yóunger rthan the gran'i~te si.nce, ·in s·ome pla.ces, they were also f.ormed from aplites ·cuttt~ing the giranite. The m~neral and cheroical composition (Table 1), the mode •of oc.currrence and ·co:nd1ti0Jl!S of 1migm of these roaks il"esembde tho:se of eptsyemtes {that is rrocks wHh syeni:te composition but formed fii'om n.orma.l g'ra1ni.Jte 1i.Jn r·esulit of sulbs;equent a1lt.eratii01I11S) f'l'om the Cen.tml Massif a1nd Ve:ndee areas of Frr·a1nce. Tihree types of episyeni1te1s were differrentiwted:
potas:Sium-... sodiu:m, potas,sium a,_;.,d s1odiuun.
Episyenites of the Centlral Mas:s1if and Vendee have g;reat metalegenie imiPo~rtance a·s about one th1ilrd of uraniJurn depo1S1its in these imipo,rtanrt; urran~um ,provilinces is eoonecbed Wi.lt!h these r.ocks. It rwa·s found orurt thaJt in the Karr!konos.ze atiea the minerali'za.tio::l po1nt·s rwher·e 8Jl1ready 1n the la:st •centu.ry urra~nium minerals were recorded arre connected wi.th epi-syenites. T:he !Presence of 'epi.Jsyenites and ·ealier de-tected prresence of U1ran!ini1te mkrog1ro~wths pO'int to the existence of marked a:nalogy bet·ween Katrkono-sze .g-ran.i~te and uranium-bearring ga-anite massifs d.n F.rance, thrus indkatmg ihe :poSisibility of oc,currtrence o.f irn.ragrani·te IUranium depo,s•its in the Karkonos,ze
massif.
PE310ME
rpaH':t1THhill: Ma•OCJ1!B KapKOHOIIIe:ti (HVDK,HSUI C:t1-Jie3:t1R) RBJIReTCR O~H:t1M :t13 Jiy'tliiie 'J11CCJI'e~OBaHHhiX IIeTporpa<iJwre~:t1 :t1 TeKTOHJ.fieCK:t1 MaCCYfBOB.
Ilpo-BeAeHHO·e O.ZI:HHM :t13 aBTOpOB OIIpo50BaJU1Je BhiKa·3aJIO IIpJ.1'CyTC'TB:t1e IIOpO~, KO'TOpbłe - J1:M€'R CTpyKzypy rpa'H:t1TOB --'- xapaKTepJ13J1pyiOTCR OTCy-TCTB':t1eM Imapu;a :t1 3Ha'tl:t1TeJibHOH TIOplil!CTOCThiO, :t1JI:t1 JKe C:O~epJKaT BTO-p:t1'Y:Hhill: KBa.pu; xapaKTeplil!CT':t1'tl6CKOro MOJIO'Y:Horo u;Be-Ta. 3T:t1 IIOpO~hi MMeiOT <fJOpMy He50Jihill:t1X Hepery-JIRPHhiX TeJI HaXO~Rill;J1XtCJI B rrpe~eJiaX HOpMaJihHOrO rpaH:t1Ta. Mx B03pacT O'tle'BH,Il(HO MOJI:OJKe rpaHHTH, TaK KaK OH:t1 o6pa30BaJI'J1Ch T01Kie :t13 anJI:t1TO'B nepeceKa-rorn;:t1x rpaH:t1T. M.JttnepaJihHhr:ti :t1 XHM':t1'tleCKl1J1: cocTaB (Ta6. I), cpopMhr Ha.xo:;qc~em·fR :t1 ycJIOBMR reHe3Jttca JI'pJ16JI:t11KaiOT 3Tl1 rropO~hi K OtllYfCaHHhiM B paJłoHe
UeHTpaJih<HOro Ma·cc:t1Ba :t1 BaH,n:e:t1 (<PpaHI.~vm) 3n:t1-C:t1eH:t1TaM - nopo~aM :t1MeiO·Ill;:t1M OOCTaB C:t1eH:t1Ta, o6pa-30Ba.BIIIV:I'MCR :t13 HOpMaJibHOrO rpaHUTa B :rrpOIJ;e1CCe rrpe:o6pa3o1BaH:t1R. Bhi,rr,eJieHhr TPl1 Tnna 3IIJ10:t1eH1:t1TOB: KaJI:t1eBO-HaTp':t1eBhiH, KaJI1lil!eBhiH :t1 HaTpHeBhiH.
