At Barton Peninsula a calc-alkaline, volcanic-arc, stratified sequence, pierced by three intrusions, is divided by subhorizontal decollements (Fig. 4) into three tectonic units. The middle unit, which consists mostly of detrital rocks, is tightly folded, in contrast to the upper unit, which contains thick lava flows and is deformed only by open f olds. Both units are folded aro und a NW - SE-oriented axis (parallel to the extension of the Noel Hill intrusion) where the rocks conform with the shapes of the latter.
A recently found fos sil flora, considered to be Eocene--Oligocene in age (14), occurs near the base of the upper unit. The flora is however older than the 60 Ma K - Ar <late obtained from the Noel Hill intrusion (10), which post-date the plant-bearing strata.
Pillow lavas (Fig. 7) have been found in breccias under-lying glacio-marine deposits of the Polonez Cove Forma-tion (Fig. 5) between Low Head and Chopin Dyke (Fig. 6). These breccias, here interpreted as hyaloclastites, were formed contemporaneously with deposition of the lower part of the Polonez Cove Formation.
Numerous neptunian dykes occur in deposits of the Low Head Member (see Fig. 5) as well as in the uppermost part of the breccias which underlie them. The dykes in the breccias fill an irregular net of thermal cracks, while in the deposits of the Lowe Head Member they occur in two sets of tectonic tension gashes. One of the sets is older than the Oberek Cliff Member (see Fig. 5), while the age of the second is not known.
PE3łOME
nonesb1e pa60Tb1 riposoA111n111cb Ha nonyocTpose 5ap-ToHa s paMoHe nos XeA (ocTpos Bnepne, łO>t<Hble
WernaHAbl (qrnr. 1, 3, 6).
Ha nonycTpose óapToHa cno111cTaR Kailbl.1111eso-Ll.4enoY-HaR ceKseH1.1111R synKaH111YecKoi:1 Ayrn, nepeceYeHKailbl.1111eso-Ll.4enoY-HaR TpeMR 111HTPY3111RM111, pa3AeileHa cy6rop11130HTaJlbHblMll1 nosepxHOC-TRMll1 cpe3aHll1R (cp111r. 4) Ha Tp111 TeKTOHll1YeCK111e eAll1Hll11.1bl. CpeAHRR eA111H1111.1a, cno>KeHHaR rnasHblM o6pa3oM o6noMoY-HblMll1 nopoAaM111, Cll1IlbHO CKilaAYaTaR, 3aTo sepxHRR eAll1-Hll11.1a, COAep>t<all.4aR MOU4Hble noTOK111 naSbl, AecpopM111po-saHHaR TOilbKO OTKpb1TblM111 CKilaAKaM111. 06e eAll1Hll11.1bl CKilaAYaTble SOKOilO 0(111 op111eHT111posaHHOM C3-łOB (na-pannenbHO K HanpasneH111111 ll1HTpy3111111 Hoenb X111nn), KpoMe 0Kpy>t<eH111R Asyx MeHbw111x 111HTpy3111M, rAe cno111cToCTb op111eHT111posaHHa cornaCHO c cpopMaMll1 3Tll1X 111HTPY3111M. B nocneAHee speMR 6b1Ilo OTKpb1To MecT0Haxo>t<AeH111e 111cKonaeMoi:i cpnopb1, KoTopoM so3pacT np111H111Mat0T s npe-Aenax 301.1eH-on111ro1.1eH (14). 3To MeCT0Haxo>KAeH111e pac-nono>KeHo s noAowse sepxHei:i eAll1Hll11.1bl. <l>nopa Ka>t<eTC.R 6b1Tb CTapwe paAll10MeTp111YeCKOfO S03paCTa (K-A) OKOilO 60 MilH neT, nonyYeHHoro AilR ll1HTpy3111111 Hoenb X111nb (10), KOTopaR npo6111saeT ocaAK111 c0Aep>t<all.4111e cpnopy. Me>KAY flos XeA 111 .0,aMKOM WoneHa (cp111r. 6), s 6peKY111Rx nOACTll1JlalOU4111X neAHll1KOBO-MOpCK111e ocaAKll1 cpopMa1.1111111 nonoHe3 Kos (cp111r. 5) 6b1Il0 Hai:iAeHo 6onee AeCRTll1 noAyweK nasb1 (cp111r. 7). 3T111 6peKY111111, CY111TaeMb1e rnano-KnacT111TaM111, 06pa3osan111Cb OAHOSpeMeHHO c oca>t<AaH111eM Hll1>KHei:1 YaCTll1 cpopMa1.1111111 nonoHe3 Kos.
B ocaAKax 3SeHa nos XeA (cp111r. 5), TaK KaK 111 s Kposne nOACTll1JlalOU4111X 3Tll1 oCaAK111 6peKY111M HaXOARTCR MHOr111e HenTyH111YecK111e AaMK111.
