Z dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej na Warmii i Mazurach w latach 1945-1948

Wojnowski, Edmund

Z dziejów Polskiej Partii

Socjalistycznej na Warmii i

Mazurach w latach 1945-1948

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 581-602

EDMUND W OJNOW SKI

Z DZIEJÓW P O L SK IE J PARTII SO C JA LIST Y C ZN EJ

NA WARMII I MAZURACH W LATACH 1945—1948

W ukształtow aniu stosunków politycznych na Warmii i M azurach w latach 1945—1948 istotną rolę odegrała wojew ódzka organizacja Polskiej P artii Socjalistycznej.

H istoria je j pow stania i rozwoju jest m ało znana, w dotychczasowych bowiem publikacjach, dotyczących tego okresu, rola Polskiej P artii So c jali­ stycznej w procesie form ow ania się nowego oblicza regionu jest zaledwie zaznaczona. A rtykuł ten zam ierza choć w części ukazać rozwój organizacyjny P olskiej P artii Socjalistycznej w Olsztyńskiem oraz pewne elementy jej działalności. Szczupłość źródeł, jakie zachowały się szczególnie dla pierwszego okresu działalności P olskiej P artii Socjalistycznej na tym terenie, utrudnia dokładne prześledzenie procesu rozwoju i przem ian ideologicznych i politycz­ nych, które m iały w niej m iejsce. D latego też uw agi w yrażone na ten tem at m ają charakter dyskusyjny.

1. ROZW ÖJ O RG A N IZA CY JN Y

Wśród organizatorów placówek adm inistracyjnych i gospodarczych na W armii i Mazurach, znalazła się także grupa działaczy Polskiej P artii Socjalistycznej, delegowana przez instytucje centralne. Po krótkim okresie, koniecznym dla zapoznania się z w arunkam i okręgu, działacze P olskiej Partii Socjalistycznej przystąpili do prac przygotowawczych nad powołaniem Woje­ wódzkiego Kom itetu Robotniczego. Pierw sze zebranie Kom itetu O rganizacyj­ nego odbyło się 24 kw ietnia 1945 r. w m ieszkaniu Antoniego Kalecińskiego przy ul. Żelaznej 7 w Olsztynie. Obecni byli na nim delegaci (upełnomocnieni) Cen­ tralnego Kom itetu W ykonawczego: W ładysław M izielski, Stefan Cendrowski, Jó zef Strömich, Antoni K aleciński oraz Ja n Gan. N a zebraniu tym przedysku­ towano sposób przygotowania zebrania organizacyjnego Polskiej P artii S o c ja ­ listycznej w O lszty n ieJ. N astępne zebranie odbyło się dwa dni później — 26 kw ietnia 1945 r.; poświęcono je przygotowaniu listy kandydatów do W oje­ wódzkiego Kom itetu Robotniczego2. Zebranie organizacyjne zwołano na 27 kwietnia 1945 r., na które przybyło 40 osób. Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstaw iciele P olskiej P artii Robotniczej, Stronnictw a Ludow ego i M ilicji O byw atelskiej. Po referatach, z których jeden dotyczył problemów ogólnopolitycznych, a drugi sytuacji w okręgu m azurskim , deklarację o współ­ p racy złożył przedstaw iciel Stronnictw a Ludow ego Jerzy Burski. W dyskusji podniesiono między innymi konieczność zorganizowania w spółpracy czterech stronnictw demokratycznych. W ybrany W ojewódzki Kom itet Robotniczy P ol­ skiej P artii Socjalistycznej w Olsztynie ukonstytuował się, ja k następuje: Przewodniczący — W ładysław M izielski; wiceprzewodniczący — Jó zef Ström ich; 1 Archiwum Zakładu H istorii P artii К С PZPR 235/VH—67 (dalej AZHP). 2 Ibidem.

I sekretarz — Andrzej B u g ajsk i; II sekretarz — Stefan Cendrowski; skarbnik — Ja n Gan; członkowie: Antoni K aleciński, M arian Poloński i Ja n D w o rak 3. Na posiedzeniu W ojewódzkiego Kom itetu Robotniczego 7 m a ja 1945 r. dokoop­ towano do tego składu M ieczysława Stefan iak a i Edw arda P rokopow icza4. Powołany do życia Wojewódzki Kom itet Robotniczy skoncentrował się w pierwszym okresie na:

1) budowie sieci organizacyjnej Polskiej P artii Socjalistycznej w całym okręgu,

2) udziale w kształtowaniu budzącego się życia politycznego.

Ju ż 5 m aja 1945 r. powołano do życia stałą K om isję Porozumiewawczą Stronnictw Demokratycznych na Okręg M azurski. W je j skład weszło po trzech przedstaw icieli każdej partii. Na pierwszym posiedzeniu K om isji rozpatrywano spraw ę wynagrodzeń pracowników fizycznych oraz propozycje powołania do życia terenowych organizacji związków zaw odow ych5. Budow a sieci organi­ zacyjnej była ściśle związana z organizacją placówek adm inistracji państwowej i gospodarczej oraz postępam i w osadnictwie. Powołanie pierwszych pow ia­ towych komitetów Polskiej Partii Socjalistycznej zbiega się w zasadzie z uruchomieniem lub ustabilizowaniem się starostw powiatowych, oddziałów „Społem ”, urzędów pocztowych itp. Do końca 1945 r. zorganizowano już 10 powiatowych kom itetów 6.

Proces pow staw ania powiatowych komitetów ilustruje poniższe zestawienie: liczba członków

na 31 VII

P o w i a t data zorganizowania (w naw iasie na

1 X 1945 r.)

Olsztyn m iasto i powiat 13 V 1945 r. 40 (320)

P asłęk 18 VII 1945 r. 35 (19) Iław a 23 VII 1945 r. 33 (38) Lidzbark 24 VII 1945 r. 19 (49) M orąg 20 VII 1945 r. 40 (70) Ostróda 12 VI 1945 r. 127\ (126) Szczytno 11 VI 1945 r. 96 (29) Węgorzewo 16 VII 1945 r. 35 (35) Mrągowo 11 VI 1945 r. 42 7 (25) 8

Bartoszyce brak danych brak danych

Braniew o 2 VIII 1945 r. 30

Górowo Iławeckie V III 1945 r. 15

P isz 20 IX 1945 r. 35

Giżycko 29 V III 1945 r. 59

Nidzica brak danych brak danych

Biskupiec 26 V III 1945 r. 65

Kętrzyn 28 VI 1945 r. 398»

3 Ibidem, protokół zebrania organizacyjnego W ojewódzkiego Kom itetu Robotniczego P P S w Olsztynie. (WKR PPS).

4 Ibidem. 5 Ibidem.

6 Składnica A kt KW PZPR w Olsztynie 22/VII/1 Spraw ozdanie WK P PS z 7 V III 1945 r. (dalej SAKW).

7 Ibidem — Stosunkowo duża liczba członków w Ostródzie da się w ytłu­ maczyć znacznym liczebnie środowiskiem kolejarskim oraz działalnością na tym terenie Stefan a Cendrowskiego, który piastow ał tam stanow isko starosty powiatowego.

8 Dane dla pow. bartoszyckiego na 1 X 1945 r.

9a SAKW 22/VII/1 sprawozdanie W K P P S z 1 X 1945 r. W sprawozdaniu tym podaje się m niejszą liczbę członków w pow. pasłęckim (19), szczycień­ skim (29), m rągow skim (25). Trudno przyjąć, by w ciągu jednego m iesiąca m iał m iejsce tak znaczny odpływ członków, można zatem przyjąć, że dane z poprzed­ nich miesięcy były zawyżone.

Do października 1945 r. pow stały także pierw sze komitety m iejskie

(miasteczkowe — EW) w Tolkmicku, Pom orskiej Iławie, Lubieniowie

i B arczew ie9. Łączność W ojewódzkiego Kom itetu z m łodym i organizacjam i powiatowymi była bardzo luźna i raczej przypadkow a. W ynikało to z braku stabilizacji kadrow ej w sam ym Kom itecie W ojewódzkim. 3 w rześnia 1945 r. zm arł pierwszy przewodniczący W ojewódzkiego Kom itetu — W ładysław Mizielski. Przewodnictwo na krótki czas objął Józef Ström ich. W październiku n astąpiła reorganizacja Wojewódzkiego Kom itetu, w w yniku której przewod­ niczącym został Stefan Cendrowski, zaś Ström ich p rzy jął obowiązki wice­ przewodniczącego. W czasie tej reorganizacji dokooptowano do Wojewódzkiego Kom itetu A leksandra E kierta, T adeusza Pałuckiego, Antoniego Mroczkow­ skiego i Jerzego E liaszew icza10. W tym okresie ukształtow ała się także jego struktura organizacyjna. Organem wykonawczym W ojewódzkiego Kom itetu i ciałem kierującym bieżącą pracą był sekretariat, sk ładający się z pierwszego, drugiego, a później i trzeciego sekretarza i skarbnika. W omawianym okresie funkcjonow ało w W ojewódzkim Kom itecie Polskiej P artii Socjalistycznej w Olsztynie pięć wydziałów:

