Kard. A. Hlond w ocenie zachodnioniemieckiego moralisty

Franciszek Stopniak

Kard. A. Hlond w ocenie

zachodnioniemieckiego moralisty

Collectanea Theologica 60/1, 151-155

C o llecta n ea T h eo lo g ica 60(1990) fa se . I ks. FR A N C ISZ E K ST O P N IA K , W A R SZ A W A

KARD. A. HLOND W OCENIE ZACHODNIONIEMIECKIEGO MORALISTY P ra w ie od cza só w n o w o ż y tn y c h czyn y w y b itn y c h osób s ta n o w iły ilu str a ­ cję o cen m oraln ych , a n a w e t p o części przed m iot te o lo g ii m o ra ln ej. Z w y k le ta k im p rzed m iotem b y ły c z y n y m ęczen n ik ó w , do g ru p y k tórych n a leżą ci, co od d ali ż y c ie za C h rystu sa, w y zn a w cy , ch orzy d o ży w o tn io , sty lic i, za k o n ­ n icy , b isk u p i. U rod zon y w 1909 r. F ranz S c h o l z , d u ch o w n y arch id iecezji w r o cła w sk iej, od 1956 r. w y k ła d o w c a te o lo g ii w A u gsb u rgu za zn a czy ł w ty m tra d y cję p o p rzed n ik ów , że ro zw a ża n ia m oraln e z a p rezen to w a ł n a osob ie p r y ­ m asa P o lsk i A u g u sta H lon d a, za k o n n ik a i b isk u p a .1 W jego op racow an iu zn a la zły się p a rtie h isto ry czn e i m oraln e, w ty m fu n d a cja K o ścio ła k a to lic k ie ­ go złożon ego g łó w n ie z P o la k ó w n a d Odrą, jak i za ra zem o cen a d ziałań p r y ­ m asa H londa.

1. Kościół katolicki nad Odrą w 1945 r.

80 le tn i S cholz, b y ły stu d en t K a to lick ieg o U n iw e r sy te tu w L u b lin ie, p ro ­ boszcz w Z gorzelcu w cza sie II w o jn y św ia to w e j, d o k u m en ta lista k lę sk i n ie m c z y z n y n a w sch ó d od O d r y 2, od ponad 40 la t d y d a k ty k u n iw e r sy te c k i, m ia ł o k a zję do p o zn a n ia o p isy w a n e j r z eczy w isto ści. P o m in ą ł k w e s tie p raw n e, a za ją ł się g łó w n ie za g a d n ien iem e ty c z n y m 3, a zgod n ie z n atu rą tej d y sc y ­ p lin y u k a za ł ją n a tle h isto ry czn y m , raczej fa k to g ra ficzn y m . Z p ięciu rozd zia­ łó w p racy cztery p ierw sze z a w iera ją treść h istoryczn ą. W rozd ziale I (s. 17— 49) o m ilita r n o -p o lity c z n y c h z a ło że n ia ch H lon d a w p o lo n iza cji w sc h o d n io n ie m ie c - k ieg o K o ścio ła je s t m o w a o b ezw a ru n k o w ej k a p itu la cji N ie m ie c , o d ek la ra cji zw y c ię sk ic h m o ca rstw z 5 V I 1945 г., o k o n feren cja ch sp rzym ierzon ych w T e­

h era n ie (28 X I — 1 X II 1943), w J a łcie (4— 11 II 1945) i w P o czd a m ie (17 V II — 2 V III 1945 г.). A u tor p rzed sta w ił m . in. sp o tk a n ie S ta lin a z p o lsk im P K W N -em 27 V II 1944 r., a p o tem zam ierzon e o k ru tn e w y m o rd o w a n ie lu d ­ n o ści w N em m ersd o rfie 19 X 1944 г., co ro zp o w szech n io n e p u b liczn ie sp o ­ w o d o w a ło u ciecz k ę lu d n o ści n ie m ie c k ie j n a zachód.

