rpanTIHH1TOBOH <Pat.U·1eH (11, 14). B nbiCorypcKoM per11oHe MOnOAOKaneAOHCKI1e AB11>KeHI1JI Bbi3Banl1 11C"ie3HOBeHI1e rpanToni1TOB, o6pa3yK>TCR aneBponi1Tbl 11 >Keni1HCKI1e cno11 c 6eHTOHI1"ieCKOH <PayHoH (4, 14). TorAa np116epe>KHaR Kap6oHaTHaR <Pa1.411J1 c11nypa, pacnpocTpaHeHHaR Ha BocToKe 11 ceBepe nonbWI1, Bb1Ka3b1Bana CBJI3b c perl1oHaMI1 Bonb1HI1 11 noAOnbJI (<ł>11r. 1' 2). MonOAOKaneAOHCK11e AB11>KeHI1JI MOrnl1 TaK>Ke Ha"iaTb o6pa30BaHI1e nOAnRCKo-6peCTCKOH BnaA11Hbl CBR3aHHOH C np11neTCKOH BnaAI1HOH (RP), a B cne-AYK>LL4HM :nane c AHenpoBCKO-AOHe1.4K11M aBnaKoreHOM (1, 5, 7). Ha 6epery nnaT<PopMbl CbiHoporeHHble AB11>KeHI1R KpaKOBCKOH 11 apAeHCKOH <Pa3 (11) He 3aKaH"ii1BaK>T CeAI1-MeHTal.41111 Cl1nypCK11X 11 HI1>KHeAeBOHCK11X OTnO>KeHI1H (>Ke-A11H, 311reH), TaK KaK TOnbKO nocne 3p11HCKOH <ł>a3bl - B 3MCe B EBpone rocnOACTByeT "onbApeA", KOTOp11H 3aKaH"i11BaeT Mera1.411Kn MopcKOH ceA11MeHTal.41111. Ha 3TOT <PaKT yKa3biBaeT HenpepbiBHOCTb c11nypa 11 AeBoHa B perl1oHanbHbiX Rpycax: noAnRce, >Keni1H, 1.4enenK>B, 6ocTyB B nblcorypcKoM per11oHe 11 11X 3KBI1BaneHTOB - CKana, 60p1.1.4yB, "iOpTKYB Ha no-AOnbe) (4, 1 O, 11, 14). 3TI1 R pycbl He BCTpe"iaK>TCJI B Kene'-'-KOM per11oHe Ha BCeM ManononbCKene'-'-KOM 6noKe. B MnaAweM naneo3oe npo113owno 113MeHeHI1e no311'-'l111 nbiCorypcKoro per110Ha 11 ero TeKTOHI1"ieCK11H KOHTaKT C Kene1.4K11M pe-ri10HOM. ABTop Bb1pa311n cBoe MHeHI1e, "iTO ApeBHJIR Boc-TO"iHoeBponeHcKaR nnaT<PopMa TRHynacb AO nbiCoryp, Ha Top>KeCTBeHHOH cecc1111 nocBRL1.4eHoH npo<Peccopy
CaM-COHOB~"iY 18 MaR1985 B OcTpoBe CBeHTOKW11CKOM, a noToM npeACTaBI1n 3TO MHeHI1e B 1986 r. B AOKnaAaX B BapwaBe 11 Bpo1.4naBe (12). B 6peToHCKOH non11<Pa3e npo113own11 11HTeH-CI1BHble nepeMeCTHTenbHble AB11>KeH11JI, nOAnRCK0·6peCT-CKaJI BnaAHHa Ha"ianaCb npOAOn>KaTbCJI K BOCTOKy, Ha Tepp11-TOpHK> TeHCHBHOH np11nJITCKOH BnaAI1Hbl (5, 7). B
BOCTO"i-HOH "iaCTI1 noH BnaA11H.bl (PP) c <ł>paHa AO cpeAHero <PaMeHa npo11CXOA11na o6nOMO"iHO-COnRHaJI CeAI1MeHTa'-'11JI MOLI.4HO-CTI1 3-4 KM. 3TI1 OCaAKI1 He KOppen11pyK>TCJI Hl1 C peri!10-HOM BonbiHb- noAOnbe Hl1 c ceBepHOH "iaCTbK> paHOHa Bll1nbHK>C- MI1HCK. 06pa3oBaBwaRCJI np11nRTCKaR BnaA11Ha K lOB nepeXOA11T B AHenpOBCKO-AOHe'-'KYK> BnaA11HY p11<ł>To Boro nma, a w11poKaJ1 30Ha pa3noMoB OTAenReT yKpa11H-CKYK> nnn<PopMy (TU) OT pyccKOH nnaT<PopMbl. Bepo-RTHO yKpa1!1HCKaR nnaT<PopMa nepeMeCTI!1nacb K C3 11 3C3 nepepbiBaR Al!1aroHanbHO KpaH ApeBHeH nnaT<PopMbl, T.e.
ApeBHenaneo3oHCK11H c6poc TEF. C ceBepHoro KpaR noA-nRCKOH BnaA11Hbl K rpaH11'-'e BonbiHb- noAOnbe AO BnaAH-M11pCKoro c6poca, K>rO-BOCTO"iHaJI "iaCTb nonbWI1 6blna oxBa"ieHa paHHeBap11CL41!1HCKI!1MI1 ABI!1>KeHI!1RMI1. CeAI1MeH-Ta'-'11R nK>6ni!1HCKoro 11 nblcorypcKoro <PaMeHa yKa3biBaeT Ha TO, "iTO 11HTeHCI!1BHOCTb 3TI1X ABI!1>KeHI1H CaMaJI 6onbWaJI B cpeAHeM 11 BepxHeM <PaMeHe. Ha6nK>AaeTCJI TOrAa pa3-HOCTb <t>a'-'1111 Kene'-'Koro per11oHa c <PayHoH Kni1MeHI!111 111 nbiCorypcKoro perl!1oHac ceAI!1MeHTa'-'1!1eH TaK Ha3biBaeMbiX cpoCTKOBbiX 1!13BeCTHJIKOB (4) Tl!1na KOMKOBaTOH <P11pneHCKOH <PopMa'-'1111 B nK>6ni!1HCKOM paHOHe, MOL1.4HOCTI!1 AO 1000 M, 11MeK>L1.41!1X CBOHCTBa noAMOpCKI1X onomHeH (1, 8, 9, 11, 12). B To BpeMR nbiCorypcKaR aHTI1Kni1Hanb HaABI!1Hynacb c CCB K 10103 Ha Kene'-'Ko-naroBcKyK> C1!1HKni!1Hanb. 3oHa (n11H11R) L TT MecTaMI1 reTepoxpoHI1"iecKaR c TEF <PopM111poBanacb nocne 6peToHCK11X AB11>KeHI!1H, He Bbl3biBaR 113MeHeHI1H B cTpoeHI111 CBeHTOKWI1CKI!1X rop (12, 15). B 3aKnK>"ieHHI1 cneAyeT o6paTI1Tb BHI1MaHI!1e Ha np1!1HRTI!1e aHanorl!1"iHOH TeKTOHI1"ieCKOH MOAen11 (<P11r. 3), Bbi3BaHHOe noAo6HbiM1!1 npo'-'eccaMI!1 o6pa3oBaHI1JI ADD, no OTHowe-HI1K> K BnaAI1He Pei1Ha 11 PoAaHa BMeCTe c TpaHc<PopM11pyK>-1.1.41!1M c6pocoM no óeprepaTy (2).
