A C T A U N I V E R S I T Л T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA IURIDICA 14, 1983
Witold Olszowy, Ryszard Tomaka
PRAWNE ASPEKTY PRZYJĘCIA INWESTYCJI DO FINANSOWANIA*
Ze względni na znaczenie inw estycji dla gospodarki narodow ej oraz rozwoju gospodarczego kraju działalność inw estycyjna podlega szcze-gółowej reglamentacji. Reglam entacja ta ma n a celu dokonanie selek-cji zapotrzebow ań inw estycyjnych ipod kątem w idzenia ich roli spo-łeczno-gospodarczej oraz możliwości realizacyjnych. Pociąga to za sobą konieczność nie tyliko poddania działalności inw estycyjnej szczegóło-wemu systemowi praw ne m u lecz także w prow adzenia odpowiedniego systemu zarządzania. Szczególnie w ażną T d l ę w tym system ie odgryw a aparat bankowy.
Obok funkcji spełnianych przez bank w procesie 'inw estycyjnym1 je -dną z w ażniejszych jest ostateczna kontrola przygotow ania inw estycji do realizacji, znajdująca swój w yraz w instytucji 'przyjęcia inw estycji do finansowania. Ma ona na celu niedopuszczenie cło .rozpoczęcia in-w estycji nienależycie przygotoin-w anych, czego in-w yrazem jest przyznanie bankowi praw a do odmowy przyjęcia inw estycji do finansowania w sy-tuacji, gdy w w yniku przeprow adzonej kontroli dojdzie on do wniosku, iż przygotow anie inw estycji nie spełnia wymogów przew idzianych w przepisach.
Instytucja przyjęcia inw estycji do finansowania od momentu jej w prowadzenia ulega ciągłej ew olucji2, przybierając aktualnie formę de-cyzji adm inistracyjnej banku dopuszczającej do realizacji inwestycji.
Bank, który nie jest instytucją bezpośrednio zaangażow aną w
reali-* A rtykuł napisany w ro ku 1980.
1 Szerzej na ten tem at — por. J. B o g u s z e w s k i , M echanizm fu nk cjon ow
a-nia gospodarki so cja listyczn ej a fun k cje aparatu bankow ego, „Finanse" 1970, nr 8
oraz t e n ż e , Rola, fu n kc je i m etod y pracy b anku w n ow y m system ie in w e sty c y
j-nym, „Studia Finansow e” 1971, nr 10. W. W o i n i c z k o , Banki a proces In w esty-c yjny , W arszawa 1972.
• P o r . E. R e d e r - W i l c z y ń s k a , Odm owa prryjęcia Inw estycji do
finanso-wania, „Studia Iuridica" (U niw ersytet W arszaw ski) 1975, nr 3, s. 135 i n.
zaicję danego przedsięwzięcia imwestyqy jnego, ma możliwość — jako ostatni organ rozpatrujący przygotow anie inw estycji — obiektywnego skontrolow ania (prawidłowości przygotow ania inw estycji do realizacji, a w razie stwierdzenia w ad i uchybień 'może odmówić przyjęcia inwe-stycja do finansowania.
Instytucja przyjęcia inw estycji do finansowania ma odniesienie nie tylko ido inwestycji realizowanych ze środków kredytow ych, co
mogło-by sugerow ać jej określenie. Także inw estycje finansow ane ze śiodików budżetow ych oraiz izte środków w łasnych inw estora muszą być w zdecy-dowanej większości przypadków przyjęte przez bank 'do finansowania. Od w ymogu tego zwolnione są jedynie inw estycje modernizacyjno-od- tw orzeniowe podejmowane przez jednostki działające na rozrachunku gospodarczym o w artości kosztorysowej poniżej 10 min zł, a w odnie-sieniu do jednostek spółdzielczych — o w artości kosztorysow ej poniżej 5 min zł3.
W myśl obow iązujących zasad*, z uwzględnieniem w yjątków w yżej omówionych, przyjęcie inw estycji do finansowania jest w arunkiem roz-poczęcia realizacji inwestycji. W przypadku bowiem rozroz-poczęcia in-w estycji przed przyjęciem jej przez bank do finansoin-wania inin-w estor wraiz z w ykonaw cą zobowiązani są do zapłacenia kary. K ara ta .równa się war oś с i kosztorysow ej robót realizow anych przed przyjęciem w estycji do finansow ania i obciąża w równych częściach (po 50%) in-w estora i in-w ykonain-wcę. Płacona jest na rzecz budżetu centralnego ze środków obrotow ych przedsiębiorstw a, obciążając jego straty nadzw y-czajne5. A zatem obok środków natury adminisitracyjnopmwnej (np. po-zwolenie na budowę) i cyw ilnopraw nej (np. ka ry umowne i odszkodo-wania) instrum enty finansowe i związane z nimi sankcje są rów norzęd-nym elementem zapewniającym dyscyplinę realizacji inw estycji.