W rozd ziale II S ch o lz u k a za ł p roces przech od zen ia w ła d z y k o ścieln ej z rąk b isk u p ó w n ie m ie c k ic h n a rzecz p o lsk ich a d m in istra to ró w ap ostolsk ich . 6 V II 1945 r. zm arł arcbp W rocław ia k a rd y n a ł A d o lf B ertram n a zam k u J o h a n n e s­ b u rg w S u d etach . 16 lip ca k a p itu ła w y b ra ła w ik a riu szem k a p itu ln y m d ziek an a k a p itu ły dra F erd y n a n d a P io n tk a . P rzed w y b o rem b y li u n ieg o P o la cy , tj. n o w y b u rm istrz dr D robner, k tó ry żą d a ł od bpa p om ocn iczego Józefa F erch e i p rałata Józefa N eg w a ra w yb oru w ik a riu sza k a p itu ln eg o n aro d o w o ści p o lsk iej. Ci p rzyp om in ając, iż 90% k a to lik ó w sta n o w ią N iem cy , o b ie c a li jed n ak w y b ó r k an d yd ata ze zn a jo m o ścią język a p olsk iego. W arunki sp e łn ił ks. F e r ­ d yn an d P io n tek , k tó ry po d łu gim p o b y cie w R aciborzu zn a ł języ k p olsk i. 23 lip ca z o sta ł za p rzysiężon y. 12 sierp n ia p rym as H lon d z ło ż y ł m u w iz y tę

1 F ranz S c h o l z , Z w isc h e n S ta a ts r ä s o n u n d E va n g eliu m . K a r d in a l H lon d

u n d d ie T ra g ö d ie d e r o s td e u ts c h e n D iö zesen . T a tsa c h e n , H in te r g rü n d e , A n ­ fr a g e n , w y d a n ie d ru gie p o p ra w io n e i rozszerzon e, F ra n k fu rt a. M ain 1988,

V erla g J o se f K n ech t, s. 229.

2 F. S c h l o z, W ä c h te r, w ie ti e f d ie N a ch t? ”, C ö r litz e r T a g eb u ch 1945146 E ltv ille 1986.

w m iejscu za m ieszk a n ia P io n tk a w k la szto rze u rszu la n ek p rzy placu R y cer­ sk im , w im ię p ap ieża zażąd ał zrzeczen ia s ię w ła d zy od ry n a riu sza w p ow ołan iu się n a r esp ek t p a p iesk i w tej k w e stii w y sta w io n y w R zym ie 8 lip ca 1945 r. A rch id iece zję H lond p o d z ie lił n a trzy części. B isk u p w a r m iń sk i M a k sy m ilia n K a ller (1880— 1947) w lu ty m 1945 r. a reszto w a n y p rzez gestap o, z w o ln io n y na początk u m arca, m ie sz k a ł u sió str elżb ieta n ek . N a początk u sierp n ia w ró cił do O lsztyn a, w k tó ry m rzą d ziły w ła d ze polsk ie. K a ller zn a ł języ k p olsk i, o p ie k o w a ł się P o la k a m i, m ia ł n a d zieję za ch o w a n ia Sw ej p ozycji, a le n a ż ą ­ d a n ie H lon d a p od p isał zrzeczen ie się w ła d zy . P od ob n ie 17 sierp n ia zaw ak o- w a ła p rałatu ra w P ile . N ie zrzek ł się w ła d z y w a rch ip rezb itera ta ch K oszalin a, Stargardu i S zczecin a b p B erlin a K onrad hr. v o n P r e y sin g L ich ten egg-M oos i te p a ra fie po 1945 r. fig u r o w a ły w b erliń sk im sch em atyzm ie. N a stęp n ie p rze­ ją ł p a ra fie z d iecez ji p rask iej, o ło m u n ieck iej 4 i d iecez ji m iśn ień sk iej.

W rozd ziale II (s. 50— 88) au tor p rzed sta w ił d zia ła n ia H lon d a, k tórych c e le m b y ło m ia n o w a n ie a d m in istra to ró w a p o sto lsk ich . H lond w y z w o lo n y przez A m e r y k a n ó w z in tern o w a n ia w W ied en b rü ck w W e stfa lii 1 IV 1945 r., p rze­ w ie z io n y sam olotem do W atyk an u 'już 20 lip ca b y ł w P ozn an iu . Z am ieszk ał p rzy k o śc ie le św . Ł azarza k o rzy sta ją c z g o ścin y arcbpa W a len teg o D ym ka.