WIESŁAW BEDNARCZYK
Po1ska Akademia Nauk
ROLA BRACHIOPODÓW INARTICULATA W STRATYGRAFII
NAJNIŻSZEGO
ORDQWIKU GÓR
ŚWIĘTOKRZYSKICHJedną z pierwszych prac Jana Samsonowicza o kambrze i kambro-sylurze Gór Świętokrzyskich była publikacja z 1916 r., w której autor ten zamieścił opisy znalezionych po raz pierwszy w Polsce kilku brachiopodów, m.in.:
Ohofus ( Mickwitzella) siluricus Eichwald i O. (M.) walcotti
Samsonowic?: (40). Brachiopody te występowały w piaskow-cach kwarcytowych (kwarcytach glaukonitowych według terminologii Samsonowicza) eksploatowanych w odkryw-ce w okolicach Międzygórza pod Sandomierzem. W tej samej publikacji znajdujemy pierwsze - w polskiej litera-turze geologicznej - opisy: Lingulella lepis Salter, A
ero-t hele sp., Eoorthis daunus Walcott i Eostrophomena aff.
elegantula Walcott z wapienia czerwonego wydobytego z szybiku na górze Bukówka koło Kielc. Wapienie te autor skorelował z wapieniem ceratopygowym występują cym powszechnie w Szwecji i Norwegii, zaś leżący w spągu piaskowiec glaukonitowy ze szczątkami obolusów uznał za odpowiednik wiekowy kwarcytów glaukonitowych z Międzygórza, te zaś za równowiekowe ze skałami piaszczys-to-glaukonitowymi (Gronsand) leżącymi w spągu ordo-wiku w prowincjach nadbałtyckich.
Nie wdając się w dyskusję między badaczami kambro--syluru obszarów nadbałtyckich: Broggerem, Schmidtem
UKD 564.8: 551.733.11(438.13: 23) i Lamanskim przytoczoną przez Samsonowicza zauważmy, że całość opisanych przez siebie utworów badacz ten, idąc za sugestią Ch.D. Walcotta (49), włączył do tzw. warstw przejściowych między górnym kambrem i ordowi-kiem (passage beds between the Upper Cambrian and Ordovician).
Znalezienie przedstawicieli gatunku Thysanotos siluricus stało się kamieniem milowym w badaniach systemu ordo-wickiego w Górach Świętokrzyskich. W ślad za tym od-kryciem przyszły nowe odnotowane zarówno w słynnej monografii J. Czarnockiego z 1919 r. (18), jak i w kolejnej publikacji J. Samsonowicza dotyczącej kambru i ordowiku we wschodniej części Gór Świętokrzyskich ( 40). W tej ostatniej publikacji - na podstawie brachiopodów z okolic Międzygórza, Słaboszowic, Lenarczyc i Podlesia (Wysoczki) k. Bogoryi - ustalił on dwa poziomy najniższego ordo-wiku świętokrzyskiego:
l) starszy, wyrażony przez piaskowce glaukonitowe z Międzygórza z Ohofus ( Mickwitzella) siluricus i O. (M.) walcotti oraz mułowce i chalcedony z Wysoczek zawierają ce oprócz O. siluricus, Helmersenia ? sp., Acrotreta cf.
subconica Kutorga i igły gąbek,
glaukonito-wych z Obolus siluricus (rzadko występujący), Lingulella sp., Acrothele ceratopygarum Brogger (=A. barbata Moberg et Segerberg) i z licznymi drobnymi obolidami. Pierwszy z tych poziomów skorelowany został z poziomem E ul oma -Niobe Broggera względnie B1u Lamanskiego, drugi z po-ziomem ceratopygowym Skandynawii (poziom B111 La-manskiego, 28).
Równolegle prowadzone przez J. Czarnockiego bada-nia w zachodniej i środkowej części regionu świętokrzys
kiego sygnalizują o wystąpieniach Obolus siluricus w Zbrzy k. Dębskiej Woli i w Zalesiu Nowym k. Lagowa oraz fauny towarzyszącej (Lingulella quadrata Kutorga) w okolicach Koziela, na pagórku Powalisko i w Zbilutce (14, 16, 17). Piaskowce glaukonitowe zawierające te
ska-mieniałości, podobnie jak Samsonowicz, zalicza J. Czarnocki do odpowiedników wiekowych najwyższej części Gron-sandu (B1u) lub do poziomu ceratopygowego w Szwecji.
Kilka nowych wystąpień Thysanotos siluricus odnoto-wano w powojennych (po II wojnie światowej) publika-cjach - Zalesie k. Słowika, rejon góry Telegraf w okoli-cach Kielc (15) oraz Wysoczki k. Bogoryi (39). Ostatecznie lista brachiopodów - .inarticulata z tremadoku kielec-kiego, w końcu lat pięćdziesiątych, zawierała 12 gatunków: Thysanotos siluricus. Th. walcotti, Broeggeria cf. salteri (Holi), Lingulella lingulaeformis (Mickwitz), Lingulella qua-drata, Acrothele ceratopygarum, Acrotreta circularis Moberg et Segerberg, A. cf. inchoans, Conotreta sp., Helmersenia ? sp. i Siphonotreta sp.
Na podstawie tej fauny zarówno J. Czarnocki, jak i J. Samsonowicz utożsamiali piaskowce z Międzygórza
i chalcedony z Wysoczek z górnym tremadokiem (15, 39). Podobnie sytuował je H. Tomczyk (47), który w swojej rozprawie o ordowiku i sylurz~ Polski, wyróżniał ponadto w najwyższym tremadoku regionu kieleckiego tzw. war-stwy z Conotreta (5, 6).
Podjęte, z inicjatywy Profesora Samsonowicza, przez autora tego artykułu badania tremadoku świętokrzyskiego przyniosły w efekcie obok propozycji podziału stratygra-ficznego tego piętra na warstwy międzygórskie, warstwy zbiluckie i warstwy kozielskie - szczegółowe opisy fauny, w tym brachiopodów (7). Wśród brachiopodów inarticulata
wyróżniono i zilustrowano 29 gatunków reprezentujących
rodzaje: Obolus Eichwald 1829 (8 gatunków, w tym po jednym gatunku z podrodzaju Thysanotos Mickwitz 1896, Aulonotreta Kutorga 1848, Schmidtites Schuchert 1929, Lingulobolus Matthew 1895 i Broeggeria Walcott), Lin-gulelfa Salter 1896 (5 gatunków), Acrothele Linnarsson 1876 (3 gatunki w tym l z podrodzaju Orbithele Sdzuy 1955), Acrotreta Kutorga 1848 (l gatunek), Conotreta Walcott 1889 (8 gatunków), Siphonotreta Verneuil 1845 (3 gatunki). Najliczniej w kolekcji reprezentowane były
gatunki należące do rodzajów: Obolus, Lingulella i Cono-treta i im poświęcono najwięcej uwagi. One też stały się podstawą zaproponowanego podziału stratygraficznego (7, cf.tab.).