Niedopełnienie w ymogów związanych z przyjęciem inw estycji do finansowania pociąga za sobą ostre sankcje nie tylko dla inwestora, a w ięc jednostki, na której ciąży obowiązek uzyskania bankow ej d e -cyzji przyjęcia inw estycji do finansowania, lecz także i na wykonawciy. Dyscyplina realizacji inw estycji jesit w ięc w tym przypadku zagw a-rantow ana niejako podwójnie: przez oddziaływanie na podmiot czynny (inwestora) i na podmiot bierny w aspekcie instytucji przyjęcia inw
e-3 Por. § 5 ust. 1 uchwały n r 45 Rady M inistrów z 5 III 1976 r. w spraw ie zasad finansow ania inw estycji i remontów w jedn ostkach g ospodarki uspołecznio-nej (MP n r 15, poz. 69) oraz 5 118, § 172 i § 192 in stru kcji służbowej NBP A—8 z 1976 r., K redytow anie i kontrola je d n o ste k na rozrachunku gospodarczym (nie publikow ana).
4 § 5 uchw ały nr 45 Rady M inistrów z 5 III 1976 r. 5 Tamże, § 12 oraz § 120 instrukcji służbow ej NBP A—8.
stycji do finansow ania (wykonawcę). Instytucja ta n a k ł a d a określone
obowiązki nie tylko na inw estora, ale także ii na w ykonaw cą, iktóry może rozpocząć roboty związane z «realizacją inw estycji idopiero po otrzymaniu od inw estora dokumentu stw ierdzającego przyjęcie przez bank iniwestycji do finansowania. (Nie jest to jednak równoznaczne z niemożliwością wcześniejszego zawarcia umowy o realizację inw esty-cji. Instytucja przyjęcia inw estycji do finansowania nie stanowi prze-słanki zaw arcia umow y o .realizację inwestycji®, lecz przesłankę, bez której realizacja danej umowy jest nieprawidłowa. Świadczą o tym w y-żej omówione sankcje finansow e.
Przyjęcie inw estycji ido finansowania nakłada szereg obowiązków zarówno na inwestora, w ykonawcę, jak i n a apara t bankowiy. Do pod-stawowych obow iązków inw estora w tym zakresie należy przedstaw ie-nie bankowi odpowiednich dokumentów . Do w niosku o przyjęcie in-w estycji do finansoin-wania inin-w estor poin-w inien dołączyć: zbiorcze zesta-w ienie kosztózesta-w przedsięzesta-wzięcia inzesta-w estycyjnego oraz zestazesta-wienie kosz-tów rozpoczynanych zadań inw estycyjnych, ‘części założeń techniozno- -ekonomicznych lub dokumentacji ■uproszczonej zaw ierającej uzasadnie-nie celowości inw estycji oraz rachunek ekonomicznej efektyw ności inwestycji, plan rzeczowo-finansowy zadania inw estycyjnego oraz do-wód zapewnienia w ykonaw stwa robót budowlano-montażowych7. Po-nadto gdy inw estycja nie spełnia minimalnych w arunków ekonomicz-nej efektywraoéd, inw estor zobowiązany jest przedłożyć decyzję upo-ważnionego organu8 o realizacji inw estycji ze względów społecznych lub ważnych względów gospodarczych.
Spełnienie powjyższycih wymogów należy do obowiązków (inwestora tylko w przypadku przyjęcia do finansowania inw estycji budowlanych. Natomiast w odniesieniu do pozostałych 'inwestycji dokum entem w ym a-ganym do przyjęcia inw estycji 'do finansow ania jest, obok wniosku
in-* J. О к o l s к i, Stosu nk i um ow ne w procesie in w e styc y jn y m , W arszaw a 1976. 7 Par. § 6 ust. 1 uchw ały nr 45 Rady M inistrów z 1976 r. oraz § 130 ust. 1 i 2 instrukcji służbow ej NBP A—в.
8 Decyzją tą podejmują org an y upow ażnione do zatw ierdzania założeń techni-czno-ekonomicznych inw estycji. Zgodnie z przepisami uchw a ły nr 75 Rady Mini-strów z 10 III 1972 r. w spraw ie projektow ania inw estycji (MP nr 23, poz. 133) założenia techniczno-ekonom iczne zatw ierdza dla inw estycji o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodow ej w łaściw y m inister . resortow y, dla inw estycji rozwojo-w ych — d yrek tor zjednoczenia, kombinatu lub jedno stki rórozwojo-w norzędnej, dla inrozwojo-w e-stycji m ndem izacyjno-odtworzeniow ych — dyrek tor przedsiębiorstwa, dla inw esty-cji jedno stek budżetow ych: w planie centralnym — kie row n ik jedno stki budżetow ej z upow ażnienia właściwego m inistra, w planie terenow ym — kie row nik jedno stki lub właściw ego w ydziału urzęd u wojew ódzkiego na podstaw ie upow ażnienia w oje-wody.
w estora, jedynie plan zakupu maszyn i urządzeń .w iązanych z budow-nictwem oraz środków transportu il:ub projekt badań geologicznych. Pla-ny te mogą być opracow ywane w dow olnej formie, prziy iczym powinno być ido nich załączone uzasadnienie celowości nakładów w raz z analizą ich ekonomicznej efektywności.