N a m o cy resp ek tu z 8 lip ca H lond m ia n o w a ł 14 sierp n ia z datą dnia n a stęp n eg o , tj. W n ieb o w zięcia M atk i B o sk iej, ad m in istratorów : T eodora B en - sch a dla W arm ii, B o lesła w a K o m in k a dla Opola, K arola M ilik a w e W rocła­ w iu , E dm unda N o w ick ieg o d la G orzow a i A n d rzeja W ronkę dla G dańska.

K sięża M ilik, W ronka, K o m in ek p e łn ili uprzed n io fu n k c je k a p e la n ó w w o j ­ sk o w y ch , a fa k t ten p rzyb liża częścio w o a tm o sferę o p is y w a n y c h w y d arzeń .

W rozd ziale III p rzed sta w io n o p ełn o m o cn ictw a r z y m sk ie dla p rym asa P o l­ ski, tj. w sp o m n ia n y w y żej r esk ry p t z 8 lip ca . S ch olz w ty m ro zd zia le u siło w a ł w y k a za ć, że r esk ry p t w p o sia d a n iu p rym asa P o lsk i b y ł sfa łszo w a n y . W praw ­ d zie 1 III 1948 r. p a p ież p o ru szy ł sp ra w ę w y sie d le n ia jako k rzyw d zącą dla N iem có w , ale au tor w id zia ł k w e s tię o w ie le b ard ziej d ram atyczn ą. W skazuje ja k utru d n ion o w y ja zd dra. J. K ap sa do W rocław ia, ab sen cję w y ż sz y c h d u ­ ch o w n y ch n a R e q u ie m ku p a m ięci B ertram a w R zy m ie 6 lip ca w b a zy lice św . A g n ieszk i. W p raw d zie p a p ież m ia n o w a ł n a B ożę N a ro d zen ie 1945 r. trzech k a rd y n a łó w n iem ieck ich (F rłngsa w K olon ii, v o n G alen a w M on asterze i P r e y - sin ga w B erlin ie), a le sp ra w ę w sch o d n ich d iecez ji z a ła tw io n o w cz e śn ie j. W ty m m ie jsc u autor p rzed sta w ił lo s y H lon d a od k a m p a n ii w rześn io w ej 1939 r., sp ecja ln ie o d op u szczen ia kraju 19 w rześn ia , k ied y ju ż w 2 d n i p o ­ te m długo ro zm a w ia ł z p ap ieżem , w sz e d ł w b lisk ie k o n ta k ty z sek retarzem stanu L u ig i M aglione i jego zastęp cą D o m en ico T ard in im , a w s z y stk ie d rzw i i serca o tw ie r a ły się przed p o lsk im p rym asem . Już po k a p itu la c ji N iem iec, 21 czerw ca 1945 r., p ro sił o sp ecja ln e p e łn o m o cn ictw a dla b isk u p ó w p o l­ sk ich . T e p ełn o m o cn ictw a zd a n iem k s. K o siń sk ieg o zn a la zły s ię w d ek recie p a p iesk im z 8 V II 1945 r. A u to r u siłu je p rzek on ać czy teln ik a , że dek ret o d ­ n o sił się ty lk o do ziem p rzed w o jen n ej P o lsk i i to g łó w n ie jej c z ę śc i w sch o d n iej. P is a ł o p o w ro cie H lon d a do k o n cep cji P o lsk i P ia stó w , tj. sk ie r o w a n ia s ię n a Z achód, do czego p o trzeb o w a ł „zielon ego św ia tła ” z R zym u, a le b ra k ja k ic h k o l­ w ie k ro zm ó w z B ertram em i K a llerem w y k lu c z a ł za b ieg i o p r z y jęcie ju r y s­ d y k cji b isk u p ó w n iem ieck ich . N a str. 95—:98 z a m ieścił autor o w e p ełn o m o c­ n ic tw a , za zn a cza ją c że do dziś n ie są o fic ja ln ie op u b lik o w a n e.

