Strefa Koszalin -Chojnice w obrazie grawimetrycznym

przyczyny zanieczyszczenia i możliwości zmniejszenia jego skutków.

Forma i zakres dokumentacji przedstawiających wyniki obserwacji stacjonarnych powinny być opracowane i wpro-wadzone w życie przez Centralny Urząd Geologii do sto-sowania we wszystkich jednostkach zajmujących się tymi obserwacjami. Opracowania takie muszą zawierać

inter-pretację wyników obserwacji (tabele, wykresy, tekst) oraz

pro.gnozę zmian badanych zanieczyszczeń.

LITERATURA

l. Byczyński H., Błaszczyk T., Witczak

S. - Zagrożenie i ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem. Wyd. Geol. 1979.

SUM MARY

Stationary surveys are shown to be necessary in areas where either groundwater pollution has been found or there exist large objects creating potentia! hazard of pollu-tion. Such objects primarily include places of disposal of ind ust rial and ur ban solid and liq uid wastes and cru de and ratined petroleum reservoirs.

The paper presents a general classification of sources of pollution. The influence of hydrogeological conditions on migration of polluting substances is discussed. In-dividual stages in pollution surveys are characterized and principles of location of observatory boreholes and their construction are presented along with the methods of surveys and the form of documentation of the obtained results.

2. K 1 e cz ko wski A. S. - Hydrogeologia ziem wokół

Polski. Wyd. Geol. 1979.

3. K o I ag o C. - Podstawy hydrogeologiczne doboru terenów pod wysypiska. Kursokonferencja - semi-narium. „ Unieszkodliwianie odpadów metodą wysypisk sanitarnych". Lublin 1979 t. 1.

4. M i a n o w s k i Z. - Wytyczne prowadzenia badań zanieczyszczeń i zagrożeń wód podziemnych produk-tami naftowymi. Maszynopis Inst. Geol. 1980. 5. N o wicki Z. - Instrukcja metodyczna zastosowania

oznaczeń pierwiastków śladowych do badań

zanieczysz-czeń wód podziemnych. Maszynopis OBRTG 1976. 6. Pac z y ń ski B., Płoch n ie wski Z. - Mapa

zagospodarowania i ochrony zasobów wód podziem-nych województwa piotrkowskiego. Maszynopis. Urząd

Woj. w Piotrkowie Tryb. 1979.

PE31-0ME

B cTaTbe 060CHOBb1saeTC.R noTpe6HoCTb npose,D.eH1.1.R CTal..\"10HapHblX "1CC!le,D.0BaH1.1i1 B Tex MeCTax, r,D.e 6bl!l0 onpe,D.eneHo 3arp.R3HeH1.1e no,D.3eMHblX BO,D., a TaK>t<e soKpyr 60!lbW"1X o6beKTOB yrpo>t<atOL1.\"1X Y"1CTOTe nO,D.3eMHblX BO,D.. K 3T"1M o6beKTaM np1.1Ha,D.ne>1<aT npe>t<,D.e scero MeCTa ,D.!l.R OTBana "1 Bbl!l"1BaH"1.R npOMblW!leHHblX "1 KOMMyHa!lb-HblX OTXO,D.OB, a TaK>Ke o6beKTbl "1MetOL1.\"1e B pacnop.R->KeH"1 "1 Heqn.R Hb1e npo,D.yKTbl.

B cTaTbe np1.-1se,D.eHa 06L1.1a.R Knacc1.-1cp1.1Kal..\"1.R oYaros 3arp.R3HeH1.1.R, paccMoTpeHo B!l"1.RH1.1e r1.1,D.poreonor1.1yecK1.1x 1.1ccne,D.0BaH1.1i1 Ha M1.1rpaL11.1t0 3arp.R3HeH1.-1i1, Bb1,D.eneHbl 3Tanb1 1.1ccne,D.0BaH1.1i1, a TaK>t<e onpe,D.eneHbl np1.1HL1"1nb1 pa3-Mel1.\eH1.-1.R Ha6!lt0,D.aTe!lbHblX CKBa>K"1H "1 "1X KOHCTpYKL\"1.R. B 3aK!lt0YeH1.11.1 on1.1caHbl MeTO,D.bl se,D.eH1.1.R 1.-1ccne,D.0BaH1.1i1 "1 cpopM bi ,D.OKyMeHT"1poBaH"1.R "1X pe3yn bTaTOB.

ADAM DĄBROWSKI

Instytut Geologiczny

STREFA KOSZALIN -CHOJNICE

W OBRAZIE GRAWIMETRYCZNYM

UKD 551.735.23.022: 56.016.1: 551.822.3(24: I 81 m3033/3054(438 - 15 Donatowo k. Konina) Regionalne badania grawimetryczne, wykonane w

la-tach 1942- 1943 przez przedsiębiorstwo .,Seismos".

ujawni-ły na obszarze niecki pomorskiej strefę lokalnych anomalii

siły ciężkości Koszalin -Chojnice - Świecie, o

amplitu-dach, dochodzących do 4 mGal ( 1 mGal = 10-s N/kg w systemie Si: N - niuton), które wygasają już na obszarze niecki warszawskiej w okolicach Chełmna -Chełmży.

W latach 1962- I 969 obszar występowania wyżej

wspomnianych anomalii został objęty półszczegółowym zdjęciem grawimetrycznym, wykonanym przez zespoły Przedsiębiorstwa Poszukiwań Geofizycznych pod kierun-kiem J. Wasiaka, B. Kruka, W. Dudy i N. Bochni. W zdję­

ciu tym używano grawimetrów systemu Askania GS 11 oraz Sharpe, uzyskując wyznaczenia względnych wartości siły ciężkości z dokładnością

±

0,06 mGal i

±

0,03 mGal.