W dyskusji dotyczącej pokrewieństw zidentyfikowanej fauny na podkreślenie zasługują następujące uwagi: w sprawie gatunku Thysanotos siluricus stwierdzono, że ga-tunek ten skupia w ordowiku świętokrzyskim co najmniej trzy odmiany, które paleontolog estoński A. Roomusoks -kiedy przesłano mu je do oceny - rad by widzieć jako trzy odmienne gatunki (7, s. 34- 35). Nie zdecydowano
się wówczas na taki krok, mając nadzieję na znaczne
po-większenie kolekcji. Pamięć o tym, że polskie okazy T.
siluricus reprezentują ten gatunek w szerokim pojęciu (sensu lato), jest niezbędna przy korelacji poziomu Thysa-notos siluricus na obszarach nadbałtyckich (Estonia,
Lenin-grad), Gór Świętokrzyskich, Czech i Bawarii (23, 42, 33).
Również w sprawie interpretacji rodzaju Lingulella
zarysowały się znaczne różnice w dotychczasowej reprezen-tacji gatunkowej. Okazało się mianowicie, że cytowany w polskiej literaturze geologicznej gatunek Lingulella (Lep-tembolon) lingulaeformis (Mickwitz) nie jest konspecy-ficzny z gatunkiem Mickwitza. Podobnie rzecz się miała
z gatunkiem Lingulella quadrata Kutorga. W wyniku konsultacji z paleontologami estońskimi (w Tartu
znajdu-ją się zbiory Mickwitza) ustalono, że rodzaj Lingulella nie jest reprezentowany przez dotychczas identyfikowane gatunki, ale że są to gatunki silnie spokrewnione z gatunka-mi czeskigatunka-mi, lub też gatunki nowe. Wyróżniono więc dwa gatunki nowe: Lingulella zejszneri Bednarczy].c i Lingulella sancta-crucensis Bednarczyk oraz jeden podgatunek Lin-[;Ulella insons insons (Barrande) i jeden Lingulella insons lata (Koliba) znane z tremadoku Czech (26). Te fakty, jak również występowanie w asocjacji Thysanotos siluricus s.l., Lingulella insons insons również czeskich taksonów: Obolus complexus Barrande, Obolus ( Lingulobolus) feist-manteli minor Koliha, Acrothele ( Orbithele) contraria (Barrande) i Acrotreta cf. inchoans (Barrande) stworzyły
możliwości ścisłej korelacji tremadoku świętokrzyskiego
z tremadokiem Czech (13). W ten sposób tradycyjna kore-lacja stratygraficzna najniższego ordowiku świętokrzys
kiego z obszarami nadbałtyckimi ustąpiła na drugi plan przed korelacją z tremadokiem Czech i Bawarii (42).
Tę możliwość widział już wcześniej badacz czeski J. Koliba (27).
W tradycyjnej korelacji tremadoku kieleckiego z trema-dokiem obszaru nadbałtyckiego uwzględniono wówczas argu:Qlenty T.N. Alichowoj (l) i E. Bałaszowoj (2) o trema-dockim charakterze trylobitów Protopliomerops primigenus lamanskit i Asaphellus inostranceffi występujących w stropie poziomu z Thysanotos siluricus, a wbrew poglądom A. Roomusoksa (38) i R.M. M·annila (34), którzy podzielając
pogląd T. Tjernvika (46) uŻnałi, że warstwy z Protoplio-merops etc. reprezentują zonę Phyllograptus densus
(pod-piętro Billingen, w arenigu skandynawskim), a poziom z Thysanotos - jako leżący w spągu tych warstw -usytuowali w podpiętrze Hunneberg (najniższy arenig Szwecji). Luka między tymi poziomami, a utworami piętra
pakerort (dolny tremadok) miałaby, w myśl poglądów
autorów estońskich, przypadać na cały górny tremadok, natomiast według autorek leningradzkich miała mieć jedy-nie charakter lokalny. Odzwierciedlejedy-niem kontrowersji 11a ten temat są późniejsze publikacje E. Bałaszowej (3) i W. Goi-janskiego (20) z jednej strony i R.M. Mannila (34) z drugiej. Reperkusje tej dyskusji miały również
od-dźwięk w literaturze polskiej, zwłaszcza w związku z ba-daniami ordowiku na obszarze platformowym Polski
północno-wschodniej (34, 45, 46).
Przede wszystkim starano się podważyć znaczenie gatunku Thysanotos siluricus jako skamieniałości prze-wodniej dla tremadoku świętokrzyskiego (19). Rzecz oczy-wista, że gatunek ten jako gatunek Eichwalda, w ścisłym
tego słowa znaczeniu, nie mógł odgrywać dotychczasowej roli, ale przypomnijmy, że gatunek świętokrzyski reprezen-tuje gatunek Eichwalda w szerokim pojęciu! Poza tym jego występowanie w asocjacji z formami czeskimi charak-terystycznymi dla tremadoku Czech i Bawarii nie może być również pominięte w rozważaniach stratygraficznych. Jeśli
chodzi o korelację z osadami piaszczysto-glaukonitowymi
północno-wschodniej Polski to trzeba zauważyć, że nie
mogła nie być ona dyskusyjna, zwłaszcza w związku· ze
słabą dokumentacją paleontologiczną w ogóle i słabym
Mowa
tu
o obecności w tych osadach konodontów znanychz. wapienia ceratopy go we go
w
Szwecji, m.in., Drepanodus deltifer Lindstrom s.f. i Oistodus inaequalis Pander s.f., które jak dowiodły późniejsze prace M. Lindstroma (29, 30) i wchodzą w skład aparatu gatunku wskaźnikowego Paltodus deltifer dla górnego tremadoku Europy.cji wprowadził w stratygrafii tremadoku jedynie delikatny retusz ustalając górnotremadocki wiek warstw międzygórs kich i warstw zbiluckich, zaś warstwy kozielskie przesuwa-jąc do najniższego arenigu. W korelacji z Czechami uwzględ niono fakt przesunięcia warstw olesskich jako litofacji do najniższego arenigu tego kraju (23).
Dlatego też W. Bednarczyk (9) w swej kolejnej publika- Mimo wielu jeszcze wątpliwości i nie wyjaśnionych ROZPRZESTRZENIENIE BRACHIOPODÓW INARTICULATA W WARSTWACH ZBILUCKICH, KOZIELSKICH
I W WARSTW ACH Z BUKÓWKI W REGIONIE KIELECKIM GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH
W NA WIĄZANIU DO WYSTĘPOW ANIA KONODONTÓW W TYM REGIONIE
TREMADOK G6RNY AR ENIG D O L N Y STANDARD
CERA'J.'OPYGE AIII HUNNEBERG SZWECJA ( 23)
V ARANGU FM
l
? L E ETs
E FM T O l l A FM ESTONIA ( 33)w
A Rs
Tw
Y G6RY KOZIELSKIE ŚWIETOKRZYS-Z B I L U C K I E BUK6WKI'
z KIE { 6} D O L N E G6
R N E DOLNE G6RNE M I L I NAl
K L A B Aw
A CZECHY ( 20) --- Thysanotos siluricus s.l. --- Orbithele bicornis--- - - - Ditreta dividua etc.