W rozd ziale IV o b ejm u ją cy m rea k cje na d zia ła n ia k a rd y n a ła H lon d a (s. 121— 139) au tor pod ał, że P o la c y w y r a z ili p ełn ą zgod ę n a d e c y z ję p rym asa. N iem cy p oczą tk o w o n ie w ie r z y li w p a p iesk ie d ecyzje, a le lo ja ln ie podporząd­ k o w a li s ię zarząd zen iom n a za sa d zie k a n o n iczn ej k arn ości. W ed łu g autora zm u szon o do zrzeczen ia się b p a K a llera (1880— 1947). K s. dr J. K aps, k tó ry

4 B p J ó zef M arcin N a t h a n n a z w a ł p otem p rym asa H lon d a „polskim sz o w in istą ” (ta m że, 66).

jako d u szp asterz r ep a tria n tó w d o ta rł do R zym u i b y ł u p ap ieża, n ie m ógł zrozu m ieć, d laczego p ap ież p o d d a ł się k ry ty ce. S ch olz p odał, że p a p ież w k o ń ­ cu 1945 r. m ia ł cofn ąć p ełn o m o cn ictw a , a le p ism o H lon d a u trzy m a ło sta n d o ­ ty c h cza so w y . P rzyp om in a s ię ró w n ież, że w A n n u a rio P o n tific io b ra k u je od 1950 r. n a z w isk p olsk ich ad m in istratorów .

W rozd ziale V (s. 140— 176) p rzy rozw ażan iu w in y za w y d a rzen ia w o jn y i po w o jn ie, zd an iem au tora ty lk o B óg m o ż e stw ierd zić n ie w in n o ś ć . N ie w in ­ n o ść i zem sta , p sy ch o lo g iczn ie zro zu m ia łe, są n iech rze ścija ń sk ie. N iem cy w ed łu g au tora w ie le k rzy w d p r z y ję li jako „zrozu m iałe”, ch o ć e ty c z n ie n ie ­ d op uszczalne. K rzy w d a m i in n y c h au tor z a jm o w a ł się m ało. W ed łu g o p in ii b isk u p ó w n iem ieck ich , N ie m c y z o sta li w y p ę d z e n i b ru ta ln ie. Ze Ś lą sk a i S u ­ d etó w u su n ięto ponad 10 m ilio n ó w N iem có w . Ż adne p ióro n ie o p isze ich przeżyć. S tro n a p o lsk a tr a k to w a ła to in a czej. A d m in istra to r a p o sto lsk i W roc­ ła w ia M ilik p isa ł, że z a w sze k resem b a rb a rzy ń stw a je s t k lęsk a, up ad ek . W e­ dłu g p ry m a sa S. W y szy ń sk ieg o P o lsk a ty lk o o d zy sk a ła sw o je. N ie m c y p o w o ­ ły w a li się n a p le b isc y t p rzep ro w a d zo n y pod m ięd zy n a ro d o w ą k o n tro lą w 1919 r.,

w k tó ry m w P ru sa ch Z ach od n ich 92,5e/» osób o p o w ie d z ia ło się za N iem ca m i i 97,7°/» w P ru sach W sch od n ich . A u tor k p i z k azań b isk u p ó w p o lsk ic h , w k tó ­ r y ch m ó w ili o B ogu jako g w a ra n cie sp ra w ied liw o ści. T rzeba jed n a k p a m ię ­ tać, iż w p leb iscy cie w y ż e j o m a w ia n y m u rzęd n icy n ie m ie c c y ró w n ie ż k p ili z g ło su ją cy ch a n a lfa b etó w , k tó ry ch p rzek o n y w a n o , b y g ło so w a li za P ru sa ­ k am i, a n ie za N iem ca m i, gd yż ci o sta tn i są w ro g a m i P o la k ó w . R ozbieżność m ięd zy d o k u m en ta m i ob u ep isk o p a tó w tr w a ła dalej. 18 IX 1965 r. ep isk o p a t p o lsk i w e z w a ł ep isk o p a t n ie m ie c k i do w za jem n eg o w y b a czen ia w in , ale po k ry ty ce n ie m ie c k ie j, 10 II 1966 r., b isk u p i p o lscy sp r e c y z o w a li zd a n ie, że Р о й к а , n ie w y rzą d ziła N iem co m k rzy w d p o lity czn y ch , gosp od arczych czy k u l­ tu raln ych . W ta k im u k ła d zie au tor n ie m ie c k i p rzeb aczen ie p o lsk ie za liczy ł do o p ty czn o -a k u sty czn y ch , b ez żad n ej w a rto ści. O k reślił je jako sło w n y p la s ­ te r b ez zb aw czego d ziałan ia. N a zw a ł to w y b a czen ie p o zy w isty czn y m , w k tó ­ ry m sto su je się o d p o w ied zia ln o ść zb iorow ą, a n ie p oszu k u je w in n eg o . C y to w a ł np. u su n ięcie 20 p rob oszczów n ie m ie c k ic h n a Ś lą sk u p o d ek recie z 9 II 1953 r.