3n:t1c:t1eH:t1Thi UeHTpaJibHOTO Maccl1:Ba .:t1 BaH~eli1
MMeiOT 60JihiiiOe MeTaJIJIOT€'H':t1~eOKOe 3Ha'tleHlil!e. C :t1X
HaXOJK~eH:t1eM CBR3aHa TpeThR 'tlaCTh 3aiia·OO'B ypaHa B 3TOM pa:tioHe. TaKJKe B KapKORomax TO'Y:K:t1 MM:He-paJI:t13aiJ;M::t1, B KOTOphiX elll;e B IIpOIIIJIOM CTOJI€Tl1:t1 BCTpe'tlaJI'M:Ch ypaHOBhi€ M'V:I'HepaJihi, CBR3aHhl C HaXO•
JK-~€H:t1eM 3IIMC:t1eHvtTOB. Hp11cyTC'TB:t1e 3nHCVleHMTOB :t1 M:t1-K'POBKJIIO'tleH:t1H ypa!HHT~a Y'Ka.3hiJBaeT Ha 3Ha"'l'l1TeJih-HOe ·CXO)J)CTBO rpaHlil!Ta KapKOHOIIIe:ti :t1 ypaHOHO•CHhiX rpaHvtTHhiX MaCCJ1BOIB <PpaHizyfl1, a TeM CaMhiM - Ha BOGM'OJKHOCTh HaxoJK,n;eH':t1R B KapKofiornax cpe~:t1rpa
H:t1THhrx MeCTOpOJK~eH:t1J1: ypaHa.
JAROSŁA W .PICH
Instytut Geol·ogiczny
SIEC
P
ODSTAWOWYC
H
STACJONARNYCH OBSERWACJI
WOD
PODZIEMNYCH
W POLSCE
P.o wielu lata~c'h dytskusji na łamach pism fa.cho-wy·ch i na koru·eren.cjach naukOIWY'Ch !na temat ko-ni.ecznośd prowadzenia s;tałych obserwa·cji hydrogeo-lo.gk:zmych, prezes CUG wydał w 1972 r. zarządzenile naikładają·ce na sŁużbę geologilc·ZJną obowiązek ZJorga-nli·zowania tz.w. podstawowej :sieci sta·cjonaTn)11ch ob-s•erwacji ZIWYkłych wód IPOdzi~emny~ch na obs·zal'lze ca-łego ikll'aju. W·edł;ug zaaik~ceiPtowanej przez wladze CUG koncepcj.i, ,stacjonail"ne obserwacje hydTo,ge.alogi:cz:ne m<ł!ją być prowadz.tone w trzeoh :systemach punktów obserwacyj'nydl tworzą.cy,ch sieć: podstawową, spe-cj a1ną i okresową.
w~s1pOm1niwne 1zarząldzooie pr·ezesa CUG zobowiązu je Instytut Geo.logkZil1y do ,z.toll"gani'zowania sieci
:pod-st<ł!wowej, prowad:aenia obs·er:wacji i opracowywania wynikÓiw przy szeTokiej rwspó~pra.cy jednostek wyko-na~wczy,ch i ośrodków nauikowo-badawczych działają CYJCh w ·resorc.je geo-logii.
POTRZEBA I CEL PROWADZENIA OBSERWACJI STACJONARNYCH
Sys.tematY'CZtne pomiary po·ziomu wód gruntorwy.ch, w zoll"gani:wwanej sieci ok. 15·00 punktów na ;terenie
całego kraju, profwadzi od Wli.elu 1lat I1nstytrut M·et~eoro:
lagii i Gorspodarki Wodnej {daWIIli·ej P.IHM). Obser~wa
cj.i głęhs·ZJICh pozi,omó;w wodonośnych, w podobnym zakresie i •roz,pr~zestrzeniooiiU, nie prowadzi się w Pol-s·ce. Pows~zechni·e wiadomo, że doty·chczasowe
obserwa-UKD 556.3 :65.01] :001.11/.12 :061.62:55(438) cje ZJWykły~ch ·wód podzii~emn)11ch miały w naszym kTa-ju •Charaiklter 1lokalny i na ogół doty~czyły obszall'ów intensyrwnie eksploatowranych (większe aglomeracje
mi·ej!silw-przemysłowe, tereny ko1pa!lń). Takie ohserwa-cje w żadnym ·wypadku nie mogą być podstawą
II'e-gionalnJ~ch badań hydrogeologkzn)11ch, ni~e pozwalają też na ·Określanie, w sikali kraju, zmian zachod·zących
w użytkowych pozioma.ch 'WOdonośnych. Zagadnienie t·o nabiera .sz,c,zególnej rwag1i wraz ze wzrostem zaJPO-trzebowania na CZYJSte rwody podziemne oraz stale
po-stępują.cy wZJrost zanieczysz,c·zenia wód . powierzch-niowy.cn.
