Badania wykopaliskowe w Tumianach, pow. olsztyński, w 1972 roku

Krzysztof Dąbrowski, Tadeusz

Baranowski

Badania wykopaliskowe w

Tumianach, pow. olsztyński, w 1972

roku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 333-343

T A D E U S Z B A R A N O W S K I , K R Z Y S Z T O F D Ą B R O W S K I

BADANIA WYKOPALISKOWE W TUMIANACH,

POW. OLSZTYŃSKI, W 1972 ROKU

W 1972 r. Z esp ó ł do B a d a ń E tn o g e n e z y S ło w ia n w P o lsc e P ó łn o c n o -W s c h o d n ie j I n s ty tu tu H is to r ii K u ltu r y M a te r ia ln e j P A N k o n ty n u o w a ł p ra c e w y k o p a lisk o w e n a te re n ie w c z e s n o śre d n io w ie c z n e j o s a d y g ru p y o ls z ty ń sk ie j k u ltu r y p r u s k ie j w T u - m ia n a c h w p o w . o ls z ty ń sk im . O sa d a ta , o z n ac z o n a ja k o s ta n o w is k o 2, „ R y b a c z ó w k a ” , z n a jd u je s ię n a w sc h o d ­ n im b rz e g u je z io ra P isz , około 150 m n a p ó łn o c n y z ac h ó d od p rz e b a d a n e g o w l a ­ ta c h 1969— 1971 c m e n ta r z y s k a (sta n o w isk o 1, „M o st”), p rz y z a b u d o w a n ia c h P a ń s t ­ w o w eg o G o s p o d a rs tw a R y b a c k ie g o , po o b u s tro n a c h d ro g i p o ln e j do T u m ia n (ry c. 1). P o z ak o ń c z e n iu w 1971 r. b a d a ń c m e n ta r z y s k a (s ta n o w isk o 1, „M o st”), sk o n c e n ­ tro w a n o b a d a n ia n a w sp ó łc z e sn e j c m e n ta r z y s k u w c z e s n o śre d n io w ie c z n e j o sad z ie g r u ­ p y o ls z ty ń sk ie j. O sa d ę w y k ry to w 1970 r. w y k o p a m i s o n d a ż o w y m i o p o w ie rz c h n i 103,5 m 2. W 1971 r. z b a d a n o 178 m 2 o s a d y * .

T rz y w y k o p y so n d aż o w e , zało żo n e w 1970 r. n a k u lm in a c ji p ia sz c z y ste g o w z n ie ­ sie n ia , o b fic ie u s ia n e g o fr a g m e n ta m i n a c z y ń , n ie w y k a z a ły w y s tę p o w a n ia t a m w a r ­ s tw y k u ltu r o w e j. N a to m ia s t trz y in n e w y k o p y z lo k a liz o w a n e w p o b liż u je z io ra , n ie ­ d a le k o b u d y n k u m ie s z k a ln e g o „ R y b a c z ó w k i” u ja w n iły o b e cn o ść w a r s t w y k u l t u r o ­ w e j. W y e k s p lo ro w a n o d w ie ja m y , k tó ry c h z a w a rto ś ć s k ła d a ła się z d u ż ej ilo ści f r a g ­ m e n tó w n a c z y ń i k o ści z w ie rz ę c y c h . W je d n e j z ja m zn alez io n o b rą z o w ą z a p in k ę . W 1971 r. o d s ło n ię to z a ry s y p ię c iu ja m . C z te ry z n ic h w y e k sp lo ro w a n o . I n w e n ­ ta rz ja m z a w ie ra ł d u ż ą ilość f r a g m e n tó w n a c z y ń (ryc. 2; 3), p o le p y , p rz e d m io ty że­ la z n e , k o ści ry b i in n y c h z w ie rz ą t, n o szą c e n ie k ie d y ś la d y o b ró b k i. O d k ry to te ż z d o ­ b io n y p a c io re k szk la n y . P r a c e w 1972 r. p ro w a d z o n o od 26 c z e rw c a d o 27 lip c a , z a t r u d n ia ją c 29 p r a c o w ­ n ik ó w s e z o n o w y c h . P r z e b a d a n o 671 m 2, w ty m 275 m 2 ja ło w y c h p o d w z g lę d e m a r ­ c h eo lo g icz n y m . N a s to k u o p a d a ją c y m d o je z io ra , w p o b liż u b u d y n k u m ie sz k a ln e g o „ R y b a c z ó w k i”, z b a d a n o 375 m 2, n a k u lm in a c ji w z g ó rz a, n a p ó łn o c n y w sc h ó d od d ro g i 296 m 2. N a w z n ie s ie n iu z a c h o w a ły się w y ra ź n e ś la d y o s a d n ic tw a , k tó re n ie u le g ły , j a k sąd z o n o w 1970 r., zn isz c z en iu .