B
npeAenax 6peKY111111 3Tll1 AaMK111 3anO.IlHRIOT HeperynRpHylO ceTb TepM111YeCKoi:i OTAeilb-HOCTll1, 3aTo s ocaAKax 3SeHa nos XeA OHll1 3anoilHRIOT 3KCTeHCll1SHb1e Tpell.4111Hbl ASYX KoMnneKcos OTAeilbHOCT111. OA111H 1113 3T111x KoMnneKcos cTapwe 3seHa 06epeK Kn111cpcp, (cp111r. 5) so3pacT sToporo HeonpeAeneHHblM.ANDRZEJ TATUR, RODOLFO del VALLE
lnstytut 1::,kolog11 P Ai\j, lnstlluto Antan11.:o Argemmo
BADANIA PALEOLIMNOLOGICZNE
I
GEOMORFOLOGICZNE NA WYSPIE KRÓLA JERZEGO
ANTARKTYKA ZACHODNIA (1984-1986)
Mimo stosunkowo licznych badań (1 - 8), nasza wie-dza na temat chronologii procesów geomorfologicznych kształtujących oblicze Wyspy Króla Jerzego jest ciągle skąpa. W dotychczas opracowanym materiale wyraźnie zabrakło możliwości powiązania poszczególnych obser-wacji w jedną zwartą i udokumentowaną całość, co w dużej mierze wynika z ubóstwa w terenie próbek z
pod-wyższoną zawartością materii organicznej, a więc nada-jących się do datowań metodą 14C. W badaniach prowadzo-nych do tej pory nie zastosowano jednak metod paleo-limnologicznych, które często skutecznie rozwiązują po-dobne problemy. Rdzenie osadów dennych zostały po-brane podczas zimowania IX Wyprawy Antarktycznej PAN, dzięki współpracy podjętej z naukowcami argentyń
skimi. Głównym celem prowadzonych badań jest
prze-śledzenie na tle fluktuacji klimatycznych ewolucji geo-morfologicznej i ekologicznej krajobrazu Wyspy Króla Jerzego w holocenie.
WYNIKI BADAŃ
Na ryc. 1 przedstawiono lokalizację jezior, z których podczas zimy antarktycznej 1985 r. pobrano rdzenie osadów dennych sondą konstrukcji Kazimierza Więckowskiego"
UKD [551.8: 556.55)
+
551.4(99-15) Zaznaczono też tereny, na których przeprowadzono bada-nia geomorfologiczne omówione częściowo w niniejszym artykule.Jezioro Hotel (ryc. 2) jest położone w środkowej części półwyspu Fildes na płaskiej platformie znajdującej się około 50 m npm. Jest to maleńkie, lecz stosunkowo głę
bokie jeziorko. Rdzeń pobrano w jego środkowej części.
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie A. Głębokość
wody w tym miejscu wynosi 3,4 m. 0-82 cm - górna gytia ilasto-organiczna z mszystym makrodetrytusem
two-rzącym na kilku poziomach cienkie warstewki torfu.
Zauważono wiele cienkich warstewek (?) popiołów wulka-nicznych. Miąższość ich nie przekracza 0,5 cm. Występują.
one na następujących poziomach: 5, 7, 14, 29, 49 cm głębo kości. 82 - 240 cm - górna warstwa materiału aluwial-nego pochodzenia wulkaniczaluwial-nego z przewagą frakcji piasz-czystej nad pyłową i iłową.
w
górnej części wyraźne gęstewarstewkowanie (piasek/muł), w dolnej warstewko-wanie rzadsze; występują warstwy z sedyL1en1;;icJą
frakcjo-nalną. W spągu warstwa (?) popiołu wulkanicznego o
miąższości około 5 cm. 240-304 cm - dolna gytia ilasto--organiczna z mszystym makrr- ..!etrytusem tworzącym na kilku poziomach cienkie warstewki torfu. Cienkie (0,5 cm)
59' 58'W
Ryc. 1. Mapka szkicowa pokazująca badane tereny. B - Jezioro Boeckella, R - Jezioro Rudy, K - Jezioro Kitezh, H - Jezioro
Hotel, D - Jezioro Dlinnoe
Fig. 1. Sketch map showing investigated areas. B - Boeckella Lake, R - Rudy Lake, K - Kitezh Lake, H - Hotel Lake, D - Dlinnoe
Lake
Ryc. 2. Mapka szkicowa Jeziora Hotel z głównymi strumieniami i zaznaczonym punktem pobierania próbek (A)
Fig. 2. Sketch map ~f Hotel Lake with main streams and marked sampling point (A)
warstewki (?) popiołu wulkanicznego występują na po-ziomach 264, 268, 286 cm głębokości. 304- do co najmniej 515 cm· - dolna warstwa materiału aluwialnego. Piasek wulkaniczny przeławicany nieregularnie warstwami pyłu i iłu.
Jezioro Kitezh (ryc. 3) jest największym jeziorem na
półwyspie Fildes. Znajduje się ono na wysokości 16 m npm i jest odgrodzone od morza wyniesioną plażą (ryc. 4). Jezioro to ma dwa baseny. Z głęboczków obu basenów pobrano rdzenie osadów dennych (punkty A i B).
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie A. Głębokość wody w tym miejscu wynosi 10,0 m. 0-177 cm - gytia organiczno-ilasta. Materia organiczna jest skupiona głów nie w mszystym makrodetrytusie tworzącym także na kilku . poziomach cienkie warstewki torfowe. Występują niekiedy ślady laminacji. 177 - do co najmniej 297 cm -osady najprawdopodobniej morskiego pochodzenia o do-minującej frakcji pyłowej.