/13/
- - - Helmersenia cf. ladogensis
---·--- Rosobolus
/?/
cf. robertirrus --- Leptembolon insons insons --- Leptembolon zejszneri ---Cono~reta
samsonowiczi--- Siphonotreta acrotretomorpha ---·--- Leptembolon sancta-crucensis --- Leptembolon insons lata --- Acrothele ceratopygarum --- Orbithele contraria --- Celdobolus mirandus --- Conotreta kozielensis --- Conotreta kozlowskii --- Conotreta polonica --- Conotreta staszici Conotreta calva-montana Conotreta czarnock1i --- Lingulella lepis Broeggeria salteri L e p t e m b o l o n zejszneri
Thysanotos siluricus s.l.l Conotreta
Lokalne zony brachiopodowe
--- Acodus sp.
--- Drepanodus arcuatus
--- Drepanoistodus acuminatus -·--- Pal todus de l tifer
--- P. varanguensis --- Pravognathus aengensis .,. _______ ,_ _______ Scandodus vitreus s.f .. --- Scolopodus peselephantis --- Phakelodus tenuis --- Prooneotodus gallatini · --- Westergaardodina cf. fossa --- Paroistodus parallelus --- Protopanderodus rectus ~--- Drepanoistodus forceps P a l t o d u s deltifer
*
P a r o i s t o d u s proteus P. varanguensis P. deltiferproblemów przekonanie o równoczesności sedymentacji glaukonitowej na platformie wschodniej i północnej Polski oraz w Górach Świętokrzyskich dominowało w publi-kacjach H. Tomczyka (47), Z. Modlińskiego (36) i B. Szymańskiego ( 45), aby w końcu skonkretyzować się w gwałtownej polemice. zademonstrowanej w publikacji J. Znoski i R. Chlebowskiego (51) podniesionej do rangi rewizji stratygrafii dolnego ordowiku w Górach
Święto-krzyskich.
-Intensywne poszukiwania konodontów w chalcedoni-tach warstw zbiluckich doprowadziły w końcu do zebrania kolekcji gatunków sygnalizowanych już w 1974 (10). Były to: Acodus firmus Viira s.f., Drepanodus pristinus Viira s.f. i Scandodus varanguensis Viira, s.f. Jak wiadomo gatunki te wyznaczają górnotremadockie ogniwo Varangu w Zachodniej Estonii (50). Konodonty z tego ogniwa były znane zresztą od dawna, lecz nie doczekały się wcześniej szego opracowania (43).
Badania konodontów w najniższym ordowiku wyspy Oland, także w aspekcie badań stratygraficznych, zostały
przeprowadzone przez W.A. Van Wamela (49), który poza ustaleniami stratygraficznymi dał szczegółowy opis aparatów konodontowych usystematyzowanych w postaci gatunków naturalnych. Wśród wielu innych, na uwagę zasługuje gatunek Drepanoistodus inaequalis (Pander) =
Paltodus deltifer Lind, jako wskaźnikowy dla górnego tremadoku. W zespole elementów konodontowych wcho-dzących w skład aparatu tego gatunku, widzi autor ten także konodonty opisane jako gatunki formalne przez V. Viire (50), a wśród nich konodonty uzyskane z chalee-donitów warstw zbiluckich. Wypływa stąd wniosek o ścisłej łączności warstw zbiluckich, dokładniej warstw zbiluckich dolnych (6) z ogniwem Varangu Estonii i poziomem
Paltodus deltifer w południowej Szwecji.
W kolejnej publikacji autora obecnego artykułu (12) lista konodontów została poszerzona o dalsze gatunki:
Acodus firmus Viira s.f., Drepanodus arcuatus Pander,
Drepanoistodus acuminatus (Pander), Drepanoistodus
inae-qualis (Pander), Pravognathus aengensis Lindstrom,
Prio-niodus deltafus (Lindstrom). Scandodus vitreus Viira s.f. i Scolopodus peselephantis Lindstrom. Wszystkie po-twierdzają ścisłą łączność zespołów konodontowych warstw zbiluckich dolnych, ogniwa Varangu i poziomu ceratopygowego (poziomu Paltodus deltifer) (28, 48, 60). Taki wniosek potwierdzają wyniki badań H. Szaniaw-skiego (44), który na podstawie materiału konodontowego zebranego z chalcedonitów odsłaniających się w kilku miejscowościach regionu kieleckiego dokonał rewizji ga-tunku Drepanoistodus inaequalis ustanowionego przez Van Wamela (op. cit.). Zgodnie z Szaniawskim gatunek ten rozpada się na dwa podgatunki: starszy, bardziej prymitywny Drepanoistodus deltifer prżstinus Viira cha-rakterystyczny dla dolnej części górnego tremadoku i młodszy Drepanoistodus deltifer deltifer Lindstrom składający się z elementów charakterystycznych dla wapienia ceratopygowego w Stora Backor w Szwecji (29), Drepanoistodus deltifer prżstinus Viire wyróżnia się składem typowym dla ogniwa Varangu w Estonii (43) i tym samym dla warstw zbiluckich dolnych w Górach
Świętokrzyskich. Oprócz tego gatunku opisano: Acodus ? sp., Prooneotodus
=
(Phakelodus Miiller 1984 (tenuis) Muli-er, Prooneotodus cf. gallatini (Miiller) i Westergaardodżna cf. fossa Miiller. Trzy ostatnie gatunki reprezentują Para-conodonta znane powszechnie w górnym kambrze Europy, Ameryki Północnej i Azji (10).Ostatnio Olgun (37) krytycznie dyskutując aparat kono-dontowy Drepanoistodus inaequalis Van Wamel 1974 i D.
inaequalis pristinus Szaniawski 1980 wyróżnił 3 aparaty konodontowe: Paltodus varanguensis (naj starszy), Paltodus
deltifer (młodszy) i najmłodszy aparat Paltodus subaequalżs Pander. Autor obecnego artykułu przyjmuje tę koncepcję. Jak zatem przedstawiają się możliwości korelacyjne
najniższego ordowiku Gór Św!ętokrzyskich na podstawie brachiopodów w świetle badań konodontowych, a także w świetle nowych badań nad brachiopodami inarticulata w Polsce (12, 13), Estonii (33) i w Czechosłowacji (21, 22) ?
Zgodnie z danymi S. Magi i V. Viiry (33) gatunki roz-poznane także w warstwach zbiluckich i kozielskich re-gionu kozielskiego, w profilach estońskich mają zasięgi następujące:
- pojedyncze skorupki Thysanotos siluricus pojawiają się już w stropie ogniwa Varangu i powszechnie występują w utworach ogniwa Klooga (dolna część formacji Leetse, B1a, podpiętro Hunneberg w Szwecji) (24, 32). Przedstawi-ciele rodzaju Lepternbo/on Mickwitz 1896, a więc rodzaju, którego gatunki występują powszechnie w warstwach zbiluckich i kozielskich (tab.) pojawiają się w ogniwie Klooga i przechodzą do ogniwa Iru = Joa, wyższa część formacji Leetse i podpiętra Hunneberg (32). Siphonotreta verrucosa (Eichwald) znana jest od ogniwa Klooga po ogniwo Iru, a Helmersenża ladogensis (Jeremeev) występuje powszechnie w ogniwie Iru; ostatnio jednak stwierdzono występowanie tego gatunku już w formacji Kallavere (wyższy Pakerort w Estonii, 25). Podobnie Siphonotreta
acrotretomorpha Gorjansky, powszechnie występuje w ogni-wie Iru, ale napotkano ten gatunek również w stropie Pakerortu w Estonii (poziom Cordylodus rotundafus -C. angulatus, op. cit.).