2. D zia ła n ia H lon d a w 1945 r. nad Odrą

S ch olz ju ż w 1945 r. po części p o zn a w a ł n ie d o lę k a to lik ó w n iem ieck ich , k ie d y jako proboszcz w Z gorzelcu b y ł św ia d k ie m ich u cieczk i, p o tem w y sie d le ń i n a p ły w u k a to lik ó w p o lsk ich . Z a gad n ien ia te p rzed sta w ił w s w y m diariuszu, p o tem o p u b lik o w a n y m 5. P o 45 latach , w ty m p o la ta ch p o szu k iw a ń , n a w e t a rch iw a ln y ch , p o n o w n ie p o ru szy ł te n tem at, g łó w n ie a k cję H londa. H lond o 28 la t sta rszy od autora, u rod zon y w 1881 r. w B rzeczk o w ica ch koło M y ­ sło w ic, je s t g łó w n y m tem a tem n ie ty lk o te j p racy Sch olza. W k on stru o w a n iu sw e j p ra cy op arł się au to r n a p racach J. P ietr za k a 6. K o m p le to w a ł ją często p racam i ks. K o s iń s k ie g o 7, w ty m n ie z b y t ja sn y m o p ra co w a n iem o „ p a p ies­ k ich u p r a w n ie n ia c h ” 8. P race te w y k o r z y sty w a ł jed n a k autor do fo rm o w a n ia za rzu tó w p r zeciw w sz e lk ie j tw ó rczej ak cji p o lsk iej n a Ś ląsk u , a ta k że n ie ­ m o ra ln ej pogtaw y p a ń stw o w y c h i k o ścieln y ch w ład z p o lsk ich . Ś lą sk np. w o p in ii S ch olza b y ł z a w sze czysto n ie m ie c k im k ra jem i ta k im p o zo sta ł do

5 „ W ä c h te r, w ie t i e f d ie N a c h t? ”, d z. c y t.

e J. P i e t r z a k , D zia ła ln o ść k a rd . A u g u sta H lo n d a ja k o w y s ła n n ik a

p a p ie s k ie g o n a Z ie m ia c h O d z y s k a n y c h w . 1945 r., N a sza P rzeszło ść 42 (1974)

195—249.

7 S. K o s i ń s k i , S c h e m a t b io g r a fic z n y k a rd . A u g u sta H lon da, p r y m a s a

P o ls k i 1881— 1948, N a sza P rzeszło ść 42 (1974) 9— 24.

S S. K o s i ń s k i , C z y k a r d y n a ł H lo n d „ n a d u ż y ł” p a p ie s k ic h u p ra w n ie ń ? C h rześcijan in w Ś w ie c ie 11 (1979) 19— 35.

czasów k ard yn ała H lon d a *. W edług autora są to ziem ie e tn ic z n ie n iem ieck ie, 0 p on ad 700-letn iej k ulturze, z ie m ie od s e te k la t w p osiad an iu N ie m c ó w 10.

