• Nie Znaleziono Wyników

Glaube und geschichtliche Vernunft

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Glaube und geschichtliche Vernunft"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Władysław Hładowski

Glaube und geschichtliche Vernunft

Collectanea Theologica 51/Fasciculus specialis, 151-159

1981

(2)

C ollectan ea T h eologica 51 (1981) fasc. sp ecialis

WŁADYSŁAW HŁADOWSKI, DROHICZYN

GLAUBE UND GESCHICHTLICHE VERNUNFT

D as P ro b lem — fo rm u lie rt im T itel des A rtik e ls — e rg ib t sich aus d e r A n a ly se d e r Begriffe: G laube u n d g e sch ic h tlic h e V e r ­ n unft. Es g e h t h ie r um d e n c h ristlic h e n G lauben. D ieser b e s te h t in d e r A n n a h m e d e r g ö ttlic h e n O ffenb aru n g , d ie in d e r m en sch lich en G esch ich te sta ttfa n d . G eg en stan d d es G lau b en s ist die tra n s z e n ­ d e n te R e a litä t d e s sich o ffe n b a re n d e n G o ttes; d e r G laube w ird m öglich d u rc h d ie H in g ab e G o ttes a n d e n M en sch en und b e d e u te t in sein em W e se n n ic h t so sehr in h a ltlic h e B e re ic h e ru n g d e s m e n ­ sch lich en W issen s, so n d e rn e h e r die M öglich k eit, die dem M e n ­ sch en g e g e b e n w urd e, sich se lb st u n d d ie g esam te W irk lic h k e it aufs n e u e zu v e rs te h e n . D ebei sp ie lt im G lauben, d e r e in e B egegn u ng m it G ott in d e r h isto risc h e n G e sta lt J e s u C h risti ist, eine w e se n tlic h e Rolle die g e sc h ic h tlic h e V e rn u n ft. D er B egriff d e r g e sc h ic h tlic h e n V e rn u n ft w ird h ie r w e it g e fa ß t u n d b e d e u te t g e ­ sc h ic h tlich b e d in g te P ro zesse d es V e rste h e n s. Sie sind auf z w e ie r­ lei W e ise b e d in g t: 1. ih r G e g en stan d m u ß e in e n A u sd ru c k in d e r G esch ich te h a b e n , 2. die E rg eb nisse h ä n g e n vom „ V o rv e rstä n d n is" ab.

Es e n ts te h t die F rag e n ach dem W e c h se l V erhältnis v o n G la u ­ ben, d e sse n G eg e n sta n d die ü b e rn a tü rlic h e W irk lic h k e it ist, d e r a b e r g le ic h ze itig als P rozess in d e r g e sch ic h tlic h e n m en sch lich en E xistenz v e rlä u ft, —■ u n d d e r g e sc h ic h tlic h e n V ern u n ft, d ie e in w e se n tlic h e s M om en t d e r G la u b e n se rk e n n tn is ist und g leich zeitig im G lau b en n e u e M ö g lich k eiten e rh ä lt. Das ist ein e rk e n n tn is k ri­ tisc h e s u nd a u c h e in m eth o d o lo g isc h es Problem , d e n n es g e h t h ie r sow ohl um die g ru n d sä tz lich e M ö g lic h k e it d e r o b je k tiv e n E r­ k e n n tn is d e r g ö ttlic h e n O ffen b aru n g im G lau ben (e rk e n n tn isk riti­ sc h er A sp ek t) w ie a u c h um die A rt und W e ise d e r G la u b e n sb e ­ g rü n d u n g (m eth o d o lo g isch er A spek t). D as k ü rzlich e rsc h ie n e n e Buch v o n Prof. P. K n au er: Der Glaube k o m m t v o m Hören, ö k u ­

m e n is c h e F u n d am en ta lth e o lo g ie 1 b e d e u te t e in e n n e u e n V e rsu ch

zur Lösung d iese s Problem s.

Die A u fg ab e des A rtik e ls ist z u e rst e in e S tellu n g n ah m e zu d e n v on P ro fesso r K n a u e r a u fg e ste llte n T hesen . D a rü b e r h in au s m öchte d e r A u to r sy ste m a tisc h auf je n e E lem en te hin w eisen , die zur Lö­ sung d e s P ro b lem s fü h re n k ö n n ten .

