Planowanie budowlanych przedsięwzięć inwestycyjnych w ujęciu zrównoważonym

(1)

Maria Celińska-Mysław, dr inż. Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu Tomasz Wiatr, dr inż.

Politechnika Poznańska

https://doi.org/10.26366/PTE.ZG.2017.76

Planowanie budowlanych przedsięwzięć inwestycyjnych w ujęciu zrównoważonym Streszczenie

Budownictwo, jako istotny dział gospodarki, wymaga wdrożenia strategii zrównoważonego rozwoju opartego na trzech filarach: ekonomicznym, społecznym, środowiskowym. Konieczna jest obecnie zmiana podejścia do planowania przedsięwzięć budowlanych, w tym szczególnie projektowania obiektów budowlanych z uwzględnieniem uwarunkowań cyklu ich życia. W artykule przedstawiono metodykę szacowania kosztów w cyklu życia (LCC) na przykładzie budynku mieszkalnego, dokonując analizy rozwiązań wariantowych. Szczególną uwagę zwró-cono na przydział składników kosztów do poszczególnych faz cyklu życia, uwypuklając pro-blematykę trwałości elementów obiektu budowlanego i konsekwencji z tego wynikających. W celu przeprowadzenia analizy LCC z wykorzystaniem dyskontowania posłużono się progra-mem Primavera Pertmaster wspomagającym planowanie przedsięwzięć. Podjęcie tak sformu-łowanego problemu jest szczególnie ważne ze względu na konieczność dostosowania standar-dów dokumentacji projektowo-kosztorysowej w budownictwie do potrzeb analizy w ujęciu LCC. Na mocy nowego ustawodawstwa prawa zamówień publicznych w Polsce podejście LCC stało się obowiązujące, jednakże o formie implementacji zadecydują dopiero szczegółowe roz-porządzenia wykonawcze.

Słowa kluczowe: budownictwo zrównoważone, koszty w cyklu życia, trwałość budynku Planning of construction investment projects in sustainable approach Abstract

Construction, as an important branch of national economy, requires the implementation of sustainable development strategy based on three pillars: economic, social and environmen-tal. It is necessary to change the current approach to the planning of construction projects, including in particular the design of buildings whith taking into account the conditions of their life cycle. This article presents a methodology of lifecycle costing (LCC) through the example of a residential building as analysis of alternative solutions. Particular attention was directed to the allocation of the cost elements for different phases of the life cycle, highlighting the issue of the durability of the building elements and the consequences resulting of this fact. Primavera Pertmaster, a project planning tool, was used to the LCC with using of discounting. Attempts to resolve such problems are especially significant because of the necessity of adapting the design and estimation standards in construction industry to the needs of the LCC analysis. Under new legislation on public procurement law in Poland, an LCC approach has been made mandatory, but implementating regulations will decide on the form of its detail solution.

Keywords: sustainable construction, lifecycle costs, building durability JEL CODE: L74, M11, O22

Wstęp

W świetle strategii zrównoważonego rozwoju konieczna jest obecnie zmiana podejścia do planowania przedsięwzięć budowlanych, w tym projektowania obiektów budowlanych oraz związanego z nim kosztorysowania budowlanego. W artykule przedstawiono metodykę

(2)

szaco-wania kosztów w cyklu życia, a więc Life Cycle Costing (LCC) na przykładzie budynku miesz-kalnego i dokonano przeglądu polskich norm istotnych dla przedstawianego zagadnienia.

W prezentowanym przykładzie skupiono się na kosztach prac inwestycyjnych i na kosztach prac remontowych oraz na implikacjach wynikających z przyjętego zakresu remontów i ich usytuowania w cyklu życia obiektu budowlanego w oparciu o ich przewidywane częstości.

Koszty wyznaczono metodą kalkulacji szczegółowej z użyciem programu ogólnego prze-znaczenia wspomagającego kosztorysowanie budowlane, natomiast analizę LCC przeprowa-dzono w oparciu o harmonogramy sieciowe i dyskontowanie przy wykorzystaniu specjalistycz-nego programu wspomagającego planowanie i analizę przedsięwzięć.

Dokonano analizy sześciu przypadków o zróżnicowanych rozwiązaniach materiałowych poszczególnych elementów budynku i niezbędnych prac remontowych w oparciu o założone trwałości w dwóch granicznych scenariuszach użytkowania obiektu. Istotnym przedmiotem badań było ustalenie wpływu horyzontu czasowego na wyniki analizy LCC.