O d sło n ięto 22 ja m y p r z e w a ż n ie u szk o d z o n e w g ó rn y c h czę ściac h p rz e z o rk ę (ryc. 4; 5; 6). Z a w a rto ś ć ja m s k ła d a ła s ię z fr a g m e n tó w n a c z y ń , k o ści z w ierzę c y ch

* K . D ą b r o w s k i , P ra ce w y k o p a lis k o w e Z e s p o łu do B a d a ń E tn o g e n e z y S ło ­

w ia n w P o lsce P ó łn o c n o - W sc h o d n ie j w 1969 r o k u , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń ­ sk ie, 1970, n r 1, ss. 71— 73; t e n ż e , B a d a n ia w y k o p a lis k o w e w T u m ia n a c h , p o w . o l­ s z t y ń s k i w 1970 r., K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1970, n r 4, ss. 642— 650; T. B a r a n o w s k i , K. D ą b r o w s k i , W. Z a j ą c z k o w s k i , B a d a n ia w y k o p a ­ lis k o w e w T u m ia n a c h , p o w . o ls z ty ń s k i w 1971 r., K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń ­ s k ie 1972, n r 1, ss. 221— 228. B a d a n ia m i w 1972 r. k ie r o w a ł d r K rz y s z to f D ą b ­ r o w s k i .

3 3 4 K R O N I K A N A U K O W A

R yc. 1. T u m ia n y , po w . o ls z ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. P r a c e w y k o p a lisk o w e w p o łu d n io ­ w e j części o sad y . F o t. K . D ą b r o w s k i

(w ty m w ie lu ry b ic h ) o ra z p rz e d m io tó w ż elaz n y c h . N ie k tó re ja m y z a w ie ra ły o sełki z p ia sk o w c a , g lin ia n e p rz ę ślik i i c ię ż a rk i tk a c k ie o ra z ozd o b y b rą z o w e.

N a p o łu d n io w o -w s c h o d n im s k r a ju o sa d y o d sło n ię to w a r s t w ę k u ltu r o w ą o m ią ż ­ szości ok o ło 60 cm , k tó r a j a k się w y d a je , z o sta ła ś c ią g n ię ta o rk ą i z m y ta z w y ższy ch p a r tii te re n u . W a rs tw a ta , c h a r a k t e r y z u ją c a s ię c ie m n o sz a ry m i c z a rn y m z a b a rw ie ­ n ie m , z a w ie ra ła w ie le f r a g m e n tó w n a c z y ń , duże fr a g m e n ty w ę g la d rz e w n eg o , w ie le k o ści z w ierzę c y ch , w ty m d użo ry b ic h , n o ż y k i żelaz n e , d u ż y ż e la z n y h a c z y k n a ry b y (ryc. 7), żelaz n y g ro t, p ie rś c io n e k z b la sz k i b rą z o w e j o ra z fr a g m e n ty ż u żla s z k la ­ n ego. M a te ria ł c e ra m ic z n y z t e j w a rs t w y b y ł dość je d n o lity i o d p o w ia d a ł m a te r ia ło ­ w i u z y s k a n e m u z ja m . P o d tą w a r s t w ą o d sło n ię to ś la d y trz e c h p a le n is k , a n a g łę b o ­ k o ści ok o ło 75 cm od p o w ie rz c h n i d w ie já m y , o zn aczo n e ja k o 13/72 i 14/72. N a leż ą o n e do n a jc ie k a w s z y c h o b ie k tó w o d k ry ty c h w T u m ia n a c h w 1972 r.

J a m a 14/72 (ryc. 8) m ia ła k s z ta łt p o d łu ż n y o w y m ia ra c h 370X110 cm , a w p r o ­ filu k s z ta łt n ie c k o w a ty . M iąższość w y p e łn is k a w y n o siła 60 cm . C h a ra k te ry z o w a ło s ię on o c z a rn y m z a b a rw ie n ie m . W ja m ie n a tra f io n o n a fr a g m e n ty n a c z y ń , b r y ły p o ­ le p y , d u ż ą ilo ść k o ści i łu s e k ry b ic h , k o ści ró ż n y c h z w ie rz ą t, f r a g m e n t siln ie s k o ro ­ d o w a n eg o p rz e d m io tu żelaz n e g o , fr a g m e n t n o ż a żelaz n e g o (ryc. 9:b), b rą z o w y k o lec s p rz ą c z k i do p a s k a (ryc. 9:c), szy d ło k o śc ia n e (ry c. 9:d) i f r a g m e n t g lin ia n e g o p rz ę ś - l ik a (ryc. 9:a). Do ja m y d o s ta ły się w tó rn ie ta k ż e d w a n a rz ę d z ia k rz e m ie n n e .

