r y t u a łu o b rz e z a n ia n a s tę p u je z c h w ilą rz u c e n ia n o ż a

B IU L E T Y N M IS JO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y 1 0 3 22 T a m ż e , 186. 23 N y a k a y o w a to sy m b o l k o b ie ty . T y m te r m in e m z a s tę p u je s ię w y ra z k o ­ b ie ta , k tó r y je s t ta b u w fa z ie s e p a r a c ji. N y a k a y o w a to p ie r w s z a k o b ie ta w ż y c iu in ic jo w a n e g o , d la k tó r e j m u s i o n z o sta w ić s w o je c ie r p ie n ia , c h o ro b y , n ie sz c z ę śc ia , a n a d e w s z y s tk o im p o te n c ję (ta m ż e , 251— 253). 24 T a m ż e , 254.

25 P rz e z te sy m b o lic z n e c z y n n o śc i w ró c ić m a ją do n e o fitó w ic h c ia ła u ś m ie rc o n e w fa z ie m a r g in a ln e j. S p o ży cie p o p io łu o z n acza o z d ro w ie n ie n e o ­ f itó w p o o p e ra c ji, w s k a z u je n a ic h s e k s u a ln ą s p r a w n o ś ć (ta m że , 254—255).

n a z ie m ię p r z e d w o d z e m . R o d z ic e n e o fitó w m u s z ą zaś u iśc ić z a p ła tę w f o r ­ m ie d a ró w czy p ie n ię d z y d la s ta rs z e g o o b rz e z y w a c z a , jeg o p o m o c n ik ó w , k ie ­ r o w n ik a in i c ja c j i o ra z in s tr u k t o r a c h a t y 27.

3. S y m b o l i k a o b r z ę d u

W in ic ja c ji m u k a n d a z a u w a ż a m y b o g a c tw o sy m b o li. W e d łu g V. T u r n e r a c a ły r y t u a ł s y m b o lic z n ie u k a z a n y je s t w tzw . p ie ś n i lw a. P ie ś ń t a z a w ie ra t r z y g łó w n e w ą tk i, te m a ty . P ie r w s z y o d n o si się do ry tu a ln e g o u ś m ie rc e n ia c h ło p c a w c zasie o p e ra c ji. D ru g i w ą te k z d ra d z a a n ta g o n iz m p o m ię d z y o b rz e - z y w a c z e m -lw e m a m a tk ą n e o fity . T rz e c i zaś a k c e n tu je g łó w n e z m ia n y w sp o ­ łe c z n y m p o r z ą d k u p rz y n ie s io n e p rz e z in ic ja c ję m u k a n d a . C a ła p ie ś ń o d z w ie r­ c ie d la a n ta g o n iz m m ężc zy zn i k o b ie t. L w e m „ p o ż e ra ją c y m ” n e o fitę je s t o b rz e - zy w acz, n e o f ita z aś le ż y n a z ie m i n a p le c a c h . L e w to sy m b o l o d w ag i, m ę s k o ­ ści, m y ś liw s tw a i w o d z o stw a . P o m ię d z y m a tk a m i n e o fitó w a o b rz e z y w a c z e m ż y w io n a je s t w ro g o ść . C h ło p c y d o ty c h c z a s z n a jd o w a li się w k o b ie c e j s fe rz e życia. P rz e z o p e ra c ję je d n a k ż e z d e c y d o w a n ie się od n ie j o d łą c z a ją . In ic ja c ja

m u k a n d a c a łk o w ic ie z m ie n ia i o d w ra c a p o rz ą d e k w y z n a c z o n y p rz e z n a tu r ę .

D la te g o tc h ó r z liw a ja s z c z u rk a w y p ę d z a z n o r y d ra p ie ż n e s tw o rz e n ie , a j a ­ s tr z ą b s k ła d a j a j a w g n ie ź d z ie b o c ia n a . S y n w o d z a s t a je s ię ró w n y sy n o w i n ie w o ln ik a . B o ja ź liw ą ja s z c z u r k ą j e s t m a t k a n e o fity , a s k ła d a n e j a j a to je j sy n o w ie . N o ra z aś z w ie rz ę c ia z w a n e g o m a m b a to o b rz e z a n ie i o d izo lo w an ie. C a ła p ie ś ń p rz e d e w s z y s tk im o d z w ie rc ie d la a n ta g o n iz m m ężc zy zn w o b ec m a ­ te k , a n ta g o n iz m szczeg ó ln ie k u ltu r o w o u w a r u n k o w a n y w sp o łe c z n o śc i m a t r y - lin e a r n e j œ.