Zrównoważony rozwój budownictwa

Głównym celem budownictwa jest projektowanie i wznoszenie obiektów budowlanych, które powinny spełniać wiele wymagań, w tym w szczególności, tzw. wymagania podstawo-we (Ustawa 1994) w zakresie bezpieczeństwa konstrukcji, bezpieczeństwa pożaropodstawo-wego, bez-pieczeństwa użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych, ochrony

środowiska oraz ochrony przed hałasem, drganiami, oszczędności energii i izolacyjności cieplnej oraz wprowadzone w ostatnim czasie wymaganie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Wskazane wymagania są wyrazem dostosowania prawa krajowego do dyrektyw unijnych, jako przejawu przyjętej strategii rozwoju zrównoważonego, które opisy-wano także w kontekście normalizacji (Wall 2011).

Strategia ta zakłada takie gospodarowanie zasobami w obecnych uwarunkowaniach, które zabezpieczy potrzeby przyszłych pokoleń. Zbudowana jest ona na trzech filarach: ekono-micznym, społecznym, środowiskowym. Formułowane początkowo cele dotyczyły właściwe-go właściwe-gospodarowania ograniczonymi zasobami, zwłaszcza energetycznymi i nakierowane były na poszukiwanie rozwiązań umniejszających wpływ produkcji materiałów i wyrobów budow-lanych oraz obiektów budowbudow-lanych na środowisko naturalne. Przejście od wiodącej roli aspektów identyfikowanych, jako środowiskowe przez uwzględnienie na przestrzeni czasu w większym stopniu aspektów ekonomicznych doprowadziło w ostatnim czasie do uwypuklenia również aspektów społecznych. Zmianę podejścia w ujęciu zrównoważonym zilustrowano na rysunku 1, zwłaszcza w kontekście trendów światowych.

Aktualnie wdrażanie strategii zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do aspektów śro-dowiskowych obejmuje rozwiązania odniesione do całego cyklu życia obiektów budo-wlanych, których zastosowanie mogłoby nadmiernie oddziaływać na środowisko. Główny nacisk położony jest na uwarunkowania energetyczne, racjonalne korzystanie z zasobów natu-ralnych (szerzej ekologię), rozwiązania materiałowe, stosowanie właściwych technologii bu-dowlanych, proces projektowania uwzględniający fazę eksploatacji, rozbiórki i składowanie odpadów. Interesującym poznawczo jest podejście do projektowania uwzględniające od razu jego przyszłe wyburzenie, a więc koncepcja znana, jako „Design for Deconstruction” (DfD) rozwijana w kilku ośrodkach prowadząc do ciekawych rozwiązań szczegółowych.

Podkreślić należy, że zarówno przemysł materiałów budowlanych, jak i eksploatacja bu-dynku generują znaczne zużycie energii (w skali światowej ponad 40% (Czarnecki i inni 2012)) i powodują też emisję do atmosfery szkodliwych związków (w skali światowej 35% (Czarnecki i inni 2012)). O wadze przywiązywanej do wymagań środowiskowych świadczą wprowadzane obecnie deklaracje środowiskowe wyrobów (Norma 2014) i ocena środo-wiskowa budynków (Norma 2012), kluczowym jest jednak ich należyte wdrożenie.

(3)

Rysunek 1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w ujęciu czasowym

Źródło: Marghescu 2005: za Ibrahim 2015.

Należy uwypuklić fakt, że dobrze zaprojektowany i wykonany obiekt budowlany stanowi rozwiązanie, które powinno być akceptowane z punktu widzenia społecznego w całym cyklu jego życia. Wśród podstawowych cech charakteryzujących ten aspekt wyróżnić należy, m.in.: mikroklimat, dostępność dla osób niepełnosprawnych, efektywne wykorzystanie powierzchni, przyjazność budynków zarówno dla jego użytkowników, jak i otoczenia, komfort akustyczny oraz komfort wizualny. Propozycję sposobu dokonania oceny właściwości socjalnych i społecznych zawarto w normie PN-EN 16309+A1: 2014-12 (Norma 2014).

Sam aspekt ekonomiczny w budownictwie wyraża się przez koszt obiektu budowlanego. Dotychczas w ocenach skupiano się na koszcie wytworzenia, a więc koszcie budowy, włącza-jąc w to projektowanie, natomiast podejście zrównoważone wymaga uwzględnienia kosztów ponoszonych w całym cyklu życia. Ponadto w aspekcie tym można ocenić efektywność eko-nomiczną inwestycji i wartość obiektu budowlanego. Pełne propozycje mierników ocen dla tego aspektu zamieszczono w normie EN 16627 (Norma 2015) dotyczącej oceny właściwości ekonomicznych i wiążącej je z pozostałymi cechami obiektu.

Fazy cyklu życia obiektu budowlanego

Cykl życia w odniesieniu do obiektu budowlanego, określany niekiedy, jako cykl istnienia obejmuje kolejne, powiązane ze sobą fazy, których początek stanowi programowanie inwe-stycji i planowanie zakresu. Kolejne fazy cyklu to: projektowanie (dokumentacja wstępna, podstawowa i wykonawcza),budowa z oddaniem do użytkowania, utrzymanie i eksploatacja oraz końcowa likwidacja obiektu.