1. O gólnoorganizacyjny z referatam i: personalnym , samorządowym, spół­

dzielczym, młodzieżowym, wojskowym , oświaty i kultury, pracy i opieki społecznej, sportowym; 2. Propagandy; 3. Związków Zawodowych; 4. Rolny; 5. Finansow o-Gospodarczy. Istniała także sam odzielna Se k cja N au czy cielsk a11. Stru ktu rę tę stworzono na w yrost. Wojewódzki K om itet nie dysponował bowiem taką liczbą przygotowanych kadr partyjnych, która pozwoliłaby nawet na jednoosobowe obsadzenie wydziałów. Św iadczy o tym fakt, że I sekretarz W ojewódzkiego Kom itetu, A ndrzej B u g ajsk i pełnił równocześnie funkcję kierow nika W ydziału O gólnoorganizacyjnego oraz kierow ał trzem a referatam i tego Wydziału. W podobnej sy tu acji znaleźli się także inni pracow nicy12. Stan ten ulegał dość częstym zmianom ze w zględu na znaczną płynność kadr W ojewódzkiego Kom itetu. Odbiło się to także n a kontaktach Wojewódzkiego Kom itetu z powiatowymi komitetami. Przypadkow y charakter tych kontaktów powodował, że instancje powiatowe rozw ijały sw ą działalność dość żywiołowo. Rozwój P artii w poszczególnych powiatach, a przede w szystkim — kierunki je j działania — określone były w znacznym stopniu osobow ością kierowniczej grupy aktywu. Do końca 1945 r. P olska P artia Socjalistyczna pow iększała sw ój stan posiadania praw ie wyłącznie w m iastach. Do 31 stycznia 1946 r. działało w Olsztyńskiem 17 powiatowych komitetów, 5 komitetów m iastecz­ kowych, 2 komitety kolejow e i tylko 4 komitety gm in n e13. Liczba członków wojew ódzkiej organizacji w ynosiła w tym czasie 1766 14. Nie można odtworzyć dla tego okresu składu socjalnego wojew ódzkiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej. Wchodzili do niej, ja k można wnioskować z fragm entarycznych danych oraz z porównania ze składem socjalnym w okresie późniejszym, głównie pracownicy umysłowi (przeważnie z adm inistracji państw ow ej i gos­ podarczej), kolejarze i pocztowcy. Pokaźny odsetek stanow ili również rzem ieśl­ nicy i tzw. wolne zaw ody 1S.

O słabej pracy organizacyjnej oraz w ew nątrz P artii św iadczy fak t zwołania po raz pierw szy narady przewodniczących i sekretarzy powiatowych kom i­

0 SAKW 22/VII/1 spraw ozdanie WK P P S z z 1 X 1945.

10 SAKW 22/VII/1 spraw ozdanie W K P P S za okres od 1 X do 30 X I 1945. 11 SA KW 22/VII/1 spraw ozdanie W K P P S z 30 IX 1945.

12 Ibidem.

13 SAKW 22/VII/1 spraw ozdanie W K P P S z 31 I 1946. 14 Ibidem oraz AZHP 235/VII/113.

tetów dopiero 5 m aja 1946 r.1G. N arada ta zapoczątkowała w życiu organ izacyj­ nym pierw szą tzw. kam panię werbunkową, która objęła okres przed referen­ dum. Otworzyła ona także okres przygotowań do I Wojewódzkiego Zjazdu Polskiej P artii Socjalistycznej, który odbył się 9 i 10 czerwca 1946 r.17. Na tej naradzie sprecyzowano po raz pierwszy główne kierunki działania organizacji wojewódzkiej. W ocenie dotychczasowego rozwoju zaakcentowano trudności organizacyjne, które w ystąpiły zarówno w powiatowych komitetach jak i W ojewódzkim K om itecie18. Pierw sze efekty ożywienia organizacyjnego widać już pod koniec m a ja 1946 r. Wzrosła znacznie liczba gminnych komitetów — do 13, m iejskich (miasteczkowych — EW) — do 21 i zawodowych — do 5. N a koniec m aja 1946 r. w wojewódzkiej organizacji P olskiej P artii So c jali­ stycznej było 2130 członków 19.

Z takim, w przybliżeniu, stanem organizacyjnym olsztyńska organizacja Polskiej P artii Socjalistycznej zamknęła pierwszy okres swego rozwoju. Cezurę tego okresu stanowi I Wojewódzki Zjazd P olskiej P artii Socjalistycznej w Olsztynie, który odbył się 9 i 10 czerwca 1946 r. M ateriały zachowane z tego Zjazdu w ykazują, że problemy organizacyjne i w ew nątrzpartyjne zajęły stosunkowo niewiele m iejsca w dwudniowych obradach. N atom iast bardzo starannie przygotowano jego oprawę propagandową. Jedn ą z imprez Zjazdu było odsłonięcie pomnika Stefan a Jaracza i pochód członków Polskiej P artii Socjalistycznej i O rganizacji Młodzieżowej Towarzystw a Uniwersytetów Robotniczych20.

Na I Zjeździe silne były akcenty polityczne, związane ze stanowiskiem Polskiej P artii Socjalistycznej i Bloku Stronnictw Demokratycznych w spraw ie referen dum 21. Wówczas wybrano nowy Kom itet Wojewódzki, w skład którego weszli: przewodniczący — Tadeusz K o r a l22; wiceprzewodniczący — Stefan Cendrowski; I sekretarz — Józef K retkow ski; II sekretarz — Antoni Mrocz­ kow ski; III sekretarz — Zygmunt Sw idow ski; skarbnik — Józef P o ry ck i23. Po Zjeździe nastąpiło wyraźne ożywienie działalności organizacyjnej — bardziej aktywne stały się także kontakty Wojewódzkiego Kom itetu z powiatowymi komitetami. W okresie jesiennym olsztyńska organizacja Polskiej P artii S o c ja­ listycznej przygotowywała się do now ej kam panii werbunkowej. W spomniana pierw sza kam pania — przyniosła w efekcie w zrost liczby członków Polskiej P artii Socjalistycznej do 2948 24. W drugiej kam panii postawiono sobie dalej idące cele. W iązało się to z tendencjam i centralnymi, forsującym i szybki

16 SA KW 22/VII/1 protokół z pierw szej odprawy przewodniczących i sekre­ tarzy P K P S S z województwa olsztyńskiego. KW P P R odbył pierw szą naradę sekretarzy K P i czołowego aktyw u już w m iesiącu sierpniu 194$> — w grudniu tegoż roku PPR w Olsztyńskiem przeprowadziła kam panię sprawozdawczo- wyborczą do K P, a w kwietniu 1946 r. odbyła się pierw sza wojew ódzka konfe­ rencja sprawozdawczo-wyborcza.

17 AZHP 235/7/67 protokół z pierwszego w ojewódzkiego Zjazdu P P S w Ol­ sztynie.

18 SAKW 22/VII/3.

19 SAKW 22/VII/1 sprawozdania.

20 AZHP 235/VII/67 protokół z pierwszego w ojewódzkiego Zjazdu P P S oraz „W iadomości M azurskie” .

21 Ibidem.

22 Tadeusz K oral-K rzysztof, od grudnia 1945 r. w icewojewoda olsztyński, został dokooptowany do składu WK P P S w styczniu 1946 r. S ta ł się z chwilą przybycia do Olsztyna faktycznym przywódcą wojew ódzkiej organizacji PPS. Miał za sobą bogatą przeszłość polityczną — w okresie okupacji był działaczem R P P S i pełnił kierownicze funkcje w je j oddziałach zbrojnych.

23 SAKW 22/VII/1 sprawozdanie KW P PR do dnia 1 X 1947. 24 AZHP 235/VII/113 spraw ozdanie WK P P S za IX 1946 r. 584

wzrost liczbowy członków P artii. Te tendencje zaważyły na charakterze kam panii werbunkowej. N astąpiło normalne w takich }rakcjach M obniżenie wym agań w stosunku do nowo w stępujących, co oznaczało otwarcie drogi do P artii dla elementu koniunkturalnego, klasow o i politycznie obojętnego. W Olsztyńskiem druga kam pania w erbunkowa w Polskiej P artii Socjalistycznej zbiegła się z procesem rozkładu organizacyjnego i politycznego w Polskim Stronnictwie Ludowym. Likw idacja ogniw organizacyjnych tego Stronnictw a powodowała, że część członków Polskiego Stronnictw a Ludowego przechodziła do stronnictw demokratycznych, głównie do Stronnictw a Ludow ego i Polskiej P artii Socjalistycznej. Warto przypomnieć, że jest to okres przed zawarciem umowy o jedności działania P olskiej P artii Robotniczej i Polskiej Partii S o c ja ­ listycznej, dla którego charakterystyczne były próby kokietowania przez Polskie Stronnictwo Ludow e prawicowych elementów w Polskiej P artii Socjalistycznej. N apływ byłych członków Polskiego Stronnictw a Ludowego do ogniw pepeesowskich odbił się w konsekw encji niekorzystnie na kształto­ w aniu kierunków działania wojewódzkiej organizacji i układu sił w ewnątrz Partii. Liczbowe wyniki kam panii werbunkowej są efektowne. Tylko w okresie od 1 listopada 1946 r. do 31 grudnia 1946 r. stan członków w Polskiej P artii Socjalistycznej w Olsztyńskiem wzrósł o 63°/o25.

Wyniki ak cji werbunkowej ilustruje załączona tabela.

Stan członków P olskiej Partii Socjalistycznej w woj. olsztyńskim n a dzień 31 X II 1946 r.

(z uwzględnieniem wyników akcji werbunkowej)

P o w i a t Stan w dniu Przybyło w wyniku Stan w dniu

1 X I 1946 ak cji werbunkowej 31 X II 1946 1. Bartoszyce 54 49 103 2. Braniew o 226 259 485 3. Biskupiec 400 243 643 4. Kętrzyn 151 164 315 5. Górowo Iław. 37 19 56 6. L idzbark Warm. 85 45 130 7. Giżycko 232 68 300 8. M orąg 354 352 706 9. Mrągowo 125 71 196 10. Nidzica 82 70 152 11. Ostróda 240 192 432 12. Pisz 96 22 118 13. Iław a 550 150 700 14. P asłęk 60 61 121 15. Szczytno 180 85 265 16. Węgorzewo 65 20 85 17. Olsztyn pow. 32 16 48 18. Olsztyn m. 718 454 1172 R a z e m : 3687 2340 6027 2<s

Bezpośrednio po Zjeździe Wojewódzkim nastąpiło ożywienie pracy organi­ zacyjnej i w ew nątrzpartyjnej, zaznaczające się m. in. w częstszych kontaktach praoowników W ojewódzkiego Kom itetu z ogniwami terenowymi zarówno poprzez narady wojewódzkie, ja k i pobyt w powiatach. Je d n ak już w listopadzie 1946 r. dojrzew ał ostry konflikt wewnątrz sam ego W ojewódzkiego K o m itetu 27.