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie B. Głębokość wody w tym miejscu wynosi 8,8 m. 0- do co najmniej 92 cm - gytia ilasto-organiczna zawierająca silnie roz-drobniony mszysty detrytus. Występuje niewyraźna lami-nacja (ok. 420 par lamin do głębokości 92 cm). Zauważono wiele cienkich (poniżej 0,5 cm miąższości) warstewek (?) popiołów wulkanicznych. Występują one na następujących poziomach: 5, 12, 20, 50, 76, 80 cm głębokości.
N
t
100mRyc. 3. Mapka szkicowa Jeziora Kitezh z głównymi strumieniami i zaznaczonymi punktami pobierania próbek (A i B) Fig. 3. Sketch map of Kitezh Lake with main streams and marked
sampling points (A and B)
m a.s.I. 40 N 1000 Raised beach I 16 ma.s.1.l sediments. se~··i~d ;~~~t~> 500
Distance from the sea (in mete~s)
s
Ryc. 4. Przekrój wzdłuż linii Jezioro Kitezh- Zatoka Maxwell Fig. 4. Cross-section Kitezh Lake-Maxwell Bay
Jezioro Dlinnoe (ryc. 5) jest położone podobnie jak jezioro Kitezh, choć jest od niego mniejsze i płytsze. Rdzeń
osadów dennych pobrano w pobliżu głęboczka.
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie A. Głębokość wody w tym miejscu wynosi 4,0 m. 0-81 cm - gytia ilasto-organiczna z mszystym makrodetrytusem. Wystę pują naprzemianległe warstwy mniej i bardziej zasobne w ten detrytus. Zauważono liczne cienkie (poniżej 0,5 cm miąższości) warstewki (?) popiołów wulkanicznych. Wy-stępują one na następujących poziomach: 7, 12, 17, 37, 40, 54 cm głębokości. 81- do co najmniej 225 cm - osady morskie, piasek przeławicany warstwami pyłowo-ilasty mi. W dolnej części występuje duża ilość skorupek mał żów i ślimaków (co najmniej 4 gatunki).
Jezioro Rudy (ryc. 6) jest położone na półwyspie Potter i znajduje się między neoglacjalnymi morenami w nieznacznej odległości od lodowca. Jest to rozległe, lecz płytkie jezioro o wyraźnie zaznaczających się dwóch basenach. Rdzenie pobrano z głęboczka basenu północno zachodniego (punkt A) i z charakterystycznego choć nie najgłębszego miejsca w basenie południowo-zachodnim (punkt B).
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie A. Głębokość wody w tym miejscu wynosi 6,0 m. O - 15 cm - gytia ilasta barwy brunatnej z wyraźnie zaznaczającą się laminacją (15 par lamin). Poniżej 15 cm - utwardzone lodem, kamie-niste gliny morenowe o zabarwieniu brunatnym.
Ryc. 5. Mapka szkicowa Jeziora DLinnoe z głównymi strumieniami i zaznaczonym punktem pobierania próbek
Fig. 5. Sketch map of Dlinnoe Lake with main streams and marked sampling point
Volcanic \ ,
'
'rocks /Ryc. 6. Mapka szkicowa Jeziora Rudy z głównymi strumieniami i punktami pobierania próbek (A i B).
1 i 2 - dawne odpływy z jeziora, 2 - aktualny odpływ Fig. 6. Sketch map of Rudy Lake with main streams and marked
sampling points (A and B)
and 2 - ancient outflows from the Lake, 3 - recent outflow
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie B. Głębokość
wody w tym miejscu wynosi 3,3 m. O - 26 cm - brunatna gytia ilasta niewyraźnie laminowana (około 150 par lamin). 26 - 58 cm - osady mieszane, gytia ilasta przekładana
materiałem morenowym. Barwa brunatna. 58 120 cm
-osady aluwialne, szary piasek w części dolnej przeławicany
szarymi iłami. 120 - 135 cm - brunatna gytia ilasta
nie-wyraźnie laminowana (około 120 par lamin). Poniżej
135 cm - utwardzone lodem kamieniste gliny morenowe o zabarwieniu brunatnym.
Dużo informacji na temat genezy i rozwoju jeziora
Rudy może dostarczyć analiza zmieniających się w czasie dróg odpływu z tego jeziora do morza (ryc. 7).
Jezioro Boeckella (ryc. 8) znajduje się na północnym
krańcu Półwyspu Antarktycznego na wysokości 50 m npm
w pobliżu argentyńskiej Stacji „Esperanza". Podobnie
jak jezioro Rudy znajduje się ono w otoczeniu neoglacjal-nych moren, lecz w bezpośrednim sąsiedztwie lodowca. Wody jeziora są silnie zeutrofizowane pod wpływem
bardzo dużej kolonii pingwinów zlokalizowanej na jego ·
zachodnim brzegu. Rdzeń osadów dennych pobrano w
~
„
.X "' ~ 8 ~ 6 "' 4 ~ 2 EOutflows from the loke
lnputs to the seo [ recent and ancien! l
!•++...•+•+! Volcanic rocks t<-->::: . .'.'J Moraines ~ Stony alluvial materia!