Punkty pomiarowe tych zdjęć były od siebie wzajemnie

odległe o 300-1000 m.

Ich wyniki zostały wykorzystane przez E. Bronowską,

W. Bujnowskieg'o i A. Grobelnego przy opracowywaniu mapy grawimetrycznej Polski w redukcji Bouguera w skali 1 :500000.

W latach 1977-1979 Przedsiębiorstwo Badań Geofi-zycznych pod kierunkiem A. Grobelnego z Zakładu Geo-fizyki Instytutu Geologicznego opracowało szereg arkuszy mapy grawimetrycznej Polski w skali 1: 200 OOO,

obejmu-jących rozpatrywany obszar, na podstawie danych tego samego półszczegółowego zdjęcia grawimetrycznego. Ma-pa ta ma dwie wersje: mapę anomalii Bouguera i mapę

anomalii rezydualnych, obliczonych sposobem Griilina (przy promieniu diagramu obliczeniowego R = 2,236 i

. ku siatki interpolacyjnej, w której węzłach wykonywano obliczenia s = 1 km).

Dysponując tymi materiałami autor postanowił wyko-rzystać je do ujawnienia zależności między obrazem grawi-metrycznym strefy Koszalin -Chojnice a szczegółami jej budowy geologicznej.

SPOSÓB OPRACOWANIA MATERIAŁÓW

Stosując sposób zaproponowany w jednym z referatów

autora (2) dla każdego punktu pomiarów grawimetrycz-nych obliczono średnią bezwzględną wartość zmian po-ziomych

siły ciężkości

I

~:

I.,

.. ·

którą określa

wzór:

gdzie: g 0 - wartość siły ciężkości w miejscu pomiaru: g„ - wartość siły ciężkości w punktach odległych o

Lls

od punktu pomiaru; n-ilość tych punktów.

Ponieważ punkty pomiarowe były wzajemnie odległe

o 300 - 1 OOO m przyjęto Lls

=

1 km. Przy tak małej

war-tości

Lls

g0 - g„ :.:::: g~ - ~ (g~, g~ - wartości anomalii siły

ciężkości w redukcji Bouguera w punkcie pomiaru i

punk-tach odległych od niego o Lls). W związku z tym zamiast

g0 i g„ w punkcie pomiaru przyjmowano z katalogu

war-tość g~, natomiast w 8 punktach, rozmieszczonych w

rów-nych odstępach na okręgu, którego środek znajdował się

w punkcie pomiaru, odczytywano wartości g7, z mapy ano-malii Bouguera. W tej sytuacji podany powyżej wzór

przyjął następującą formę:

I

Llg

I. "'

I

ig;

-

g::1

L1.\ ,,. 8

Wartości g~ i g;'. odczytywano w miligalach. zaś Lls

w kilometrach. Co za tym idzie

wartości 1-

-~

g

I

uzyska-L1.1 "

. d mGal E ,

no w Je nostkach - - - = IO (ł-etwesz).

km

Wartości I~:

J,,

obliczono dla

około

9000 punktów .pomiarowych, rozmieszczonych w pasie o szerokości od 15 do 30 km, ciągnącym się od brzegu Morza Bałtyckiego

w okolicach Mielna do Wisły koło Świecia. Wyniki

obli-czeń przedstawiono na szkicu w skali I: l OO OOO w postaci

wartości

oraz izarytm

I~·:

t

w

odstępach

0,5 i I E

Na tej podstawie wyznaczono strefy maksymalnych

::,':;::ie

~::~::::,:i•

';1:'1

~~~

WI

::;i:~ao 5P~:

I

t~;

·1t

.

1'7:

L1.1 _,„ Ll.\ "

< I O E i dl a

I

~·:

I,.>

I O E. Strefy te przedstawi o no na ryc. l. Na rycinie tej zaznaczono także przebieg osi rezy-dualnych anomalii siły ciężkości obliczonych metodą Griffi-na, wyznaczony na podstawie wymienionej na wstępie mapy grawimetrycznej Polski w skali I : 200 OOO. Wyróż­

niono przy tym cztery kategorie anomalii rezydualnych: dodatnie o amplitudzie > 1 mGal, dodatnie o amplitu-dzie <I mGal, ujemne o amplituamplitu-dzie

>

1 mGal i wreszcie ujemne o amplitudzie < 1 mGaJ, Podano także miejsca wykonąnia głębokich wierceń.

26

ZMIANY POZIOME SIŁY CIĘŻKOŚCI

A GRADIENT POZIOMY SIŁY CIĘŻKOŚCI

Poziomy gradient siły ciężkości można określić wzorem:

óg

=V

(bg)

2

+

(bg)2

ós bx by

bg bg

gdzie: - , - - pochodne siły ciężkości w płaszczyźnie bx by

poziomej względem dwóch prostopadłych do siebie kie-runków x i y.

W praktyce można obliczyć wartość poziomego gra-dientu siły ciężkości, ustalając różnice wartości siły cię­

kości L1~ i

Llgr

między punktem obliczeń a dwoma innymi

punktami, leżącymi w odległościach

Llx

i

Lly

od punktu obliczeń na dwóch prostopadłych do siebie osiach współ­

rzędnych, przecinających się w tym punkcie. W takim

przy-padku:

bg

~

/((Llg-')2

(L1g")2

_,....,

- -

+

-ós Llx Llv

Dla wyeliminowania wpływu błędów przypadkowych

można policzyć średnią bezwzględną wartość gradientu

poziomego siły ciężkości stosując wzór:

( Ll

")'

(11

.I)

'

I

g„ - g„

-I

<)g·I.

~

11= l Llx„

+

--::1~

- ... - - - -. - - - · 6s ~ n

gdzie: L1~. Llg;; - różnice wartości siły ciężkości między punktem obliczeń a kolejnymi parami punktów, położo­

nych w odległościach L1x11 i L1y11 na kolejnych prostopadłych

do siebie iosiach współrzędnych x i y przecinających się

w punkcie obliczeń i obróconych w nim o pewien kąt.

Przyjmując te same założenia, co i przy obliczaniu

średnich bezwzględnych wartości zmian poziomych siły

ciężkości, tj. L1x11 = L1y11 = I km, n = 8 oraz

Llg

=

= g () - g li :.:::: g~ -

g;:

i I

"t8

.j

(g:; - g'.:)2+ Ct!''.'. -

g~,,)2

<5.g ;:::: _11=1 -ós

,„

8

Tak jak w przypadku

I

_!.~1 jednostką

I

r):t!'I jest etwesz

Ll.\ ,,. O.I .\I'

(E).

Łatwo udowodnić. że przy tych przyjętych założeniach

·

I

<>g !

I

Jg

I

I ógl

0,6 - ~ - -· ~

-r5s ·"·

Lls

.\r

6s

«•·

przy czym kiedy izarytmy siły ciężkości lub jej anomalii

I

j~

I I'

<)gl

są róv,,nolegle

-'-!

= 0,6 -:-~ , natomiast kiedy two-L1.1 _,„ ().1 _,„

rn~ kola koncentryczne w stosunku do punktu obliczeń

I

L1g I

lógl

(co zdarza się niesłychanie rzadko) - -.

=

-:- .

.

LJ.\ \r Ó.\ .\r

Tak więc nasuwa się pytanie w jakim. stop1i1i u mapy

średnich bezwzględnych wartości zmian poziomych siły

ciężkości i wyznaczone na ich podstawie strefy

maksy-malnych wartości tego parametru odpowiadają mapom

i strel'om maksymalnych wartości średniego gradientu poziomego siły ciężkości'!

1J o :::i ,...- o- -' 5 :=: .E, ~ o '~

s.

ti

o $. ::i ~ ~

c:·

~ 0 _ _ 3 §.i:::... I!:::... (1) ::i; :.- 1~ N _, . ~ ~-0,-„--0 --<:: '""t - ·N· "" <:<" o ,o· N· ~ o (/J• !::.

n-'!:>" ~ '-< 2. 3:

o

r:r r;· N (1) ::i ~· E?

"'"

(i)' O> '2 ~ =:';><., ~ li ~ 3 :::; o ~ N ~

'2

o ~ o r;· (1) $'. ~ :;:l ~ o er ()' N o :::::; o ~ Pl

„

o

[/)• Q. ~ N (1) ~ ''-< ~ o ::i ~ ::i o

~~·i~·

o. o. . p;-o „.-- . V. ~

g

?

°'

lv o ~ ~ N '-<

<

-o :tl,'.) o ::i

s

Ó-::: (/J•

<

3 Q. ~ ~ - · ::l ~

~,'

!:::...

~-.·~

"" ~ "O

a

-o

_„

N ~1 -::::; o ~ '6

§

.

(1) ·~ .. -

„

Pl _., ~ 5" N. o. o.'-< >lJ - [/) ("') """1 ~ -_?'.> ·::r- '-< _.... ~ g~ 3 fJO o ·.., -o

g~~·li

~ -· i!j··:::··--3 -~ -·. ~ ~ ~ o

a'-'-"·

o '< ~ Gr' - ·

~

·

=

!!. ~

-·

~ _, ::i o c (i)'

o:

_, ''-< ~ VJ 3 _ ~

„

~ '-< ff, n. '< ' 3 N ~ .__, ::i ~ o o. ~ «!) -o _.p: ·o ::i-' ? V'I t"r] o

„

'i'(..

~

t-1

~\-:\'',;(

B

~~<~"

~>.',_-O

:::-..._x"

~-;:._p ":~o~~,

\/

+'·,

, \ "'\, "'"'

~~0

.

Koszalin \

t .\:

'--.Il~""

\ \li\ '«

~I::::::~::;~~ ""*~~

I ).. ''t,,

~...

li

I

1

O \

.

',

' \ , "

··:'--\,"

""'

' "

I

11 * --"'\ \\ """

»"""""'~ ~

' ' // o

*~

\' \\

~"

' 'X

~

\ \ )//

~;t

'< \\ \ "''>.'k't,* » \"-' i \ \ ...

"~~ ~