W fazie eksploatacji w obiektach budowlanych prowadzone są bieżące prace konserwa-cyjne o charakterze zapobiegawczym oraz prace remontowe polegające na wymianie elemen-tów ze względu na ich zużycie. Faza likwidacji powinna uwzględniać rozbiórkę lub demontaż obiektu włącznie z zaplanowaniem ekologicznej utylizacji powstałych odpadów lub ich po-nownego użycia. Analogiczne wskazania dotyczą również odpadów uzyskanych w wyniku przeprowadzania remontów, co stanowi w obu przypadkach warunekpodejścia zrównoważo-nego.

Zgodnie z art. 3 ustawy prawo budowlane (Ustawa 1994) pojęcie obiekt budowlany obejmuje zarówno budynki, jak i budowle oraz obiekty małej architektury. Zakres działań podejmowanych w poszczególnych fazach cyklu życia obiektów budowlanych, ze względu na ich złożony i specyficzny charakter, może być zróżnicowany, przy czym najbardziej rozbu-dowany jest on w odniesieniu do budynków. Kolejne fazy w cyklu życia obiektu budowlane-go przedstawiono w tabeli 1 identyfikując zakresy działań im przypisane.

środowiskowy społeczny ekonomiczny środowiskowy społeczny ekonomiczny środowiskowy społeczny ekonomiczny

(4)

Fazę projektowania obiektów budowlanych należy uznać za fundamentalną. Rozwiązania w niej przyjęte, w tym materiały i wyroby budowlane, prefabrykaty oraz systemy instalacyjne i techniczne wyposażenie, a szerzej cała technologia budowy, przesądzają o wysokości kosz-tów generowanych w fazie użytkowania. Wybór rozwiązań projektowych, w tym szczególnie rodzaju materiałów budowlanych, powinien uwzględniać nie tylko ich negatywny wpływ na

środowisko, jak i trwałość rozwiązań, ale również możliwości recyklingu. Stąd szczególnego znaczenia w fazie projektowania nabierają rozwiązania wariantowe, których efektywność ekonomiczną można ocenić przy zastosowaniu metodyki LCC, będącej kluczowym elemen-tem przedstawionej poniżej analizy.

Koszty w cyklu życia obiektu budowlanego

W ujęciu definicyjnym LCC polega na wyznaczeniu kosztów związanych z cyklem życia produktu ponoszonych bezpośrednio przez jednego lub wielu uczestników tego cyklu. W literaturze światowej metodyka budowy modeli LCC jest bardzo zróżnicowana, powiązana z różnymi gałęziami przemysłu i odnosi się do wszystkich faz cyklu życia, lub tylko do wy-branych i to przy dużym poziomie ogólności lub przeciwnie przy dużej szczegółowości.

Ogólne wytyczne dla wyznaczania kosztów w cyklu życia obiektu budowlanego wskaza-ne są w normie (Norma 2008). Norma ta nie została przetłumaczona na język polski, w prze-ciwieństwie do innych krajów Unii Europejskiej, w których wprowadzona została ona z do-stosowaniami do obowiązujących wytycznych krajowych i przepisami. Na konieczność usta-lania kosztów w cyklu życia obiektów budowlanych w obszarze zamówień publicznych w Polsce wskazuje ostatnia nowelizacja prawa zamówień publicznych (Ustawa 2004).

Sama analiza kosztów w cyklu życia obiektu budowlanego może być dokonywana w podejściu deterministycznym lub niedeterministycznym uwzględniającym ryzyko a nawet niepewność. W problematyce dotyczącej kosztów w miernikach oceny efektywności ekono-micznej podejście niedeterministyczne jest bardziej skomplikowane ze względu na wiele czynników, których wartości trudno prognozować, jak również analizować metodami proba-bilistycznymi. Do tych czynników zaliczyć można zmienne ceny czynników produkcji, a w ich konsekwencji wartości przyszłych kosztów napraw i remontów.

Procedurę przeprowadzania analizy kosztów w cyklu życia obiektu budowlanego można przedstawić w sześciu krokach (Efektywność 2015), którymi są:

- ustalenie zakresu analizy, w tym np. przyjęcie rozwiązań wariantowych, - identyfikacja składników kosztów,

- oszacowanie wartości kosztów,

- obliczenie kluczowych wskaźników finansowych, - przeprowadzenie analizy ryzyka i niepewności, - wybór rozwiązania.