~ Stony beaches
(j)C2>a)
Numbers of outflows like on fig 6Ryc. 7. Dawne i obecne odpływy z Jeziora Rudy do morza
- szeroka dolina dawnego strumienia zaczynająca się na wyso-kości 6 m powyżej poziomu jeziora i zawieszona na wyniesionym klifie 16 m p.p.m„ 2 - dolina starego strumienia zaczynającego
się 3 m powyżej poziomu jeziora, przecinająca wyniesioną plażę (14-16 m p.p.m.) i kończąca się na obecnej plaży, 3 - dolina współczesnego strumienia z obecnym (b) i dawniejszym (a)
prze-łomem przez moreny
Fig. 7. Ancient and recent outjlows from Rudy Lake to the sea
1 - wide valley of the ancient stream starting at the height 6 m above lake level and banging on the elevated cliff 16 m a.s.l., 2 -valley of the ancient stream starting at the height 3 m above lake level, cutting raised beach (14-16 m a.s.l.) and ending on the recent beach, 3 - valley of the recent stream with actual (b) and
former (a) gorge through the moraine
N
I
100mpe nguins rookęry
Ryc. 8. Mapka szkicowa Jeziora Boeckella z głównymi strumieniami i miejscem pobierania próbek (A)
Fig. 8. Sketch map of Boeckella Lake with main streams and sampling point (A)
tej częsc1 Jeziora, która przylega do kolonii i
charaktery-zuje się też spokojną sedymentacją. Głęboczek (7 m) znajduje się na przedłużeniu cieku płynącego z lodowca
w środkowej części jeziora. Osady denne w tym miejscu
EES
WWN
m a.s.I.
7 6 5 4 3 2 o
Distance ( i n meters)
'"4
z"'
Pengu in bon es xxxx Pe at ""' """ Recent vegetation Ryc. 9. Odkrywka skał osadowych na. Penguin Ridge w pobliżuStacji Arctowskiego
1 - glina morenowa, 2 - głazy i żwiry, we wschodniej części występują kości pingwinów, 3 - żwiry z kośćmi pingwinów, 4 - drobny piasek i pył zasobne w fosforany, liczne kości pingwi-nów, 5 - piaszczysty żwir z kośćmi pingwinów, 6 - piaszczysta
glina, 7 - piasek przeławicany torfami
Fig. 9. Outcrop of sedimentary rocks on Penguin Ridge near Arc
tow-. ski Station
l - loam (moraine), 2 - boulders and gravel (penguin bones occur in the east site), 3 - gravel with penguin bones, 4 - fine sand and silt rich in phosphates, penguin bones (abundant), 5 -sandy gravel with penguin bones, 6 - sandy loam, 7 - sand
interbedded with peat
Opis rdzenia osadów dennych w punkcie A. Głębokość
wody w tym miejscu wynosi 3,5 m. 0-37 cm - gytia organiczno-ilasta. Materia organiczna jest w całości amor-ficzna. Występuje wyraźna laminacja (420 par lamin). 37 -40 cm - gytia z niższą zawartością materii organicz-nej amorficzorganicz-nej. Występuje wyraźna laminacja (20. par lamin). 40-45 cm - gytia ilasta bez laminacji. 45-54 cm -gytia ilasta ze śladami laminacji. Poniżej 54 cm - kamie-nista glina morenowa.
Uzupełniające dane dotyczące ewolucji geomorfolo-gicznej Wyspy Króla Jerzego uzyskano w profilach wy -konanych na Penguin Ridge w pobliżu Stacji Arctowskie-go (ryc. 9) i na pobliskiej oazie Rescures Hills (ryc. 10). W pierwszym wypadku odsłonięte są utwory wczesno-holoceńskie, a w drugim - późnoholoceńskie.
GŁÓWNE ZADANIA BADAWCZE
Podstawą do wszelkich dalszych szczegółowych analiz będzie ocena wieku osadów jeziornych. W niektórych jeziorach występują osady wyraźnie laminowane (Rudy, Boeckella), gdzie ustalenie wieku przez zliczanie par lamin wydaje się dość pewne i proste. W osadach innych jezior laminacja jest często niewyraźna, nieciągła i bywa również przerywana warstwami osadów nielaminowanych. W związku z powyższym, ocena wieku tych osadów musi być potwierdzona analizą 14C. Zastosowanię metody
radio-węglowej nie powinno być kłopotliwe, gdyż badane osa-dy jeziorne już od samego początku powstania jezior charakteryzują się stosunkowo wysoką zawartością ma-terii organicznej skupionej zarówno w detrytusie mchów jeziornych, jak i w amor11cLncJ masie pochodzącej głównie
z rozkładu glonów jeziornych. Oznaczenia wieku osadów
staną się punktem wyjścia do dalszych rozważań nad problemami przedstawionymi poniżej .
. Jednym z podstawowych celów badań jest ustalenie tempa izostatycznego wynoszenia Wyspy Króla Jerzego. Ogólnie przyjmuje się na podstawie pozycji wyniesionych
m a.s.I. 48 47 46 45 44 43 42 41 40
SW
Pet rels colony 9-. 20 mN
E
Papua penguins~ Volcanic rocks r<:=>_:_ ;I Moraines ~ Peat bank L . ';,·.1 s lope wash 0 a n d @ Sampling points - - - Permafrost level in the middle of the summer
Ryc. JO. Przekrój prze:: torfowiska na Rescures Hills. Datowania metodą radiowęglową: próbka torfu w punkcie A - 920 lat B.P.