Wyniki dotychczasOiWYJCh prae naukowych oraz . praiktyka hYJdrog·eologk1zna prowaJdzą do stwierdzenia, że daJls·zy i.Jstot!rly pos.tęp w hadania·ch hydro.geo1o.gicz-nych orraz racjonalna eks1ploata~cja i ochrona środowi
ska przyrodnkzego są możliwe tylko wtedy, jeśli bę dZJiemy dY.SiPOOorwać dobrze zorgani:wwaną siecią sta-cjonarny.ch obserwacji wód podziemn)11ch. Wagę tego probl·emu naj-lepiej podkT,eŚil:ono w O!Pi'l1ii Komisji
Do-kumentacji Hy.drogeolo~ircZJny.ch \Pf'ZY CUG, wydanej po 'l'OZipatlrz.eniu na Pl·ena~Dnym posied1zerutu w dniu l XU 1971 L "Ramowego rproj.eikitu podstawowej sieci obser.waJcyjnej ,wód podziemnych na ·obsrzarze kraju", OIPracowanego 'W Itnstytude Geologkznym w WaJTsza-wie. W OiPinii .tej czJ11;amy m.m.: "Kom.i1sja z zadó-woleniem przyjmuje do wiadomości farkt, że wielo-kr·Oitmie wysuwany zaróWil1o przez nas, jak też przez
inne miar·odajne ,czytrunik;i postulat organizacji podsta-wowej i stałej sieci obserwa·cyjnej wód podzi•emnych w Pols,ce za:czyna przybi·erać realne kształty. Komisja z nadsk:iem ,podkreśla, ż·e o·rganizację podstawowej s•ieci obserwacyjnej wód podziemnych i prowadzenie w niej stałyc<h pomiarów należy zalic·zyć do proble-mów najwy±szej wagi dila r.ozwoju, .po·stępu i unowo-cześnienia metod polskiej <hydrrogeologii.
K.omLsja wy.raża 1pr,zeilwnanie, ,że lfeali'zacja , podstta-wo:wej ·si·eci obseDwacyjnej będzie stanowrl.ć doniosły etaJp w roZlwoju naszej ihydrogeologi'i. Stała obserwa-cja i kontrola ust,roju wód podziemnych będą mieć istotne ZJnaczenie dla pełniejszego p0111nania całokształ tu ·sto,sunków hydrogeologicmy·ch i tWipływu, jaki na nie wyrwi-era rustawicznie 'i rw S'zyibkim temp'ie wzra-stająca eksploa,ta,cja wód podziemnych, jak też dla prawidłowego ustalenia zasad ·rCłJcjoncHnej gospodar-ki .tymi rwodami".
KONCEPC.TA I ZASADY ORGANIZACY.TNE OBSERWACJI STACJONARNYCH
Ze względu na wy,sdki kos.zt realizacji t eksploa-tacji s'ieci obserwacyjnej .wód podziemnych, kltóra ma działać przez dZii·esiąit!ki la:t, trzeba stwierdzić, że jej kon:cepcja należała do zadań wyjątkowo trudnych i skom,ipEk·orwanych, wymagała głębokich przemyśleń merytory,CIZIDYICh oraJz szerokiej i ws.zechsbronnej dy;s-sku:sji nauk·orwej. W związku z tym ·z•o:r>ganizowano w mar·cu 1973 .r. w J:G ikontferencj.ę naukową, na której przedstawiono do dyskusji UZiupełtntoną i uściśloną IDoncepcję podstawowej :sieci obs·erwa•cyjnej wód pod-ziemnych. MyśJ[ i uwagi zebrane w .toku dyskusji pozwoliły os,tateeznie opracować w Za1kładzie Hydro-geolog-ii IG "Pro·jeikt podsta:wowej sieci obserwa.cyjnej wód podzi·emnych :na ,obszarze kraju". J.est on obecnii-e pods,tawą za!kładania .s'tacjonarny·ch obserwacji rwód podziemnych w 1PoLs'Ce. Projekt, jak wspomniano na w,s,tępie, zakłada prowadZienie obserrwa1cji w ramach trzech systemów punktów:
Sieć popstawowa
Punkty sieci podstawowej obejmują obserwacjami wody ZJWyikle ·Wiszystki:ch rużyttkorwyteh IPięter i pozio-mów wodono,śny;ch na ter·enie kraju, zarówno natu~Ial neg.o, ja'k: i zakłócon·eg·o reżimu. Sieć IPUIIl!k!t&w będzie pokrywać, rw miarę rówtnomier>nie, obszary pns. zcze-gó}ny;Cih regionów ihy;drrogeologiczny·ch 1i ibędzie służyć do sia•cjonarnych, wielokierunkowych obs•erwa·cji, któ-re będą dostarczały dmy;ch IPOZwalających na:
- ·opracowywanie, rw ujęciu regionalnym, bieżą cych zmim rpoziomu i s:kładru tC'hemicznego rwód,
·- us,talmia wielikoś-ci zasHand.a i drenażu iPO'Ziomów wodonośnych,
- okrreślani·e wzajemnych związków między woda-mi różny,ch pięter wodonośnych .oraz wodami po-wierZJch:nli·owymi,
- 'określan~e W!PłYIWitl na wody podziemne różnytch czynnikóiW, ,zaJrÓWino naJturaJnych, jak i sZJtucznych,
- opracowytWan!ie ok•res·O!Wych prognoz r.eżimu !Wód podzi.emnyich,
- s:tałe uśdślanie ihydrogel()llogkznego podziału re-gionalnego kraju.