B a rd z o w a ż n ą g r u p ą sy m b o li są le k i s to s o w a n e w c z a sie r y tu a łu . K r y ją w so b ie m a g ic z n ą m o c i sk u te c z n o ść , p o s ia d a ją z n a m ie n n ą w y m o w ę . L e k

n fu n d a s k ła d a się z w ie lu k o m p o n e n tó w : z p o p io łu s p a lo n e j c h a ty , w k tó r e j

p r z e b y w a li n e o fic i p o o b rz e z a n iu (popiół to sy m b o l śm ie rc i), z m o czu , k tó r y sy m b o liz u je m ę s k ie ce c h y i f u n k c j e p łc io w e . N fu n d a j e s t sy m b o le m m ęsk o ści, k tó r a s to i w o p o z y c ji do teg o , co k o b ie c e . Z a k a z z b liż a n ia się k o b ie ty d o te g o le k u sy m b o liz u je u k r y t y k o n f l ik t p o m ię d z y p łc ia m i. In ic jo w a n y c h n a z n a c z a s ię ty m le k ie m , b y u c h ro n ić ic h p rz e d im p o te n c ją . N fu n d a c h ro n i te ż p rz e d c z a ro w n ic a m i w ro g o u s to s u n k o w a n y m i do lu d u . S p o ż y w a n ie n fu n d a to w c ie ­ le n ie w sie b ie n a t u r y o b rz ę d u m u k a n d a 29. D re w n o , z k tó re g o p rz y g o to w u je s ię m a g ic z n e le k i, n p . n fu n d a czy k u - k o lis h a , k r y j e w so b ie z n a c z n ą m oc. S p o ży cie ty c h le k ó w w z b u d z i m ę s k ą siłę, k tó r a szczeg ó ln ie je s t p o tr z e b n a w c z a sie p o lo w a n ia . T w a r d e , o d p o rn e n a d z ia ła n ie te r m itó w d re w n o j e s t p o ­ r ó w n y w a n e z m ę s k im n a r z ą d e m ro z ro d c z y m w e r e k c ji. T w a rd o ś ć je s t s y m ­ b o le m z d ro w ia i s i ł y39 W c z a sie in i c ja c j i m u k a n d a s y m b o lic z n a c zy n n o ść w y p r o s to w a n ia lu b u s ta w ie n ia czegoś p io n o w o p o s ia d a ró w n ie ż fa llic z n e o d ­ n ie s ie n ie !1. K o sz u ż y w a n y do p rz e n o s z e n ia le k u n fu n d a p rz e s u w a się p rz e z tu n e l u tw o rz o n y z r o z w a r ty c h n ó g o b rz e z y w a c z y . L e k te n n ie m oże d o tk n ą ć ziem i, g d y ż s tr a c iłb y w te d y s w o ją s k u te c z n o ść . C zy n n o ść p rz e s u w a n ia k o sz a p o d n o ­ g a m i m a w p ły n ą ć n a w z m o c n ie n ie n a r z ą d ó w ro z ro d c z y c h m ężczy zn , k tó r z y tw o r z ą ó w tu n e l. T u n e l te n o b o k s e k s u a ln e j p o te n c ji sy m b o liz u je ró w n ie ż s a m r y t p r z e jś c ia z ch ło p ię c o śc i do m ę sk o śc i. W tr a k c ie o b rz ę d ó w w ie sz a się r ó w n ie ż w s p o m n ia n y k o sz z le k ie m n a ro z g a łę z io n y m d rz e w ie . W sz e lk ie r o z ­

27 T a m ż e , 258—260.

82 T a m ż e , 190— 193; zob. t e n ż e , T h e R itu a l P rocess..., 108.

29 V. T u r n e r , T h e F o re st o f S y m b o ls..., 190— 193, 198— 199, 201—202, 254; t e n ż e , S c h is m a n d C o n tin u ity ..., 27.

39 V. T u r n e r , T h e R itu a l P rocess..., 23— 25, 65.