W przypadku analiz LCC dla obiektów budowlanych szczególnego znaczenia w fazie po-czątkowej nabiera przyjęcie długości horyzontu czasowego. Może on odzwierciedlać czas użytkowania obiektu lub może być czasem prognozy kosztów przyjętym w danym modelu. Kolejnym bardzo ważnym krokiem jest identyfikacja poszczególnych składników kosztów przyjętych w analizowanym modelu LCC. Zestawienie podstawowych działań generujących koszty, przypisanych do faz cyklu życia przedstawiono w tabeli 1.

Pierwszy, a więc przybliżony szacunek kosztów, należy przeprowadzić bez uwzględnienia wpływu czasu na poziom kosztów, tj. inflacji oraz dyskontowania. Takie podejście umożliwia ustalenie wagi poszczególnych składników kosztów pozwalając na uwypuklenie kluczowych kosztów w analizowanym modelu. Dopiero w następnej kolejności należy dokonać szczegó-łowego oszacowania wartości poszczególnych składników kosztów i przystąpić do analizy modelu z uwzględnieniem wpływu czasu na uzyskane wartości.

(5)

Tabela 1. Składniki kosztów w odniesieniu do faz cyklu życia obiektu budowlanego Fazy cyklu życia dla obiektu budowlanego

Projektowanie Roboty budowlane Utrzymanie

i konserwacja Użytkowanie (koszty operacyjne) Likwidacja i rozbiórki - prace projektowe (studium i analiz wykonalności, dokumentacja wstępna, podstawowa i wykonawcza) - opracowania kosztowe - opłaty, pozwolenia - badania geotechniczne - prace tymczasowe – przygotowanie terenu - prace związane z infrastrukturą - wznoszenie obiektów - prace związane z wyposażeniem obiektów - mała architektura - kierowanie budową - podatki - wywóz odpadów - koszty nieprzewi-dziane - adaptacje, konserwacje, remonty bieżące, naprawy, wymiany - projektowanie

tych prac, jak i ich wykonanie - utrzymanie

terenów zielonych

- media, w tym paliwa, energia, woda - odprowadzenie ścieków - czyszczenie i kon-serwacja obiektu - usługi kontroli czystości i drożności przewodów - podatki i składki ubezpieczeniowe - zwalczanie szkodników - opłata za sprzątanie - opłata za zarządzanie - pozostałe koszty operacyjne - inspekcje, kontrole na potrzeby rozbiórki - rozbiórka, demontaż, likwidacja - opłaty - przygotowanie do recyklingu i recykling

Źródło: opracowanie własne.

Trwałość, jako istotny czynnik zrównoważenia

Długość horyzontu czasowego przyjęta w modelu LCC generuje różne scenariusze doty-czące fazy eksploatacji obiektu budowlanego w tym zakresy koniecznych prac remontowych, wymiany elementów obiektów, a przede wszystkim ich usytuowanie w czasie. W fazie użyt-kowania cechę trwałości obiektów budowlanych oraz ich elementów uznać należy za podsta-wową cechę eksploatacyjną obok wyszczególnionych wcześniej wymagań podstawowych. Normatywnie wyraża ona zdolność do wypełnienia zamierzonej, dla obiektów budowlanych oraz ich elementów, funkcji i wyrażana jest liczbowo, jako czas (Ajdukiewicz 2011).

Trwałość w odniesieniu do obiektów budowlanych i ich elementów determinowana jest wieloma czynnikami, wśród których do najważniejszych zaliczyć należy:

- lokalizację budynku w tym jego usytuowanie względem stron świata, - uwarunkowania gruntowo-wodne,

- przyjęte rozwiązania projektowe,

- rodzaj zastosowanych materiałów, ich skład i właściwości, - warunki środowiskowe,

- jakość wykonania i poziom kontroli, - sposób użytkowania.

Obiekt budowlany, a w szczególności budynek składa się z wielu elementów konstrukcyj-nych, a więc warstwowych przegród nośnych i nienośnych wykonanych z różnych materia-łów. W związku z tym okresy trwałości poszczególnych elementów i ich warstw oraz kompo-nentów są bardzo różne, zwykle o dłuższych horyzontach czasowych dla głównych elemen-tów nośnych i krótszych a ponadto bardzo odmiennych w przypadku różnego rodzaju wykoń-czeń konstrukcji oraz systemów instalacyjnych i ich elementów. Proces zużycia technicznego całego budynku i jego elementów składowych jest związany z zachodzącymi w budynku pro-cesami fizyko-chemicznymi w fazie jego eksploatacji i warunkowany jest oddziaływaniem wcześniej wskazanych czynników.