25 Ibidem. 26 Ibidem.

27 AZHP 235/VII/68 pism o CKW do WK P P S w Olsztynie w spraw ie wyni­ ków pokontrolnych.

W wyniku kontroli, przeprowadzonej przez inspektorów Centralnego Kom itetu Wykonawczego, doszło do ponownej reorganizacji Wojewódzkiego K om itetu 2Θ. Centralny Kom itet Wykonawczy, na skutek przeprowadzonej kontroli, w ydał bardzo ostrą i krytyczną ocenę pracy W ojewódzkiego Komitetu w Olsztynie. Pismo, przekazujące tę ocenę, zaczynało się od słów: „Biorąc pod uw agę wyniki pracy W ojewódzkiego Kom itetu, które pod każdym względem są mierne....” 29.

Nad wynikami kontroli Centralnego Kom itetu Wykonawczego obradowało plenarne posiedzenie Wojewódzkiego Kom itetu 9 stycznia 1947 r. Wykazało ono, że niedom agania w pracy organizacyjnej były znaczne. Inspektor Zabielski, reprezentujący Centralny Kom itet Wykonawczy, szczególnie ostro krytykow ał sekretariat W ojewódzkiego Kom itetu twierdząc, że „ap arat wykonawczy właściwie nie istn ieje” . Na posiedzeniu tym wybrano nowy sekretariat w składzie: I sekretarz — Stefan Cendrowski; II sekretarz — Henryk A ren­ darski; III sekretarz — M ieczysław Chwaliński; skarbnik — Antoni Mrocz­ kow ski 30.

W 1947 -г. nastąpił bardzo dynamiczny wzrost liczby członków Polskiej Partii Socjalistycznej w Olsztyńskiem. W czerwcu tego roku organizacja wojewódzka osiągnęła najw yższą liczbę członków 12 471. Stan ten zmienił się jednak

in m inus do końca roku 3I.

Rozwój Partii w pierwszym półroczu 1917 r. ilustru je załączona tabela:

I II III IV V VI 1. Partoszyce 152 165 178 200 200 241 ?.. Biskupiec 693 845 870 1300 • 1300 1300 3. Braniewo 511 483 524 600 600 600 4. Kętrzyn 341 420 450 550 550 560 5. Górowo Iław. 74 72 72 120 120 150 6. Lidzbark Warm. 117 122 150 220 220 262 7. Giżycko 320 341 402 500 534 536 8. Morąg 1034 1025 1055 1500 1500 1500 9. Mrągowo 238 250 274 350 350 350 10. Nidzica 250 250 270 300 300 337 11. Ostróda 534 609 725 850 950 950 12. Pisz 117 120 120 200 200 200 13. Pasłęk 114 131 150 200 200 210 14. Iław a 711 781 800 1120 1120 1120 15. Szczytno 350 600 617 820 1300 1300 16. Węgorzewo 106 123 128 200 200 200 17. Olsztyn pow. 60 58 60 320 320 320 18. Olsztyn m. 1?00 1519 1742 2050 2131 2255 R a z e m : 7022 7914 8595 11400 12095 10471

Spraw ozdanie listopadowe W ojewódzkiego Komitetu za rok 1947 w ykazało już tylko 10 550 członków 32.

28 Ibidem. 29 Ib ’dem. 30 Ibidem. 31 SA KW 22/VII/1.

32 Ib ;dem — na podstawie istniejących dokumentów trudno w yjaśnić ten gwałtowny spadek liczby członków. Nie w skazu ją one, by w tym okresie odbyw ała się szersza akcja w eryfikacyjna. Z protokółów polustracyjnych poszczególnych powiatów można wnioskować, że niektóre powiatowe komitety P P S podaw ały zawyżone stany członków, i że na skutek poczynań porządkują­ cych — urealniono stan członków w ojewódzkiej organizacji P PS. W 1947 r. m iały m iejsce w ypadki przechodzenia członków P P S do PPR. Nie mogły one jednak spowodować aż tak gwałtownych zmian liczbowych w P PS-ie. Pewien 58 6

Skład socjalny dla tego okresu przedstaw iał się następująco: w rzesień 1947 listopad 1947 robotnicy 1885 1928 kolejarze 989 1027 nauczyciele 238 270 urzędnicy 1064 1859 pocztowcy 233 255

MO, UB, wojsko 90 87

kupcy, handlowcy 166 184

wolne zawody 140 128

rzemieślnicy 636 606

chłopi 4083 4079

różni 105. 127

Zastosow ana w spraw ozdaw czości P olskiej P artii Socjalistycznej k lasy fi­ k acja nie pozwala na precyzyjne określenie składu socjalnego. Z pozycji „kolejarze” tylko część i to raczej m niejsza da się zakw alifikow ać do kategorii robotników, to sam o dotyczy pocztowców. Znaczny udział w śród zakw alifikow a­ nych do tych kategorii m ieli pracownicy adm inistracji kolejow ej i pocztow ej33. Je że li więc zastosow ać te popraw ki — okaże się, że po kategorii „chłopi” — najsiln iejsza była grupa pracowników umysłowych z przytłaczającą przew agą funkcjonariuszów adm inistracji państw ow ej i gospodarczej. Stosunkow o liczna była także kategoria, którą można określić jak o „w arstw y pośrednie” , chociaż w omawianym okresie grupa ta m iała zupełnie inną pozycję niż dziś. Odmienne też były je j asp iracje i postaw a polityczna. T ak i skład socjalny wojewódzkiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej w yw ierał znaczny w pływ na prężność organizacyjną oraz na kształtow anie się atm osfery politycznej w życiu w ewnątrzpartyjnym . W 1947 r. u staliła się także nowa stru ktu ra organizacyjna W ojewódzkiego Kom itetu. Oprócz sekretariatu (I, II, III sekretarz) istniało 11 oddziałów: 1) O gólnoorganizacyjny z referatam i: kancelaryjnym , inspekcji, organizacyjno-statystycznym , komitetów terenowych i pracy kobiet; 2) P oli­ tyczno-Propagandow y z referatam i: w ydawniczo-prasowym , szkoleniowym, obsługi i imprez; 3) K a d r z referatam i: kadr politycznych, obsad i interw encji; 4) Społeczno-Zawodowy z referatam i: związków zawodowych, opieki społecznej, zatrudnienia i pośrednictwa pracy; 5) Sam orządow y z referatam i: rad narodo­ wych oraz sam orządu zawodowego i kontroli adm inistracji publicznej; 6) Ziem Odzyskanych; 7) Ekonomiczny; 8) D la Spraw WF, WP i MO; 9) Oświatowy; 10) Finansow o-Gospodarczy; 11) O rg an izac ji.w si34.

Ja k na potrzeby organizacji olsztyńskiej, stru ktu ra ta była zbyt rozwinięta, czego dowodzi fakt, że nie obsadzono w pełni w szystkich referatów . Formalizm, który — ja k się w ydaje — leżał u podstaw takiej struktury organizacyjnej W ojewódzkiego Kom itetu, nie przyczyniał się do wzrostu operatyw ności dzia­ łania. W dniach 14 i 15 w rześnia 1947 r. obradow ał w Olsztynie II Wojewódzki Zjazd Polskiej P artii Socjalistycznej. Uczestniczyli w nim z ram ienia C entral­ nego Kom itetu W ykonawczego m. in. T adeusz Dietrich i K onstanty Dąbrowski oraz G utt i M ulak. N a Zjeździe wybrano po raz pierwszy od pow stania P olskiej P artii Socjalistycznej w Olsztyńskiem Hadę W ojewódzką. J e j przewodniczącym został A. K aleciński, a wiceprzewodniczącymi Pałucki, Lukasiew icz i P rzy­ wpływ na zmniejszenie się liczby członków w tym okresie w yw arła realizacja uchwał Rady N aczelnej P P S z czerwca 1947 r., które zalecały zaostrzenie k ry ­ teriów przyjm ow ania do partii oraz eliminowanie z partii ludzi przypadkowych oraz „antyjednolitofrontow ców ”.

33 SAKW 22/VTI/1 spraw ozdanie W K P P S za luty 1947 r. 34 A ZHP 235/VII/67.

god n y 35. Na swym pierw szym posiedzeniu R ada Wojewódzka w ybrała zarząd Wojewódzkiego Komitetu P P S w składzie: przewodniczący — Tadeusz K oral; X wiceprzewodniczący — Przedw orski; II wiceprzewodniczący — C zekaj; I sekretarz — M. Chwaliński; II sekretarz — A rendarski; III sekretarz — Pacholiński; skarbnik — K am iński oraz 8 członków Zarządu 3C.

Według zachowanych protokołów R ada Wojewódzka zebrała się jeszcze trzy razy. Na posiedzeniu 23 lutego 1947 r. w drodze kooptacji zwiększono jej skład do 93 członków. Na tym posiedzeniu dokonano także wyboru delegatów na X X V II Kongres Polskiej P artii Socjalistycznej. Wiele uwagi w czasie tego posiedzenia R ady W ojewódzkiej poświęcono pracy organizacyjnej Wojewódz­ kiego Kom itetu oraz zagadnieniom życia wewnątrzpartyjnego. Ocena działal­ ności W ojewódzkiego Komitetu, szczególnie ze strony przedstaw iciela Central­ nego Komitetu Wykonawczego, była bardzo su ro w a 37. Dwa następne posie­ dzenia Rady W ojewódzkiej (27 czerwca 1948 r. i 3 października 1948 r.) pośw ię­ cono przygotowaniom do zjednoczenia ruchu robotniczego w Polsce. W pierw ­ szej połowie 1948 r. stan liczbowy organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej w Olsztyńskiem uległ stabilizacji, co w ykazuje poniższa ta b e la 38.