.,._ , I ' , " , , 'd ,o\ I '

Ryc. 1. Lokalne elementy anomalne sily cię::kofri strefY Kosza-lin - Chojnice.

I - linie maksymalnych bezwzględnych wartości zmian

pozio-mych

siły ciężkości

I

Ag

I

,

1

-I

Ag

I

;?; HY-E, 2- 5 E

~1~1

As "' As "' As

< 10 E, 3

-I

A~

I

< 5 E; Il - rezydualne anomalie

siły

cięż-As śr

kości obliczone sposobem Griffina ( R = 2,236 km, s = I km), 4 - anomalie dodatnie-amplituda I > mGal, 5 - anomalie do-datnie-amplituda< I mGal, 6 - anomalie ujemne-amplitu

-da > I mGal, 7 - anomalie ujemne-amplituda < I mGal.

::l.

'

\:,~\.

·„„

·~<'---

-

-\

~

' ' ' ' ' " "' • o ""·" • ' • ' '

_,,-)0 '

'

,

\ ',

'':-<

'•.,

· "•°$>,

'l

~

,,>y,

••

•~,ą~

I

·o:

:c)

" " \ " I \ • , •

•„,,

"'-'\o'

~

"•,

'l;-\-:''.,

: - ,,,,, /

+

~'

'

\·~

"·-••

~bo~~·-.f

,/,,

~ ··."~ ·~'-:

~

\

:~

... , /

'+...

"'"'""'~•

.

o'. BwtyBor

._

ą\' ~

t:

~o

;/''o

+

"'-' ' +

--~ cR_--~/ ----~--~

o~*

' ,P "'- " ; \ ' 1

;~\I'

"f

~I

... __

~

t l

]

:j:: :j:: ::j:::;: =t .=I: ] li ++++++ o ₈

~

-, ' • ' ' ' ' i _ - · , ' I/' I o 0

~ ~~"'"{

; f .

't\

x:-

\')f

Przechlewp'

/~".,..

- - _ ' ' , / + ' ' ' I ' ' ' ' • / I I --L___ ' ' /

~

t +

+~~

- ' \ ' - - ' f .,.,o f "

,

'

' li "'

'~

'

'

A 1 O t I - \ \ - \ \

~ ~ ~"':,

Oo Debrzno

•

Fig. J, Loca/ anoma/ous grm•ity elements in the Koszalin - Chojnice zone.

I - lines of maximum absolute values of horizontal gravity chan ges;

li - residual gravity anomalies calculated by the Griffin method

(R = 2.236 km, s - I km), 4 - positive anomalies over I mGal in amplitude, 5 - positive anomalies below I mGal in amplitude, 6 - negative anomalies over I mGal in amplitude, 7 - negative

_-/~-""'~

_o'

Koronowo

•

Ryc. 2.

Średni

gradient poziomy

siły ciężkości

I ogi okolic

Miel-. OS .\r

na. ·

- punkty pomiarów

siły ciężkości,

2 - izarytmy

I

0

g\

co o,5

I os ,,

E, 3 - strefy maksymalnych

wartości

[ 0

~

\ .

o

.

s

śr o 6 . 0 -- -- 5 . 5 -- -- 2 - - - 5,0

---3

Fig. 2. Mean hori::.ontal grarity gradient I

~;\śr

for the vicinities of' Mielno.

- points of gravity measurements, 2 - isarhythms \ og

I

in 0.5

os śr •

E intervals, 3 - zones of maximum

I

0

~\

values.

Os .\r

z

porównania wynika. że w ohu przypadkach izarytmy

mają podobny kształt zaś linie maksymalnych wartości

identyczny przebieg.

wa

r::c~,l~:q '"~vel ~162 :~:zkt~e::o ~·::::~n

:::el

i~

r

la

~

L1 I I"

o

I ,, ()I '

1~~1

28

Otrzymano na~tępujące wyniki:

1

__:__~1

_{L1.\ \/" (}

.

: 1(:~1

_,\/' 0.60 0,61 0.62 0.63 0,64 0.65 0.66 0,67 0,68 0.73 Ilość przypadków 10 9 16 46 26 24 18 9 4 l.67 l.65 1.62 1.60 1.57 1.55 1.52 1,50 1,47 1.37

W

pow

y;~

szym

z

e~tawieniu widać

.

że sto~unek

I

__:__lg

-I

LJ.1 .\r o o o o /

//

/ _o o

-~5-I

().1

I

do ---:-· .. zmienia się w niewielkim zakresie (od 0.60 do

os"

0.68 nie licząc pojedynczej wartości 0.73) i dla najwiębzej

liczby przypadków (46) jest równy 0.63, a więc bli~ki 0.60

(izarytmy równolegle).

Wartości Ir)~~

I

.

:

I

_!g

-1.

wahają się

w rozpatrywanym

0.1 ,, LJ.1 ".

przypadku od 1,47 do l.67. a więc zmieniają o około 20"„.

Tak

więc

maksymalny

błąd

obliczenia

wartości

I ".::I

na

podstawie

wartośc

i

I

_!g

-1. przez zastosowanie

t:~o"

czy

LJ.1 \I"

innego współczynnika wyniósłby 20"/"" Przy na.

iwięk-~zej

zaobserwowanej w okolicy Mielna

wartości

•

_!g

-I

LJ.1 ,,,.

(I 0.5 E) wyniósłby on 2. l E.

A zatem znając wartości średnich bezwzględnych zmian

poziomych siły ciężkości można tylko w przyblizeni u

określić poziomy gradient siły ciężkości (_jego wartość skalarną). Pozwalają one natomiast wyznaczyć z dostatec z-ną dokładnością przebieg linii łączących mabymalne

war-tości tego parametru. Należy przy tym zauważyć. że

obli-cza nie

wartości

I

~g

I

jest znacznie prostsze i kil

kakrot-n1e szybsze

niż o~·;c

z

::nie warto

ś

ci

I

~1

.

.

Ryc. 3.

Średnie

warto.I-ci

be:::w:::ględne

::mian poziomych

\_!!___\

siły

L1s .ir

cię:.kości okolic Mielna.

I - punkty pomiarów

siły ciężkości,

2 - izarytmy\ L1g

I.

co 0,5 E,

Lis ,,

3 - strefy maksymalnych

wartości

\

~~

/,;

o

8 . 0

-- - 7 . 5 - - 2 7 . 0

-3

Fig. 3. Mean absolute value.1 of hori:::ontal gravity changes / L1g I L1s .ir