We współczesnym, zintegrowanym ujęciu problem trwałości wyrażony jest tzw. okresem użytkowania. W tym kontekście istnieją dwa pojęcia, a więc planowanie na okres użytkowa-nia w rozumieniu norm międzynarodowych (Norma 2005) i projektowanie na okres użytko-wania w rozumieniu norm europejskich klasy Eurokod, w tym (Norma 2004) dotyczących

(6)

różnego rodzaju konstrukcji budowlanych. W przypadku budynków, a więc obiektów katego-rii 4 wg (Norma 2004), projektowany okres użytkowania przyjmowany przez projektanta na poziomie 50 lat, jest przedziałem czasu, w którym konstrukcja lub jej część – użytkowana zgodnie z zamierzonym przeznaczeniem i przewidywanym utrzymaniem – nie wymaga do-konywania dużych napraw (Ajdukiewicz 2011).

W problematyce LCC zachodzi potrzeba prognozowania okresu użytkowania, jako para-metru odzwierciedlającego trwałość obiektu budowlanego i poszczególnych jego elementów. Przy dużej liczbie czynników ją determinujących, oddziaływujących w różnych fazach życia obiektu stanowi ona jeden z ważnych problemów projektowych. Zagadnienie to jest ważne również w kontekście planowania częstości prac remontowych i ich zakresu w fazie użytko-wania obiektu budowlanego. Na zakres tych prac można aktywnie wpływać przed odpowied-nie projektowaodpowied-nie, w tym zoptymalizowany dobór rozwiązań dla poszczególnych przegród, ich warstw oraz komponentów.

W ogólnym przypadku trwałość poszczególnych elementów jest różna, co w sposób schematyczny przedstawia rysunek 2, wskazując na zróżnicowane czasy trwałości, będący podstawą wielu publikacji, m.in. J. Bochen (2014) i A. Pieniążek i inni (2015).

Rysunek 2. Trwałość elementów budynku w latach w uproszczonym ujęciu syntetycznym

Wyposażenie wnętrz 1-5 Podział przestrzenny 10-30 Instalacje techniczne 20-30 Obudowa 10-40 Konstrukcja 60-100 Zagospodarowanie działki 10-30 Źródło: Brand 1994.

Analiza kosztów w cyklu życia budynku mieszkalnego

Celem analizy podjętej w niniejszym artykule jest ustalenie kosztów w cyklu życia obiek-tu budowlanego dla przyjętego modelu. Założono na potrzeby obliczeń model LCC obejmu-jący fazę projektowania wraz z zakupem działki budowlanej, wykonania obiektu i jego użyt-kowania pomijając fazę likwidacji. W fazie eksploatacji uwzględniono koszty prac remonto-wych, natomiast pominięto koszty operacyjne ponoszone z tytułu podatków, opłat, mediów i bieżącego utrzymania budynku.

Kalkulację kosztów przeprowadzono dla jednorodzinnego, wolnostojącego budynku mieszkalnego parterowego z poddaszem użytkowym o łącznej powierzchni użytkowej około 150 m2. Obiekt budowlany zaprojektowany w technologii tradycyjnej charakteryzuje się przegrodami zewnętrznymi spełniającymi wymagania w zakresie ochrony cieplnej wg stanu prawnego na dzień 1 stycznia 2014 roku.

Duże zróżnicowanie materiałowe poszczególnych elementów budynku wpływa na znacz-ne zróżnicowanie zakresu prac remontowych planowanych w okresie eksploatacji obiektu, jakie zostały w analizie uwzględnione.

(7)

wych (Cicha, Jędrzejak 2014). Kalkulację kosztów robót budowlanych inwestycyjnych i re-montowych sporządzono przy zastosowaniu metody szczegółowej z wykorzystaniem progra-mu komputerowego Norma Pro wspomagającego kosztorysowanie budowlane.

Do dalszych analiz przyjęto trzy horyzonty czasowe, a więc 30, 50 i 85 lat a ponadto dwa skrajne scenariusze użytkowania, a co za tym idzie przebiegu zużycia:

- scenariusz I o najmniejszej trwałości, to znaczy najszybszym zużyciu wynikającym z braku dbałości właściciela budynku o jego stan techniczny,

- scenariusz II o największej trwałości wynikającej z zapewnienia stosownych napraw i konserwacji w wymaganym dla tych działań czasie.

Przyjęcie największego horyzontu czasowego analizy, a więc 85 lat, podyktowane było ograniczeniami aplikacyjnymi oprogramowania i było też zbieżne z maksymalnym okresem trwałości branej w praktyce pod uwagę dla budynków jednorodzinnych o konstrukcji trady-cyjnej. Okres 50 lat odzwierciedla przypadek najczęściej przyjmowany w literaturze świato-wej przy ustalaniu kosztów cyklu życia budynków, a ponadto obecnie przyjmowany w projektowaniu takich obiektów. Założony w analizie najkrótszy okres 30 lat podjęto celem zweryfikowania wpływu na wyniki końcowe długości horyzontu czasowego i częstości prac remontowych. W obu scenariuszach użytkowania obiektu przyjęto różne trwałości poszcze-gólnych elementów, a w konsekwencji częstości prac.