Pu:nkty ·obserwacyjne si·eci .pods.tawowej, w zależ noś.ci od zakresu IProwadl:z;ony,ch obserwacji i badań, dzielą się na trzy .rodzaj.e: I rzędru - stacj.e hydTo-geolo·giczne, II rzędu - studni·e ·Obserwacyjne i źród ła, III rzędu - piezometrry. · W .celu IS'ZJczegół.owego zlokalJi,Zlowania powyższy,ch punlktów obserwacyjnych prZi~prowadZIOno obszerną analitzę waruników hydroge-ologi·c-znych w poszczególmy·ch regionach. Dążono do tego, aby obserwacje dały obraz regionaLnego :reżimu wód podziemny.ch w pos·ZJC'zególny·ch pięt·rach wodo-no,ś:ny·ch o.raz w obrębie .sbrukrtur i jednositek hydroge-o.log•LcZJnytc:h. O osta.t·eC'zccej lk1Zibie i ~O(Zl!Illies.Zlczenliu pun!krtórw o:bswwacyjny,ch poszciZególiny:ch r;zędó!W O·ra,z zaJkiwaJ•ifiiikorwaniu ź•ródeł do 10bserwacji ,s,t<ł!cjonar:nych
zadecydowały takie kryteria, 1jak: 'Charakrter zbioro-wLsk wód 1podziemny'Ch, liltologia i facja ru1trworów wo-donoŚ:ny·Cih, sposób zasilania i dTenażu, wzajemne po-wictJZalnie hyidraulitcz;ne poszczegó.Lnyd1 poziomów wo-donoŚinyc·h, charakter ·Chemkzny wód i •W1reszcie .bie-żąc·e i perspektyt.wicz:ne, \Praktyczne maczenie posz-czegó1ny·ch pięter i poziomó1w wodonośnych.
230
Punkty I rzędu - 'stacje hydrogeo,logkzne - będą sie 1składały 'Z .m~nimum jednego otworu o ·charak -terze studziennym, ujmują·cego głóWIDy na danym terenie poziom wodonośny, oraz kilku obworów pie-zometrycz:ny.ch doprowCłldiZiony·ch do W!Szy,stikkh pow-stałych poziomów wód 'ZJWylkły.ch. Jednocześn~e pro-jektuje s·ię załJo,ż-enie j-ednego - dwóch ·płytkich ot-worów do badania w.ilgotności ·stTefy aeracji.
Stacj-e hy:drr·o.geo1ogkZlne będą wykonytwane !l1ap.od-stawie ,s,pecjalmy·ch proj-ektów,
w
których !Zmajdzie się s:z;cz,egółowe uzasadni·enie c·elowoś-ci budowy danej stacji, j.ej 1okaJ.iza•cj.a oraz rozwiązanie techniczne. Obiektty t·e będą przemacwne rwyłącznie do badań hytdrogeol,o:gk~nych. S.taraJno się roZiffi.iesZ:czać je rw miaJrę równomiernie 'na tereni·e calego kraju, jednak-że podstawowymi kryrteriami lokali<za·cji 1były: l) miej-scowe warrunk:i hydr;o.geologkZJne, które IPorwinny być reprezentatY1Wne dla całego lub części regionu h~ydro geologiiCZJnego, 2) znaczenie gospoda~cze regionu, 3) położenie rwZlględem najbliższej 1stacj.i synopty,cznej 1u1b klimaty·cznej IMGW.Ogó-Lnie zakłada się nas,tępują.cy 1zakres i często tliwo·ść pomiarów w .punlkrtach I rzędu:
- eią.gly pomialf ~wi·erc.iadła wody gŁó1wnego po-ziomu,
- cod:uienny pomiar: rteffi\Peratury powiet~Iza, zwierdadła wody •W poziomach drugoDzędny·ch oraz teirljpera;tury, prZlewodnidwa, 1pH i twall'dośd wody poziomu ,głównego.,
- cztery razy w r·oku IWyikony•wa:nie pełnej ana-lizy fizYiczno-chemJi·cZlnej wody ,z poziomu głównego,
- badania specjalne doSitosowane do s:pecyfi!ki re-gioou, np. barwy wody poziomu mioceńskiego 'W o-koHcy Poznan.ia, zawar;tośd zwią11ków ,siarki w r·ejo· -nie Ta~rnobrZiega ·czy fenoli rw 1rejonie Pło,eka,
Często-chowy, Nowej Huty, ·
- ra1z w ,ty:g.odniu będzie wykonywany pomiar wil-gotnoś-ci stT·efy aera.cji,
- .prowadzenie stałych IPOmia,rów radi·ometryc:z;nych i ttła trryt·oweg·o.