± 300 lat; próbka torfu w punkcie B - 1270 lat B.P. ± 300 lat.
Dane bez korekcji
Fig. JO. Cross-section through peat banks on Rescures Hills. Radio-carbon dating: peat sample in point A - 920 y.B.P. ±300 y, peat sample in point B - 1270 y.B.P. ±300 y. Radiocarbon data without
any correction
plaż względem utworów morenowych i przez analogię
z innymi sąsiednimi terenami, że w momencie rozpoczęcia
cofania się lodowców po ostatnim dużym zlodowaceniu ok. 10 tys. lat temu ląd był o 54 m (6) lub nawet 65 m (3)
głębiej zanurzony w morzu w porównaniu ze stanem obecnym. Następnie wynurzał się mniej lub bardziej w holocenie, reagując na zależne od mniejszych już fluktuacji klimatycznych okresowe zmiany masy naciskającej na
ląd pokrywy lodowej oraz na eustatyczne zmiany poziomu wody w otaczającym wyspę oceanie.
Szczególnie ważne jest określenie wieku tworzenia
się plaż, obecnie wyniesionych na wysokość 16-19 m npm. Stosunkowo łatwo można ustalić czy wszelkie inne zdarzenia geomorfologiczne obserwowane na tym terenie są młodsze, czy też starsze od tych plaż. Dwa z badanych jezior: Kitezh i Dlinnoe są podparte od strony morza takimi właśnie wyniesionymi plażami (ryc. 3 - 5). Określa jąc wiek najstarszych osadów dennych w tych jeziorach,
określamy jednocześnie wiek wyniesionej plaży, która
odgrodziła ten zbiornik od morza i zamieniła morską zatokę w wysładzające się jezioro. Wyniesione plaże na
wysokości 16-19 m npm są powszechnie spotykane na
wybrzeżach Wyspy Króla Jerzego, lecz do tej pory brak pewnych danych na temat ich wieku.
Poza próbkami z osadów dennych, do oceny wieku pobrano także próbki lądowe. W pobliżu Stacji Arctow-skiego wykonano odkrywkę interesującej sekwencji utwo-rów wczesnoholoceńskich (ryc. 9). Na suchych morenach
późnoplejstoceńskich, na wysokości 45 m npm w zielonej dolince między Wzgórzami Przeznaczenia i Dawnego Pingwiniska na Penguin Ridge, zalegają kamieniste (?)
plaże morskie z początku holocenu (3). Tuż ponad nimi znajduje się warstwa o miąższości około 50 cm
zawiera-jąca liczne kości pingwinów. W stropie i spągu są to żwiry,
a w części środkowej pyły ilaste z bardzo wysoką
zawar-tością fosforanów glinowo-żelazisto-potasowych. Są to typowe, porównywalne ze współczesnymi ornitogenne muły,
namyte w dolinę z wyżej położonych pingwinisk (9). Ślady po dawnych pingwiniskach zachowały się pod warstwą roślinności i humusu na szczytach wzgórz z obu stron doliny. Ponad· tymi ornitogennymi osadami znajdują się
deluwialne gliny piaszczyste, a wszystko jest przykryte
piaskami aluwialnymi przeławicanymi torfami. Wiek tych
właśnie torf ów ze spągowej warstwy oznaczył Birkenmajer
(3) na 4950 lat BP (przed 1950 r.). Istnieje pewna szansa
przybliżenia wieku opuszczenia przez morze obecnego
poziomu 45 m npm przez datowanie kości pingwinów
metodą 14C.
Drugim ważnym celem, w1ązącym się bezpośrednio
z fluktuacjami klimatu w holocenie, jest określenie czasu,
od kiedy skrawki lądu na Wyspie Króla Jerzego zostały
uwolnione od lodu, czyli jakiego wieku są pozostawione
przez cofający się lodowiec doliny, kanały deglacjacyjne
i moreny. Dotychczas najstarszymi udokumentowanymi
radiometrycznie holoceńskimi utworami na Wyspie Króla
Jerzego są wzmiankowane powyżej torfy na Penguin
Ridge przy Stacji Arctowskiego (ryc. 3). Starszymi od
nich są niżej leżące osady ·ornitogenne, zalegające
bez-pośrednio na plażach morskich wciętych w późnoplejsto
ceńskie moreny.
Innym miejscem, gdzie można się spodziewać zapisu
stosunkowo długiego odcinka dziejów holocenu na wyspie,
jest rdzeń osadów dennych pobranych z jeziora Hotel
(ryc. 2). Jezioro to znajduje się na płaskiej platformie w
krzyżującym się systemie starych kanałów
deglacjacyj-nych, dość daleko od czoła lodowca (ok. 3,5 km) i
wystar-czająco wysoko nad poziomem morza (ok. 50 m), aby
miały szansę zachowania się osady, nawet z początku
holocenu. Osady pobrane z tego jeziora nadają się do
oznaczeń radiometrycznych metodą 14C.