P o m in ą w szy fa k t, że ze str o n y polskiej' p racow ało n a d Ś lą sk ie m ponad 170 h is to r y k ó w 11, trzeba też dodać, że dop racow ali s ię o n i p e w n y c h w n io sk ó w . Istn ia ły n a Ś lą sk u 94 szk o ły śred n io w ieczn e p o lsk ie, w ty m 14 n a leżą cy c h do r ó żn y ch zak on ów . N adto 9 szk ó ł k o leg ia ck ich w m ia sta ch G łogów , W rocław , R acibórz, Brzeg, G łogów ek , O tm u ch ów , N iem o d lin , O pole i L egn ica, a ich np. w a lk ę o języ k p o lsk i p o św ia d cza ją ak ta sy n o d ó w z X III— X IV w iek u . 34 m ie jsc k u ltu ś w ię ty c h n a Ś lą sk u , w re sz c ie ś w ię c i ślą scy . Są on i ż y w y m m iern ik iem ap rob aty sp o łeczn ej K ościoła. W szyscy ś w ię c i ślą sc y pochodzą z ep o k i P ia stó w , tj. z czasu przed k olon izacją n iem ieck ą . Ś w ie r a d (X /X I w.), C zesła w (f 1243), J a d w ig a (t 1243), H ia cy n t (t 1257), B ro n isła w a (t 1259), bp N a n k er (t 1341), O felia P ia stó w n a (t 1359). B og a ta tra d y cją lu d n ość m ie j­ sco w a o d m ó w iła p rzyjęcia n arzu con ego p otem ob ecn ego m o d elu k atolicyzm u n iem ieck ieg o I2. U S ch olza n a w e t a u toch ton i p olscy u w a ż a n i są za o sa d n ik ó w 13. A utor p rzyp isu je w sz y stk ie cier p ien ia lu d n ości n ie m ie c k ie j jed n em u p od ­ p iso w i w P o c z d a m ie 14, o czym zresztą w sp o m n ia ł też p ap ież w p iśm ie do b isk u p ó w n ie m ie c k ic h 1 III 1948 r. D la kon trastu p od ał autor p rzeżycia w y ­ sied lo n y ch z G łogow a w d n ia ch 25—26 czerw ca 1945 r o k u 15, w sp o m in a ją c zarazem p o lsk ie biura z w isz ą c y m i krzyżam i, z k rzyżam i w sam och od ach 1 a u t a c h le. N ie trzeba jed n ak zapom inać, że H lond p ozn ał m eto d y działań n iem ieck ich w czasie p o w sta ń ślą sk ic h po I w o jn ie ś w ia to w e j, pod ob n ie jak d y p lo m a ci w a ty k a ń sc y w p ro w a d zen i w b łąd p rzez arcyb isk u p a B ertram a. N u n cju sz w P o lsc e A ch illes R atti z tego pow odu m u sia ł op u ścić P o ls k ę 17. N ie jest też rzeczą roztropną zw a la ć w sz e lk ie p rzew in ien ia na jed n ą osobę. A utor w sz y stk ie p rzestęp stw a , jak ie p o p ełn ili N iem cy , p rzy p isa ł H itle r o w i18. S p ecja ln ie przestrzega n iem ieck ieg o czy teln ik a , że b ezp ra w ie H itlera w zm o c­ n iło p o lsk i a rch etyp m esja n isty czn y , k tó reg o jed n ą z cech je s t rozgrzeszan ie P o la k ó w z w ielu w ad i w y stęp k ó w . W edług autora p o jed n a n ia n a le ż y szukać n a bazie ch rześcija ń sk iej za p ośred n ictw em h ie r a r c h ii19.

A u tor w y m ie n ił n a zw isk a p isa rzy szu k a ją cy ch p ojed n an ia n ie m ie c k o -p o l­ skiego. N ależą do nich: Z ygm u n t C zycha, Jan T u m a u , W ła d y sła w B a rto szew ­ sk i, Jan J ó zef L ipski, A nd rzej Szczyp iorsk i. P rzy o k a z ji autor w y licza sk rzętn ie w in y P o la k ó w w o b ec U k ra iń có w , Ż ydów , tak że w in y (p rzyn ajm n iej tak o k r e ­ śla n e) sp rzed k ilk u se t lat. N ie porusza jednak w in n ie m ie c k ic h w o b ec P o lsk i. W zak oń czen iu S ch olz jako p rzy ja ciel P o la k ó w 20 prop on u je, b y w rócić do stan u w za jem n eg o p rzeb aczen ia m ięd zy ob om a narodam i, ja k i p an ow ał 10 II 1966 r. Z arazem p o sta w ił d ziesięć w aru n k ów : 1. N ie w o ln o w y k o rzy ­ sty w a ć sfa łszo w a n y ch d o k u m en tó w n a n iek orzyść zw y ciężo n y ch . 2. P e łn o ­

* F. S c h o l z , d z. c y t., 15. *® T a m że , 75.