(3)

1. Der historische Hintergrund des Problems

In d e r E poche n a c h dem T rid e n tin isc h e n K onzil blieb die h isto ­ risc h -o b je k tiv istisc h e F ra g e ste llu n g auf lä n g e re Z eit g ü ltig fü r d e n k a th o lisc h e n G ed an k en . M an su ch te e in e sa ch lich -o b je k tiv e Seite d e r O ffen b a ru n g und b e rü c k sich tig e u n g e n ü g e n d die e x iste n tie lle n und an th ro p o lo g isc h en V o ra u sse tz u n g e n d es G laubens. D ie Ein­ ste llu n g ä n d e rte sich b e re its in d e r z w e ite n H älfte des 19. J a h r ­ h u n d e rts, d a n k dem au fko m m en d en In te re s s e für das K o n k rete, ab e r a u ch u n te r dem Einfluß d e r E x iste n tia lp h ilo so p h ie und d e r L ebensph ilosop h ie. M an w a n d te sich d e m „U n g e g e n stä n d lic h e n " zu. H e u te w e rd e n allg em ein in d e r O ffen b a ru n g sth e o lo g ie u n d in d e r G la u b e n sth e o lo g ie die a n th ro p o lo g isc h en E lem ente b e to n t. Die zeitg en ö ssisch e T h eo lo g ie v e rw irft d ab ei sow ohl d en E xtrinsezis- m us w ie a u c h d e n S u b jek tiv ism u s.

E inen b e d e u te n d e n Einfluß auf d e n h e u tig e n th eo lo g isc h e n G e­ d a n k e n g e w in n t die K. R ah n ers K on zeptio n e in e r tra n sz e n d e n ta l- -an th ro p o lo g isch e n T heologie. R ah n er v e rle g te d as G ew icht auf das m en sch lich e S u b jek t, d.h. auf d ie g e sc h ic h tlic h e Existenz d es M ensch en. In A n k n ü p fu n g an d ie T ra n sz e n d e n ta lp h ilo so p h ie K ants b e v o rzu g t je d o c h R ah n er in d e r g an zen T h eo lo g ie und a u c h in den F o rsch u n g e n zu r G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffen b aru n g die tra n s z e n ­ d e n ta le M eth o d e. M it H ilfe d ie se r M e th o d e s te llte R ah n er im M e n ­ schen ein e w e se n tlic h e H in n eig u n g zum T ra n sz e n d e n te n fest, die ihn zum H ö re r d es G o ttes W o rte s m acht. D iese A u sric h tu n g ist gleich zeitig n a tü rlic h (auf d e r G ru n d lag e d e r Schöpfung) w ie a u c h ü b e rn a tü rlic h („ü b e rn a tü rlic h e s E x isten tial"). N ach R ah n er k a n n und soll d e r M en sch das E rsch e in en J e s u v o n N a z a re th als g ö ttlic h e O ffen b aru n g b eg reifen , d e n n solch ein e g ö ttlic h e O ffen b aru n g e r ­ w a rte t und b ra u c h t d e r h isto risc h e M en sch au fg ru n d d e r p e rs o n a ­ len S tru k tu r se in e r E xistenz.2

W e g e n des a n th ro p o lo g isc h en A p rio rism u s, d e r R ah n ers tra n s ­ z e n d e n ta le M eth o d e k e n n z eic h n et, w u rd e n sein e A n sic h te n e in e r K ritik u n te rz o g e n .3 U ng en ü g en d ist — so b e to n t m an ■— d ie G e­ sch ic h tlich k e it d e r O ffen b aru n g bei R a h n e r h e ra u sg e ste llt. Ein H in ­ w eis n u r auf die g e sch ic h tlic h e S tru k tu r d e s M en sch en ist zu w e ­ nig. M an k a n n d a s F ak tu m „ J e s u s C h ristu s" n ich t beg reifen, w en n m an n u r vom M en sch en a u sg eh t. W a s zum A u sd ru c k kom m en sollte, ist a u c h die G e sc h ic h tlic h k eit d e r H e ilsw irk u n g G o ttes, als etw a s U n e rw a rte te s. D er c h ristlic h e G lau b e h a t sein en In h a lt und seine n e u e Begriffe, w ä h re n d in d e r R a h n e rs A uffassun g b le ib t d e r G laube quasi o h n e O b je k t. Um d e n S u b je k tiv ism u s zu v erm eid en , m ü ssen w ir d ie F ra g e stellen, w a ru m w ir in J e su s d ie O ffen b a ru n g

