W dyskusji podsum ow ującej obrady podniesiono w artość organizow ania ogólnopolskich konferencji naukow ych o charakterze interdyscyplinarnym , poś w ięconych w ybranym problem om szczegółowym , zgrupow anym w sesjach tem a tycznych. Pozytyw nie oceniono także program tegorocznęj konferencji oraz m ożliw ość zapoznania się badaczy z w ielu ośrodków naukow ych z aktualnym i rezultatam i badań, prow adzonych przez uczestników reprezentujących szerokie spektrum zainteresow ań naukow ych. Jednocześnie zw rócono uw agę na koniecz ność w ydłużenia czasu przew idzianego w program ie przyszłych konferencji na dyskusje po zakończeniu każdej z sesji tem atycznych. N ie pow inno to jedn ak spow odow ać pow ażnego zm niejszenia liczby zakw alifikow anych do w ygłosze nia referatów , albo prow adzić do zm iany ustalonego ju ż schem atu organizacji konferencji z om aw ianego cyklu, w których nie przew iduje się organizow ania sesji tem atycznych rów nolegle w tym sam ym czasie, co uniem ożliw ia uczestni kom zapoznanie się z pełnym program em konferencji. Postulaty uczestników konferencji w kw estii w ydłużenia czasu przew idzianego w program ie na dys kusję zostaną uw zględnione przez K om itet O rganizacyjny następnej konferencji naukow ej z cyklu Społeczno-kulturow e aspekty m edycyny i n auk przyrodni czych, która odbędzie się w dniach od 6 do 9 czerw ca 2002 r. w Karpaczu.
Im prezą tow arzyszącą konferencji św ieradow skiej była jedno dniow a w y cieczka do Pragi. M ateriały z tegorocznej konferencji zo stan ą opublikow ane w e wrocławskim wydawnictwie naukowym Arboretum, w tomie 5 „Studiów z Dziejów K ultu iy M edycznej”, pod redakcją B ożeny Płonki-Syroki.
B ożena Płonka-Syroka Instytut Historii UWr. Wrocław
X X I O G Ó LN O PO LSK A K O N FER EN C JA H ISTO R Y K Ó W KA RTO G RA FII, K R A SIC ZY N - PR ZE M Y ŚL - LW ÓW
W dniach 2 6 -3 0 w rześnia 2001 odbyła się X X I O gólnopolska K onferencja H istoryków K artografii, a je j tem at stanow iła K artografia G alicji 1772-1918. Z organizow ana została przez Z espół H istorii K artografii Instytutu H istorii N au ki PAN, p rzy czym oddzielnie należy odnotow ać osobisty w k ład dr W iesławy W em erow ej w przygotow anie tej konferencji.
W iększość sesji (I-V II) m iała m iejsce w m alow niczym otoczeniu XVII- w iecznego renesansow ego zam ku w K rasiczynie. Jedna sesja (VIII), podzielona na dw ie części, odbyła się w A rchiw um Państw ow ym w Przem yślu oraz w C en tralnym P aństw ow ym A rchiw um H istorycznym U krainy w e Lw ow ie.
K onferencja zgrom adziła ogółem ponad 90 uczestników . P rzew odniczącym całości by ł prof. Stanisław A lexandrow icz, ale poszczególnym sesjom przew o d niczyły także inne osoby. W otw arciu konferencji oprócz zgrom adzonych uczestników brali także udział przedstaw iciele w ładz m iasta Przem yśla.
W ygłoszono 39 referatów, w tym 4 nie zgłoszone w cześniej i nie um ieszczo ne w m ateriałach konferencji (Streszczenia referatów)', nie zostały za to p rz ed staw ione 4 referaty w cześniej anonsowane. Z tego 20 referatów odnosiło się do rozm aitych zbiorów archiw alnych i bibliotecznych, 6 do p oszczególnych m ap lub dokum entów , 3 do ogólnych problem ów kartografii G alicji, 11 do w y b ra nych zagadnień i analiz.
N a sesji inauguracyjnej opow iedziano o nieznanym rękopisie E. R om era d o tyczącym w yznaczania w schodniej granicy Polski podczas rokow ań p o k o jo w ych w Rydze (Z dzisław Pietrzyk) oraz zaprezentow ano część bogatej kolekcji eksponatów zdjęć politycznych i w ojskow ych G alicji, po chodzących ze zbiorów B iblioteki Jagiellońskiej (Jadw iga Bzinkow ska). Do najcenniejszych z ponad 220 tytułów owej kolekcji należą m apy austriackie, w śród których w yróżniają się syntetyczno-kom pilacyjne zdjęcia polityczne, topograficzne zdjęcia w o jsk o w e i zdjęcia katastralne.