Jeśli chodzi o występowanie gatunków czeskich (re-jestrowanych w warstwach zbiluckich i warstwach koziels-kich) to według aktualnych danych ich rozprzestrzenienie w profilach czeskich prezentuje się następująco:
- rodzaj Thysanotos reprezentowany jest przez dwa gatunki: Thysanotos primus (Koliha) charakterystyczny jest dla formacji Ti'enice (dolny tremadok Czech, 22), a Thysanotos siluricus jest przewodni dla formacji Milina (górny tremadok Czech, op. cit.).
- rodzaj Lepternbo/on w Czechach stanowią dwa podgatunki: Lepternbo/on insons insons (Barrande), pow-szechny również w Górach Świętokrzyskich i L. insons
testis (Barrande), forma nie znana w Polsce. Pierwszy z nich jest charakterystyczny dla górnotremadockiej for-macji Milina, a drugi występuje w litofacji z Olesna charak-terystycznej dla spągowych partii formacji klabavskiej, arenigu Czech (op. cit.). Podgatunek Lepternbo/on insons
lata (Koliha) z Gór Świętokrzyskich nie jest zdaniem Havlicka (22) kanspecyficzny z gatunkiem Lingulella insons
lata (Koliha) znanym z litofacji Olesna.
- podgatunek Lingulobolus feistmanteli minor Koliha znany z warstw zbiluckich i rzadziej kozielskich w świetle ostatniego opracowania Havlicka (22) wydaje się reprezen-tować nowy rodzaj i zapewne gatunek kreowany przez tego badacza jako Rosobolus robertinus Havlicek. Ga-tunek ten występuje podobnie jak podgatunek Kolihy w utworach formacji Ti'enice (tremadok dolny). I wreszcie gatunek Obolus complexus Barrande wcześniej notowany jako czeska forma w tremadoku świętokrzyskim. W wyniku rewizji tego gatunku (i pokrewnych), dokonanej przez cytowanego wyżej autora (22) powstała konieczność usta-nowienia nowego rodzaju Celdobofus Havlicek. Zdaniem Havlicka forma świętokrzyska reprezentuje gatunek
Celdo-bolus mirandus (Barrande) powszechnie występujący w litofacji olesskiej zajmującej spągowe partie formacji kla-bawskiej (arenigu) w Czechach.
Ważną publikacją w świetle badań brachiopodów
dolno-ordowickich okazała się publikacja Havlicka (21) o
wy-stępowaniu przedstawicieli rodzaju Conotreta w trema-doku Czech. Interesujące są tu w szczególności gatunki:
Conotreta grandis (Kloucek) pokrojem skorupki i planem
budowy wnętrza przypominająca Conotreta kozlowskij
Bednarczyk oraz Conotreta obesa Havlicek bliska gatunkowi
Conotreta calva - montanaBednarczyk - oba gatunki_
wy-stępują w warstwach kozielskich. Pokrewieństwa te
wska-zują również na ścisłą łączność tremadoku Czech z
warstwa-mi kozielskiwarstwa-mi Gór Świętokrzyskich. Dodatkowym atutem
na korzyść tego spostrzeżenia jest występowanie w
trema-doku świętokrzyskim przedstawicieli rodzaju Orbithele
Sdzuy 1955 (tab., 13).
Jak wobec przytoczonych powyżej danych należy
prze-prowadzić korelacje stratygraficzne wydzielonych w
trema-doku świętokrzyskim warstw: między górskich, zbiluckich
i kozielskich z tremadokiem Czech z jednej strony i z
ogni-wami dolnego ordowiku Skandynawii i północno-zachod
nich obszarów Związku Radzieckiego z drugiej strony?
Odpowiedzią będą analizy rozprzestrzenienia tak kono-dontów, jak i brachiopodów w profilach najniższego
ordo-wiku regionu kieleckiego. Wnioski wypływające z tej
analizy zawarte są w tabeli stanowiącej usystematyzowaną
dokumentację stratygraficzną. Wynika z niej, że
najstar-szymi utworami w regionie kieleckim Gór Świętokrzyskich
są warstwy zbiluckie dolne dobrze określone przez zespół
konodontów wyznaczający poziom Paltodus varanguensis
zarówno w środkowej Polsce (tab. 12, 14), jak i na obszarze od Estonii po okolice Leningradu (25). W Szwecji
poziomo-wi temu odpopoziomo-wiada w części poziom Paltodus deltifer
(30, 48). A zatem górna część warstw zbiluckich występu jąca w obrębie niecki bardziańskiej oraz zaliczone do
warstw zbiluckich piaskowce z Thysanotos siluricus w
rejonie Zalesia i kamieniołomu Biesak koło Białogonu,
jak również zlepieńce i piaskowce glaukonitowe z półnuc
nego zbocza góry Telegraf i z góry Bukówki, a także warstwy
międzygórskie i wyżej leżące piaskowce z Thysanotos
siluricus zaliczane wcześniej do warstw zbiluckich w
okoli-cach Międzygórza i Lenarczyc reprezentują już
odpowied-niki ogniwa kloogaskiego w Estonii, względnie dolnej
części formacji Leetse w północno-zachodniej części Związ ku Radzieckiego ( najniższy arenig B1aal, 33) lub dolnych
ogniw podpiętra Hunneberg w Szwecji (24).
Warstwy kozielskie - najmłodsze w tej sytuacji - mogą
być jedynie korelowane jako ekwiwalent górnego ogniwa
formacji Leetse (B1pa2 ) w północno-zachodniej części
ZSRR, bądź górnej części podpiętra Hunneberg w Szwecji.
Wydzielone przez W. Bednarczyka w zachodniej części
warstwy z Bukówki i ich odpowiedniki na pozostałym
obszarze regionu kieleckiego reprezentują zapewne
pod-piętro Billingen w Szwecji i częściowo podpiętro wołchow,
na co wskazuje zespół konodontów i niektóre gatunki
brachiopodów (Myotreta crassa, Oistodus lanceolatus, Bal-toniod~s navis etc., cf. 12).
Niestety z obszarem Czech z uwagi na brak danych
o konodontach tak szczegółowej korelacji przeprowadzić
nie można. Biorąc jednak za podstawę korelacji pokrewień
stwa oraz kanspecyficzność gatunków czeskich i święto
krzyskich inarticulata można uznać, że warstwy zbiluckie
dolne reprezentują zapewne utwory równowiekowe z
utwo-rami formacji milinskiej reprezentującej górny tremadok
w Czechach, pozostała część warstw zbiluckich (stropowa?)
i warstwy kozielskie odpowiadają dolnym ogniwom
for-macji klabawskiej, w dużej części z uwagi na podobień stwa inwentarza faunistycznego z fauną litofacji olesskiej (22, 23).