Stan członków P P S w Olsztyńskiem w I półroczu 1948 roku

I II III IV V VI

10 778 10 856 11 216 10 807 10 659 10 658

Od czerwca 1948 r. rozpoczęła się w eryfikacja członków, przeprowadzona przed zjednoczeniem Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej P artii Robotni­ czej. Dostępny m ateriał archiw alny nie pozwala niestety na odtworzenie przebiegu w eryfikacji oraz ukazanie je j wyników w liczbach. N a pierw szej konferencji w ojewódzkiej Polskiej Zjednoczonej P artii Robotniczej wykazano 8735 byłych członków Polskiej P artii Socjalistycznej.

2. ROZW ÖJ POLITY CZN Y P O L S K IE J P A R T II SO C JA L IST Y C Z N E J

ORAZ J E J RO LA W KSZTAŁTOW A NIU STOSUNKÓW POLITYCZNYCH Pierwszy okres działalności organizacji wojewódzkiej P olskiej Partii Socjalistycznej przebiegał równolegle z budową i stabilizacją adm inistracji państwowej. Także członkowie Polskiej P artii Socjalistycznej wzięli· aktywny udział w tym procesie. Główną uwagę zw racał Wojewódzki Kom itet na ugrun­ towanie swych pozycji w środowisku kolejarskim , pocztowców i spółdzielczym, akcentując tradycyjne zaangażowanie się Polskiej P artii Socjalistycznej w pracy z tymi środowiskam i. Trudności organizacyjne, z jakim i borykał się Wojewódzki Kom itet oraz tendencje, zm ierzające do „opanow ania” przez niego wybranych środow isk i pozycji, nie sprzyjały angażowaniu się organizacji pepeesowskich w szeroko zakrojoną działalność polityczną, wpływ ały też na zawężenie udziału Partii w praktycznej realizacji szerokiego w achlarza spraw związanych z organizacją podstaw pokojow ego życia reg io n u 39. W iększość wysiłków działaczy P olskiej P artii Socjalistycznej koncentrowała się na

35 SAKW 22/VII/1. 36 Ibidem.

37 SA KW 22/VI/1 protokół posiedzenia Rady Wojewódzkiej P P S z 23 X I 1947 r.

38 Ibidem — Protokół z posiedzenia Rady Wojewódzkiej z 27 IV 1948 r. 39 AZHP 235/VII/113. Spraw ozdanie WK P P S za 1945 r.

szczeblu wojewódzkim i powiatowym, choć w tym drugim w ypadku w nieco m niejszym zakresie. Według danych z końca 1945 r. w 18 powiatach okręgu m azurskiego należało do Polskiej P artii Socjalistycznej: 4 starostów i 2 wice- staro stó w 40. N atom iast na szczeblu wojewódzkim członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej zajm ow ali kluczowe stanow iska w wielu ważnych instytucjach (Państwowy Urząd Repatriacyjny, Urząd Inform acji i Propagandy, Związek Rewizyjny Spółdzielni i inne). Dużą aktywność w ykazyw ali przedstaw iciele Polskiej P artii Socjalistycznej w K om isji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych, powołanej do życia już w m aju 1945 r.41.

Spraw y związane z obsadzeniem kierowniczych stanow isk w adm inistracji państw ow ej î gospodarczej dały części działaczy W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej P artii Socjalistycznej o kazję do zaostrzenia stosunków z P olską P artią Robotniczą. Staw iali oni bowiem problem kadrow y głównie na płaszczyźnie w alki, a m andaty i „pozycje” , bez uwzględnienia aktualnego układu sił i w y­ mogów w alki politycznej z elementam i prawicowymi. Szczególnie jaskraw o ujaw niła się taktyka tej grupy W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej P artii S o c ja ­ listycznej w czasie wyborów do kierowniczych organów M azurskiej W ojewódz­ kiej R ady Narodowej. Chcąc utrącić kandydata Polskiej P artii Robotniczej na stanow isko przewodniczącego Rady, radni, członkowie P olskiej P artii Socjali­ stycznej utworzyli blok przeciwko temu kandydatowi. W skutek takiego stano­ w iska kandydatura, w ysunięta przez P olską P artię Robotniczą, nie uzyskała niezbędnego poparcia. Spraw a ta znalazła sw ój epilog w rozmowach kierow ­ nictw wojewódzkich obu partii z udziałem przedstaw iciela Centralnego K om i­ tetu W ykonawczego Polskiej P artii Socjalistycznej i K om itetu Centralnego Polskiej P artii Robotniczej, w czasie których poddano krytyce postaw ę Woje­ wódzkiego Kom itetu P olskiej P artii Socjalistycznej w tej spraw ie oraz dopro­ wadzono do norm alizacji napiętych stosunków między dwoma kierownictwam i p arty jn y m i42. W wyniku wyborów do kierowniczych organów W ojewódzkiej R ady Narodowej, Polska P artia Socjalistyczna zyskała stanow isko w iceprze­ wodniczącego Rady oraz dwa m andaty poselskie do K rajow ej R ady N arodo­ w ej 43. Także w M iejskiej Radzie Narodowej w Olsztynie P olsk a P artia So c ja­ listyczna zyskała stanow isko przewodniczącego, które łączyło się z fun k cją prezydenta m ia s ta 44. U dział Polskiej P artii Socjalistycznej w powoływaniu rad narodowych w pozostałych powiatach był również znaczny. Po okresie napięcia w stosunkach między P olską P artią Robotniczą i P olską P artią S o c ja ­ listyczną, pod koniec 1945 r. i w styczniu 1946 r. dało się zauważyć w yraźną zmianę na lepsze. Doszło do zorganizowania pierw szej w spólnej narady aktywu Polskiej P artii Robotniczej i P olskiej P artii Socjalistycznej, w czasie której omówiono perspektyw y w spółpracy obu partii w okręgu m azu rsk im 45. W tym sam ym m iesiącu powołano do życia tzw. szóstkę polityczną (w nom enklaturze Polskiej P artii Socjalistycznej — K om itet Ściślejszy), w skład której w eszli: z Polskiej P artii Socjalistycznej — S. Cendrowski, T. K oral i A. B u g ajsk i; z P olskiej P artii Robotniczej — M. Sokołow ski, R. K alin ow ski i R a je w sk i4e. D alsza aktyw izacja w spółpracy politycznej obu partii robotniczych nastąpiła w związku z krystalizow aniem się koncepcji bloku wyborczego stronnictw

40 SAKW 1/Va/1. Spraw ozdanie KW P PR za luty 1946 r. « AZHP 235/VII/113.

42 SA KW 1/V/1 protokół z egzekutywy KW P P R z 31 I 1946 r.

43 W ojewódzkie Archiwum Państw ow e w Ostródzie (dalej WAPO), protokół z pierwszego posiedzenia MWRN.

44 W iadomości M azurskie, z 22 I 1946 r. 45 SA K W 1/Va/1.

demokratycznych. Na wspólnym zebraniu aktyw u Polskiej P artii Robotniczej i Polskiej P artii Socjalistycznej 1 m arca 1946 r. przedstaw iciele W ojewódzkiego Kom itetu P olskiej P artii Socjalistycznej w sposób zdecydowany potępili postawę Polskiego Stronnictw a Ludowego w spraw ie bloku wyborczego. W podjętej na tej naradzie rezolucji, obok ostrej oceny stanow iska Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz apelu o natychmiastowe utworzenie bloku wybor­ czego czterech stronnictw — wysunięto wezwanie do umocnienia braterskiej w spółpracy Polskiej P artii Robotniczej i Polskiej P artii So c jalisty czn e j47. Wynikiem wspólnego działania obu partii było także przyjęcie przez Woje­ wódzką Radę Narodową w tajnym głosowaniu wniosku, popierającego in icja­ tywę utworzenia bloku wyborczego Polskiej P artii Robotniczej, P olskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictw a Ludowego i Stronnictw a Demokratycznego oraz potępiającego Polskie Stronnictwo Ludowe za rozbijanie jedności frontu dem okratycznego48. Pomyślne rezultaty w zacieśnieniu w spółpracy obu partii, które były wynikiem uporczywego działania w tym kierunku kierownictwa Kom itetu Wojewódzkiego Polskiej P artii Robotniczej oraz tej części działaczy W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej P artii Socjalistycznej, która opowiadała się za ścisłą w spółpracą obu partii robotniczych — nie doprowadziły, rzecz jasn a, do wyeliminowania w szystkich przyczyn, zadrażnień w stosunkach między P olską P artią Robotniczą a Polską P artią Socjalistyczną. Główną przyczyną utrzymywania się atm osfery napięcia w stosunkach między obu partiam i była działalność praw icow ej grupy w Wojewódzkim Kom itecie P olskiej P artii Socjalistycznej i aktyw ie wojewódzkim, która w zależności od koniunktury politycznej i w ew nątrzpartyjnej oddziaływała n a charakter stosunków między­ partyjnych. Innym powodem nieporozumień m iędzypartyjnych było sekciar­ stw o części aktyw u wojewódzkiego, a przede w szystkim powiatowego Polskiej P artii R obotn iczej49.