Szczegółową listę badań ,ustala się w pro}ekrta,ch oddzielnie dla każdej s.ta·cji hydrogeolog1i•cznej.
Punkty obserwacyjne II rzędu są IPOmyś.la:ne jako uzupełJDiające dla stacji hydrogeo1og1c·ZJny·ch. Będą ;t.o otwory 1tY1pU Situdziennego, a więc warunki technicZJne umożli:wią prowadZienie pełinJ'lCh olbs·errwacji i badań hydro.geOilogi·CZillych .przede ws·zystikim głównych . po-z:omÓiw wodonośnych, a w razie koniecznośc-i także i po·ziomów drugorzędny·ch. Ro2'liiliesZlczenie ty·ch
p).mk-+hl\r będzie w miaTę równomierne na te~enie ·całego kraju, z tym że ewenltua:lne za;gęs·:z;czenie może WYJS·tą pić np. na obszarra·ch, gdzie będą rtego wymaJgać ważne względy gospodar·c·ze, w s1trefa.ch ·zasilania łub drena-żu itd.
Na 1punlk:ty obs·erwacyjn.e U ·rzędu będą adaptowa-ne isttnieją.ce studnie a•waryjne :lub o !niewi·e1kim
poborze wody •Oraz niektóre na~dają.ce .się do tego C· e-lu .ort;wo1ry bada•wcze. Część otrworÓiw (ok. 50%) będzie odwier·cona, na podstawie specjalny.ch !projektów, wy-łąc:mie do obserwacji. 1W cr;mn:Ma.ch II a:zędu projek-tuje się priQ!Wadze:nie pomiarów cotYJg,odni·owych, w każ
dy ponied·~iałeik, w następującym zakresie: - poziorrn wody,
- temperatura •wody i powi·etrza, - przewodnktwo, JPH i 1t'ward·ość wody.
Próbki wody do analizy fi,zy.cZlno-·chemicznej 1 ln-ny.ch badań .s.pecjaliny·clh •będą IPOtbierane 2 razy w .ro-ku ,oraz na każdoraw·we (polecenie komófiki za·rzą dzającej. Przed WiZJPOCzędem ,stałych obserwacji w punkta.ch II rzędu ZiO,sta1ną .wykonane :pełn.e badalllia hydro:g.oolo1gi.•c•zne, włączają·c w rto i badania chemizmu wó.d. PoZiwoli to na ustalenie wyjś-ciowego tła hyd.ro-geolotgi•cznego oibis·erw.owanego wodonośca.
Do podstawowej sieci obsertwa:cyjnej, jako punkty II r•zędu, zakwalifikowm.o róWIDi•eŻ wybrane źródła. W· r·egionach Ź\ródHsik:owy.ch, taki·ch jak: Karpaty, Sudety, WyżJ'lna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Górry świętokrzys.tkie i Ro,ZJtncze będą one stanowiły podstawę do badań us1t·roju rwód podziem-ny,ch. Na powiStałym obszarze P.o1siki do obs·erwacji. stacj.o!Ilarny.ch wytyQX>·wano ty,J.ko po.jedylilicze duże
źró-LICZBA PUNKTOW OBSERWACYJNYCH W PIĘTRACH WODONOŚNYCH Piętra wodonośne Czwartorzędow-e 39 219 + 18 150 426 t.;zecwrzęCimve---.- 20- - - -·83.+12- - - - - -47 I68 _ _ _ _ kredowe - - - -- - -- -- - ---17 52+18 39 126 jurajskie triasowe -- --- - -- - - -- -- - - - --12
-
26
+
16
_______
21 __________ 75 _ _ _ _ 4 - - - --- --6 2:3i)a1eowiCzll0
_____________________________
_
__
__
_
__
2 - - - -6+10 9 - - - -27 - - -- - -- - - ---- ---ogółem w kraju (bez Karpat) 45* 395+78 272
- - ----· ---- - - ---·- - - -- ---- -
-" Stacji hydrogeologicznych nie należy mechanicznie sumować, ponieważ każda stacja została tyle razy uwzględniona ile obserwuje się w niej pięter wodonośnych.
dła. Zakłada się, że po .o,dpowiednim przysto·sowaniu
źródeł będą w lllich prowadzone cotygodniowe ob:s- er-wa-cje w następującym zakresie:
- wyrdajiDOŚ·cd,
- :bemperart;u1ry wody i porwdetmza, - pll'•Ziewlodin!ilcttrwa, pH i trw·alfdoś-ci wody.
W kWiietniu i 1paździelfniku każdeg-o roku będą
pobierane próbki wody do analiz fizyczno-chemi- cz-nych, .a tak:?Je badań specjalnych, który•ch zakr·es bę
dzie ustal.ony -oddzielnie dla ka:?Jdego źródła., Do ob-serwac-ji (ciO;ty.godnowej) 1poziomu 'wody drenowamej przez źródło warstwy rw·odolll,o,śnej, w potbili:żu naturail-nych wydeków będą odwier-cane odpowiedmie otwo·ry piezometryczne.