W zakończeniu tego artykułu powtórzymy pytanie, jaka jest rola i znaczenie brachiopodów inarticulata w stratygrafii najniższego ordowiku regionu kieleckiego Gór
Świętokrzyskich? Odpowiedzią na to pytanie jest tabela, z której niezbicie wynika podstawowe znaczenie tej grupy
faunistycznej przy podziale zonalnym najniższego ordowiku
omawianego regionu. W skali europejskiej fauna inarticu-lata ma znaczenie nie mniejsze. Z danych przedstawionych
w niniejszym artykule wyraźnie widać, że brachiopody
inarticulata są grupą faunistyczną charakterystyczną dla
pogranicza tremadok- arenig, stąd też znaczenie korela··
cyjne tej grupy jest nie do pominięcia! Asocjacje
brachio-podowe mają również znaczenie paleogeograficzne, gdyż
wskazują na rosnące w ciągu tremadoku i starszego arenigu powiązania z asocjacjami brachiopodowymi czeskimi, a tym
samym z prowincją faunistyczną śródziemnomorską i ich
stopniowy zanik w billingenie na korzyść asocjacji brachio-podowych, a także innych grup faunistycznych, tradycyjnie wiązanych z prowincją anglo-skandynawską (wg Spjaeldne-sa, 1961).
LITERATURA
l. A l i c h o w a T.N. - Stratigrafija ordowikskich otło żenij russkoj platformy. Trudy WSEGEI Moskwa 1960.
2. B a ł a s z o w a E.A. - Triłobity rannieordowikskich otłożenij russkoj platformy. Woprosy paleontologii 1966 t. 5.
3. B a łasz o w a E.A., B a łasz o w Z.G. - K stra-tigrafii glaukonitowych i ortoceratitowych słojew ordo-wika siewierazapada russkoj platformy. Uczonyje za-piski LGU Leningrad 1959 no. 268.
4. B e d n a r c z y k W. - Current Conodont research.-Pander Letter, 7 US Geol. Survey Washington D. C. 1974.
5. B e d n ar czy k W. - Four new species of
Cono-treta from the Upper Tremadocian of the Holy Cross
Mts. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. Chim. 1959 no. 7.
6. B e d n ar czy k W. - On genus Conotreta from
the Lower Ordovician of the Holy Cross Mts. Ibidem nr 6.
7. B e d n ar czy k W. - Stratygrafia i fauna tremadoku i arenigu ( oelandianu) regionu kieleckiego Gór Święto krzyskich. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW 1964 t. 4. 8. B e d n a r c z y k W. - Stratigraphy and paleogeo-graphy of the Ordovician in Poland. XXIII Interna-tional Geol. Congress 1968 vol. 9.
9. B e d n ar czy k W. - Stratigraphy and
palaeogeography of the Ordovician in the Holy Cross Mts. -Acta Geol. Pol., 1971 nr 4.
10. B e d n ar czy k W. - Upper Cambrian to Lower
Ordovician Conodonts oC the Łeba elevation, NW
Poland, and their stratigraphic significance. Ibidem 1979 nr 4.
11. B e d n ar czy k W. - Uwagi o stratygrafii ordowiku w rejonie białowieskim w świetle materiałów z wierceń Podborowisko l i Krzyże 4. Kwart. Geol. 1966 nr l.
12. B e d n ar czy k W., Bierna t G. - Inarticulate
Brachiopods from the Lower Ordovician of the Holy
Cross Mts. Poland. Acta Palaeont. Pol. 1978 nr 3. 13. Bierna t G. - Ordovician Inarticulate Brachiopods from Poland and ·Estonia. Palaeont. Pol. 1973 nr 28. 14. Czar n o ck i J. - Profil dolnego i górnego
ordo-wiku w Zalesiu pod Łagowem w porównaniu z
ordowi-kiem innych miejscowości środkowej części Gór Święto
krzyskich. Spraw. PIG Warszawa 1928 z. 2-3.
w Górach Świętokrzyskich w r. 1947. Rocz. PTG
Kraków 1947 t. 17.
16. Czar n o ck i J. - Sprawozdanie z badań
dokona-nych w r. 1926, w związku z ogólnym poglądem na
budowę mas mezozoicznych regionu chęcińskiego.
Pos. Nauk. PIG Warszawa 1927 nr 17.
17. Czar n o ck i J. - Sprawozdanie z badań
tereno-wych wykonanych w Górach Świętokrzyskich w r. 1938.
Biul. PIG Warszawa 1939 nr 15.
18. Czar n o ck i J. - Stratygrafia i tektonika Gór
Świętokrzyskich. Pr. TNW Warszawa 1919 nr 28.
19. F i l o n o w i c z P. - Spostrzeżenia geologiczne z
okolic Białogonu, Bukówki i Mójczy. Kwart. Geol.
1970 nr 4.
20. G o r ja n ski W.J. - Bezzamkowyje brachiopody
kiembrijskich i ordowikskich otłożenij siewiere-zapada
Russkoj platformy. Izd. Niedra 1969.
21. H a v l i cek V. - Conotreta Walcott (Brachiopo-da) in the Lower Ordovician of Bohemia. Vestnik Ustfedniho ustavu geologickeho Praha 1980 no. 5. 22. H a v l i cek V. - Lingulacea, Paterinacea and Sipho-notretacea (Brachiopoda) in the Lower Ordovician sequence o f Bohemia. S bornik Geol. V ed. Pal. Praha
1982 SV. 25.
23. H a v l i cek V. - The Biostratigraphy ofthe
Ordo-vician of Bohemia. Ibidem 1966 sv. 8.
24. J a a n u s s o n V., M u t v e i O. - Ordovician o f Oland Guide to Excursion 3. IV International Sympo-sium of the Ordovician System. Oslo 1982.
25. K a lj o D., B o r o v k o N. at al. - The Cambrian-Ordovician boundary in the Baltic - Ladoga clint area (North Estonia and Leningrad Region. USSR) Eesti NSV Teaduste Akadeemia. Geoloogia 1986 no. 35.
26. Ket t ner R., P ran t l F. - Noverozdelenia navr jednostneho znaceni vrstev stredoceskeho ordoviku. Vest. Stat. Geol. Ust. Rep. Cesk.-Slow. Zvlastni otisk.
Praha 1948 roc. 23. .
27. Kol i h a J. - Balticko-polska facie spodniho
ordo-viku V Ćehach. Ibidem 1926 roc. 2.
28. L a m a n ski W.W. - Driewniejszije słoi siłurijskich
otłożenij Rossii. Trudy Gieoł. Kom. N. Sier. St. Petersbourg 1905 wyp. 20.
29. L i n d s t r 6 m M. - Conodonts from the
Lewer-most Ordovician strata of south-central Sweden. Geol. F6ren. Stockholm F6rh. 1955 Bd 76.