Od początku 1946 r. rozszerzał się wyraźnie zakres prac podejmowanych przez organizację wojewódzką P olskiej P artii Socjalistycznej. Widoczny był też wzrost aktywności ogniw pepeesowskich w pracy politycznej w śród społe­ czeństwa. Podziemie polityczne, które na początku 1946 r. wzmogło działalność na terenie okręgu m azurskiego, atakow ało z dużą zaciekłością także działaczy P olskiej P artii Socjalistycznej. Wśród zabitych przez podziemie działaczy poli­ tycznych w Węgorzewie znalazł się także aktyw ista Polskiej P artii Socjali­ stycznej Roman K law isze w sk i50. Coraz ostrzej atakow ały P olską P artię Socjalistyczną w ydaw nictw a nielegalne, kolportowane przez nielegalne orga­ n izacje51. Czołowy aktyw otrzymywał przesyłki z w yrokam i śm ierci i pogróż­ k a m i52. W tej sy tu acji W ojewódzki K om itet P olskiej P artii Socjalistycznej uznał za konieczne zaktywizować politycznie ogniwa terenowe P artii do działalności wymierzonej przeciw zabójstwom politycznym i ich sprawcom . Na dość szeroką skalę zorganizowała P olska P artia Socjalistyczna zebrania protestacyjne w związku z zabójstw em działaczy w ęgorzew skich53. Tendencje do poszerzenia zakresu działalności W ojewódzkiego Kom itetu znalazły odbicie w planie pracy za pierwszy kw artał 1946 r. W ysunięto w nim, obok omówionej ju ż działalności m asowo politycznej — problem ludności niem ieckiej. P olska

47 Wiadomości M azurskie z 2 III 1946 r. 48 Ibidem z 1 III 1946 r.

49 SAKW 1Я/1 sprawozdanie KW na II konferencji w ojew ódzkiej PPR. 50 SAKW 22/VII/1 spraw ozdanie WK P P S z 10 III 1946 r.

51 Archiwum Sąd u Wojewódzkiego.

52 R elacje H enryka A rendarskiego — m aszynopis w OBN im. W. K ętrzyń­ skiego w Olsztynie.

53 SAKW 22/VII/1 sprawozdanie WK P P S z 10 III 1946 r. 590

P artia Socjalistyczna w ypow iadała się kategorycznie za przyśpieszeniem repatriacji tej lu d n o ści54. Nie słabło też zainteresowanie P olskiej P artii So c ja­ listycznej problemam i, zw iązanym i z organizacją w skali okręgu m azurskiego bloku wyborczego czterech stronn ictw 5S. D la skonkretyzowania kierunków działalności olsztyńskiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej — zasad­ nicze znaczenie m iała narada przewodniczących i sekretarzy powiatowych komitetów z 5 m a ja 1946 r. Można zaryzykować stwierdzenie, że dla sform uło­ w ania program u działania oraz skonkretyzowania metod jego realizacji ode­ grała ona istotniejszą rolę, niż I W ojewódzki Zjazd z 9 i 10 czerwca tegoż roku. Przebieg m ajow ej narady wykazał, że tendencja ogran iczająca główne zain­ teresow ania Polskiej P artii Socjalistycznej do w ybranych środow isk utrzy­ m yw ała się nadal; referat organizacyjny, wygłoszony na tej naradzie, w ym ie­ niał trzy główne kierunki działania: 1. R ady narodowe; 2. Związki zawodowe; 3. Spółdzielczość. Nie precyzował on jednak dokładnie program u, z jakim organ izacja Polskiej P artii Socjalistycznej zam ierzała w ystąpić w tych środo­ wiskach. R eferat kładł natom iast w yjątkow o silny nacisk na spraw ę „pozycji” Polskiej P artii Socjalistycznej w tych środow iskach S6. „M usicie wpłynąć, aby ze wszystkich źródeł P olska P artia Socjalistyczna była reprezentow ana” 57 — brzm iała konkluzja referatu w spraw ach rad narodowych. W podobnym tonie przedstaw iono zalecenia dotyczące ruchu zawodowego. „D alej należy dążyć, aby Związki Zawodowe wziąć w sw oje ręce... należy dążyć, aby cały ruch zawodowy wciągnąć na sw oją listę” 58. Silnie eksponowano w omawianym referacie rolę spółdzielczości i m iejsce, jak ie ona powinna zająć w polityce Polskiej P artii Socjalistycznej. Dyrektyw a w tej spraw ie sform ułow ana została w haśle „K ażdy członek P P S — członkiem spółdzielni”.

Po raz pierw szy bodajże poruszono n a m ajow ej naradzie problem pracy Polskiej P artii Socjalistycznej w środow isku w iejskim . Do zajęcia się tym zagadnieniem skłoniły kierownictwo W ojewódzkiego Kom itetu w arunki demo­ graficzne regionu i k ształtu jąca się w nim coraz w yraźniej stru ktu ra społeczno- ekonomiczna. Tendencje osadnicze wykazywały, że baza ludzka dla rozwoju organizacyjnego w m iastach zwiększać się będzie bardzo powoli, że rolnictwo odgrywać będzie dom inującą rolę w rozw oju gospodarczym W armii i Mazur. Spraw w iejskich jedn ak na om aw ianej naradzie nie przedyskutow ano w kon­ tekście roli, czy zadań ogniw pepeesow skich w procesie zasiedlania, czy zagos­ podarow yw ania wsi, a jedynie w aspekcie w ejścia w jeszcze jedno środowisko. „P olska P artia Socjalistyczna na w si była zawsze... M usimy tam pozostać, m usimy tam tkwić, tu taj teren naszej pracy... W stępujcie w szeregi ZSCH ” 59. Znaczną uw agę poświęcono polityce personalnej. N a sform ułow aniach tej kw estii szczególnie w yraziście zaciążyły tendencje partykularne, reprezento­ wane przez część kierownictwa W ojewódzkiego Kom itetu. „Przy obsadzie stanow isk w ykorzystać w szystkie możliwości, aby zająć przez naszego członka.... Nie w ahać się przed niczym, stać tw ardo i silnie na stanow isku. Zwrócić jednak uwagę, aby stanow iska obsadzone zostały dobrymi i pewnymi ludźm i” 00.

U derzający jest brak w referacie organizacyjnym szerszej wypowdedzi na tem at w spółpracy z Polską P artią Robotniczą. W pozostałych w ystąpieniach

54 Ibidem. 55 Ibidem.

56 AZHP 235/VII/67 protokół narady sekretarzy i przewodniczących P K P P S z 5 V 1946 r.

57 Ibidem. 58 Ibidem. 59 Ibidem. 00 Ibidem.

problem ten podnoszono w sposób ogólnikowy i kwitowano sformułowaniami w rodzaju: „M usimy dojść do porozumienia z Polską P artią Robotniczą... N ajw ażniejsza rzecz — w spółpraca Polskiej P artii Socjalistycznej z Polską P artią Robotniczą w zrasta z każdym dniem ” G1. A naliza przebiegu narady z 5 m aja 1946 r. doprowadza do wniosku, że z jednej strony w organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej okręgu m azurskiego nastąpił proces wzmożenia angażowania się w w alkę polityczną oraz podejm owania w szerszym zakresie problem atyki w iążącej się z rozwojem pokojowego życia regionu oraz, że z drugiej strony działalność P olskiej P artii Socjalistycznej obciążona była partykularyzm em , który — ja k się w ydaje — wynikał z hołdowania tradycjo­ nalizmowi oraz z nacisku grupy działaczy, pozostającej pod wpływem ideowym organizacji Wolność Równość Niepodległość. Zarysow ujące się dwa nurty w działalności wojewódzkiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej będą także w przyszłości uwidaczniały się w je j działalności, n asilając się w zależ­ ności od sytuacji politycznej oraz prądów nurtujących w całej P artii. Wykry­ stalizu ją się one z czasem w dwie wyraźne orientacje: „jednolitofrontow o”- lewicową i prawicową.

Dla pierwszej połowy 1946 r. w działalności olsztyńskiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej charakterystyczny był stopniowy wzrost zaangażow ania ogniw partyjnych w pracę przygotowawczą do referendum ludow ego62. Uwi­ daczniało się to zarówno w udziale członków Polskiej P artii Socjalistycznej w przedsięwzięciach o charakterze ogólnowojewódzkim, ja k i w organizowaniu przez poszczególne ogniwa Partii kam panii propagandow ej w terenie. Członek P artii Fiszer został powołany n a wiceprzewodniczącego W ojewódzkiej K om isji Głosowania Ludowego·. Ogniwa Polskiej P artii Socjalistycznej uczestniczyły w organizowaniu Ochotniczej Rezerwy M ilicji Obywatelskiej, której znaczenie w zrastało w m iarę aktywizowania się podziemia zbrojnego. Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej stanow ili po peperowcach najw iększy procent członków partii demokratycznych w Ochotniczej Rezerwie M ilicji O by w atelskiej63. Obchody 1 M aja 1946 r. organizowano wspólnie z P olską P artią Robotniczą i związkami zawodowymi — ich treścią polityczną były spraw y objęte py ta­ niam i referen dum 64.

W alka polityczna o zwycięstwo w głosowaniu ludowym nasiliła się w czerwcu. Silnym akcentem tej w alki był I W ojewódzki Z jazd Polskiej Partii Socjalistycznej, na którym spraw y referendum zajm ow ały czołowe m iejsce. Zarówno w referatach, ja k i w podjętej rezolucji, wyrażono stanowisko olsztyńskiej organizacji Polskiej P artii Socj. wobec problemów poddanych pod głosowanie, ponadto w ystosowano apel do sym patyków P olskiej P artii Socjali­ stycznej i społeczeństwa W armii i M azur o twierdzące odpowiedzi na pytania referen dum 65. Po Zjeździe punkt ciężkości w pracy propagandowej przeniósł się na teren powiatów, gmin i grom ad. Udział ogniw pepeesowskich w tej kam panii kształtow ał się niejednolicie. Większą aktywność wykazywały organizacje w mieście, natom iast niewielki stosunkowo był wkład Polskiej P artii S o c jali­ stycznej w pracę polityczno-propagandową n a wsi. Niejednakowo w ykazały się w pracy poszczególne organizacje powiatowe. W ojewódzki Kom itet starał się

aktywizować ogniwa powiatowe przez wysyłanie ekip wojewódzkich.

Od 20—29 czerwca 1946 r. P olska P artia Socjalistyczna przeprow adziła w całym 61 SA KW 22/VII/3 protokół z odprawy sekretarzy i przewodniczących P K P P S z 5 V 1946 r.