11 W. U r b a n , S tu d ia n a d d z ie ja m i w r o c ła w s k ie j d ie c e z ji w p ie r w s z e j

p o ło w ie X V w ie k u , W rocław 1959.

12 F. S t o p n i a k, H isto ire d e l’a rch id io cèse d e W r o c ła w , A sso cia tio n C h rétien n e et S o cia le. B u lletio n d ’in form ation , W arszaw a 1 I 1976, s. 29— 32.

12 F. S c h o l z , dz. c y t., 93— 94. 14 T a m że , 75, 193— 194. 15 T a m że , 82— 83. lł T a m że, 83. 11 J. W y s o c k i , K o śc ió ł i d u c h o w ie ń s tw o p o ls k ie w o b e c s p r a w y ślą sk ie j. N a m a r g in e sie w a lk i o p r z y łą c z e n ie G órn ego Ś lą s k a do P o ls k i w la ta ch 1920— 1921, w: K o śc ió ł k a to lic k i n a z ie m ia c h P o ls k i w cza sie II w o jn y ś w ia ­ to w e j. M a te r ia ły i stu d ia , z eszy t 1, W arszaw a 1973, 159— 176.

“ F. S c h o l z , d z. c y t., 139, 140. “ T a m że , 163.

m o cn ictw a dla p rym asa w in n y b y ć p od an e w au ten ty czn ej form ie. 3. P raw o m ięd zy n a ro d o w e i e ty czn e w in n o być in terp reto w a n e w e d łu g zach od n iej w y k ła d n i. 4. R esp ek t dla H lon d a m a b y ć p rzy jęty p rzez b isk u p ó w d iecezji, k tó ry ch w ie r n i zo sta li w y p ęd zen i. 5. F a k ty m uszą b yć u d o w o d n io n e, a n a leży w y b iera ć zd an ie p ew n iejsze. 6. P r z e d sta w ic ie le K ościoła m u szą u zy sk a ć od p o lity k ó w d ecy zje jasne. 7. N a d u ży w a n ie p a p iesk ich p e łn o m o c n ic tw w in n o być p o tęp io n e k an on iczn ie. W inno s ię u su n ąć m o żliw o ści n a d u ży cia . 8. K uria rzym sk a n ie p ow in n a zezw a la ć n a jed n o stro n n e n a św ie tla n ie sp r a w z w ią z a ­ n y ch z p raw em m ięd zy n a ro d o w y m , np. w y stą p ie n ie bpa K o m in k a w 1963 r. w R adio W atyk ań sk im . 9. N ie p o w in n y b yć p o d ejm o w a n e jed n o stro n n e w y ­ ja śn ie n ia w lista c h p a stersk ich . 10. C entrum K ościoła św ia ta m a się k ierow ać d u ch em E w a n g elii i sp ra w ied liw o ści, pokoju i b ra terstw a , słu ży ć K ościołom , a n ie sk a z y w a ć słabszego.

P o stu la ty au gsb u rskiego m o ra listy n ie n a leżą do m in im a ln y ch . Ze stron y p o ls k ie j p r z e c iw sta w ia się im k rzy w d y w y rzą d zo n e n a ro d o w i polsk iem u , k tó ry po u tra cie m orza k rw i w p o w sta n ia ch p rzeciw p ołączon ym zaborcom , o d zy sk a ł n iep o d leg ło ść i w n e t w s k u te k a g resji n ie m ie c k ie j p o n o w n ie n ie ­ p o d leg ło ść u tracił. N ie m ie c k i m o ra lista n ie w sp o m n ia ł an i sło w e m o 12 t y s ią ­ cach m a so w y ch m ord ów n ad P o la k a m i i p la n ie b io lo g iczn eg o zn iszczen ia n a ­ rodu p olsk iego. U d zia ł H itlera w ty ch ak cjach b y ł „ tylk o” m oraln y. P o stu ­ la ty zn ajd u ją się p rzecież n a lin ii „rea liza cji zasad ch rześcija ń sk ich ” i z n a j­ dują sw ą sk u teczn ą k o n tyn u ację...