for the vic.:inities of Mielno.

I - points of gravity measurements, 2 - isarhythms \ L1g /

~.(r

in 0.5 E intervals, 3 - zones of

maximu~

\

~~

/,, values.

LOKALNE ELEMENTY ANOMALNE

SIŁY CIĘŻKOŚCI

STREFY KOSZALIN- CHOJNICE ICH PRZYCZYNY GEOLOGICZNE

T. Olczak (4), który pierwszy wyróżnił dwa pozytywne elementy grawimetryczne - oś Chojnic i wyż Koszalina

-odpowiadające stretie Koszalin -Chojnice, nie zajął

sta-nowiska w stosunku do ich przyczyn geologicznych.

Autor niniejszego artykułu wyraził w jednej ze swoich prac ( l) przypuszczenie, że przyczyną dodatnich anomalii tej strefy są lokalne wyniesienia utworów dewońskich

cięższych od skał nadkładu. Natomiast A. Kozera (3)

uważa, że są one oddźwiękiem wydźwigniętych utworów

paleozoicznych. Jednak z porównania opracowanej przez autora mapy „Lokalne elementy anomalne siły ciężkości

strefy Koszalin-Chojnice" (ryc. I) oraz „Mapy geolo-gicznej bez utworów młodszych od kampanu", „Mapy geologicznej bez utworów młodszych od dano-paleocenu" i „Mapy strukturalnej spągu kredy" opracowanych przez

M. Jaskowiak-Schoeneichową (5) wynika, że dodatnie

anomalie lokalne omawianej strefy wiążą się z lokalnymi wyniesieniami utworów kredowych bądź jurajskich, nato-miast anomalie ujemne z lokalnymi obniżeniami tychże

utworów. o o o o o o

Z danych zawartych w rozdziale autora „Badania

gęstości skał", stanowiącym część opracowania z

bioro-wego, dotyczącego budowy geologicznej stret'y Koszalin -Chojnice (6) można wnioskować, iż mimo dużej zmienności

gęstości utworów kredowych, pierwszy wyraźny kontrast

gęstości, który zaznacza się w całej tej strefie, występuje

w stropie utworów jurajskich. Tak więc można przyjąć, że lokalne dodatnie anomalie siły ciężkości są tu powodo-wane głównie przez wyniesienia utworów jurajskich, a ano-malie ujemne - przez ich obniżenia. Wtórną rolę

odgrywa-ją prawdopodobnie duże kontrasty gęstości w stropie triasu górnego lub wapienia muszlowego oraz w stropie cechsztynu.

Najlepszą korelację wykazują dodatnie lokalne anomalie

siły ciężkości, o amplitudach przekraczających I mGal

i w pewnych miejscach dochodzących do 2 mGal, z pasem antyklin Koszalin- Bobolice -Człuchów - Bysła w - Kory

-towo (nazwy przyjęte za R. Dadlezem - 5). Również

brachy - bądź plakantykliny Gozda, Miastka, Brdy,

Stob-na, Będzinka i Wierzchowa mają swoje odbicie w rozkła­

dzie siły ciężkości w postaci dodatnich anomalii lokalnych o amplitudzie przekraczającej I mGal, aczkolwiek

zgod-ność przebiegu osi antyklin i anomalii nie jest tak dobra

jak w poprzednim przypadku. Być może przyczyną tego jest niedostateczne rozpoznanie sejsmiczne, a co za tym idzie niedokładne wyznaczanie zarysów antyklin.

200

Ryc. 4. Częstotliwofr kierunków linii maksymalnych wartości

I

Ag Lis _,;

I

strefy Koszalin - Chojnice.

Pozostałe, znane dotychczas brachyantykliny w

gór-nych partiach kompleksu mezozoiczno-cechsztyńskiego

(Wierzchocina, Cekcyn, Bukowiec, Brzezie, Rzeczenica)

bądź odpowiadają słabym (o amplitudzie nie

przekracza-jącej 1 mGal) anomaliom dodatnim, bądź też nie mają wyraźnego oddźwięku w obrazie siły ciężkości. Można przypuszczać, że utwory budujące te struktury i utwory

wypełniające sąsiednie zagłębienia różnią się niewiele pod

względem gęstości. Na tym tle może się ujawniać większy wpływ głębszych partii kompleksu cechsztyńsko-mezozoicz­

nego powodujący przesunięcie osi anomalii lokalnych

względem osi brachyantyklin prześledzonych w obrębie

kredy lub w jej spągu.

Poza wyżej wspomnianymi na mapie lokalnych

ele-mentów anomalnych siły ciężkości zaznacza się szereg

anomalii rezydualnych zarówno dodatnich, jak i ujemnych,

o amplitudzie nie przekraczającej l mGal. Być może ich

przyczyną są także drobne struktury w obrębie kompleksu

cechsztyńsko-mezozoicznego. Nie jest jednak wykluczone,

że stanowią one oddźwięk struktur podcechsztyńskich.

W tym ostatnim przypadku trzeba by się liczyć z inwersją

grawimetryczną, gdyż utwory karbonu i dewonu oraz

sy-luru i ordowiku mają na ogół znacznie mniejsze gęstości

od utworów cyklotemów cechsztyńskich leine, stassfurt

i werra, a co za tym idzie wypiętrzeniom podłoża permu

mogą towarzyszyć ujemne anomalie rezydualne, a obniże­

niom anomalie dodatnie.

Jak wiadomo strefy maksymalnych wartości gradientu

poziomego siły ciężkości występują nad górnymi krawę­