Sesja I, pośw ięcona „M apom topograficznym i przeglądow ym G alicji” , p re zentow ała m .in. referaty o kartografii w ojskow ej w m onarchii austriackiej (A n drzej K onias), m apie G alicji Zachodniej H. B enedictiego z 1808 (W iesław a M o- zolew ska, Jerzy O strow ski), austriackiej M apie G eneralnej E uropy Środkow ej 1:200 000 (B ogdan H orodyski), szkolnictwie i kartografii szkolnej w G alicji (Ew a Szynkiewicz) oraz m etodzie hipsom etrycznęj w kartografii austriackiej i jej w pły w ie na kartografię rom erow ską (Jerzy O strow ski).
N a sesji II, zatytułow anej „K ataster galicyjski”, część referatów inform ow a ła o zbiorach archiw alnych z m apam i katastralnym i w A rchiw um P aństw ow ym w P rzem yślu (B ogusław B ogusia), C entralnym Państw ow ym A rchiw um H isto rycznym w e L w ow ie (Eugenia Lisow ska) i A rchiw um Państw ow ym w K atow i cach (R oland B anduch), część natom iast pośw ięcona b y ła ogólnej p rob lem aty ce m ap katastralnych, w tym pow staniu, dziejom i stanow i zachow ania g alicyj skiego katastru gruntow ego z połow y X IX w. (Janina Stoksik), próbie p o ró w n a nia katastru pruskiego i austriackiego (Janusz G ołaszew ski) oraz program ow i w spólnego opracow ania inform atora o tychże m apach w zbiorach archiw ów p o l skich i ukraińskich (M onika Zub).
„K artografia tem atyczna Galicji” to zagadnienie kolejnej sesji. O bejm ow ała ona bardzo różnorodne problem owo referaty, ja k np. o m apie Tatr z A tlasu g eolo gicznego Galicji z 1911 (Zbigniew W ójcik), o geologicznej kartografii naftowej (Georgij Bojko, Zbigniew W ójcik), o m apach w yznaniow ych i językow ych G ali cji opartych na spisie ludności 1900 (Jan Berger) i o kartografii G alicji jak o tem a tyce uniw ersyteckich prac m agisterskich (K rzysztof K ossobudzki, Jerzy O strow ski). Interesujące pole badań, jakie otw iera się przy badaniu kartografii prasow ej,
ukazał referat o tem atyce i form ie graficznej m ap w krakow skim „Ilustrow anym K urierze C odziennym ” (Paw eł Kowalski). Sesję zakończył kom unikat o niezna nej m apie G alicji z 1869 (Georgij Bojko).
Ciekawa, choć m oże nie z punktu widzenia historii nauki, lecz raczej dla innych dziedzin badań, była sesja IV, dotycząca „W ykorzystania m ap Galicji w pracach na ukowych i dokum entacyjnych”. Wystąpienie o wykorzystaniu katastru galicyjskie go w badaniach naukowych (Jacek Wolski) uwypukliło zw łaszcza jego użytecz ność dla badań zm ian struktury przestrzennej krajobrazu, w skazując zarazem na „w ierzchołek góry lodowej”, bowiem niezw ykła dokładność m ap katastralnych de cyduje o ich przydatności zarów no dla geografów, hydrologów i etnografów, ja k i archeologów, historyków oraz innych badaczy. Potwierdziły to w części referaty o przydatności kartografii austriackiej w badaniach nad obronnością ziem ruskich Rzeczypospolitej (Henryk Kotarski) oraz m apy Galicji Zachodniej A. M ayera von Heldensfelda do badań historycznego krajobrazu kulturowego (Andrzej Siwek). Zwrócono przy tym uwagę, iż zaprezentowana m etoda porów naw cza Wolskiego m ogłaby np. posłużyć do ukazania degradacji obszarów wiejskich w czasach PRL (Stanisław Alexandrowicz). Podano też inform ację o w ażniejszych zasobach archi w alnych źródeł kartograficznych i innych do badań historycznych w Polsce i Ukrai nie oraz o pracach kom puterowych nad przygotowaniem publikacji Atlas historycz ny Polski południowo-wschodniej (do 1939) (Anna Krochmal).
N a sesji V, „G alicjana w kartograficznych zbiorach bibliotek”, zaprezentow a no m.in. stan kartograficznych zbiorów o G alicji w Bibliotece Jagiellońskiej (M a ria Urbaniec), Bibliotece Naukowej PAU i PAN w Krakow ie (Ew a Niedziałkow- ska), Centralnej Bibliotece Geografii i Ochrony Środowiska w W arszawie (G raży na Dudzicka, Irena Grzybowska), Bibliotece U niw ersytetu W arszawskiego (M ie czysław Kret), Bibliotece Uniwersyteckiej w e W rocławiu (K rystyna Szykuła) oraz Zakładzie N arodow ym im. Ossolińskich w e W rocławiu (R om an Wytyczak).