W odniesieniu do inw estycji finansowanych kredytem bankowym in-w estor in-w ystępuje jednocześnie z in-wnioslkiem o przyjęcie inin-w estycji do finansow ania i o przyznanie kredytu. W takiej sytuacji jest on zobo-w iązany dołączyć do zobo-wmiosiku o przyjęcie inzobo-wesitfycji ido finansozobo-wania i pnzyznamie ikreidytu kalkulację śroidków na spłatę kredytu w maksy-malnym okresie (kredytowania.
Dużo prostsza jest dokumentacja niezbędna do przyjęcia .przez bank do finansowania inw estycji w ysokoefektyw nych i szybkozwrotnych przedsięwziąć inw estycyjnych, opłacalnych idla całej gospodarki narodo-w ej. W tym przypadku narodo-w ym agane jest tylko przedstanarodo-w ienie bankonarodo-wi jedynie Łzw. ..skróconej charakterystyki decyzyjnej szybkoaw rotnego przedsięwzięcia m odernizacyjnego (innow acyjnego)''9. Dokument ten za-w iera dane pozza-w alające na ocenę -celoza-wości inza-westycji.
Po uzyskaniu w ymaganych dokum entów bank na ich podstaw ie przjy- stępuje do oceny przygotow ania inw estycji do .realizacji. Przepisy pra-w ne nakładają pra-w tyra zakresie na bank cały szereg obopra-wiązkópra-w10. W pierw szej kolejności bank spraw dza kompletność dokumentacji zło-żonej przez inwestora. W razie stwierdzenia, iż inw estor nie dotrzy-mał w ymaganych warunkóiw, bank informuje o tym organy zatwierdza-jące założenia techniczno-ekonomiczne inw estycji w celu podjęcia o d-powiednich decyzji. W odniesieniu do inw estycji z zakresu 'budownic-tw a bank sprawdza rów nież prawidłow ość planu rzeczowo-finansowego, a w szczególności — czy inw estycja została w łączona do planu w ra -mach dopuszczalnych rozmiarów na nakłady inw estycyjne i czy odpo-w iada odpo-w arunkom określonym odpo-w narodoodpo-w ym planie społecznogospodarczym. Przedmiotem analizy banlku jest także ekonomiczna efektyw -ność inw estycji powiązana z cyklem realizacji ustalonym w założeniach techniczno-ekonomicznych.
W ym ienione ikieruniki kontroli bankow ej odnoszą się do wszystkich inwestycji budowlanych. Przepisy szczegółowe zobowiązują dodatkowo bank do skontrolow ania — w przypadku inw estycji finansow anych
kre-8 Por. § 5 ust. 2 zarządzenia przew odniczącego Komisji Planow ania przy Radzie M inistrów z 12 V 1977 r., w spraw ie zasad podejm owania i realiza cji wysoko efek-tyw nych i szybkozw rotnych przedsięw zięć m odernizacyjnych i innow acji technicz-nych (nie publikowane).
dytetm .bankowym — zapewni era a spłaty (kredytu w czasie nie przekra-czającym maksymalnego okresu kredytow ania. N atomiast przyjm ując do finansowania 'inwestycje realizowane ze środków budżetow ych lub środków w łasnych inw estora, bank ima taikże obow iązek sprawdzenia, czy dana jednostka posiada środki na sfinansowanie inwestycji.
Czynności kontrolne banku są znacznie węższe przy przyjęciu do finansow ania inw estycji ni ebudowlan y ch. O graniczają siię one do spraw -dzenia, czy.dana inw estycja mieści się w ramach dopuszczalnych roz-miarów nakładów i czy nie budzii ona zastirzemzeń z punktu widzenia ce-lowości. W odniesieniu do inw estycji finansow anych z kredytu banko-wego przedmiotom analizy jest także 'możliwość spłaty kredytu w m a-ksymalnym okresie kredytow ania.
W sposób nieco odmienny przebiega kontrola-m ająca na celu przy-jęcie do finansowania inwestycji o wysokim stopniu efektywności lub szybkozwrotnych przedsięwzięć m odernizacyjnych i innowacji technicz- nydh. Ze wzglądu na specyficzny charakter tych przedsięwzięć inwe-stycyjnych, których głównym celem jest zapewnienie ponadplanowego przyrostu w yrobów przeznaczonych na zaopatrzenie rynku, eksport luib kooperację i zaopatrzenie związane bezpośrednio z produkcją rynkową i eksportem, procedura praw na przyjęcia tych inw estycji do finanso-wania opiera się na innych kryteriach.
Ponieważ .podstawowym celem tych inw estycji jest m. in. przyczy-nienie się ido oszczędności zużycia m ateriałów i surowców (szczególnie imjportowanych) oraz oszczędności w zatrudnieniu, muszą one spełniać przeto ściśle określone przez przepisy praw ne wymogi. Tak w ięc inw es-tycje tego irodzaju muszą być zrealizow ane w okresie nie dłuższym niż 8 miesięcy, a zwrot nakładów nie powinien przekraczać 24 miesięcy. W artość kosztorysowa zadania niie powinna przekraczać 25 min zł. zaś udział robót budowlano-montażowych nie może być w iększy niż 10% og óbe go 'kosztu.