Znacznie młodszy odcinek rozwoju geomorfologii został
zapisany w odkrywce wykonanej w sezonie 1979/1980
w środkowej części oazy Rescures Hills (ryc. 10). Na
utwo-rach morenowych, wypełniających zawieszoną na
wodo-dziale dolinkę ( 40 -44 m npm), zalega warstwa torf ów
około jednometrowej miąższości. Pewny, niezaburzony
profil torfowy o miąższości 82 cm odsłonięto przy
zachod-nim wzgórzu zasiedlonym przez ptaki (petrele olbrzymie).
Torfy są przykryte cienką warstwą deluwialnej gliny,
która na powierzchni jest obecnie zarastana przez
wkra-czające z niższych partii zespoły mszyste. Wiek torf ów
oznaczono dzięki uprzejmości prof. dr Dietera Fiitterera
w Alfred - Wegener - Institut fiir Polarforschung (RFN).
Z uzyskanych danych radiometrycznych wynika, że z
terenu Rescures Hills lodowiec ustąpił stosunkowo
nie-dawno. Niewykluczone, że nastąpiło to dopiero w okresie
deglacjacji po ekspansji lodowców w okresie subborealnym
lub nawet jeszcze później. Obserwowany na tej oazie
krajobraz jest więc młody - neoglacjalny.
Prawdopodobnie jeszcze młodsze procesy formowania
się neoglacjalnych moren w pobliżu lodowca zapisały
się w postaci zmiennych litologicznie osadów w podpartych
lodem jeziorach proglacjalnych Rudy i Boeckella. W je-ziorze Rudy powstanie poszczególnych basenów jeziora
było związane z kolejnymi etapami deglacjacji,
modyfiku-jącej układ otaczających jezioro moren. W tym okresie
trzykrotnie zmieniały się odpływy z jeziora. Za każdym
następnym razem odpływ z jeziora zaczynał się z niższego
poziomu i docierał coraz niżej w momencie wpadania
do morza, przecinając po drodze utwory starsze (np.
wyniesioną plażę 14-16 m npm przecina odpływ, 2
-ryc. 7).
W badanych rdzeniach zaobserwowano wiele
pozio-mów, które wydają się być poziomami popiołów
wulka-nicznych. Obserwacje te wymagają potwierdzenia
szcze-gółowymi analizami petrograficznymi i geochemicznymi.
Jeśli przypuszczenia zostaną potwierdzone, to mamy
za-pisaną w rdzeniach kronikę wybuchów wulkanów w ciągu
co najmniej kilkuset lat. Wyróżniono kilkanaście takich
poziomów, w tym jeden z jeziora Hotel wyjątkowo gruby,
co sugeruje, że wybuch wulkanu był bardzo bliski. Wyspa
Króla Jerzego znajduje się w strefie wulkanicznie
aktyw-nej i niedaleko od miejsc pobierania próbek znajdują się
wulkany czynne, drzemiące i wygasłe.
Autorzy pragną podziękować dr Kazimierzowi Więc
kowskiemu za merytoryczną opiekę w trakcie prac nad
konstrukcją sondy do pobierania osadów oraz prof.
St'a-nisławowi Rakusie Suszczewskiemu za ułatwienie
wyko-nania analiz radiometrycznych. Wdzięczni są również
Kierownictwu oraz załogom stacji antarktycznych „Marsh"
i „Esperanza" za umożliwienie przeprowadzenia badań
terenowych i pomoc w trakcie ich realizacji.
LITERATURA
1. A die R. J. - Geological history [In:] Antarctic
Research (Priestley R.E„ Adie R.J. and G. de Q. Robin, Eds). Butterworth and Co. London 1964.
2. A d i e R. J. - Sea-level chańges in Scotia arc and Graham Land. [In:] Antarctic Geology (Adie R. J. Ed.). North Holand Publ. Co. Amsterdam 1964.
3. B i r k en maj er K. - Raised marine features and
gfacial history in the vicinity of H. Arctowski Station,
King George Island (South Shetlands, West Antarctica.).
Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. Terre 1981 vol. 29 no. 2. 4. B i r k e n m aj e r K. - Lichenometric dating of raised marine beaches at Admiralty Bay, King George Island (South Shetlands, West Antarctica). Ibidem.
5. Ev er et t K. R. - Observation on glacial history of
Livingstone Island. Arctic 1971 vol. 24.
6. J o h n B. S. - Evidence from the South Shetlands
towards a glacial history of West Antarctica. Inst. Brit. Geogr. Spec. Publ. 1972 no. 4.
7. John B.S., Sugden D.E. - Raised marine
features and phases of glaciation in South Shetlands. Brit. Antarct. Surv. Bull. 1971 no. 24.
8. Or ł o w A. J. - Gieograficzeskije issledowanija na
Poluostrowe Failds. [W:] Trudy Sowieckoj Ekspiedicii. Tom 58. Czetirnadcataja Sowieckaja Antarkticzeskaja Ekspiedicija. Gidromietieouzdat Leningrad 1973.
9. Ta tur A., My r cha A. - Ornithogenic soils on
King George Island, South Shetlands Islands, Maritime Antarctic Zone. Pol. Polar Res. 1984 vol. 5 no. 1 -2.
SUM MARY
The cores of bottom sediments from five lakes were taken during the austral winter 1985. Four lakes were localized on King George Island, and one on the tip of Antarctic Pi.:nrnsula (Fig. l). lnvesllgated lakes belonged to diff erent types and represented different genesis and trophy.
