Szanowni Państwo!
Współczesne zmiany powierzchni Ziemi są efektem ciągłego w czasie, zróżnicowanego w przestrzeni współoddziaływania między procesami o charakte-rze strefowym i astrefowym. Mechanizm funkcjono-wania wymienionych procesów sterowany jest klima-tem. Na powierzchni Ziemi w różnych strefach klimatycznych, odnotowujemy skutki zmian klima-tycznych, co w konsekwencji doprowadza do wyra-źnych przemian krajobrazowych. Szczególny wpływ na współczesne przemiany krajobrazowe mają pro-cesy o charakterze ekstremalnym. Ciągle zbyt mało rozpoznane są przyczyny, mechanizmy funkcjonowa-nia i skutki procesów fizycznogeograficznych o prze-biegu przeciętnym, ponadprzeciętnym a szczególnie ekstremalnym.
Niezbędnym warunkiem rozpoznawania mecha-nizmu funkcjonowania procesów fizycznogeogra-ficznych (m.in. powodzi, huraganów), jest wykorzy-stanie w studiach diagnostycznych i prognostycz-nych, wiarygodprognostycz-nych, wieloletnich serii obserwacyj-nych, w oparciu o zorganizowany, systematyczny monitoring środowiska przyrodniczego. Monito-ring środowiska przyrodniczego obejmuje monito-ring poszczególnych elementów środowiska, jak i monitoring wybranych jednostek przestrzennych (geoekosystemów). W studiach krajobrazowych w skali lokalnej, regionalnej, i globalnej, szczególne znaczenie ma monitoring zintegrowany. Monito-ring zintegrowany realizowany jest w Polsce (ale ta-kże na innych kontynentach) w ramach Zintegrowa-nego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, jako podsystem Państwowego Monitoringu Środo-wiska. Zadaniem Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego jest monitoring i anali-za jak największej liczby elementów powierzchni
Ziemi i procesów fizycznogeograficznych, w opar-ciu o studia stacjonarne w wybranych na terenie Pol-ski zlewniach rzecznych i jeziornych (geoekosyste-mach). Na terenie Polski mamy 9 stacji bazowych ZMŚP, które umożliwiają w transekcie obserwacje przemian współczesnych krajobrazów (geoekosys-temów) w nawiązaniu do sieci europejskiej (Inte-grated Monitoring). Zebrane informacje w ramach ZMŚP dotyczą głównie abiotycznych elementów powierzchni Ziemi (rzeźby, geologii, klimatu, wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, skutków działania człowieka), umożliwiają diagnozę stanu środowiska z punktu widzenia jego aktualnego sta-nu, pozwalają na określenie tendencji rozwoju śro-dowiska (studia prognostyczne). Szczególne miej-sce w realizacji programu ZMŚP, zajmuje obserwa-cja i analiza skutków procesów ekstremalnych w środowisku przyrodniczym. Realizowany program ZMŚP służy ochronie, kształtowaniu i zachowaniu struktury krajobrazowej kraju i kontynentów.
Przedstawionym celem ochrony abiotycznej czę-ści środowiska przyrodniczego jest realizacja i inten-syfikacja prac w następujących programach: Natura 2000, Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa Kra-jobrazowa, Dyrektywa INSPIRE, Strategia zrówno-ważonego rozwoju, georóżnorodność, zagospodaro-wanie przestrzenne kraju. Przedstawione uwagi dotyczące ochrony i kształtowana elementów abio-tycznych środowiska przyrodniczego, mają znacze-nie fundamentalne w ochroznacze-nie i kształtowaniu współczesnych krajobrazów. Powierzchnia Ziemi i jej poszczególne elementy abiotyczne stanowią pod-stawę rozwoju elementów biotycznych, są podstawą gospodarczego i kulturowego rozwoju współcze-snych społeczeństw.
Andrzej Kostrzewski
Przewodniczący Komitetu Nauk Geograficznych PAN
Warszawa, 1 XII 2010 r.