Na podstawie tych danych opracowano sześć harmonogramów czasowo-kosztowych z wykorzystaniem programu Primavera Pertmaster, jakkolwiek w praktyce nie opracowuje się planu takich działań w tak szerokim ujęciu. Analiza z zużyciem metody harmonogramów obejmuje tradycyjnie planowanie faz przygotowania i realizacji przedsięwzięcia bez faz póź-niejszych. Dla potrzeb analizy LCC zamodelowano procesy remontów, czasy ich trwania oraz powiązania logiczne i wynikające z ich analizy terminy z dynamiczną analizą kosztów.

Obliczenia kosztów LCC przeprowadzono najpierw bez uwzględnienia wpływu czasu na ich wartości a następnie przy uwzględnieniu tego wpływu wraz z dyskontowaniem. Założono stałą stopę dyskontową na poziomie 4%. Wyniki analiz dla poszczególnych scenariuszy przedstawiono w sposób syntetyczny w tabeli 2 (od a do f). W kolumnie drugiej tabeli zesta-wiono elementy obiektu lub rodzaj wykonywanych prac.

W przypadku prac remontowych podano przyjęte trwałości w latach i wielkości te umieszczono w nawiasach. Ustalanie proponowanych trwałości dla poszczególnych elemen-tów budynku przeprowadzono na podstawie analizy dostępnych danych, w tym (Michalik 2014) oraz posiadanej wiedzy technicznej. W kolumnie trzeciej zestawiono planowane kosz-ty, które dla prac remontowych obejmują koszty tych robót z uwzględnieniem ich krotności w planowanym cyklu życia.

Łączne koszty dla poszczególnych scenariuszy wykazują bardzo duże ich zróżnicowanie od wartości 1 417 776 zł do wartości 813 752 zł. Porównanie tych kosztów bez uwzględnienia dyskontowania pokazuje, że koszty remontów w pełnym cyklu życia zbliżają się w analizowanym przypadku do kosztów jego wytworzenia. Sytuację tę ilustruje analiza dla najdłuższego horyzontu czasowego, gdzie te koszty w ujęciu procentowym stanowiły 193% kosztów wytworzenia.

Wraz ze zmianą horyzontu czasowego relacje te maleją w sposób znaczący, a więc przy-kładowo dla najkrótszego analizowanego przypadku przy drugim scenariuszu wyniosły tylko 111%. Koszty LCC z uwzględnieniem dyskontowania wykazują odmienne relacje związane z rozkładem poszczególnych kwot w czasie. Dla najdłuższego horyzontu czasowego stanowi-ły one 118%, natomiast dla najkrótszego tylko 104%.

(8)

Tabela 2. Wyniki analizy LCC

a) czas analizy 85 lat, minimalne trwałości b) czas analizy 85 lat, maksymalne trwałości

LCC = 835 770 zł (1 417 776 zł) LCC = 782 365 zł (1 218 583 zł)

c) czas analizy 50 lat, minimalne trwałości d) czas analizy 50 lat, maksymalne trwałości

LCC = 821 434 zł (1 181 177 zł) LCC = 766 628 zł (985 601 zł)

e) czas analizy 30 lat, minimalne trwałości f) czas analizy 30 lat, maksymalne trwałości

LCC = 778 190 zł (926 890 zł) LCC = 737 324 zł (813 752 zł)

Wartości w ujęciu procentowym dla wszystkich analizowanych scenariuszy obrazujące re-lacje kosztów w cyklu życia do kosztów wytworzenia zestawiono w tabeli 3 (wartości podane w nawiasach dotyczą kwot bez dyskontowania).

0 A B 1 C 2 D E 3 F G H I 4 J K L M N O P R S Kod zad. Przygotowanie inwestycji Zakup gruntu i ogrodzenia terenu Projektowanie budowlane Roboty ziemne i przygotowawcze Roboty ziemne i zagospodarowanie Roboty stanu surowego Konstrukcje nośne budynku Roboty remontowe dachu [50] Roboty instalacyjne Wykonanie instalacji i przyłączy Remonty instalacji sanitarnych [25] Remonty instalacji elektrycznych [25] Wymiana wyposażenia instalacyjnego [15] Roboty stanu wykończeniowego Wykończenie budynku Tynki i okładziny scian [40] Panele podłogowe [20] Płytki ceramiczne [15] Stolarka wewnętrzna [50] Malowanie i tapetowanie [5] Ocieplenia i elewacje [25] Rynny, rury i obróbki blacharskie [15] Stolarka zewnętrzna [35]