W p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j części o sad y o d k ry to s z e re g ja m o d d a lo n y c h o d sieb ie od ok o ło 20 do około 240 cm . J e d n a z n ich , o z n ac z o n a ja k o ja m a 6/72, o d s ło n ię ta n a g łę b o k o śc i 27 cm , k s z ta łtu k o liste g o o w y m ia r a c h 120X110 cm , m ia ła p ro f il p ro s to ­ k ą tn y (ryc. 10 :a). M iąższość w y p e łn isk a w y n o siła 75 cm . C h a ra k te ry z o w a ło się ono

K R O N I K A N A U K O W A ₃₃₅

R yc. 2. T u m ia n y , p ow . o ls z ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. N a c z y n ie z j a m y 1/71. R y s. B. H a r t w i g

336 K R O N I K A N A U K O W A

R yc. 3. T u m ia n y , po w . o lszty ń sk i. S ta n o w is k o 2. N a c z y n ie z ja m y 2/71. R ys. B. H a r t w i g

w g ó rn e j części c ie m n o sz a ry m , a w d o ln e j b rą z o w y m z a b a rw ie n ie m . W ja m ie z n a ­ lezio n o fr a g m e n ty n a c z y ń , b r y łk i p o le p y , k o ści z w ierzę c e, część o se łk i z p ia sk o w c a (ry c. 10:c) o ra z p ie rś c io n e k z b la sz k i b rą z o w e j (ryc. 10:b).

W ie lk a ilo ść k o ści ry b ic h o ra z o d k ry c ie h a c z y k a św ia d c z ą o s iln y m z w ią z k u m ie s z k a ń c ó w o s a d y z je z io re m , n a d k tó ry m b y ła o n a u s y tu o w a n a . D o k ła d n e b a d a n ia ic h tio lo g ic z n e p o z w o lą o k re ś lić g a tu n k i s p o ż y w a n y c h ry b . W y d a je się, że n ie k tó re z o d k ry ty c h w T u m ia n a c h o b ie k tó w b y ły w ę d z a rn ia m i.

A n a liz a zo o logiczna z w ie rz ę c y c h s z c z ą tk ó w k o s tn y c h (z w y łą c z e n ie m k o ści ry b ) u z y s k a n y c h z ja m w y e k s p lo ro w a n y c h w 1971 r., w y k a z a ła o b ecn o ść n a s tę p u ją c y c h z w ie r z ą t: k o n ia , k ro w y , ś w in i, o w cy , o w cy lu b k o zy o ra z n ie ro z p o z n a n y c h p ta k ó w .

I n te re s u ją c y m fa k te m j e s t u z y sk a n ie w tr a k c ie b a d a ń o m a w ia n e j o s a d y w T u ­ m ia n a c h p ó ź n o p a le o lity c z n y c h i m e z o lity c z n y c h n a rz ę d z i k r z e m ie n n y c h , ś w ia d c z ą ­ cych o zn ac z n ie s ta r s z y m o s a d n ic tw ie n a ty m te re n ie (ryc. 11)*. N a jc ie k a w sz e z n a ­ le z isk a —- to liś c ia k n a le ż ą c y do k u ltu r y ś w id e r s k ie j (ry c. 11 :a), ry le c w ę g ło w y je d - n o k o ń c o w o z d w o jo n y (ryc. 11 :d) o ra z m ik ro z g rz e b e łk o lu b s k ro b a c z b o czny, łu k o w y (ryc. l l : c ) . D alsze p rz e d m io ty k rz e m ie n n e s ta n o w iły g łó w n ie fr a g m e n ty w ió rk ó w od rd z e n i d w u p ię to w y c h , p rz y p u s z c z a ln ie z w ią z a n e z p ó ź n y m p a le o lite m , a ta k ż e f r a g m e n ty w ió rk ó w od rd z e n i je d n o p ię to w y c h — p ra w d o p o d o b n ie m e z o lity c zn e .

P r z e d m io ty k rz e m ie n n e z n a jd o w a n o n a w tó rn y m złożu, b ą d ź w o b ie k ta c h w c ze

-* O cen ę m a te r ia łu k rz e m ie n n e g o , o k re ś la j ą c p o szc z eg ó ln e z a b y tk i, p r z e p ro w a ­ d z ili doc. d r R. S c h i l d , d r J. T r z e c i a k o w s k i o ra z m g r B. B a l c e r , za co a u to rz y s p ra w o z d a n ia s k ła d a ją Im s e rd e c z n e p o d z ię k o w a n ia .