62 Wiadomości M azurskie, z 19 V 1946 r. 63 SAKW 1/Va/1 m ateriały z referendum. 64 Wiadomości M azurskie, z 30 IV 1946 r.

65 AZHP 235/VII/67 protokół z I Zjazdu W ojewódzkiego PPS. 592

województwie 138 wieców własnych, nie licząc przygotowanych wspólnie z P olską P artią RobotniczyG(i. W ydaje się jednak, że organ izacja wojewódzka P olskiej P artii Socjalistycznej nie w ykorzystała w okresie referendum w szyst­ kich możliwości, w ypływ ających z je j stanu organizacyjnego i posiadanego aktywu.

Wyniki referendum przyczyniły się do umocnienia pozycji bloku stronnictw demokratycznych. O rganizacja Polskiej P artii Socjalistycznej dyskontowała tę korzystną sytuację w prowadzonej przez siebie kam panii werbunkowej, która dała pokaźne efekty. W drugiej połowie 1946 r. zaczęły się jednak nasilać tendencje antypeperow skie w łonie Wojewódzkiego Kom itetu P olskiej P artii Socjalistycznej. Coraz silniej dochodziły do głosu te siły, które były zaintere­ sowane rozluźnieniem w spółpracy obu partii robotniczych.

Tendencje te nie m iały na ogół charakteru merytorycznego i w ypływały w znacznej m ierze z pobudek am bicjonalnych oraz ze źródeł sygnalizowanego ju ż partykularyzm u G7. Nie chodziło najczęściej bynajm niej o odmienne poglądy kierownictw obu wojewódzkich partii na sposób rozwiązywania ważnych pro­ blemów gospodarczych i politycznych województwa. A taki na P olską P artię Robotniczą, które przeważnie m iały m iejsce na zgromadzeniach o charakterze wewnętrznym, charakteryzow ały się ogólnikowością i brakiem rzeczowej argu ­ m entacji. Przykładem tego m ogą być sform ułow ania, które padały na odprawie sekretarzy Powiatowych Kom itetów Polskiej P artii Socjalistycznej z 5 w rześnia 1946 r. „W spółpraca z P olską P artią Robotniczą winna opierać się na b rater­ stw ie i na wzór handlu n a 50°/o zysku i strat. Polska P artia Socjalistyczna m a w iększe wpływy, możliwości i sym patie w narodzie niż P olska P artia Robot­ nicza. Nie można we w szystkim słuchać PPR , która nie m a praw a nam rozkazywać. P PR stara się wysunąć naprzód, nie można na to pozwolić. Jesteśm y organizacją w ielką, potężną, z tradycjam i i nikt nie m a praw a nam dyktować wytycznych w spraw ie polityki. Nie wolno nam opuścić ani jednego m andatu, ani jednej placówki. N ależy nadrobić utracone w pływ y” .

Ten typ postaw y części kierowniczych działaczy W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej P artii Socjalistycznej pow tarzał się w różnych w ariantach. Sprzeczność tego rodzaju wypowiedzi z oficjalnie głoszonymi hasłam i — w prow adzała dezorientację przede w szystkim wśród aktyw u powiatowego. Pewien wpływ na postaw ę części działaczy Polskiej P artii Socjalistycznej w yw ierały nie­ wątpliw ie tendencje sekciarskie, istn iejące w różnych ogniwach Polskiej Partii Robotniczej. Polegały one na niedocenianiu roli P olskiej P artii Socjalistycznej we w spólnej walce politycznej, na ignorowaniu w niektórych w ypadkach zasad ścisłego w spółdziałania obu partii robotniczych w podstawowych dziedzinach życia politycznego i gospodarczego województwa. O ile jed n ak sekciarstw o było stanowczo zwalczane przez Kom itet W ojewódzki P olskiej P artii Robotni­ czej, o tyle w ypady antypeperow skie nie spotykały się ze zdecydowanym przeciwdziałaniem w gronie czołowego aktyw u wojewódzkiego Polskiej P artii Socjalistycznej.

W łonie W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej P artii Socjalistycznej narastały też konflikty między poszczególnymi działaczam i na podłożu osobistych rozgry­ w ek, co nie mogło pozostać bez wpływu na stan pracy organizacyjnej i poli­ tycznej 6B. W obliczu zbliżających się wyborów do Sejm u Ustawodawczego

66 SAKW m ateriały z referendum.

67 AZHP 235/VII/67. Protokół odprawy sekretarzy P K z 5 IX 1946 r. 68 AZHP 235/VII/114. Spraw ozdanie z kontroli w W K P P S w Olsztynie, przeprowadzonej przez inspektorów CKW w dniach od 11 — 21 X 1946 r.

i zaostrzenia się w związku z tym w alki politycznej przeciwko praw icy, która w ym agała zaangażowania w szystkich sił stronnictw demokratycznych, opisany stan był niekorzystny, nie mógł być też utrzymany na dłuższą metę. Z in icja­ tywy Kom itetu W ojewódzkiego Polskiej P artii Robotniczej odbyła się 5 paź­ dziernika 1946 r. wspólna narada aktywu Polskiej P artii Robotniczej i Polskiej Partii So c jalisty czn e j69. Wynikiem narady był dokument zatytułowany „Pod­ staw y współpracy między P P S i P P R ”. We w stępie tego dokumentu czytamy: „W obliczu knowań reakcji m usi się zacieśnić jednolity front obu partii robot­ niczych. W sk ali wojewódzkiej uznaje się to za nakaz chwili i obowiązek każdego członka obu partii” 70. Podstawowe obowiązki członków partii sform u­ łowano w następujących punktach:

„1) W spółpraca na terenie W ojewódzkiej Rady Narodowej, Powiatowych R ad Narodowych i M iejskich Rad Narodowych — uzgadnianie stanowisk, wyznaczanie mówców w debatach generalnych.

2) Członków rad obowiązuje dyscyplina partyjn a oraz uchwały ich kierow­ nictw i ogólne zasady w spółpracy. Przed sesjam i należy zbierać frak cje obu partii.

3) W żadnym wypadku członkowie partii, radni nie mogą blokować się z innymi stronnictwami dla zagrożenia lub podważenia autorytetu jednej partii lub członka partii. Uznać za niesłuszne popieranie uchwał, które naruszałyby w spółpracę obu partii robotniczych”.

Drugi rozdział dokumentu, noszący tytuł: „W ystąpienia n a zewnątrz” , zaw iera następujące sform ułow ania:

„1) Podkreślać w prasie, na zebraniach i w rozmowach osobistych w spół­ pracę obu partii („likw idacja zgrzytów i kw asów ”).

2) Walczyć w łonie P olskiej P artii Socjalistycznej z elementam i

WRN-owskimi, w yrażającym i się najczęściej nie tylko w niechęci, ale we wrogim' stosunku do Polskiej P artii Robotniczej, ja k i do ZSRR, Walczyć w szeregach Polskiej P artii Robotniczej z ludźmi skostniałym i, sekciarzam i i nie widzącymi nowych przemian, jak ie zachodzą w łonie P olskiej P artii S o c ja ­ listycznej i nie rozum iejącym i tym samym spraw y jedności k lasy robotniczej. 3) Organizować wspólne zebrania członków obu partii, ogólne zgromadzenia, odczyty, referaty, w spólne odezwy itp.

4) Doprowadzić do w ym iany doświadczeń w dziedzinie organizacyjnej i wychowawczej.

5) Odbywać raz w m iesiącu wspólne zebrania komórek obu partii, działa­ jących w tym sam ym środowisku.

6) Wspólnym w ysiłkiem obu partii pomóc w terenie Stronnictw u Ludo­ wemu, atakow anem u przez reakcję.

7) Wymieniać prelegentów i opracowania.

8) Opracowywać przez kierownictwo powiatowe, gminne i kom órki stosu­ nek do problemów gospodarczych. U zgadniać stanow iska we wszystkich aktualnych zagadnieniach.

9) Uznać za konieczne i pożyteczne dyskutowanie spraw spornych i zarzu­ tów. Decyzje oddać komitetom porozumiewawczym.

Protokół zawiera bardzo krytyczną ocenę zarówno pracy organizacyjnej, jak i stosunków panujących wśród etatowych pracowników WK. W skazuje on także na zjaw isko odryw ania się od pracy partyjn ej członków P P S, p iastu ją­ cych wysokie stanow iska w aparacie państwowym i adm inistracyjnym .

69 SAKW 1/V/6 protokół z narady aktywu P P R i P P S z 5 X 1946 r. 70 Ibidem.

10) Piętnować tych, którzy przyczyniają się do rozbicia jedności. 11) Wymieniać inform acje o członkach partii, ich postaw ie, celem elimino­ w ania elementów przypadkowych, czy wrogich.

12) Odbywać w skali województwa wspólne narady aktywu, starostów , członków samorządu.

13) Odbywać wspólne zebrania komitetów wojewódzkich i komitetów powiatowych.

14) Zaostrzyć w alkę z reakcją i bandytyzmem, pomóc M ilicji Obywatelskiej, Urzędowi Bezpieczeństwa i W ojsku Polskiem u” 71.

Jeżeli się zważy, że dokument ten przyjęty został praw ie dwa m iesiące przed zawarciem umowy o w spółpracy m iędzy Kom itetem Centralnym Polskiej Partii Robotniczej i Centralnym Kom itetem Wykonawczym Polskiej Partii Socjalistycznej, nie sposób nie docenić jego znaczenia dla kształtowania się stosunków politycznych w Olsztyńskiem. Nie stanow ił on rzecz jasn a panaceum na w szystkie skomplikowane problemy, jak ie występowały w stosunkach między organizacjam i w ojewódzkim i obu partii robotniczych. Ich źródła w części tkw iły poza województwem i w ynikały z szerszych układów sił i tendencji, które tu taj jedynie się odbijały. Dokument ten, ja k się w ydaje, odegrał pozytywną i konstruktyw ną rolę w ograniczeniu prób nacisku na Polską P artię Socjalistyczną ze strony Polskiego Stronnictw a Ludow ego i zw ią­ zanych z nim sił politycznych. Nie oznaczało to, że prób takich nie było, że w szystkie kończyły się niepowodzeniem.