Hotel Lake on Fildes Peninsula (Fig. 2) is laying high on the flat platform (50 m a.s.1.), far away from the glacier, in astomosin system of meltwater channels. The age se-quence of sediments in taken core should be here the longest one. The lake sediment- detritus gyttja is divided in this core into two parts (upper and lower one) by more than
1.5 m thick layer of alluvial sand, composed mainly of
volcanic ash. Many other thin (below 0.5 cm) horizons of volcanic (?) ash fallout was recognized in gyttja sedi-ments, not only in Hotel Lake.
Near-shore Kitezh and Dlinnoe Lakes on Fildes Pe-ninsula (Fig. 3-5) had been developed from the sea bays
after separation from the sea by the beach. Now the beach and lakes are elevated to the altitude 16 m a.s.l. (Fig. 4). The changes of sedimentation resulted from those events are in cores very elear. Detritus gyttja laying on the sea sediments contains · plenty of organie matter w hat makes possible to carry out father detailed study upon history both lakes using 14C method.
Proglacial and oligotrophic Rudy Lake on Potter Peninsula (Fig. 6) was developed during severa} stages of deglaciacion. Each one stage caused change into scheme of surrounding moraines, as well as in shape and size of the lake. It is possible to reconstract this history studing minerał,
often laminated bottom sediments in diff erent basins of the lake, and studing ancient and recent outflows from lake to the. sea (Fig. 7). Rudy Lake was f ormed during de-glaciacion in neoglacial event, like the peat bank in central part of Rescures Hills (Fig. 1 O).
Proglacial Boeckella Lake on Antarctic Peninsula (Fig. 8) was developed in geomorphological conditions similar as Rudy Lake but under influence of solutions rich in nutrients coming from the large penguin rookery situated on the shore of the lake. The eutrophication of the lake caused abundance of amorphic organie matter occuring in clearly laminated sediments. The influence of the birds has been noticed from the beginning of lake history.
Interesting sequence of the Holocene features were found near the Arctowski Station. The movement down of rookeries following isostatic elevation of the island was recognized along the Penguin Ridge. The traces of orni-thogenic phosphates in soil and plenty of penguin bones were discovered here on the transfer way up to recent rookery. The ornithogenic remnants were laying also on the raised stony (?) beach 45 m a.s.l. (Fig. 9). The age of the peat occuring over it in the alluvial sand was 4950
±
±
140 y.B.P. (Birkenmajer - 3). Thus colonization by penguins had been started here in the Early Holocene. Burried ornithogenic soils were found also in other places on King George Island: Stranger Point, Low Head and Blue Dyke.Translated by the authors PE31-0ME
Bo BpeM.R aBCTparn1&itcKo&it 3111Mbt 1985 r. 6b111111 oTo6paH-Hbl KepoTo6paH-Hbl AOHoTo6paH-HblX OCaAKOB 1113 n.RTll1 03ep. lfoTb1pe 03epa HaXOAll1I1111Cb Ha OCTpoBe K111Hr ,lJ.>t<OpA>K (p111c. 1 ), 111 OAHO -Ha KoHue AHTapKT1111.feCKoro nonyocTpoBa. V1ccneA0BaH111.RM 6b111111 noABeprnyTbl 03epa pa3HblX T111noB 111 Tpocp111111. Q3epo XoTenb Ha nonyoCTpoBe 4>11111bAec (p111c. 2)..,
HaXOAll1TC.R BblCOKO Ha nnocKo&it nnanpopMe (50 M HaA ypoBHeM Mop.R), AaneKo OT neAHll1Ka, B nepeceKatow,e&itc.R c111cTeMe ApeBH111x Aern.Ru111au1110HHbtX KaHanoB. CeKBeHf.4111.R
ocaAKOB B KepHe B3.RTblM 1113 3TOro 03epa AOil>KHa 6b1Tb CaMa.R AI1111HHa.R. r111TTb.R, KOTOpa.R .RBil.ReTC.R rnaBHblM 03ep-HblM ocaAKOM, pa3AeneHa Ha 2 l.faCT111 cnoeM
a1111toB111a11b-Horo necKa MOW.HOCTblO CBblWe 1,5 M, COCTORW,ero
rnaB-HblM o6pa3oM 1113 By11KaH1111.feCKoro wnaKa. B Apyrnx 03epax B ocaAKax rnTTbll1 TO>Ke HaXOA.RTCR TOHK111e (MeHee 0,5 CM) c110111 By11KaH1111.feCKoro wnaKa.
np1116epe>t<Hbte 03epa K111Tew 111 ,lJ.I1111HHOe Ha nonyoCTpo-Be 4>111I1bAeC (p111c. 3-5) o6pa30Ba11111Cb 1113 MOpCKll1X 3a11111BOB OTAeneHHblX OT Mop.R n11.R>t<aM111. B HacToRw,ee BpeM.R 3Tll1 nn.R>Kll1 111 03epa HaXOARTC.R Ha BblCOTe 16 M H.y~M.