N a sesji V I „M iscelanea” znalazły się takie tem aty, ja k schem atyzm y d iece zji przem yskiej jak o źródło statystyczno-kartograficzne (G rzegorz Zam oyski), m apa B eauplana jak o poprzednik m apy topograficznej U krainy (M aria W awry- czyn) oraz Przem yśl w zbiorach A rchiw um Państw ow ego w Przem yślu (E lżbie ta Laska, M onika Zub). Pokazano też faksym ile X V II-w iecznej m apy B eaupla na, w ydane w 2000 r. w K ijow ie przez Instytut U kraińskiej A rcheografii.
Sesja V II, przeznaczona głów nie dla bibliotekarzy kartografów , obejm ow ała tylko w ystąpienie o zastosow aniu form atu U SM A R C do opisów dokum entów kartograficznych (L ucyna Szaniaw ska).
Sesję V III pośw ięcono „Zbiorom kartograficznym w w ybranych archiwach Polski i U krainy” . W części „przem yskiej” sesji om ówiono zbiory map i planów w A rchiw um Państw ow ym w Przem yślu (Elżbieta Laska), w Archiw um Państw o w ym w K rakow ie (Zbigniew Dyrdoń) i w Państw ow ym A rchiw um O bw odu Iwa- nofrankowskiego (Kateryna M ytsan). Uzupełnienie tych referatów stanowiły w y stąpienia o m apie twierdzy przemyskiej z archiwum wiedeńskiego (M ichał Proksa) oraz o m apach tw ierdzy krakowskiej (M ichał Cholewiński).
Tej części konferencji tow arzyszyło otw arcie w ystaw y „Z biory k arto graficz ne w zasobie A rchiw um Państw ow ego w Przem yślu”, na której prezentow ano m .in. osiem nastow ieczne m apy kartografów niem ieckich, austriackie m apy pocztow e i ogólne z X IX w., m apy katastru galicyjskiego z połow y X IX w., w o j skow e m apy topograficzne austriackie i pruskie z p rzeło m u X IX i X X w. oraz m apy gruntow e z XIX i X X w.
W części „lw ow skiej” sesji om ów ione zostały zbiory kartograficzne C entral nego Państw ow ego A rchiw um H istorycznego w e L w ow ie (D iana P elc) i A rc h i w um O bw odu Lw ow skiego (W iaczesław Kucynda).
K onferencja w ykazała, że m im o dziejow ych k ataklizm ów ocalała znaczna część kartograficznych m ateriałów archiw alnych. R eferenci i dyskutanci zw ra cali jed n ak uwagę na liczne niebezpieczeństw a, jak ie czyhały na ow e zbiory i ich stan, nie tylko podczas obu w ojen św iatow ych, lecz także po II w ojnie św iato wej. W początkow ych latach w iele bow iem z tych m ateriałów (jak np. m ap y k a tastralne) uległo zniszczeniu w skutek działań w ładz PR L niższego szczebla i z a niedbań urzędników . Podkreślano rolę archiwistów , którzy uratow ali w iele m a teriałów. Zw rócono też u w agę na aktualne problem y z przechow yw aniem i p rz e tw arzaniem m ateriałów archiw alnych.
W ażnym osiągnięciem konferencji było to, że w jed n y m m iejscu i czasie spotkali się razem , prezentując zagadnienia zakreślone je j tem aty ką, bad acze z różnych dziedzin zainteresow ań i zawodów, w tym głów nie historycy nauki, historycy, kartografow ie, archiw iści i bibliotekarze. B yli także przedstaw iciele bardzo w ielu ośrodków. D zięki tem u zaistniała m.in. m ożliw ość ukazania om a w ianej problem atyki znacznie szerzej, z różnorakiego p unktu w idzenia.
Spotkanie to w ykazało rów nież przydatność badań z dziedziny h isto rii nau ki i archiw alnych dla poszczególnych regionów , m .in. poprzez zaktyw izow anie tam tejszych środow isk, ukazanie im now ych m ożliw ości bad aw czych i źródeł pozyskiw ania m ateriałów.
K onferencja uśw iadom iła także, w ja k różnych kierunkach m o g ą biec prace badaw cze bazujące na dawnej kartografii, odzw ierciedlając zarazem rozw ój w ielu dyscyplin naukow ych. U kazała przy tym daleko po sun iętą specjalizację tem atyczn ą w naukach historycznych. Jej znaczenie w pełni określi op ub lik ow a nie zgłoszonych m ateriałów , naw iązane kontakty naukow e, a przede w szystkim inspiracje badaw cze, ja k ie przyniosła.
Tadeusz Słabczyński Instytut Historii Nauki PAN Warszawa