Począwszy od października w Olsztyńskiem przybierał na sile proces rozkładu organizacyjnego i politycznego Polskiego Stronnictw a Ludowego. N a ten sam okres przypada druga kam pania werbunkowa, prowadzona przez Polską P artię Socjalistyczną. Mimo obw arow ań ze strony Centralnego K om i­ tetu Wykonawczego, idących w kierunku m aksym alnego ograniczenia napływu do P artii elementu przypadkowego, część byłych członków i aktyw istów w Polskim Stronnictw ie Ludow ym w stępow ała do P olskiej P artii S o c ja li­ sty czn ej72. Większe rozmiary zjaw isko to osiągnęło na w s i73.

Działacze Polskiego Stronnictw a Ludowego stosow ali wobec P olskiej Partii Socjalistycznej taktykę kokietowania oraz podtrzym ywania opinii o możliwości „dogadan ia” się z P olską P artią Socjalistyczną i ew entualnego przeciw sta­ wienia się Polskiej P artii Robotniczej. Przykładem tej postaw y było w ystą­ pienie referenta prasow ego „G azety L udow ej” na naradzie prezesów Zarządów Powiatowych Polskiego Stronnictw a Ludowego z woj. olsztyńskiego, na którym .om aw iając spraw ę typow ania kom isarzy wyborczych, akcentow ał możliwość naw iązania w spółpracy z P olską P artią So c jalisty czn ą74. U w aga uczyniona na tej naradzie, ja k się okazało w czasie u stalania składu kom isji wyborczych, nie była pozbawiona pewnych podstaw. W czasie powoływania tych kom isji w kilku w ypadkach w charakterze przedstaw icieli P olskiej P artii Socjalisty cz­ nej znaleźli się byli peeselowcy lub ludzie ściśle związani z tym Stronnictwem 75. W w yniku d ysku sji m iędzypartyjnych stan ten uległ zm ian ie76. Ostatecznie skład polityczny obwodowych kom isji wyborczych ukształtow ał się nastę- pującjo77:

71 Ibidem.

72 SAKW 1/Va/1 spraw ozdanie KW P PR za w rzesień 1946 r. 73 Ibidem.

74 SA KW 1/Va/1 spraw ozdanie KW PPR za w rzesień i październik 1946 r. 75 Ibidem, sprawozdanie KW P PR za listopad 1946 r.

78 Ibidem. 77 SA KW 1/Va/14.

Okręg 21 z siedzibą w Olsztynie

PPR P P S S L SD

przewodniczący kom isji 61

11

2

z-cy przew. kom isji 47 25

10

członkowie kom isji 150 41 24 9

z-cy czł. kom isji 77 34 7 —

Okręg 22 z siedzibą w Biskupcu

przewodniczący kom isji 38

12

z-cy przew. kom isji 23

21

8

1

członkowie kom isji 82 31 32

1

z-cy czł. kom isji 56

22

10

K andydatam i Polskiej P artii Socjalistycznej na liście Bloku Stronnictw Demokratycznych bylá w okręgu N r 21 w Olsztynie T adeusz K oral — przewodniczący W ojewódzkiego Kom itetu P olskiej P artii Socjalistycznej i wicewojewoda olsztyński; Stefan Cendrowski — I sekretarz W ojewódzkiego Kom itetu i Antoni K aleciński — wiceprzewodniczący Związku Zawodowego Kolejarzy.

W okręgu 22 w B iskupcu kandydow ali: K azim iera Świętochowska z Cen­ tralnego Kom itetu O rganizacji Młodzieżowej Towarzystw a Uniwersytetów Robotniczych i K arol Grosman, ro ln ik 78. W aktach W ojewódzkiego Kom itetu Polskiej Partii Socjalistycznej nie ocalał m ateriał sprawozdawczy i staty ­ styczny, który pozwoliłby na bardziej szczegółowe omówienie udziału poszczególnych ogniw Polskiej P artii Socjalistycznej w kam panii wyborczej. R elacje prasow e i m ateriał zaw arty w innych źródłach pozw alają stwierdzić, że czołowy aktyw wojewódzki prowadził dość intensywną działalność poli­ tyczno-propagandową, szczególnie w czasie im prez i przedsięwzięć o charak­ terze ogólnowojewódzkim. Działalność ogniw terenowych u kładała się niejedno­ licie i zależała w dużym stopniu od składu ich kierownictw. U części działaczy Polskiej P artii Socjalistycznej w ystępow ała pewna niechęć do prowadzenia szeroko zakrojonej ak c ji polity czn ej79. O ile P olska P artia Robotnicza w ysu­ nęła wobec swych członków kategoryczną dyrektywę w spraw ie czynnego udziału w kam panii wyborczej i zdołała zmobilizować efektywnie około 11 000 członków P a r t ii80, o tyle trudno znaleźć ślady pełnego w ykorzystania potencjału organizacyjnego Polskiej P artii Socjalistycznej i jej wpływów w społeczeństwie woj. olsztyńskiego. Jeżeli jednak rozpatrzym y całokształt w alki politycznej, przeprowadzonej przed wyboram i do Sejm u Ustawodawczego, w ypada z naciskiem stwierdzić, że organizacja wojewódzka Polskiej P artii Socjalistycznej odegrała w niej poczesną rolę. Je j stanow isko, jak o całości wobec węzłowego problemu walki z Polskim Stronnictwem Ludowym i jego klientelą polityczną, było jednoznaczne. Krytyczne uwagi, poczynione na tem at niewykorzystania w szystkich potencjalnych możliwości, które nasunęły się autorowi w czasie analizy m ateriału źródłowego zw racają uw agę n a zróżnico­ wany poziom organizacyjny poszczególnych ogniw P olskiej P artii Socjali­

stycznej.

Zwycięstwo uzyskane w wyborach do Sejm u Ustawodawczego przez Blok Stronnictw Demokratycznych wpłynęło w sposób istotny na zmianę nastrojów politycznych społeczeństwa W armii i Mazur. Widziało ono w zwycięstwie

78 Wiadomości Mazurskie.

79 SAKW 1/Va/1. Spraw ozdanie KW P PR za okres X I 1946 — II 1947 r. 80 Wiadomości M azurskie. — W piśm ie tym powtarzano w okresie przed­ wyborczym co pewien czas w ezwania KW P P R do członków Partii, przypom i­ nające im o obowiązku aktywnego udziału w kam panii wyborczej.

Bloku zapowiedź stabilizacji życia w regionie, w iązało z nim nadzieję na szybszy rozwój gospodarczy i poprawę warunków bytowych. O rganizacja pepeesow ska w ykorzystała zmienioną sytuację do kontynuowania kam panii werbunkowej. Sygnalizow ane już poprzednio niebezpieczeństwa, między innymi — wchłonięcie do P artii zbyt w ielkiej liczby byłych członków i akty­ wistów Polskiego Stronnictw a Ludowego, występow ało nadal, a nawet potęgowało s i ę 81.

N acisk tego elementu, oparcie, jak ie zyskiw ał on u części działaczy o p ra ­ wicowych poglądach oraz atm osfera pewnego sam ouspokojenia po zwycięstwie wyborczym i uformowaniu się nowego rządu — powodowały różne odchylenia w działalności i postaw ie W ojewódzkiego Kom itetu P olskiej P artii S o c jali­ stycznej. Uw idaczniało się to w okresowych zaostrzeniach stosunków z Polską P artią Robotniczą oraz zbyt silnym i bezkrytycznym eksponowaniem w łasnej siły i roli, jak ą P olska P artia Socjalistyczna odegrać chciała w życiu politycznym 82.

Polityka olsztyńskiego Wojewódzkiego Kom itetu w ydaje się chwilami odbiegała od linii reprezentowanej przez Centralny Kom itet Wykonawczy Polskiej P artii Socjalistycznej. W ynikało to z układów personalnych istnie­ jących w Olsztynie i z przerostów am bicjonalnych u części kierowniczych działaczy. D la zaham ow ania tych tendencji i w yprostow ania linii politycznej olsztyńskiego W ojewódzkiego Kom itetu istotne znaczenie m iały uchwały Rady Naczelnej Polskiej P artii Socjalistycznej z czerwca 1947 r. W iększość aktyw u pepeesowskiego w Olsztyńskiem przyjęła je z zadowoleniem. W ywoływało to opory jedynie w praw icy. W spólna narada aktyw u P olskiej P artii Robot­ niczej i Polskiej P artii Socjalistycznej, która odbyła się 5 sierpnia 1947 r. stanow iła ważny element dla ugruntowania koncepcji jednolitego frontu na terenie woj. olsztyńskiego. W naradzie tej uczestniczyli z ram ienia Centralnego Kom itetu W ykonawczego P olskiej P artii Socjalistycznej L u cjan M otyka, a z ram ienia Kom itetu Centralnego Polskiej P artii Robotniczej Jerzy A lb rech t83. W referacie swym L. M otyka stw ierdził m. in., że jednolity front nie jest m anewrem , że P olska P artia Socjalistyczna szuka sojuszników tylko w lewicy „p artn er je st tylko po lewej stronie bary kady ” . L u cjan M otyka wypowie­ dział się także przeciwko frazesom o jednolitym froncie, a za rzeczową dzia­ łalnością. Ustęp, w którym mówca przedstaw ił przeszkody w ystępujące na drodze w łaściwego funkcjonow ania jednolitego frontu, bardzo trafn ie charak­

teryzował stosunki panujące w Olsztyńskiem. „W terenie w y ł a n i a j ą się

dodatkowe trudności, przyczyną których je st nieświadomość, brak taktu

ze strony naszych towarzyszy, wygodny żywot, jednostki balan su jące i do

tego osobiste zadrażnienia” 84. W rezolucji, podjętej na naradzie, sform ułowano zadania oraz określono problemy, które stać się powinny przedm iotem ścisłego w spółdziałania obu partii. N ależały do nich: w alka ze spekulacją i działalnością

podziemia gospodarczego, w alka przeciwko sabotażow i gospodarczem u i w ro­

giej propagandzie, w spółpraca w sprawnym przeprow adzaniu żniw oraz pomoc młodzieży i organizacjom młodzieżowym, m. in. poprzez zacieśnienie współpracy Związku W alki Młodych z O rganizacją Młodzieżową Towarzystw a U niw ersy­ tetów Robotniczych85.