2 V gl. K. R a h n e r , Hörer des W o r te s, Freiburg in Br. 1971, S. 173 f. * V gl. E. S i m o n , Philosophie der Offenbarung, Stuttgart 1966; A. G e r - k e n, Offenbarung und Transzendenzerfahrung, D üsseldorf 1969.

(4)

G ottes a n e rk e n n e n . D er M en sch m u ß d ie H e rrlic h k e it des V a te rs auf d e m A n tlitz J e s u C h risti sch au en .

R ah n er lie ß das P ro b lem d e r T ra n sz e n d e n z e rfa h ru n g offen. W ie ist d ie h e ilsw irk e n d e In te rv e n tio n G o ttes m öglich und e rk e n n b a r in e in e r W elt, in d e r G ott ste ts an w e se n d ist u n d als S chöpfer w irk t? W ie ist d a s W u n d e r m öglich u n d e rk e n n b a r in d e r W elt, die n a c h G o ttes G esetzen re g ie rt w ird? A uf d e r Suche n a c h e in e r A n tw o rt k a m e n m an ch e k a th o lisc h e T h eo lo g en zu d e r A nsicht, d aß G ott in d e r W e lt im m er d u rch die Z w e itu rsa c h e n w irk t, a u c h im F alle d es W u n d e rs. D er M en sch s e in e rse its ist im stan d e ein e k o n ­ k re te G eg eb en h eit, die d u rc h die Z w e itu rsa c h e n b e w irk t w u rd e, als f r e ie s ‘W irk e n G o ttes und ü b e rn a tü rlic h e s Z eich en zu e rk e n n e n . In d iesem S in n e ist ein e a u ß e rg e w ö h n lic h e In te rv e n tio n G o ttes in d e r W e lt m öglich und e rk e n n b a r.4

K n a u e r h a t in se in e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie d iese s Prob lem r a ­ d ik a le r fo rm u lie rt. A u sg eh en d v o n e in e r p h ilo so p h isc h e n A n a ly se des c h ristlic h e n Begriffs ,,G ottM, s te llte K n a u e r fest, d a ß G ott k e in e re a le R elatio n zum M en sch en e in g e h e n k an n , die n ich t o hne w e ite ­ res die R elatio n S chöpfers zum G eschöpf w äre. In diesem Z u sam ­ m en h a n g ste llte e r die Frage, w ie die c h ristlic h e L ehre v o n d e r e r ­ lö se n d e n In te rw e n tio n G o ttes zu v e rs te h e n sei u nd w ie d iese L ehre v o r d e r V e rn u n ft zu re c h tfe rtig e n w äre.

2. Die Diskussion mit Professor Knauer a) D a rste llu n g d e r A n sich ten v o n P ro fesso r K nauer

K nauer, d e r sich w ed er d e r tra n s z e n d e n ta le n M eth o d e v o n R a­ h n e r b edien t, n o c h d e n tra d itio n e lle n W eg etw a v o n A. Lang o d e r A. K olping g eh t, e n tw ic k e lt eine „ h e rm en e u tisc h e F u n d am en tal th é ­ ologie" (S. 245). Die w ic h tig ste n Begriffe d e r c h ristlic h e n B otschaft — G ott, G o ttes W o rt, G laube — w e rd e n e in e r A n a ly se u n te rz o ­ gen. Die p h ilo so p h isch e A n a ly se des c h ristlic h e n Begriffes „G ott- -S chöpfer" fü h rt K n a u e r zu e in e m n e u e n V e rstä n d n is d e r Begriffe: G o ttes W o rt u nd G laube.