dziami pionowych lub blisko górnych krawędzi stromych

powierzchni nieciągłości, (w połowie odległości między

rzutami górnej i dolnej krawędzi na powierzchnię Ziemi),

oddzielających utwory geologiczne o różnej gęstości. W

30

NEE

100

1-1

~:1

.

<5E,

2-5E~I

Ligi. <lOE,

3-1

Lig

I.

~JOE

.

·" Lis sr Lis ·"

Fig. 4. Frequency of directions of' lines of' maximum

I

Lig

I

Lis .ir values in the Koszalin - Chojnice zone.

przypadku strefy Koszalin - Chojnice takimi granicami

w kompleksie skał osadowych mogą być jedynie uskoki.

Z porównania przebiegu uskoków, przedstawionych na ,.Mapie tektonicznej kompleksu cechsztyńsko-mezo­

zoicznego" opracowanej przez R. Dadleza (5), z

rozpatry-waną mapą lokalnych elementów anomalnych siły cięż­ kości wynika, iż istnieje duża zgodność położenia

niektó-rych z tych uskoków ze strefami maksymalnych wartości

poziomych zmian siły ciężkości. W szczególności zgodność

taką wykazuje para równoległych uskoków Koszalin

-Bobolice i Koszalin zachodni, charakteryzująca się

war-tościami maksymalnymi zmian poziomych siły ciężkości

przekraczającymi na ogół 1 OE. Również uskok Chojnic

pokrywa się ze strefą tych wartości, przekraczających także

w większości przypadków l OE. Nienazwany uskok

rów-noległy do poprzedniego od SW tak samo ma wyraźne

odbicie w postaci strefy dużych wartości maksymalnych

zmian poziomych. Natomiast uskok Korytowa i uskoki

do niego równoległe od SW nie mają pełnego

potwier-dzenia w obrazie grawimetrycznym, który natomiast

su-geruje istnienie szeregu krótkich uskoków przebiegających

skośnie względem siebie. Również w miejscu, gdzie

zazna-czono przypuszczalny uskok Tucholi należy się

spodzie-wać kilku uskoków o innym przebiegu. Także NW część

uskoku Biesiekierza miałaby (zgodnie z danymi

grawi-metrycznymi) inny niż zakładany przebieg, natomiast

jego odcinek SE odpowiada tym danym. Uskok Gozda

nie zaznacza się na mapie maksymalnych wartości

pozio-mych zmian siły ciężkości. Uskoki Brdy (według danych

grawimetrycznych) mają inne położenie niż na mapie

Poza wymienionymi powyżej mapa „Lokalne elementy

anomalne siły ciężkości strefy Koszalin-Chojnice"

przed-stawia szereg innych stref maksymalnych wartości zmian

poziomych· siły ciężkości, które sygnalizują istnienie

usko-ków nie ujawnionych przez wiercenia i badania sejsmiczne,

bądź też źle zlokalizowanych przez te badania. Znając

trud-ności korelacji tych samych uskoków na różnych

profi-lach sejsmicznych można przypuszczać, że mapa ta

sta-nowi lepszą podstawę do wyznaczania przebiegu uskoków

niż interpretacja danych refleksyjnych badań

sejsmicz-nych.

Z przeprowadzonej przez . a u tora analizy statystycznej

częstotliwości występowania poszczególnych kierunków

stref maksymalnych wartości zmian poziomych siły cięż­

kości, której wyniki przedstawiono w postaci diagramu

rozetowego (ryc. 4) można wysnuć wniosek, że na

bada-nym obszarze dominującymi kierunkami przebiegu

usko-ków są NW oraz WNW. Pozostałe kierunki występują

znacznie rzadziej, a ich częstotliwość występowania jest

równorzędna. Jak to zresztą wynika z poprzedniego

omó-wienia tylko niektóre uskoki o kierunkac~ dominujących

oraz rzadziej NNW odpowiadają strefom maksymalnych

wartości zmian poziomych siły ciężkości wyższych od

10 E. Należy tu zauważyć, że wartości te zależą od kilku

parametrów: głębokości występowania górhej krawędzi

uskoku, jego zrzutu, upadu, powierzchni uskoku i

kon-trastu gęstości ~tworów, rozdzielonych tą powierzchnią.

WNIOSKI

1. Zaproponowany przez autora sposób średnich

bez-względnych wartości zmian poziomych siły ciężkości

pozwa-la z dostateczną dokładnością określić położenie stref

maksymalnych wartości poziomego gradientu siły cięż­

kości, a co za tym idzie przebieg pionowych lub stromych

granic nieciągłości gęstości. Takimi granicami w

komplek-sie skał osadowych strefy Koszalin -Chojnice są uskoki. 2. Stosując ten sposób można także w przybliżeniu

ustalić wartości średniego poziomego gradientu siły cięż­ kości.

3. Analiza wyników półszczegółowego zdjęcia

grawi-metrycznego wykazała, że szereg lokalnych wyniesień,

obniżeń i uskoków strefy Koszalin -Chojnice poznanych

w wyniku badań sejsmicznych i wierceń ma swój oddźwięk

w obrazie grawimetrycznym i pozwoliła w wielu