(p111c. 4). B KepHax Bee n111 1113MeHeH111.R ceA111MeHTau111111 xopowo Bll1AHbl. ,lJ.eTp111T111l.fecKa.R rnTTbR pacnono>t<eHHaR Ha MOpCK111X ocaAKax COAep>t<111T MHoro opraH1111.feCKoro Bew,ecTBa, l.fTO no3BOn.ReT npoBecT111 AaI1bHe&itw111e 111c-cneA0BaH111.R 111CTOp111111 3Tll1X 03ep c np111MeHeH111eM paAll10-MeTp1111.feCKOro MeToAa 14C.
nporn.Ru111a11bHOe 111 011111roTpocp1111.feCKOe 03epo PyAbl
Ha nonyoCTpoBe noTep (p111C. 6) o6pa30BaI10Cb BO BpeM.R
HeCKOI1bK111x 3TanoB Aern.Ru111au111111. Ka>t<Abl&it ol.fepeAHb1ilt 3Tan Bbt3b1Ba11 1113MeHeH111e B pacnono>t<eH111111 0Kpy>t<atow,111x MopeH, a TaK>t<e 1113MeHeH111e cpopMbl 111 Be11111l.fll1Hb1 caMoro o3epa. Mo>t<HO npoBecT111 peKoHCTpyKu111to 111cTop111111 111c-cneAy.R Mll1HepaI1bHble, l.faCTO 11aM111H111poBaHHb1e AOHHble ocaAK111 B OTAeilbHbtX 6acce<Hax 03epa 111 aHa111113111pyR ApeBH111e 111 coBpeMeHHbte OTI1111Bbl 1113 03epa B Mope (p111c. 7). 03epo PyAbl o6pa3oBanocb BO BpeM.R CaMo&it MOilOAO&it AernRu111au111111, TaK KaK 111 HaKonneHll1.R Topcpa B ueHTpailbHOiil l.facT111 Pecypc X11111bc. (p111c. 1 O).
npornRu111a11bHOe 03epo óeKeililR Ha AHTapKT1111.feCKOM
nonyoCTpoBe (p111c. 8) o6pa3oBanocb B nOA06HblX
reo-Mopcpo11ornl.fecK111x yc110B111.Rx KaK 03epo PyAbl, HO noA BI1111RHll1eM 6oraTblX HyTp111eHTaM111 paCTBopos TeKyw,111x 1113 60ilbWOiil 0611aCTll1 3aHRTO&it n111HrB111HaM111, HaXOARW,e&itcR Ha 6epery o3epa. 3sTpocp1113a1.4111R c3epa Bbl3Bana ~130611111111e aMopcp1111.fecKoiil opraH111l.fecKo&it MaTep111111 s
11aM111H111posaH-. HblX AOHHblX ocaAKax. B11111.RH111e nn1u Bll1AHO c MoMeHTa o6pa30BaH111R 03epa.
V1HTepecHaR ceKBeHUll1R ronoueHOBblX OCaAKOB
Ha-6ntoAaeTCR s6111113111 CTaHUll1111 ApUTOBCKoro. Ha neHrBll1H P111A>K B111AHO nepeMew,eH111e BHll13 MeCT 3aH111MaeMblX n111Hrs111-HaM111 K MOplO, no. Mepe M30CTaT1111.feCKoro BblAB111raH111R ocTposa. Ha nyT111 3Toro nepeMew,eH111R s nol.fsax Bll1AHbl CileAbl opH111ToreHHblX cpoccpaTOB 111 MHorne KOCTll1 nl.1HrBll1-HOB. OpH111ToreHHb1e ocTaTK111 HaxoA11111111cb TaK>t<e Ha Bbl-AB111HYTblX KaMeHll1CTblX nn.R>Kax 45 M H.y.M. (p111c. 9).
B03pacT Topcpos HaxoA.RW.111XC.R HaA H111M111 s a1111tos111a11b-Hb1x necKax, onpe,LJ,eneHHb1&it 6111pKeHMaillepoM, paBH.ReTCR
4950±140 neT TOMY Ha3~ (3). TaK l.fTO n111HrBll1Hbl >K11111111 Ha 3TOM MecTe y>t<e s paHHeM ronoueHe. OpH111ToreHHb1e nOl.fBbl 6b1Illl1 TaK>Ke HaiilAeHbl B Apyrnx MeCTax Ha OCTpose K111Hr ,lJ.>t<OpA>t<: np111 CTaHA>Kep no111HT, nos XeA 111 OJllO ,l\blK.
FOTOHERBARZ SKAMIENIAŁOŚCI
Milan PISL - Fotoherbar zkamenelin. ONV Semily 1986,
nakład 300.
Jest to zbiór fotografii paleozoicznych skamieniałości
roślinnych, a autorem jest nauczyciel biologii, amator
fitopaleontolog. Tekst objaśniający fotografie i rekon-strukcje głównych wczesnopaleozoicznych roślin jest
jas-ny, wyjaśniający zagadki przyrodnicze, a wszystko to
rzucone na szersze tło geologiczne.
Książka zawiera 191 czarnobiałych fotografii, w tym
również makrofotografie, przy czym znaczna część
ma-teriału pochodzi z rejonów Karkonoszy, a więc powinna
zainteresować i naszych paleobotaników. Z ilustracji na
szczególną uwagę zasługuje 18 mikrofotografii i 9
foto-grafii skamieniałych ryb.
Fotoherbarz wydał ośrodek szkolenia zawodowego przy ONV Semily.