Pu.nkty najniższego - III rzędu mają za zadanie
zagęszczenie pomiarów IPOziomu wód podziemnych, w celu umlo-:żJli:wienia ściślejszej re-gionalnej iiYllterpTe-tacji wyników obsell'wacji <sta-cjonarnych. Pomiary głę bok-ości zwier·ciadła wody będą wykonywan-e - jak w tPUnkita·ch II rzędu - raz w ty;godniu.
Po zrealiZiO'Waniu, do 1980 :r., pierws:zeg·o eta:pu p:ra-cy przy -or.ganiz·orwaniu stacjonarnych ohser.wa.cji wód podziemnych na -ohszar·ze kraju (bez Kaii'paJt), sieć
podstaworwa będzie się składać z ok. 800 punktów obserwacyjnych, w tym: 44 - I rzędu, 473 - II rzę
du ( w tym 64 źródeł), 272 - III rzędu. Li·czba . za-pr·ojektowanych punktÓiw ohs-erwa,cyjnych dla poszr2ze-gó1ny·ch pięter wodonośnych jest proporrcjonalna do
ich :zmaczenia użytkowego i rozpflzestrzenie:nia (tab.). Projekt zakłada, że po zak·oń·czeniu pierwszego etapu pra~c będzie przepro1wadzon.a analiza punktórw obs-erwacyjiDyc-h pod kątem pra~wiJd1owości ich loika-lizacj•i i jaik-oś·ci WYJników obserwacji. Analtza ta bę
dzie połączona z regionalną in;terpretacją materiałórw
obserwacyjnych. Prace te pozwolą na wyeliminowa-nie zły·ch punktó1w oraz na oprac-owanie zało,żeń do
drugi-ego etapu orrganiZiow,ania sieci podstawowej, w którym będzie się .odbywała kor-ekta wcześniej zało żon)'lch pUinktów -obs-erwacyjnych oraz ·wprowadzanie nowy·ch, niezbędlllych punlktórw I, II ,i III rzędu. W tym też okrresie będzie organizOIWana sieć .pods- tawo-wa na obszarze K·a-rpat.
Sieć specjalna
Zadaniem sieci specja·1nej będ1zi·e uszczegółowienie,
w peWlDYtCh •rejonach, obserwacji stacjonarnych wód podziemnych prorwadzo:ny·ch w rama•ch sieci
podsta-wtOwej oraz umo-żlitwieYlie prowadzen•ia specjalnych, ukierunkowanych obserwacji, które są niezbędne do
rozw.iązywa:nia lokalny·ch problemów hydrogeol· ogicz-nych. R-ejonami, w których należałoby taką sieć
z:or-gaJnizować, są .np.: obszary 'wiel\kkh aglomeracji
miej-sko-przemysłowych, gdzie pcr:owad'zi się •intensywną ekJs,ploart;ację wód podlzi-emnytch, tereny kopalniane, ob:s·zary przytzJbiorrlllikowe itp.
Sieć !Specjalna będzie śdŚ!le zintegrowana z siecią pod:s·ta~wową i będzie ona or1garnizo1Wana ·zgodnie z za-twierd:wlllym proj-eik,t-em. Wcześniej projek·t taki po-winien być zaopi!Di,orw;any pr.zez I:nstJitut -Geo1ogic:zmy. Pozwoli to na prarwiid'łorw-e pOIWiązanie sieci specjalnej z or,gani<:zJowa:ną obecnie s-iecią pods,tarwową, gdyż zgo-dnie z przyjętymi zasadami omawiana sieć równi·eż będzie miała chara'Mer st,ały.
Podstawowa sieć obserwacyjna na terenie Polski (bez Karpat).
stacje hydr~geol-ogicz~e: • wykon_ane, • posiadające
opra-c.owane proJekty robot, D przewidywane do realizacji do 1980 r. /J/1 obszary z zorganizowaną siecią punktów II i III
rzędu.
Basic observation netwark in the extra-Carpathian Poland. Hydrogeological stations: • active,
D
desig-ned,D
pLanned for construction before 1980, IIII a-reas with organized netwark of second- andthird-or-der points.