Element obiektu lub rodzaj robót

205 900 180 000 25 900 16 402 16 402 305 472 252 845 52 627 260 219 64 719 93 600 44 400 57 500 629 783 194 567 30 916 44 400 66 095 30 400 65 808 107 775 61 240 28 582 Koszt netto 0 A B 1 C 2 D E 3 F G H I 4 J K L M N O P R S Kod zad. Przygotowanie inwestycji Zakup gruntu i ogrodzenia terenu Projektowanie budowlane Roboty ziemne i przygotowawcze Roboty ziemne i zagospodarowanie Roboty stanu surowego Konstrukcje nośne budynku Roboty remontowe dachu [50] Roboty instalacyjne Wykonanie instalacji i przyłączy Remonty instalacji sanitarnych [40] Remonty instalacji elektrycznych [30] Wymiana wyposażenia instalacyjnego [30] Roboty stanu wykończeniowego Wykończenie budynku Tynki i okładziny scian [60] Panele podłogowe [25] Płytki ceramiczne [20] Stolarka wewnętrzna [60] Malowanie i tapetowanie [7] Ocieplenia i elewacje [40] Rynny, rury i obróbki blacharskie [20] Stolarka zewnętrzna [50]

205 900 180 000 25 900 16 402 16 402 305 472 252 845 52 627 122 219 64 719 31 200 14 800 11 500 335 608 194 567 0 11 100 26 438 0 28 791 35 925 24 496 14 291 Koszt netto 0 A B 1 C 2 D E 3 F G H I 4 J K L M N O P R S Kod zad. Przygotowanie inwestycji Zakup gruntu i ogrodzenia terenu Projektowanie budowlane Roboty ziemne i przygotowawcze Roboty ziemne i zagospodarowanie Roboty stanu surowego Konstrukcje nośne budynku Roboty remontowe dachu [50] Roboty instalacyjne Wykonanie instalacji i przyłączy Remonty instalacji sanitarnych [25] Remonty instalacji elektrycznych [25] Wymiana wyposażenia instalacyjnego [15] Roboty stanu wykończeniowego Wykończenie budynku Tynki i okładziny scian [40] Panele podłogowe [20] Płytki ceramiczne [15] Stolarka wewnętrzna [50] Malowanie i tapetowanie [5] Ocieplenia i elewacje [25] Rynny, rury i obróbki blacharskie [15] Stolarka zewnętrzna [35]

205 900 180 000 25 900 16 402 16 402 252 845 252 845 0 133 719 64 719 31 200 14 800 23 000 318 024 194 567 0 11 100 13 219 30 400 20 565 35 925 12 248 0 Koszt netto 0 A B 1 C 2 D E 3 F G H I 4 J K L M N O P R S Kod zad. Przygotowanie inwestycji Zakup gruntu i ogrodzenia terenu Projektowanie budowlane Roboty ziemne i przygotowawcze Roboty ziemne i zagospodarowanie Roboty stanu surowego Konstrukcje nośne budynku Roboty remontowe dachu [50] Roboty instalacyjne Wykonanie instalacji i przyłączy Remonty instalacji sanitarnych [40] Remonty instalacji elektrycznych [30] Wymiana wyposażenia instalacyjnego [30] Roboty stanu wykończeniowego Wykończenie budynku Tynki i okładziny scian [60] Panele podłogowe [25] Płytki ceramiczne [20] Stolarka wewnętrzna [60] Malowanie i tapetowanie [7] Ocieplenia i elewacje [40] Rynny, rury i obróbki blacharskie [20] Stolarka zewnętrzna [50]

205 900 180 000 25 900 16 402 16 402 252 845 252 845 0 91 019 64 719 0 14 800 11 500 247 586 194 567 0 11 100 13 219 0 16 452 0 12 248 0 Koszt netto

(9)

Tabela 3. Relacje kosztów w cyklu życia do kosztów wytworzenia Scenariusze

użytkowania

Horyzont czasowy analizy

85 lat 50 lat 30 lat

I 118% (193%) 116% (161%) 110% (126%)

II 111% (166%) 108% (134%) 104% (111%)

Zróżnicowanie tych relacji nie pozwala wyznaczyć średnich wielkości w oderwaniu od horyzontu czasowego ze względu na skokowy rozkład w czasie kosztów poszczególnych re-montów. Kluczowe znaczenie ma decyzja o przyjęciu długości horyzontu. Zbyt krótki hory-zont czasowy rzędu 30 lat nie jest miarodajny i nie powinien być brany pod uwagę w analizach LCC, gdyż nie uwzględnia należycie czynnika zużycia obiektu i jego elementów.

Podsumowanie

Wprowadzanie w budownictwie strategii zrównoważonego rozwoju wymaga generalnych zmian w obszarze planowania przedsięwzięć budowlanych, w tym projektowania obiektów a w konsekwencji szacowania kosztów. Pełne analizy LCC dla obiektów budowlanych wy-magają identyfikacji składników kosztów w cyklu życia, ustalenia trwałości elementów bu-dowlanych i ich komponentów, prognozowania zakresu prac remontowych i ich usytuowania w czasie, ustalania wysokości wydatków operacyjnych oraz ustalania kosztów prac likwida-cyjnych i zakresu recyklingu materiałów. Przygotowanie danych do tego rodzaju analiz jest bardzo pracochłonne.