przypad-kach bardziej szczegółowo ustalić ich położenie i zasięg,

a .także ujawniła szereg lokalnych elementów tektonicz-nych nieznatektonicz-nych dotychczas.

LITERATURA

1. Dąbrowski A. - Przyczyny geologiczne anomalii

siły ciężkości na obszarze Polski w świetle analizy cię­ żaru objętościowego. Pr. Inst. Geol. 1974 t. 73.

2. D ą b r o w s k i A. - Strefy uskokowe w północno­

-zachodniej Polsce w świetle poziomych gradientów

siły ciężkości (streszczenie referatu). Kwart. Geol. 1978 nr 4.

3. Kozer a A. - Wstępna interpretacja wyników

ba-dań geofizycznych wzdłuż profilu Bytów - Kalisz

Po-morski (Pomorze Zachodnie). Biul. Inst. Geol. 1976

nr 293.

4. Olczak T. - Mapa grawimetryczna Polski. Biul.

Państw. Inst. Geol. 1951 nr 64.

5. Prac a zbiorowa - Perm i mezozoik niecki po-morskiej. Pr. Inst. Geol. 1976 t. 79.

6. Prac a z bi .or o w a - Opracowanie

geologiczno--geofizyczne strefy kontaktu platformy prekambryjskiej

i paleozoicznej między Koszalinem a Bydgoszczą. Arch.

IG 1981 (maszynopis).

SUM MARY

Regional gravity studies carried out in the years 1942

-1943 showed the presence of several !ocal anomalies up

to 4 mGal in ampli tu de in the Koszalin - Chojnice z one.

I n the years 1962- 1969, the area of occurrence of these

anomalies has been covered by semi-detailed gravity surveys at points 300- 1 OOO m distant from one another. The obtained results were used in compilation of maps of Bouguer residua! anomalies (calculated by the Griffin's

method: R

=

2 236 km, s - l km) in the scale I: 200 OOO

in the Enterprise of Geophysical Surveys.

Using a new technique and the same results of measure-ments, the present author compiled map of mean absolute

values of horizontal gravity changes I

~~

1.-r in the scale

1: 50 OOO. The map shows lines of maximum

I

!g

I

. LJ.\

,

,r

values.

For a part of the studied area (vicinities of Mielno),

there were also calculated mean absolute values of

hori-zontal gravity gradient

I

c)~

I

for the same measurement

b.s-'" points.

The comparison of maps of distribution of

·i

c)~I

- b.s sr

d

I

LJg \ h d ' ' ' . . h h .

an

A-:;-

,,r

values s owe s1m1lanty ot 1sar yt ms ot

these parameters and identical course of lines of maximum

values. The values

l_!~I

may be used in evaluationg

LJ.s "'

. ·1

bgl

approx1mate value ot gs

,,„

The above maps were subsequently used in compilation of map of !ocal anomalous gravity eJements in the Kosza-lin - Chojnice zone. The la ter shows· zones of maximum

I

--~ LJg LJ.s

I

,,„

values an d axes ot res1 ual grav1ty anoma 1es. . .d . ,.

Comparison of that map and geological maps ot the

Zechstein-Mesozoic complex compiłed by M.

Jaskowiak--Schoeneichowa and R. Dadłez showed that positive }ocal gravity anomalies are related to elevation of either

Cretaceous or Jurassic rocks, and the nagative - to !ocal

downwarps of these rocks. This interpretation is supported

by results of analysis of density data for these rocks (the. first marked density contrast was found in the top of Jurassic rocks).

Some less distinct Jocal anomalies may retlect

sub--Zechstein structures. When this is the case, a gravity inversion should be taken into account as Carboniferous, Devonian, Silurian and Ordovician rocks are lighter than the Zechstein.

There is also a marked concordance of location of some faults in the Zechstein-Mesozoic complex and zones

of maximum

I LJ~ I

values. It may be supposed that

L1s -"

other zones of that type reflect faults stili not controlled

by drillings and seismic surveys or erroneously localized

in the surveys.

The analysis of frequency of directions of individuals

·

·

·

I

L1g

I

hnes ot maximum - - . values suggests predominance

L1s '"

of NW- and WNW-oriented faults in the studied area. lt

follows that severa! loca! elevations, depressions and faults of the Koszalin - Chojnice zone are ref1ected in the gravity picture.

The analysis of that picture made it also possible to precise location and extent of severa! structures and to trace some hitherto unknown !ocal .tectonic elements.

PE3KJME