30. L i n d s t r 6 m M. - Lower Ordovician conodonts of Europe. Mem. Geol. Soc. America 1971 no. 127. 31. L 6 f g r e n A. - Early Ordovician conodont
biozo-nation at Finngrundet, south Bothnian Bay, Sweden. (Geology of the southern Bothnian Sea. Part III)
Buli. of the Geol. Institutions of the University of
Uppsala, N. S. 1985 vol. 10.
32. M
a
g i S. - Charaktieristika stratotipa ontikanskojpodsierii. Izw. Akad. Nauk. ESSR Gieołogija 1984
nr 3/4.
33. M
a
g i S., V i i r a V. - Rasprostranienijekonodon-tow i biezzamkowych brachiopod w cieratopigiewom i łatorpskom gorizontach Siewiernoj Estonii. Ibidem
Chimija Gieołogija 1976 no. 4.
34. M
a
n n i l R.M. - Istorija razwitija Bałtijskogobassiejna w ordowikie. Tallin Valgus 1966.
35. M
a
n n i l R.M., O r w i k y K.K., R y a c h i nE.E. - Putiewoditiel gieołogiczeskoj ekskursii naucznoj
siesii, poswjaszczennoj 50-oj godowszczinie s dnia smierti skadiemika F<.M. Smidta. Tallin 1958.
36. M o d l i ń ski Z. - Stratygrafia i rozwój ordowiku
w północno-wschodniej Polsce. Inst. Geol. 1973 t. 72. 37. O l g u n O.- Die Unterordovizischen Kalksteine Fal-bygdens (Vastergotland, Mittelschweden): ihre Strati-graphie, Cenodonten-fauna und Sedimentologie. Mar-burg/Lahn 1985.
38. R o o m u sok s A. - Stratigraphy and
paleogeo-graphy of the Ordovician in Estonia. Intern. Geol. Congr. Rep. of the Twenty-First Session Norden.
P. VII. Proc. o f Section 7. Ordovician and Silurian
stratigraphy and correlations. Copenhagen 1960.
39. S a m s o n o w i c z J. - Caracteristique geologique
du tremadoc de Wysoczki (R. Kozłowski). Palaeont.
pol. 1948 no. 3.
40. S a m s o n o w i c z J. - Materiały do geologii Gór
Świętokrzyskich. Kambr i kambrosylur Gór Święto
krzyskich. Spraw. TNW Warszawa 1916 R. 9. 41. S a m s o n o w i c z J. - O stratygrafii kambru i
ordo-wiku we wschodniej części Gór Świętokrzyskich. Spraw.
PIG 1920 z. l.
42. S d z u y K. - Die Fauna der Leimitz Schiefer (Tre-madoc). Abh. Senk. Nat. Ges. Frankfurt a. Main 1955 H. 492.
43. S t u m b u r K.A. - O stratygrafii waranguskoj pacz-ki. Trudy Inst. Geol. AN ESSR 1962 t. l O.
44. S z a n i a w s k i H. - Conodonts from the
Trema-docian chalcedony beds, Holy Cross M ts. Acta Palaeont.
Pol. 1980 no. l.
45. S z y m a.ń ski B. - Osady tremadoku i arenigu na
obszarze Białowieży. Pr. Inst. Geol. 1973 t. 49.
46. T j e r n v i k T. - On the Early Ordovician o f Sweden
stratigraphy and fauna. Buli. Geol. Inst. Univ. Uppsala 1956 vol. 36.
47. T o m czy k H. - Problem stratygrafii ordowiku
i syluru w Polsce w świetle ostatnich badań. Pr. Inst.
Geol. 1962 t. 35.
48. V a n W a m e l W.A. - Conodont biostratigraphy
of the Upper Cambrian and Lower Ordovician of North Western Oland, south-eastern Sweden. Utrecht Micropaleontol. Buli. 1974 no. 10.
49. W a l c o t t Ch.D. - Cambrian brachiopods. Part
l, II. US Geol. Surv. Washington 1912.
50. V i i r a V. - Konodonty waranguskoj paczki (wierch-nij triemadok Estonii). Izv. Akad. Nauk. ESSR Chimija,
Gieołog. 1970 nr 3.
51. Z n o s k o J., C h l e b o w ski R. - Rewizja
stra-tygrafii dolnego ordowiku w Górach Świętokrzyskich.
Rocz. Pol. Tow. Geol. 1976 t. 46.
SUMMARY
A review of the brachiopods inarticulata was done in the light of the last studies of the lowermost Ordovician strata and its fauna in the Kielce region (Holy Cross Moun-tains).
Revised list of inarticulata consists of 25 species belon-ing to about 18 genera. Main of them are shown on the table in this paper.
On the basis of inarticulate brachiopods in the profiles
of the Zbiłutka and Kozieł beds of the Kielce region
distin-guished the Lepternbo/on zejszneri Zone and two sub-zones: the Thysanotos siluricus Subzone (lower) and
Cono-treta Subzone (upper) (cf. tab.; 6, 9). The Thysanotos
siluricus Subzone coresponds to the Zbiłutka beds, and the Conotreta Subzone - to the Kozieł beds (cf. tab.).
The resułts of the łast researches of conodonts fauna
from the chalcedonites of the Zbiłutka beds (10, 11)
with the Paltodus varanguensis Subzone ( 43) that coresponds to the Upper- Tremadocian- Varangu Member in Estonia (25, 33) and to the Ceratopyge stage in Scandinavia (24). The Paltodus deltifer Subzone ( = Upper part of the
Pal-todus deltifer, 30) one should correlate to the upper part of the Zbiłutka beds, and to the Klooga Member of the lower part of the Leetse Formation (B1aa2) or to the lowest
part of the Hunneberg stage in Scandinavia (24, 32, 33). The ·Kozieł beds in this case should be correlated to the Joa Member, B1aa2,(33) or to the upper part of the Hunne-berg stage in Scandinavia (24).
The Bukówka beds (cf. tab.) involving conodons of the Paroistodus Zone (cf. tab.) may corespond to the Billin-gen stage in Scandinavia (24) and to the lower part of the Toila Formation
=
the Maekula Member in Estonia (32). Some species of the Holy Cross Mts inarticulata belonging to the Czech fauna and Czech province e.g. Lepternbo/oninsons, Rosobolus ? cf. robertinus, Orbithele contraria,
Celdobofus mirandus etc. (cf. tab.) make possibilities to correlate the main part of the Zbiłutka beds to the Milina Formation (upper part of Tremadocian in Czech, 21, 23), and the uppermost part of the Zbiłutka beds and the Kozieł
beds to the lowermost part of the Klabava Formation Arenigian in Czech, op. cit.) (tab.).·
The observaiions of the distribution of the lower Ordovician fauna (inarticulata and others groups also, cf. 9) in the profiles (sections) of the southem part of the Holy Cross Mountains indicate the correlation between the Kielce region and Bohemia or Mediterranean Province. The above mentioned connexions decreasing during the Ordovician period (9, 21), but inversely an influence of the anglo-scandic faunistic province increased (9, 24, 35, 36, 37).