Przeprowadzona analiza przyjętego modelu LCC dla jednorodzinnego budynku mieszkal-nego pozwoliła na ustalenie kosztów dla założonych scenariuszy. Są one ściśle związane z przyjętymi w tym obiekcie rozwiązaniami technicznymi, które dla każdego obiektu są od-mienne, a ponadto mogą być zróżnicowane w zakresie kosztów ponoszonych w fazie eksploa-tacji. W trakcie projektowania budynku można dokonywać ukierunkowanych zmian rozwią-zań mając na względzie świadome kształtowanie przebiegu zużycia. Podejście zrównoważone skłania do wyboru rozwiązań charakteryzujących się większą trwałością, które zwykle wiążą się z większymi kosztami wytworzenia.

Podjęcie problemu przez autorów wynikło z ostatnich zmian przepisów prawa budowla-nego i prawa zamówień publicznych, które jednak dotyczą póki co jedynie ustawy bez sto-sownych rozporządzeń wykonawczych. Na mocy nowego ustawodawstwa prawa zamówień publicznych w Polsce podejście LCC stało się obowiązujące, jednakże o formie implementa-cji zadecydują dopiero zapewne szczegółowe rozporządzenia wykonawcze, choć same zapisy ustawowe wyznaczają już kierunek zmian i niniejszy artykuł za nimi podąża mając na wzglę-dzie zidentyfikowanie potencjalnych problemów wymagających badań.

Bibliografia

Ajdukiewicz A. (2011), Aspekty trwałości i wpływu na środowisko w projektowaniu

konstrukcji betonowych. „Przegląd Budowlany”, nr 2.

Bochen J. (2014), Prognozowanie trwałości tynków zewnętrznych na podstawie zmian

właściwości fizycznych w procesie starzenia, „Izolacje”, nr 4.

Brand S. (1994), How buildings learn. What Happens After They're Built, Penguin Books, New York.

Cicha A., Jędrzejak P. (2014), Analiza przedsięwzięcia budowlanego w aspekcie

kosz-tów realizacji i eksploatacji, praca dyplomowa (inżynierska) pod kierunkiem M.

(10)

Czarnecki L., Kaproń M., Piasecki M., Wall S. (2012), Budownictwo zrównoważone

budownictwem przyszłości, „Inżynieria i Budownictwo”, nr 1.

Efektywność energetyczna. Analiza kosztów cyklu życia – Podstawy (2015), Forte,

http://leonardo-energy.pl/article/analiza-kosztow-cyklu-zycia-podstawy (data dostępu 30.04.2017).

Ibrahim I. (2015), Towards Balanced Sustainable Design, International Conference on

IT, Architecture and Mechanical Engineering, Dubai.

Marghescu, T. (2005), Greening the Lisbon Agenda? Greening of The Lisbon Agenda

Conference, EPSD, Strasbourg – materiały niepublikowane.

Michalik K. (2014), Zużycie techniczne budynków i budowli, Prawo i Budownictwo, Chrzanów.

Norma (2004), PN-EN 1990: 2004 Eurokod. Podstawy projektowania konstrukcji.

Norma (2005), PN-ISO 15686: 2005 Budynki i budowle – Planowanie okresu

użytko-wania.

Norma (2008), ISO 15686-5: 2008 Buildings and constructed assets – Service – life planning – Part 5 Life – cycle costing.

Norma (2012), PN-EN 15978: 2012 Zrównoważone obiekty budowlane. Ocena środo-wiskowych właściwości użytkowych budynków – Metoda obliczania.

Norma (2014), PN-EN 15804+A1: 2014-04 Zrównoważoność obiektów budowlanych – Deklaracje środowiskowe wyrobu – Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowla-nych.

Norma (2014), PN-EN 16309+A1: 2014-12 Zrównoważoność obiektów budowlanych – Ocena socjalnych właściwości użytkowych budynków – Metodyka obliczania.

Norma (2015), PN-EN 16627: 2015-10 Zrównoważoność obiektów budowlanych – Ocena ekonomicznych właściwości użytkowych budynków – Metody obliczania.

Pieniążek A., Szeląg J., Żurawski J. (2015), Izolacje termiczne dachów skośnych, „Izo-lacje”, nr 2.

Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (1994), Dz.U. z dnia 3 marca 2016 r.,

poz. 290.

Ustawa prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r. (2004), Dz.U. z dnia 14

lipca 2016 r., poz. 1020.

Wall S. (2011), Nowe kierunki normalizacji europejskiej związane z wdrożeniem zasad