K R O N I K A N A U K O W A 3 3 7

R yc. 4. T u m ia n y , p o w . o ls z ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. J a m a 8/72. F o t. K . D ą b r o w s k i

s n o śre d n io w ie c z n y c h (p rzy s z la m o w a n iu ic h z a w a rto ś c i), b ą d ź lu ź n o . N ie o d k ry to p r z y ty m a n i s k u p is k k rz e m ie n i, a n i in n y c h ś la d ó w sta r sz e g o o s a d n ic tw a .

D o ty c h cz a s z b a d a n o 952,5 m 2 o s a d y w T u m ia n a c h . O d k ry to 29 ja m o b o g a ty m , ró ż n o ro d n y m in w e n ta rz u . Z r o z p la n o w a n ia o s a d y w y n ik a , że d o p r z e b a d a n ia po zo ­ s ta ł a jesz c z e p rz y p u s z c z a ln ie w ię k sz a j e j część. Z b a d a n ie p o z o sta łe j części w y d a je s ię celo w e ze w z g lę d u n a p e łn ie js z e w y ja ś n ie n ie z a g a d n ie ń c h ro n o lo g ic z n y c h zesp o łu c m e n ta rz y s k o — o s a d a o ra z ro z p la n o w a n ia p rz e s trz e n n e g o i f u n k c ji g o sp o d a rc z y c h o sie d la o ls z ty ń sk ie j g ru p y k u ltu r y p ru s k ie j. R ó w n o leg le do p ra c , w y k o p a lisk o w y c h n a s ta n o w is k u 2 „ R y b a c z ó w k a ” w T u ­ m ia n a c h , p rz e p ro w a d z o n o szczeg ó ło w e b a d a n ia p o w ie rz c h n io w e n a te re n ie P a ń s tw o ­ w ego G o sp o d a rs tw a R o ln eg o w T u m ia n a c h — n a p o lu .,P od d ę b e m ” p o m ię d z y z a b u ­ d o w a n ia m i fo lw a rk u , a o b e c n y m c m e n ta rz e m . B a d a n ia te d o p ro w a d z iły do z lo k a liz o w a n ia d w ó c h s k u p is k fr a g m e n tó w n a cz y ń — je d n e g o „ P o d d ę b e m ” , d ru g ie g o n a k u lm in a c ji t e r e n u n a d J e z io re m T u m ia ń s k im . P o w y k o n a n iu 3 so n d a ż y o w y m ia ra c h 2 X 2 m k a ż d y — n a k a r to f l is k u za p o d w ó rz e m 22. K o m u n i k a t y

3 3 8 K R O N I K A N A U K O W A

R yc. 5. T u m ia n y , p o w . o lszty ń sk i. S ta n o w is k o 2. J a m a 16/72. F o t. K . D ą b r o w s k i

Hyc. 6. T u m ia n y , p o w . o lsz ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. J a m a 16/72. P r o fil po lin ií J —K. F o t. T. B a r a n o w s k i

K R O N I K A N A U K O W A _{3 3 9}

P G R , k o ło d ę b u o ra z n a zac h ó d o d s ta r e g o c m e n ta rz a , o k a za ło się, że n ie w y s tę p u je ta m w a r s t w a k u ltu r o w a .

J a k re la c jo n o w a ł p. W eiss, p r a c o w n ik P G R T u m ia n y , n a te re n ie f o lw a rk u L. F r o m m n a tr a f i ł w la ta c h trz y d z ie s ty c h n a o b ie k ty a rc h e o lo g ic z n e . W y d a je się, że s ta n o w is k o to u leg ło c a łk o w ite m u z n isz c z en iu p rz e z z a b u d o w ę f o lw a rk u o ra z d o ło w a n ie z ie m n ia k ó w .

22·

R ye. 7. T u m ia n y , po w . o ls z ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. Ż e la z n y h a c z y k n a r y b y z n a le z io n y w w a rs tw ie o sad y . R ys. B. H a r t w i g

K R O N I K A N A U K O W A ъд 'S и Cfl W ‘ W И Cvj C-N

s

r£6

«

її

£

«

s

«

K R O N I K A N A U K O W A ₃₄₁

К ус. 9. T u m ia n y , p o w . o lsz ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. P r z e d m io ty z ja m y 14/72. R y s. B. H a r t w i g

R yc. 10. T u m ia n y , p o w . o ls z ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. P la n , p ro f il o ra z p rz e d m io ty z j a ­ m y 5/72. R y s. B. H a r t w i g

K R O N I K A N A U K O W A 3 4 3

R yc. 11. T u m ia n y , pow . o lsz ty ń sk i. S ta n o w is k o 2. P rz e d m io ty k rz e m ie n n e . R y s. B. H a r t w i g