Oddział banku finansującego zobow iązany jesit do sprawdzenia zgod-ności 'podejm ow anego przedsięwzięcia inw estycyjnego :z tymi w ym oga-m i11. Należy jednak nadoga-mienić, iiż kryteria, jakioga-m pow inna odpow iadać inw estycja tego typu, ze w zględu na .rodzaj organizacji gospodarczej mogą .zostać zindywidualizowane w drodze porozumienia iz odpowiednim ministrem resortowym. W ówczas bank w celu przyjęcia inwestycji do finansow ania zobow iązany jest do sprawdzenia je j zgodności z ustalo-nymi w porozumieniu wymogami.
11 For. 5 5 ust. 3 zarządzenia przewodniczącego Komisji Planow ania przy Radzie Ministrów' z 12 V 1977 r.
W przypadku inw estycji o w ysokim stopniu efektywności kierunki, w jakich przebiega kontrola banibu przy przyjm ow aniu ich do finanso-wa nia, są śraiśle skonkretyzow ane. Pewne w ątpliwości budzą natom iast obow iązujące w itym w zględzie zasady stosow ane w odniesieniu do po-zostałych typów inwestycji. Mają one niejednokrotnie zbyt ogólnikowy charakter, a co gorsza — czasami są ze sobą sprzeczne. Przykładem zbyt ogólnikowego sformułowania tych zagadnień są przepisy zobowią-zujące bank do badania ekonom icznej efektywności inw estycji. Przed-staw iane przez inw estora dokumenty .są badane' przez bank zarówno pod względem formalnym (kompleksowość dokumentacji), jak i m ery-torycznym, K ontrola m erytoryczna dotyczy z reguły tylko niektórych wycinków dokum entacji inw estycyjnej, jak np. zapew nienia w ykonaw -stwa, odpow iedniego cyklu realizacji itp. W prowadzenie natom iast w y-mogu badania ekonomicznej efektywności Inw estycji pociąga za sobą konieczność merytorycznego spraw dzenia praw ie całej ‘dokumentacji, co Chociażby z punktu w idzenia struktury organów zarządzania proce-sem Inw estycyjnym w wiiełu przypadkach byłoby czynnością zbędną. W e wcześniejszych bowiem etapach procesu inw estycyjnego szereg innych jednostek dokonuje bardzo szczegółowej i w yspecjalizow anej oceny ekonomicznej efektywności inweśtycjii i(przy w ydaw aniu decyzji lokalizacyjnej, opracow yw aniu i zatwierdzaniu założeń techniczno-eko-nom iczny сЫ .
W związku z tym należy postulować, aby przepisy praw ne bardziej konkretyzow ały obowiązek banku w tym zakresie. Zbyt ogólnikowe stw ierdzenia upow ażniające bank do badania ekonomicznej efektyw noś-ci inw estycji doprow adzają w efeknoś-cie ido pow ielania przez bank w cześ-niejszych 'czynności dokonanych przez 'inne jednostki, o co z pewnością ustaw odawcy nie chodziło.
Przepisy praw ne przew idują w pew nych w ypadkach dopuszczenie do realizacji inw estycji nie odpow iadających w arunkom potrzebnym do przyjęcia inw estycji do finansow ania przez bank. Dotyczy fo inw esty-cji strukturalnych w łączonych do planu na podstaw ie decyzji Rady Mi-nistrów, 'inwestycji planu centralnego podjętych na podstawie decy-zji m inistra resortow ego w porozumieniu z prezesem NBP oraz inwe-stycji planu terenow ego podjętych n a póSstawie decyzji w ojewody w uzgodnieniu ,z dyrektorem oddziału wojewô'dzfciego banku. W tych sytuacjach niie bank, lecz wymienione organy decydują o przyjęciu da-nej inw estycji do finansowania12. N iejasne jesit natomiast, czy inw esty-cje tego typu muszą odpowiadać wszystkim w arunkom niezbędnym dla
l* Pox. 5 6 ust. 4 i 5 uchw ały n r 45 Rady M inistrów z 1976 r. Oraz f 134 ust. 2 in stru kc ji służbowej NBP A—8.
p/nzyjęcia inw estycji do finansowania, czy iteż tylko iniektóirym z tych wymogów. Przepisy uchw ały Rady Ministrów w sprawie finansow ania inwestycji w skazują na to pierwsze rozwiązanie, natom iast instrukcja bankowa zwalnia takie inw estycje tiylko od niektórych wymogów nie-zbędnych do przyjęcia inw estycji do finansow ania13. W zględy słusznoś-ci przem aw iają za rozwiązaniem zawartym w 'instrukcji bankowej. Nie- mnliej jednak obow iązujące w tym zakresie przepisy pow inny zostać ujednolicone i skonkretyzow ane. W szczególności w yraźniej powinny być określone 'wymogi formalne i m erytoryczne, od których może z o
-stać zwolniona inw estycja .przy przyjmowaniu jej ido finansowania, o r a z
kompetencje w tym zakresie organów zarządzania procesem inw estycyj-nym.