Organi:zowanie, prowadzenie obs-erwacji i firnanso-waJnie sieci ·specjalnej będZiie należeć do IWłaśdwy-ch
zainteresowanych jedlno1sterk. P-ra·ce te m-ogą być
rów-nież Zlle:ca!De Instytut-owi Geo·logicznemu. Mater:i,ały z obse:Ji!Wa·cji, w formie rocznego sprawozdania, po.win-ny być programowo nadsyłarne do IG - do komórki
zarządzają·cej si-ecią podstaworwą. Sieć okresowa
Ten rodzaj s-ieci przewidziany jest do roizwiązywa
nia ok,reś·lonych celóiW i zadań w ś·ciśl·e ozna·CIZiOnym czasie. .Po tym ok-r-esie :punkty sieci ·okresowej będą
lilkwidowane. Zakłada .się, że orgallli,zowanie, prowa-dzenie obserrwacji i finaJnts·o,wanie sieci będzie w
ca-łoś•ci należaŁo do ·zainter-esowanych jednos•tek. Do Irn-s.ty.tutu Geologic:zmeg.o powinny napływać informacje o założeniu sieci okresowej, jej lokaliza.cji, zakresi-e i ~celru prowadzo!Dych -o>bserwa,c'ji oraz roc.ZJne zes, tawie-n[a wyników.
OBECNY STAN REALIZACJI SIECI PODST A WOWE.J Zg-odnie z ogólnie nakr-eślonymi zasadami i
k.orn-cepcją iStalcj•onaii'ny,ch ohs.erwa,cji wód iPOdziemnych, j1UJŻ
C:ziwarty rok organi.zowana j-est sieć podls,tawowa.
wny wysiłek Instytutu Geo;lo.gk·znego oraz przedsię
biorstw i im.s•ty,tucj.i współ.pcr:acują•cych jes·t skier·
owa-ny . na prace olfgani•zacyjne, opracowywanie
projek-tów sta•cji hydro•g·eolo•gk'ZJnych i ich wyk,o.nywamie,
adapt:owanie dla p·otrzeb obserwacyjnych obworÓIW
bada;wc.zych 'i nadają•cy.ch się do tego celu st:udziern,
wres.:ncie na zapewnienie odpowiedniej jatko•ści i iloś'Ci
a;paratutiy i ,sprzętu pom'iarorwego.
Efektem powyż•szych pr.zedsięwzięć jest założenie
ohser•wach w o'k. 300 1pun'kta·ch w:s•zystbch trzech rzę
dó,w. Sieć 1podst:awowa jest .:norganizowana prawie w
iOO% na obszaTze regionu niecki ma-ZJO·wieclki·ej, w po
-nad 3·0 ,punkta·ch prowadzi .się ·ObsePwa.cje wód pięcra
jurajskiego w rejonie Częstocho'\ATY i .w tyltJż
punk-tach na obszarze Podhala, w :nnac21nym .stopniu jest
za·awansowane zakładanJe pUinktÓiw obserwacyjnych
na ter·enie niecki wielkopolskiej. Doty.chczas
opraco-wano 25 projektó-w s.tacji hydrogeo·logkznych, 10
o-bieMów już wykonano i pr·o1wadzi się w ni•ch
ohser-wa,cje hydrogeologic:zme, pozostałe będą wykonane
sulkcesywnie (ry•c.).
Dla us.pra:wnienia i pr:zy:spies•zenia o;pra.cowywania
wyników .pomiaTów stac'jonarnych oraz i•ch
interpre-tacji, po1stanowiono zastosować elektronkz1ną technikę
obliczeniową. Prace w .tym zaikresie, na ZJlecenie
Insty-tutu Ge·ologi.cznego, są pro•w·ad:n01ne przez Ośrodek
Oblicze:1.iowy PPG. Opra·c·owano już programy kart
otwolfów obserwa•cyjny·ch, um:ożliwia.jące szybki
wy-bóJ' in.teresują~cej karty ·Olfaz dowolnego,
zakodowane-go na niej parametru. Są też gotowe odporvviednie
SUMMARY
The reasons and aims of ar.ra.ngement of
stabo-na;ry observations of o·rdinaTy g-ro·utnd:waters f.rom
all the groundrwater horiZ10n1s •utilized in Foland are
presented. Fu1r:ther pa•rt o·f the paper deals with the
main prin!Ciples of hydrogeologi,cal observati>ons and
oł'ganizaUonal scheme. The types :of obseł'vation
net-wo-riks, problems whkh they have to s·olve, the :range
and f.requency of observations a-re diseussed. On
that ba·c~ground, there a•re given the a·chievements
of the Geo1ogical Institute in the f!ield of eo1nsrtruction
of the basie ohservation network k1 rt.he country.
programy do statystyczme.gD opracowywania wyników
starcjonarnych pomiaró1w hydrogeologi-c.Ziny•C'h O•raz czę
ściowej int·erpretacji w .formie wykresów i map. Nie-zwykle ważnym .za.gadtnieniem jes·t s.przęt i aparatUira
do pomi.arów hydrogeologk:nnych. Pod tym w,zględem
sytuacja jest t·rudna, panierważ ,w kraju brak
wyko-naw.cy, który produkowatby spTzęt różmorodny i w
dużych ilo·ściach.