Pen10Ha11bHb1e rpaB1t1MeTp1t1YecK111e 111cc11eA0BaH1t1fł, npo-seAeHHb1e Ja nep1t10A 1942-1943 Bb1KaJa11111 pRA MeCTHblX aH0Ma11111i1 c11111b1 Tfł>KeCTIA B JOHe Kowa111t1H -Xoi1H111u,e c aMn11111TyAaM1t1 AO 4 Mra11. 3a nepl!IOA 1962-1969 Tepp1t1-Top111R HaXO>KAeH1t1fł 3Tl!IX aH0Ma111t1i1 6b111a n0Kpb1Ta no-11YAeTa11bHblM l!I 1!13MepeHl!lfłMl!I Clt111bl Tfł>KeCTIA B TOYKax OT-Aa11eHHblX OT ce6fł Ha 300-1000 M. Ha OCHOBaHlt11t1 pe3Y11b-TaTOB 3Tl!IX 1!13MepeHl!IH B npeAnp1t1HTl!llt1 reoq:>11131t1YeCKl!IX ll1cc11eAOBaH1t1H 6bl111t1 COCTas11eHbl KapTbl B MacwTa6e 1: 200 OOO aH0Ma11111i1 6yprepa 111 pe31t1Aya11bHblX aH0Ma11111i1, Bb1Ylt1C11eHHblX MeTOAOM rp111q:>q:>111Ha (P

=

2,236 KM, C

=

1 KM).

AsTop cTaTb1t1, 111cno11bJYR npeA11o>KeHHb1i1 co6oi1 cno-co6 lt1 pe3y11bTaTbl Tex >Ke CaMblX lt13MepeHl!IH, COCTaBlt111 KapTy cpeAHIAX a6comOTHblX se111t1Ylt1H rop1t130HTa11bHblX

1t1JMeHeH1t1i1 c11111b1 TR>KeCTl!I

\~;\śr

s MacwTa6e 1 : 50 OOO,

onpeAe11fłfł

Ha Hei1 111t1Hlt11t1 MaKClt1Ma11bHblX se111t1Ylt1H

l~~lśr

.

,a11R YaCTl!I 111cc11eA0BaHHoro pai1oHa (oKpecHoCTl!I Me11bHa)

6bl111!1 BblYl!IC11eHbl, A11fł Tex >Ke CaMblX lt13Mep111Te11bHblX TOYeK, cpeAHIAe a6co111-0THble se111t1Ylt1Hbl rop1t130HTa11bHOro

rpaA1t1eHTa c11111b1

Tfł>KeCTl!I

I

~g\

..

Co

cpasHeH1t1fł

KapT

pac~p~Ae11eH111R

se111t1Y1t1H

\~g\.

lt1

'~~\śr

BIAAHO, YTO 1!13apb1TMbl 3Tlt1X nqpaMeTpoB

noxo:~

Ha ce6fł, a XOA 111!1Hlt11t1 MaKClt1Ma11bHblX se111t1Ylt1H

l!IAeHTIAY-HblH. Be111t1Y1t1Hbl

l~:lśr

MO>KHO 111cno11b30BaTb

A11fł

np111611111-31t1Te11bHOH ou,eHKIA

\t:lśr

.

Ha OCHOBaH1t11t1 3Tlt1X KapT 6b111a COCTas11eHa KapTa MeCTHblX aHoMa11bHblX 311eMeHTOB Cl!l11bl TR>KeCTl!I A11fł 30Hbl Kowa11111H -Xoi1H1t1u,e. Ha Hei1 npeA-cTas11eHb1 30Hbl MaKClt1Ma11bHblX se111t1Ylt1H

\~;\śr

lt1 OCIA

pe31t1Aya11bHblX aH0Ma11111i1 Cl-111 bi Tfł>KeCTIA.

CpasHeH111e 3Toi1 KapTbl c reo11ornyecK1-1M1t1 KapTaM111 u,exwTei1Ho-Me3o3oi'.1cKoro KOMn11eKca, cocTas11eHHblMl-1 M.

f!cKoBfłK-WeHaHx 111 P. ,aaA11e3oM Bb1KaJa110, YTO no11o>t<111-Te11Hb1e MeCTHble aH0Ma111111-1 Cl111bl Tfł>KeCTl-1 CBfł3aHbl c

B03BblWeHHOCTfłMl!I Me110BblX 111111 t-0pCKl1X OT110>KeHl1H, a OTp11u,aTe11bHble aH0Ma111111 - c MeCTHblMIA

nOHIA>Ke-Hl!lfłMIA 3Tl!IX oT11o>KeH 1t1H, YTO noATBepA1t111 aHa111113 pe3y11b-TaTOB lt1CC11eAOBaHlt1H n110THOCTlt1 ropHblX nopOA (nepBblH KOHTpacT n110THOCTlt1 HaXOAIATCfł B Kpos11e 1-0pCKIAX OT-11o>KeH1t1H).

HeK0Topb1e, MeHee YeTK1t1e, MeCTHble aH0Mam1 MoryT 6b1Tb OTJByKaM1t1 noAu,exwTeHHOBblX cTpyKTYP· B TaKoM c11yyae C11eAyeT CYl!ITaTbCfł c rpaB1t1MeTp1t1YeCKOH lt1HBep-Clt1eH' TaK KaK OT110>KeHlt1fł Kap6oHa, AeBoHa Ili c11111ypa 6011ee 11ifrK111e YeM u,exwTeHHOBble OT11o>KeH1t1fł.

Cyl.l.leCTsyeT TaK>Ke JHaY111Te11bHoe cor11ac111e

pa3Me-1J.1eH111fł HeKoTopblX c6pocos u,exwTeHHO-Me3o301t1YecKoro

KOMn11eKca 111 JOH MaKC111Ma11bHblX se11111Yl!IH

IL1gl

.

Mo>KHO

Lis śr

n peAno11araTb, YTO 111 Apyr111e TaK111e 30H bi yKaJb1Ba1-0T Ha cy1J.1eCTBOBaH111e c6pocos He BblfłB11eHHblX CKBa>K1t1HaMl!I Ili ceHCMl!IYeCKl!IMl!I lt1CC11eAOBaHl!lfłMlt1 11111111 HenpaBl!l11bHO 110Ka111113111posaHHb1X 3Tl!IMl!I 111cc11eA0BaH111fłMl!I. AHa111113

yacTo-Tbl pacnpocTpaHeHl!lfł OTAe11bHblX Hanpas11eH111H 111t1H111111 MaKCl!IMa11bHblX se11111Y l!IH

\~;\śr

Bb1Ka3a11, YTO Ha lt1CC11eAo-BaHHOM Tepp111Top111111 npeo611aAat-01J.1l!IM1t1 Hanpas11eHl!lfłM1t1. c6pocos fłB11fłt-OTCfł C3 111 3C3.

TaK, YTo PfłA MeCTHblX B03Bb1weHHOCTei1, noH111>KeH111i1 111 c6pocos 30Hbl Kowa11111H -Xoi1H111u,e 111MeeT OT3BYK s rpas111MeTp111YeCKOM H306pa>KeH1111t1, aHa111113 KOToporo CAe-11a11 B03MO>KHblM 6011ee noApo6Hoe onpeAe11eH111e 111x

pa3-Mell.\eH1t1fł 111 o6beMa, a TaK>Ke Bb1KaJa11 PfłA He1113secTHb1x

AO CIAX nop TeKTOHl!IYeCKl!IX 3J1eMeHTOB.

PAWEŁ HENRYK KARNKOWSKI, KAZIMIERZ RDZANEK

Uniwersytet Warszawski

GÓRNY KARBON (STEFAN) W

WIERCENIU

DONATOW0-1

UKD 061.61.076: 562/569: 551.782.1(44 +493 + 492 + 489 +430. l )"1979.06.06/.27"

Podczas profilowania w 1977 r. utworów podpermskich z obszaru Wielkopolski autor (P.H.K.) natknął się w wier-ceniu Donatowo-I (ryc.) na słabo zdiagenezowane skały zawierające dużą ilość zwęglonych szczątków roślinnych.

Odmienne wykształcenie litologiczne tych osadów w

sto-32

sunku do większości skał występujących w podłożu permu

było zachętą do szczegółowych badań stratygraficznych,

tym bardziej że dotychczasowe wyniki badań serii pod-eruptywnej z tego wiercenia nie dały jednoznacznych danych. H. Krawczyńska-Grocholska (3, 4) z głębokości