Dotychczasowe rozważania wskazują, dż w zależności od praw nego uregulow ania instytucji przyjęcia inw estycji «do finansow ania funkcje banlku w procesie przygotow ania inw estycji do realizacji mogą kształ-tować się bardzo różnorodnie. W odniesieniu ido większości inw estycji bank jest z reguły organem współdecydującym o .realizacji określonego przedsięwzięcia inw estycyjnego. Jednakże w przypadku inw estycji po-dejmow anych decyzją wojewódzkich organów adm inistracji państw ow ej rola banku sprowadza się jedynie ido kontroli przygotow ania inwestycji do realizacji, a i ta kontrola może zostać w w ielu w ypadkach w yłączo-na. Różna sytuacja praw na banku w przypadku instytucji przyjęcia in-w estycji do finansoin-wania uin-widacznia się jeszcze 'in-wyraźniej przy a n a-lizie form praw nych, w jakich następuje przyjęcie bądź odmowa przy-jęcia inw estycji do- finansowania.
W zależności od m etody finansow ania (inwestycji w ystępują dwie formy przyjęcia inw estycji do finansow ania — Inna przy inw estycjach finansow anych z kredytu ‘bankow ego i inna przy inw estycjach finan-sowanych ze środków budżetow ych i środków w łasnych inwestora.
W przypadku przedsięwzięć inw estycyjnych realizow anych w całoś-ci lub w częścałoś-ci kredytem - bankowym inw estor składa w niosek o p rz y-jęcie inw estycji do finansowaniia w posited jednego dokumentu łącznie z wnioskiem o przyznanie kredytu. W yjątkiem od te j zasady jest wnio-sek o udzielenie antycypacyjnego kred ytu inw estycyjnego w przypadku, gdy łączna w artość nakładów inwestycyjnych nie przekracza 10 min zł.
Jeżeli w niosek o przyjęcie inw estycji do finansow ania i przyznanie kredytu odpowiada wymogom formalnym i m erytorycznym , bank przyj-muje inw estycje do finansow ania zaw iadamiając jednocześnie inwesto-ra o przyznaniu kredytu. Tak w ięc zawiadomienie o przyznaniu
kre-15 Por. § 6 ust. 4 uchw ały n r 45 Rady M fhistrów г 1976 r.i § 134 ust. 2 in stru k-cji służbowej NBP A—8.
dytu jest równoznaczne iz przyjęciem przez bank inw estycji do finanso-wania. W niosek inw estora o przyznanie 'kredytu ii zawiadomienie banku o 'przyznaniu kredytu są dokumentami stw ierdzającym i zawarcie umo-w y (kredytoumo-wej, z drugiej jednak stromy zaumo-wiadomienie baniku o przy-znaniu kredytu ma także charakter decyzji adm inistracyjnej banku o przyjęciu inw estycji do finansowania.
Inna forma praw na w ystępuje prizy przyjęciu do finansowania in-w estycji m odem tecyjno-odtin-w orzenioin-w ych finansoin-wanych ze środkóin-w własnych iub innych środków pozakredytow ych oraz imwestycji o w y-sokim stopniu efektywności. W pierwszym przypadku bank wystaw ia zaświadczenie o przyjęciu inwestycji do finansow ania upraw niające do realizacji .inwestycji14. W 'drugim natomiast przypadku przyjęcie do fi-nansow ania bank potw ierdza wpisem 'do złażonej przeiz inw estora ,,skró-conej charakterystyki decyzyjnej szybkozwrotnego przedsięwzięcia mo-dernizacyjnego (innow acyjnego)"1®.
Podobnie kształtuje się sytuacja w przypadku nieprzyjęcia inw estycji do finansowania. Jeżeli źródłem finansow ania inwestycji jest kredyt ba-nkowy, nieprzyjęcie inw estycji do finansow ania przybiera formę odmo-wy udzielenia kredytu, zwaną niekiedy odmową izawaircia umoodmo-wy k re-dytowej. Natomiast w sytuacji, gdy źródłami finansowania inw estycji są środki budżetowe 'lub fundusze w łasne poszczególnych jednostek, nie-przyjęcie inw estycji cło finansow ania następuje w farm ie w ydania przez bank zaświadczenia o odmowie przyjęcia inwestycji do finansowania.
N ieprzyjęcie inwestycji do finansow ania może nastąpić w formie od-mowy bądź odroczenia przyjęcia inw estycji do finansowania. Odmowa przyjęcia inwestycji do 'finansowania oznacza, iż bank .podejmuje
decy-zję nie dopuszczającą danej inw estycji do realizacji (np. z pow odu m a-łej efektyw ności ekonomicznej czy też społecznej niecelow ośd). N ato-miast odroczenie przyjęcia inw estycji do finansowania oznacza tylko, iż realizacja inw estycji zostaje zaw ieszona 'do chwili usunięcia stw ier-dzonych przez bank niedociągnięć w jej przygotow aniu. Formę odmow y bądź nieprzy jęcia inw estycji do finansow ania stosuje się w zależności od m etody finansow ania inwestycji. Jednakże kryterium źródeł finanso-w ania nie zafinanso-wsze stanofinanso-wi najlepsizą podstafinanso-w ę do stosofinanso-wania różnych form praw nych nieprzy jęcia inw estycji do finansowania.