W .ciągu miniony•ch c21terech la.t, ·W wyniku nawią
zalnia przez Instyń;urt Geolo.gkzny kontaktów z ośrod
kami bardawc:no-rozwoj.owymi i przemysłem, udało się
w wielu :wypadka,ch po\I)rawić sytuację .sprzętową. Na
radykalną zmianę można Uczyć za dals.ze 2-3 lata,
kiedy producenci sprzętu i aparatury pilzejdą ze sta-dium badań i protortypów do produ'keji ciągłej w
du-ż:ych seriach.
UWAGI KOŃCOWE
Zdobyte do.świadc'zenia, w toku dotychczasowych
prarc przy realizacji projektu sieci pods.ta.wowej,
.po-LJwalają na s·formułowanie drwó'Ch ,po.ds·tawo·wych wnio-sków:
l. PotJw,ferdza .się w praktyce • slus:iJno,ść przyjętej
koncepcji i zasad organizowania staejotna:rnych
óhser-wa·cji wód podziemny.ch na obszaiTze kraju.
2. Nie.zibędne jest ukazani·e się zarządzenia rządo
wego o stacjonarny.ch orbserwacja·ch wód
podziem-nych w Polsce. Poza fakrtem ,podkreślenia w.agi pr·
o-blem:.\1, .zar.ządzenie takrie w poważnym .stopniu ułatwi
pra·cę· w terenie oraz U:SpTawni nieZibędną współpracę
z li>cZJnymi ins•tytucjami na terenie całego kraju ..
PE3IDME
B CTaTbe pa·c·cMOTpeHa u;eJieo6pa3nOC'l'b Be,n;eHMJI B
ilOJibiiie CTaU;MOHapHbiX Ha6JIIO,D;eHJ1M Il'O,D;3eMHbiX BO,!( Bcex 3KcrrJiyaTaiJ;MOHHbiX ropM310HTOB. IIpoBe,n;eHa xa-paKTepHCTMKa IIp€,IJ;IIOCbiJIOK TM,n:poreOJIOTJ.1CJ:eCKJ.1X Ha-6mo,n:eHJ.1M M Ux opraHH3aiJ;MOHHbrx rrpM:HI.J;MIIOB.
OrrM-.caHbi pa3Hbie TMIIbi Ha6mo,n;aTeJibHbiX ceTeti:, · Mx
3a,n;aCJ:M, CJ:aeroTa M o6JiaCT'J.1 Ha6mo,n;eHMti:. IIpHBe,n;eHbi ,n;ocTMLKeHMJI pa6oT rrpoBe,n;eHHbiX ,n;o cMx rrop reo-JIOrJ.1qecKMM 11HCTMTyTO>M IIO CTpOeHli1J.1 OCHOBHOM Ha-6JIIO,D;aTeJibHOM ceTM B IIoJibiiie.
STANISŁAW DEPOWSKI, JACEK MAJOROWICZ
Instytut Geol·J_giczny
WARUNKI GEO'fERMlCZNE
I
ICH
WPŁYWNA ROZMIESZCZENIE
NAGROMADZEŃ WĘGLOWOD'OROW
W ZACHODNIEJ
CZĘSCIPLATFORlVlY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ
~I?laHorma wschodnioeuro·pejska o .prekambryjs·kim
skónsoltd.orw.anym podłożu, podobnie jak inne ·stare
kratony, charakteryzuje się nisikimi warto·ściami
stru-mienia cieplnego Q i małymi jego 21mia:nami.
Staty-styczni·e. Ś·rednia wielko·ŚĆ strum·ienia ci~pl·nego dla
europej1skiej platformy ws·chodniej .w}'lno,si 46 m W/m 2,
~dzie ś.rednie ·odchylenie standarrdo1we <J = lO m 'N/tm2• Zróżni·cowanie w wielkoś-ciach strumienia
cieplne-go w platformach prekambryjskich jest dużo
q'Jniej-sze niż w innych młods.zy.ch j.ednos.tkach
geo1ogkz-nych, co można tł.uma·czyć "'WY!sty•gni·ędem" .niesta~jo
riarnJJch źróde;ł ~órnego płaszcza. Stan równowagi
232
UKD 550.36 + 550.836.{553.98.041 :551.73:551.242.5:551. 72(4-11)(084.3)438
cieplnej w .górnym płasz,czu następuje 1po okresie
0,5-1 mlld ląt, ja:k.
to
wynika z teoretyczmychrozwa-żań .model·owych S. CIIougha i G. Thompsona (3).
We-dług ,geo.termilków radzieckich (1, 2) najniższe wartości
Q na pl.atfo.rmie ws-chodnioeuropejskiej obserwuje się
na tar·czach bałty.cki·ej (wartość średnia - Q = 37,6 m
Wfm2) ora:z ulkrairuskiej (Q = 35,6 m W/m2 ).
Mimo stosunko;wo małych zmian w regi01nalnym
rozkładzie wartośrei st:rumienia cieplnego i·sbnieją w obrębie ;plaHormy strefy _anom.alii dodatni·ch
strumie-nia ciepLnego, z:wiązan·e głównie z obszarami silnych