Translated by the author
PE31-0ME
CAenaH npocMoTp 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA B cBeTe
HOBe~WjlfX j~tCCneAOBaHjlf~ <t>ayHbl (oKaMeHenocTe~) jlf
OT-no>KeHjlf~ H"'>KHero opAOB"'Ka KeneuKoro per"'oHa
(CBeHTo-KWjlfCK"'e ropbl - IO>KHaJI "łaCTb). PeB"'3oBaHHbl~ cn"'coK
6e33aMKOBbiX 6paXjlfOnOA COCTaBnJieTCJI C 25 BjlfAOB
npjlf-HaAne>KaUJ,jlfX K OKOnO 18 poAaM. 6onbWjlfHCTBO jlf3 HjlfX
noKa3aHo Ha n6en"' l (n6. 1). Ha ocHoBe :no~ <t>ayHbl
ycTaHoBneHo H"'>KHeopAOBjlfKCKYIO 6"'o3oHy Lepternbo/on
zej-szneri B cocTaB KoTo po~ BXOAJIT: cy63oHa Thysanotos
siluricus (H"'>KHJIR) "' cy63oHa Conotreta (BepxHRR) (n6.).
Cy63oHa Thysanotos siluricus Koppen"'pyeTCR c
36"'niOTCK"'-M"' cnoJIMjlf, a cy63oHa c Conotreto c Ko3enbcK"'M"' cnoRM"'
(norpaH"'"~Hble cno"' TpeMaAoKa "' apeH"'ra B KeneuKoM
per"'oHe) (6, 9).
Pe3ynbTaTbl "'ccneAoBaH"'~ 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA "'3
xanbueAOHjlfTOB Hjlf>KHe~ "łaCT"' 361AniOTCK"'x cnoeB
np"'-Hecn"' HaKoHeu OTHOC"'TenbHO 6oraTbl~
naneoHTonor"'-"łeCK"'~ MaTepjlfan, KOTOpbl~ BMeCTe C jlfHTepeCHO~
KonneK-'-'"'e~ KOHOAOHTOB n03BOnjlfn onpeAenjlfTb 3Tj~t CnOjlf C
AO-CTaTO"łHO~ npeUjlf3jlfe~. Ha OCHOBe KOHOAOHTOB BbiAeneHO
BepxHeTpeMaAOKCKYIO 30HY Paltodus deltifer, a B He~
cy63oHy Paltodus varanguensis (1 O, 11, Ta6.). 3Ty
nocneA-HIOIO cy630HY MO>KHO KOppenjlfpOBaTb C Hjlf>KHe~ "łaCTbiO
36"'niOTCK"'X cnoeB, c BapaHrycKo~ na"łKO~ B
ceBepo--3anaAHO~ 3cToH"'"' "' c uepaTon"'reBbiM"' cnoRM"' (3oHa
Paltodus deltifer) B WBeU"'"' (24, 25, 33). BepxH"'e 3BeHa 36"'niOTCK"'X cnoeB no aBTopy xopowo Koppen"'PYIOTCR c KnooracKo~ na"łKo~ (H"'>KHJIR "łaCTb fleeTceuKo~ CBjlfTbl
~J 3cToH"'"' "'n"' c Hjlf>KHe~ "łaCTbiO xyHHe6eprcKoro
Rpyca B WBe'-'"'"' (3oHa Paroistodus proteus) (24, 32, 33).
Ko3enbCK"'e cno"', KOTOpble HenocpeACTBeHHO ne>KaT Ha
36"'niOTCKjlfX cnoRx, oTBe"łaiOT y>Ke BepxHe~ "łacT"'
xyH-He6eprcKoro cy6Rpyca B WBe'-'"'"'· "'n"' "'oacKo~ na"łKe
fleeTceuKo~ CBjlfTbl B1a B 3cToH"'"' (24, 32, 33).
Cno"' C 6yKyBKjlf, B KOTOpbiX 6blnjlf Ha~AeHbl
KOHOAOH-Tbl 30Hbl Paroistodus proteus (n6), Koppen"'PYIOTCR c
6"'nn"'HreHcK"'M RpycoM B WBe'-'"'"' (24) "'n"' c Hjlf>KH"'M"'
3BeHaM"' To"'nacKo~ <ł>opMa'-'"'"' - MReKynRcKaR cB"'ta 81~
(32).
CBeHTOKWjlfCK!IIe accou"'a'-'"'"' 6e33aMKOBbiX 6pax"'onoA jlfMeiOT B CBOjlfM COCTaBe BjlfAbl jlf pOAbl, KOTOpble
np"'HaAne->KaT K "łeWCKO~ jlfnjlf cpeAjlf3eMHOMOpCKO~ <t>ayHj~tCTj~t"łeCKO~
npOBj~tHU"'"' (21, 23). 6naroAapR TOMY MO>KHO
KOppen"'po-BaTb 6onbWYIO 4aCTb 36jlfniOTCKj~tX cnoeB C MjlfnjlfHCKO~
CB"'To~ (BepxH"'~ TpeMaAOK YexocnoBaK"'"'· 21), a
K03enb-CK"'e cno"' c H"'3aM"' Kna6aBCKO~ CB"'Tbl (apeH"'r
Yexocno-BaK"'"'· Ta6.).
C npocMoTpa <t>ayHbl H"'>KHero· opAOB"'Ka KeneuKoro per"'oHa CBeHTOKWjlfCK"'x rop HeCOMHeHHO B03H"'KaeT,
"łTO B BepxHeM TpeMaAoKe 3Toro per"'oHa"' B Hlll3ax apeH"'ra
(36jlfniOTCK!IIe III K03enbCKj~te cno"') BjlfAHO BnjlfJIHjlfe
cpeA"'-3eMHOMOpCKjlfX aCCOU"'a'-'"'~• HO B Te"łeHjlfjlf apeHjlfra jlf
BO-o6w,e Hjlf>KHero OpAOBj~tKa 3TO BnjlfJIHjlfe yMeHbWjlfBaeTCJI,
3aTo yBen"'"~"'BaeTcR Bn"'RH"'e aHrno-cKaHA"'~cK"'x
acco-'-'"'a'-'"'~ (9, 24, 35, 36, 37).
nepeBOA aBTopa
LECH TELLER
Polska Akademia Nauk
ZAINTERESOWANIE JANA SAMSONOWICZA SYSTEMEM SYLURSKIM
W badaniach osadów paleozoicznych, którym główną
uwagę poświęcał Jan Samsonowicz, system sylurski stanowił
jakby margines jego zainteresowań. Z osadami tego wieku
spotkał się J. Samsonowicz w trakcie prac na Wołyniu
i w Górach Świętokrzyskich, a wyniki swych spostrzeżeń
opublikował w latach 1916-1939. Chociaż nie zawsze
są one zgodne, czy też nawet zbliżone do dzisiejszych
po-UKD 92 Samsonowicz J.:55l.733.3(438.13:477-15)
glądów, to jednak stanowią niekiedy podwaliny rozpozna-nia utworów sylurskich.
Do 1939 r. Jan Samsonowicz interesował się w równym stopniu osadami paleozoicznymi Wołynia, jak i Gór Święto krzyskich, a od 1945 r. aż do śmierci badania swe
koncentro-wał tylko na tym ostatnim obszarze. Na Wołyniu osady sylurskie nie występują na powierzchni i nie były