N ieprzyjęcie inw estycji do finansowania oznacza, iż dana inwestycja albo w ogóle nie będzie realizowana, albo też jej realizacja zostanie odroczona do czasu usunięcia stw ierdzonych przez bank nieprawidłowoś-ci w przygotow aniu inw estycji do realizacji. W czasie decydow ania
i* § 178 ust. 2 instrukc ji służbowej NBP A—8. 18 T am ie, § 134, ust. 4,
,przez bank o przyjęciu 'inwestycji do finansow ania poczyniono już sze-reg nakładów związanych z planow aniem inw estycji, jej zaprojektow a-niem czy też zapewniea-niem możliwości jej w ykonawstwa. N ieprzyjęcie inwestycji 'do finansowania oznacza zatem, ’iż poczynione wcześniej n a -kłady nie zwrócą się w postaci określonych efektów bądź też nie zw ró-cą się w pełnej wysokości w przypadku odroczenia na skutek dezaktua-lizacji w yników dotychczas świadczonych prac. W obu przypadkach sikuilki tych decyzji, o ile zostaną one podjęte zbyt pochopnie, m ogą przynieść wiele s;zikód gospodarce narodow ej. Z tych też powodów nieprzyjęcie inw estycji do finansow ania zostało szczegółowo uregulo-w ane przez przepisy prauregulo-w ne, któce dają bankouregulo-wi prauregulo-w o odmouregulo-wy przy-jęcia inwestycji do finansowania tylko w przypadkach ściśle określo-nych w przepisach i przy zachowaniu odpowiedniej procedury. W ten sposób możliwość swobodnej decyzji banku co do przyjęcia inwestycji do finansowania bądź też odmowy lub odroczenia została w znacznym stopniu ograniczona.
Nieprzyjęcie do finansowania inwestycji finans,owanej kredytem bankowym następuje najczęściej w formie odroczenia, pomimo iż d e -cyzja banku przyjm uje formę odmowy udzielenia kredytu (odmowy za-warcia umowy o kredyt). Bank m a praw o odroczyć przyjęcie inw esty-cji do finansowania., gdy nie spełnia ona przew idzianych przez przepi-sy praw ne warunków. W celu usunięcia przez inw estora stwierdzonych uchybień bank zawiadamia o sw ojej idecyzji jednostkę nadrzędną in-westora (zjednoczenie). Taka forma nieprzyjęcia inwestycji do finanso-wania, w aspekcie struktury organów zarządzania proicesem inw esty-cyjnym jesit uzasadniona, odnosi się bowiem do inw estycji rozwojo-wych, a więc najważniejszych z puniktu widzenia gospodarki narodo-wej.
W opracow aniu i przygotow aniu tych inw estycji do realizacji bierze udział wiele organów i jednostek, których przedmiotem działania jest nie tylko techniczna i technologiczna strona inwestycji, lecz także jej aspekty ekonomiczne (np. celowość, koszty, efektywność). W tym sta-nie rzeczy nad'asta-nie bankowi upraw sta-nień do definitywnej odmowy .przyję-cia inw estycji do finansowania, równoznacznej z niemożliwością jej rea-lizacji, podważałoby w pew nym sensie rdlę, a naw et ustrojową pozycję niektórych organów . Mimo wcześniejszych ich ustaleń bank decydow ał-by ostatecznie o możliwości realizacji inw estycji. Pełniłał-by on wówczas w proce.t'iie inwestycyjnym rolę nadrzędną w stosunku do wszystkich innych podmiotów, decydującyoh o podjęciu określonych zadań inw e-stycyjnych. Kolidowałoby to w yraźnie z pozycją i Tolą poszczególnych organów i jednostek uczestniczących w procesie przygotow ania inw e-stycji do realizacji. Z tych też pow odów definityw na odmowa przyjęcia
do finansowania tego typu inw estycji planu 'Centralnego może nastąpić tylko na podstaw ie 'decyzji m inistra restartowego podjętej w poroziumie- niu z prezesem NBP. Natomiast w stosunku ido inw estycji rozwojowych planu terenow ego decyzję taką podejmuje w ojew oda w porozumieniu
z dyrektorem oddziału wojewódzkiego' NBP16.
Definitywna odmowa przyjęcia .przez bamk inw estycji do finansowa-nia nie powinna mieć przeto miejsca w stosunku do inw estycji rozwo-jowych. Tymczasem przepisy praw ne przew idują sytuację, w której bank może odmówić przyjęcia 'lego typu inw estycji do finansowania. Co praw da określenie to nie .zostało użyte expresisis verbis w przepi-sach, jednakże ich analiza piroiwaldzi ido wnioslku, iż ma się do 'Czynienia z instytucją odmow y przyjęcia inw estycji do finansowania.