81 Archiwum Kom endy W ojewódzkiej M ilicji O byw atelskiej (AKW MO Olsztyn) spraw ozdania dekadowe oraz SA KW 1/Va/1; spraw ozdania KW P P R dla КС.

82 Ibidem.

83 SAKW 1/V/6 protokół narady z 5 sierpnia 1947 r. 84 Ibidem.

W rezolucji wspomniano także o pracy w ew nątrzpartyjnej, jak odbywanie wspólnych zebrań, narad i szkoleń oraz o zwalczaniu jednostek przeciwnych jednolitem u frontowi poprzez eliminowanie ich z szeregów partii. Rezolucja akcentowała, by nie wywierać nacisku w kierunku wstępowania do P artii lub w celu przepisyw ania się z jednej partii do d ru g ie j86.

W wyniku realizacji rezolucji zorganizowano w skali całego województwa narady aktyw u Polskiej P artii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. N arad takich odbyło się 58 oraz 2 konferencje powiatowe z udziałem ogółem 3690 aktyw istów obu p a r tii87.

Decyzje Rady Naczelnej wpłynęły także na zaostrzenie kryteriów przyjm o­ w ania do Partii, czym częściowo można by wytłumaczyć spadek liczby członków Polskiej P artii Socjalistycznej w województwie olsztyńskim w drugiej połowie 1947 r. oraz ustabilizow any stan w 1948 r. Od drugiej połowy 1947 r. można też wyraźnie zaobserwować ukształtow anie się w łonie aktyw u wojewódzkiego, a także w części powiatów grupy lewicowej, działającej w duchu uchwały Rady Naczelnej.

W omawianym okresie ożywiła się także praca tzw. szóstki politycznej, która zaczynała odbywać system atyczne zebrania, om aw iając na nich w aż­ niejsze problemy, w ym agające udziału i zaangażow ania obu partii w ich rozwiązanie. Spraw ą niezwykle palącą było zorganizowanie skutecznej walki ze spekulacją i szkodnictwem gospodarczym. Stopień skuteczności tej w alki zależał od aktywnej postaw y przedstaw icieli wszystkich ugrupow ań politycz­ nych. W chwili rozpoczęcia tej ak c ji popełniono wiele błędów, sprow adza­ jących się do ograniczenia reprezentatywnego charakteru kom isji społecznych, działających w tym zakresie. N a skutek w spólnej inicjatyw y P olskiej P artii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej rozszerzono składy społecznych kom isji do w alki ze spekulacją, w prow adzając do nich w iększą liczbę przed­ staw icieli w szystkich partii demokratycznych i związków zawodowych. Także w innych dziedzinach życia regionu (praca związków zawodowych, rozwój Związku Samopomocy Chłopskiej, działalność rad narodowych) w idać było w yraźny postęp w podejm ow aniu uzgodnionych inicjatyw przez obie partie robotnicze.

W dniach 14 i 15 września 1947 r. obradował w Olsztynie II Wojewódzki Zjazd Polskiej P artii So c jalisty czn e j88. Podobnie, jak na pierwszy Zjazd (9 i 10 VI 1946 r.) w yjątkow o pieczołowicie przygotowano bogatą oprawę propagandową, obliczoną na zewnętrzny efekt. Zachowane dokumenty tego Zjazdu nie pozw alają na dokładne prześledzenie jego przebiegu. B rak jest podstawowego dokumentu dla oceny, jak i stanowi spraw ozdanie ustępującego Kom itetu. Także dyskusję zaprotokółowano bardzo lapidarnie. Warto odno­ tować, że w dysk u sji dominowały problem y rozwoju organizacyjnego i jedno­ litego frontu, że po raz pierwszy z takim naciskiem podnoszono zagadnienia ideowego wychowania członków P a r tii89.

II Zjazd W ojewódzki Polskiej P artii Socjalistycznej nie wniósł w zasadzie nowych propozycji programowych w porównaniu do zgłoszonych na wspólnej naradzie aktyw u Polskiej P artii Robotniczej i Polskiej P artii Socjalistycznej.

Novum organizacyjnym było powołanie przez Zjazd Rady W ojewódzkiej P ol­

skiej P artii Socjalistycznej, która odegrała istotną rolę w przeobrażeniach politycznych w ojewódzkiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej.

8,3 Ibidem.

87 SAKW 1/V/6 sprawozdanie ze wspólnych zebrań PPR i P PS. 88 SAKW 22Я/1 protokół z II Zjazdu Wojewódzkiego· P PS. 89 Ibidem.

Trzeciego zjazdu w ojewódzkiego w historii olsztyńskiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej nie było. Rolę zjazdu wypełniły konferencje okręgowe, w czasie których w ybierano delegatów na Kongres zjednoczeniowy oraz posze­ rzone posiedzenie Rady Wojewódzkiej z dnia 3 października 1948 r. z udziałem 400 uczestników.

Znamienne było posiedzenie Rady W ojewódzkiej z 27 listopada 1947 r., poświęcone wyborowi delegatów na X X V II K ongres P olskiej P artii Socjali­ stycznej oraz ustaleniu kierunków pracy przedkongresow ej" . Na posiedzeniu tym doszło do starcia dwóch orientacji w łonie aktyw u wojewódzkiego — um iarkow anej, która pow ściągliw ie odnosiła się do ew olucji w kierunku jednolitego frontu (ta grupa, ja k się w ydaje, była także popierana przez elementy prawicowe) oraz lewicowej, która po raz pierw szy na tak ą skalę w ystąpiła ze swoimi p o g ląd am i91. Starcie tych dwóch orientacji znalazło m. in. w yraz w czasie kooptacji do R ady Wojewódzkiej i wyborów delegatów na Kongres. Przebieg dyskusji na omawianym tu taj posiedzeniu był ostry, mówcy krytykow ali i potępiali nieporozumienia, w ystępujące w kierownictwie Wojewódzkiego Kom itetu, a m ające podłoże osobiste. Przedstaw iciele lewicy agitow ali za jednolitym frontem. Nie obeszło się jednak bez akcentów anty- peperowskich, które zmuszony był prostow ać przedstaw iciel Centralnego K o ­ mitetu Wykonawczego, mówiący m. in. o konieczności zacieśniania w spółpracy obu partii. „T rzeba w terenie stworzyć w arunki przez pracę, gdyż interes nasz jest wspólny. Zarówno PPR-ow i potrzebna jest silna P PS, a nam silna P P R ”92. Ocenił on także bardzo krytycznie pracę kierow nictw a W ojewódzkiego K om i­ tetu i stan pracy o rgan izacy jn ej93. G rupa lewicowa, ja k się w ydaje, nie odniosła w czasie obrad Rady W ojewódzkiej pełnego sukcesu. N ie posiadała ona jeszcze dostatecznie silnej pozycji w śród aktyw u terenowego. J e j metody działania też nie zawsze były najlepsze — często obciążone uproszczeniam i9i. Mimo prób rozbicia lewicy, zdołała ona z czasem okrzepnąć i zdobyć poparcie aktyw u terenowego, a także poważnej części aktyw u wojewódzkiego.

. Rok 1948 przebiegał w życiu obu partii pod znakiem dalszej ew olucji koncepcji „jednolitofrontow ej” w koncepcję jedności organicznej obu partii robotniczych. Znalazło to odbicie na naradzie aktyw u 10 stycznia 1948 r., zwo­ łanej w celu omówienia przebiegu i wyników X X V II K ongresu P olskiej P artii Soc jalisty czn e j95.

W związku ze spraw ą zjednoczenia ruchu robotniczego w P olsce — nastąpiła też polaryzacja sił w olsztyńskiej organizacji Polskiej P artii Socjalistycznej. Liczba zwolenników zjednoczenia ruchu robotniczego system atycznie w zrastała, choć proces ten nie odbywał się bez tarć wewnętrznych, niejednokrotnie ostrych w formie. W czerwcu 1948 r. odbyło się posiedzenie R ady W ojewódz­ kiej, na którym om aw iano tezy program ow e i organizacyjne jednoczących się p a r tii9G. Proces przygotowań do zjednoczenia trw ał do jesieni. Jedn ym z akor­ 30 SA KW 22/II/1 protokół z zebrania R ady W ojewódzkiej P P S z 27 X I 1947 r. 91 Ibidem, a także SA KW 1/Va/1. N otatka w spraw ie przebiegu posiedzenia Rady W ojewódzkiej z 27 X I 1947 i wyborów delegatów na Kongres.

92 Ibidem.

93 Ibidem. Według ośw iadczenia przedstaw iciela CKW — na skutek zanied­ bań w pracy organizacyjnej, polegających m. in. na tym, że z 13 000 ew idencyj­ nych członków P P S w Olsztyńskiem, składki p artyjn e opłacało jedynie 1200 — olsztyńska organizacja otrzym ała tylko 3 m andaty na Kongres. Trudno na podstawie istniejącej dokum entacji ocenić, czy była to najistotniejsza przy­ czyna takiej decyzji, czy nie m iała ona innego, szerszego podłoża.

94 Ibidem. 95 SA KW 22/VII/3.