W przypadku inwestycji kredytow anej przez bank inw estor ma obo-wiązek opracow ania kalkulacji środków przew idzianych na spłatę kre-dytu w maksymalnym okresie kredytow ania. Kalkulacja ta jest dołączo-na do w niosku o przyjęcie inw estycji do fidołączo-nansowania i udzielenie k re-dytu. Jeżelii г przedstaw ionej kalkulacji w ynika brak możliwości spłaty kredytu w maksymalnym okresie kredytow ania, bamk odmawia przyję-cia kalkulacji, w efekcie czego odmawia udzielenia kredytu i przyjęprzyję-cia inwestycji do finansowania. Jednak w większości przypadków odmowa baniku w tym zakresie ma talkże charakter w arunkow y. Na podstawie decyzji odpowiednliicih organów inw estor może zostać zwolniony od obo-w iązku przedstaobo-w ienia kalkulacji spłaty kredytu. Tym samym odmoobo-wa banku przyjęoia inw estycji do finansowania będzie miała charakter wa- mnkowy, w efeikcie w ięc wystąpi (tu raczej forma odroczenia, a nie od-mowy przyjęcia inwestycji do finansowania.
W konsekw encji 'powyższych ustaleń w ydaje się, iż nieprzyjęcie do finansow ania inw estycji rozw ojow ych przez bank pow inno odbywać się jedynie w trybie odroczenia albo oidmowy w arunkow ej. Formy te bo-wiem pozw alają bankowi ma pełną analizę i kontrolę właściwego przygo-towania inw estycji do realizacji z punktu w idzenia interesów gospodar-ki narodowej, głównie w aspekcie nakładów finansowych, z drugiej jed-nak strony formy te nie podw ażają ustrojow ej pozycji oraz roli posz-czególnych organów i instytucji partycypujących w fazie przygotow a-nia inw estycji db realizacji. N iestety, aktualnie obow iązujące przepisy nie norm ują tego zagadnienia w sposób jednoznaczny, a co gorsza, ope-rują one terminami ,,odroczenie'' i „odmowa przyjęcia inwestycji do
finansowania" w sposób zamienny17.
11 Tamże.
Wolne natom iast od omówionych wyżej w ad są rozwiązania przyję-te w odniesieniu do inw estycji spółdzielczych. gdzie nieprzyjęcie inw e-stycji do finansowania może nastąpić jedynie w formie odroczenia, ziaś upraw nienia w zakresie odmow y przyjęcia inw estycji do finansowania przysługują tylko odpowiednim zarządom centralnym związków spół-dzielni.
W sp«sób odmienny od dotychczas przeds taw iony ch prezentuje się zagadnienie form praw nych wieprzy jęcia onwestycjii do finansowania ze środków pozakredytow ych. W przypadku, tych inwestycji nieprzyję-cie do finansow ania ma formę odmowy, ponieważ w przypadku stw ier-dzonych uchybień bank nde w ystaw ia zaświadczenia upoważniającego do realizacji inw estycji. Podkreślić jednak należy, iż w odniesieniu do te -go liypu inwestycji przepisy nie posługują się «terminami „odroczenie" ani ,.odmowa przyjęcia inwestycji do finansow ania”, co prowadzić mo-że do pewnych niepoirozumień. Należy przeto postulować, aby przepisy instrukcji bankow ej w yraźnie określały, w jakiej formie następuje nie-przyjęcie do finansowania inwestycji finansow anych ze środków włas-nych inwestora. Ponadto w ydaje się, iż w tym zakresie obok formy od-mowy powlinna być dopusziczona także forma odroczenia. Zastosowanie tej drugiej formy w stosunku do inw estycji modernizacyjno-odtworze- niowych w ydaje się celow e izarówno ze w zględów natury gospodarczej, jak i społecznej, W wielu bowiem przypadkach uchybień formalnych i m erytorycznych w zakresie wymogów potrzebnych do spełnienia przy przyjęciu inwestycji do finansow ania inw estor przy odpowiednim
dzia-łaniu interwencyjnym banku (odroczenie przyjęaia inwestycji do finan-sowania) byłby w stanie szyhko je usunąć i przystąpić do >nealizacji inwestycji.
Sumując dotychczasow e rozważania, instytucja przyjęcia inw estycji do finansowania czyni z banku jeden z ważniejszych organów zarzą-dzania działalnością inw estycyjną, i to już na etapie przygotow ania w estycji do realizacji. Pomijając kw estie związane z finansowaniem in-westycji, charaikter praw ny tej instytucji wyposaża bank w szereg środ-ków w ładczego oddziaływ ania na inwestora. Instytucja przyjęcia inwe-stycji do finansowania ma przeto w yraźne znamiona aktu adm inistra-cyjnego, z pewnością zaś należy uznać ją za indyw idualny ak t finanso-wy. Jest to bowiem akt w ydany przez aparat 'administracji finansowej
(bank), skierow any do konkretnego adresata (inwestor), oparty na ogól-nie obowiązujących przepisach, mający 'Charakter jednostronny i skie-rowany do adresata stojącego poza organem w ydającym akt.
W przeciwieństw ie jednak do w ielu innych indyw idualnych aktów finansow ych cechą charakterystyczną przyjęcia inw estycji dS
ze względów przedmiotow ych (rodzaj inwestycji), jaik i podmiotowych (rodzaj inwestora). Ze względu na elastyczność procesu inwestycyjnego, w ‘którego ramach (powinna być uw zględniona specyfika danego pryed- siięfwizięeda inwestycyjnego, jest to rozwiązanoe praw idłow e. Z drugiej jednak strony reglam entacja procesu inw estycyjnego w ymaga dość szczegółowego, spójnego ii niesprzecznego określenia praw nych form in* stytucji przyjęcia ihwestycji do finansowania. Niestety, obow iązujące aktualnie rozwiązania nie czynią zadość tym wymogom. Uwidacznia siię to w formach praw nych przyjęcia inw estycji do finansowania, a szcze-gólnie w różnych, uży wanych nie zawsze w siposób praw idłow y formaah praw nych nieprzyjęcia inwestycji do fimansowaroia. Dalsze stosowanie instytucji przyjęcia inw estycji do finansowania przez bamk zależy od przyjętego kierunku rozwiązań praw nych określający oh pozycję i rolę banku w sferze stosunków inw estycyjnych. Pozostawienie w nie zmie- nliionej postaci przepisów praw nych zapew niających bankowi pozycję podmiotu kontrolującego prawidłow ość :podejmowanych przez jednostki gospodarki uspołecznionej decyzji .inwestycyjnych, w większości
nie-zależnie od korzystania z kredytu bankowego, czyni zasadnym posługi-w anie się nadal instytucją przyjęcia inposługi-w estycji ido finansoposługi-wania przez bank. N atomiast w sytuacji zarw ania z obUgatoryjnośoią kredytow ania inw estycji oraz w prow adzenia w to m iejsce rozw iązań narzucających jednostkom g o s p o d a r k i uspołecznionej ekonomiczną konieczność posłu-giw ania się kredytem bankowym .powstaje problem przydatności omó-w ionej instytucji i dalszego jej utrzymania. W ydaje się, iż omó-w przypadku braku obligatoryjmości kredytow ania inw estycji rozwojowych, przy je-dnoczesnym wprowadzeniu mechanizmów ekonomiczno-finansowych skłaniających jednostki gospodarki uspołecznionej do zaciągania kredy-tów, bank -uzyskałby .dużo więksize niż obecnie możliwości kontroli, a także oddzdaływainia praktycznie n a większość inw estycji podejmowa-nych przez inwestorów spółdzielczych i państwowych. W takim modelu stosunków 'inwestycyjnych w zasadzie nie ma warunków.’ dla dalszego funkcjonow ania instytucji przyjęcia inw estycji przez bank do finansow a-nia w nie zmienionym kształcie.
K atedra Prawa Finansowego 1 Praw a Zarządzania G ospodarką N arodow ą UŁ
Витольд Олыиовы, Рышард Томака П РА В О ВЫ Е АСП ЕКТЫ П РИ Н Я Т И Я И Н В ЕС Т И Ц И Й Д Л Я Ф И Н АН С И Р О В АН И Я И нвестиционная деятельность, ввнлу своего значения для народного хозяйства, подлежи т правовой реглам ентации. Док азательством этого м ож ет послужить при-нятие банком инвестиций для финансирования. В настоящ ей статье рассм атри-ваются правовые аспекты этой деятельности. П ринятие инвестиций для финансирования носит харак тер адм инистративного реш ения банка, дающ его право приступить к осущ ествлению инвестиций. Э то реш ение применяется к больреш инству инвестиций, предпринимаемых народным хозяй -ством, с целью контроля за подготовкой инвестиций к реали зации. В исключитель-ных случаях имеется возм ож ность не применять принятия банком инвестиции для финансирования. П редп рин ятое инвестиций вне этого учрежд ени я п оро ж да ет стро-гие санкции правового характера, в том числе правово-финансовые. В следую щ ей части статыи авторы рассматриваю т обязанн ости хозяйственных субъектов в связи с принятием инвестиций банком для финансирования, с учётом разных видов инвестиций. О тм ечают такж е роль банка в процессе правильной п од-готовки инвестиций для реализации. Затем следует характеристика форм правового реш ения банка о принятии либо отказе принятия инвестиций для финансирования и указывается на потребности нового урегулирования в этой области. В итоге подчёркивается, м еж ду прочим, что дальн ейш ее применение этого ин-ститута в случае принятия инвестиций банком для финансирования зависит от новых направлений в управлении народным хозяйством! Разрыв с обязанностью креднтнрования инвестиций и, вместо того, введение эконом ико-финансовых механизм ов, побуж даю щ их единицы обобщ ествлённого сек-тора народного хозяйства к креднтнрованию, дел ает необоснованным дальн ейш ее применение института принятия инвестиций банком для финансирования.