Indem K n a u e r v o n d e r tra d itio n e lle n c h ristlic h e n L ehre v o n d e r g ru n d sä tz lic h e n U n b eg reifch lich k eit G o ttes ausg eh t, stellt e r fest, d a ß d ie G esch ö p flich k eit led ig lich auf G o tt als auf d en B ezu gspu nk t des e rsc h a ffe n e n D aseins hin w eist: jeg lic h e p o sitiv e E rk e n n tn is G o ttes d a g e g e n ist d e r G em ein sch aft m it G ott d u rc h das W o rt G o ttes V o rbehalten. D abei ist d as „ W o rt G o ttes" („g ö ttlich e O ffen­ b a ru n g " , das „ H e ilsw e rk G ottes") für d e n M en sc h e n n u r d u rc h das m en sch lich e W o rt zugänglich. Es ist die S elb stm itte ilu n g G o ttes im

* D ieser A n sich t ist u.a. B. W e i s s m a r, G o tte s W i r k e n in der W elt, Frankfurt a.M. 1973.

(5)

m en sch lich en W o rt. Für K n au er ist jed o c h die g ö ttlic h e O ffen b a­ ru n g d u rc h d a s W o rt k e in e sw e g s e tw a s S e lb stv e rstä n d lich e s. Im G eg en teil. W eil d ie G esch ö p flich k eit e in e a b so lu te A b h ä n g ig k e it d e r W e lt v o n G o tt b e d e u te t, so k a n n G o tt — n a c h K n au er — k e in e n ä h e re R elatio n z u r W e lt e in g e h e n .'D e s h a lb ste h t d e r Begriff d e r u n m itte lb a re n In te rv e n tio n G o ttes im W id e rs p ru c h zu dem Begriff d e r Schöpfung. W e n n d em n ach k e in e g esch a ffe n e R ealität ein k o n ­ s titu tiv e r T e rm in u s sein k a n n fü r die R elatio n G o ttes zu d ie se r R ealität, so k a n n die O ffenb arun g , die e in e R elatio n G o ttes auf die W e lt b e in h a lte t, n u r trin ita ris c h b eg riffen u n d a u sg e d rü c k t w e rd e n : ,,G ott ist d e r W e lt m it d e r Liebe zu g ew an d t, in d er... d e r V a te r d en Sohn lieb t. D iese Liebe ist d e r H eilig e G e is t” (S. 309).

N ach K n a u e r e rg ib t sich e in e e n g e K o rre la tio n zw isch en W o rt und G laube. Das „ W o rtg e sc h e h e n " ist n ic h ts a n d e re s als die M ö­ glichkeit, die dem M en sch en g e g e b en ist, an d e r R elatio n d e s S oh­ nes zum V a te r teilzu nehm en , d.h. v o n H eilig en G eist e rfü llt zu sein. S e in e rse its v e rw irk lic h t sich d e r G laube, in dem n u r das W o rt G o ttes zu g än g lich ist, d u rch die S elb stm itte ilu n g G o ttes im m en sch lich en W o rt (S. 16). A us so lch ein e m V e rstä n d n is d es W o r­ te s G o ttes u nd d es G laubens e rg e b e n sich w ic h tig e K o n seq uen zen fü r die E rk e n n tn is d e r G la u b w ü rd ik g e it d e r c h ristlic h e n B otschaft.

K n au er s p ric h t vom „re in en G la u b e n ” : „N ich t n u r d ie W a h rh e it d es G laubens, s o n d e rn au ch sein e p o sitiv e G la u b w ü rd ik g e it k ö n ­ n e n n u r g e g la u b t w e rd e n u n d d ü rfe n k e in e r a n d e re n E rk e n n tn is zu­ g än g lich s e in ” (S. 281). Die E rk e n n tn is d e r G la u b w ü rd ig k e it und die G lau b en szu stim m u n g sind d e rse lb e A k t (S. 253). K n auer sp ric h t zw ar v o n d e r „ G la u b w ü rd ig k e it" auch in e in e r a n d e re n (b re ite re n ) B edeutung. Es ist die v e rn u n ftm ä ß ig e V e ra n tw o rtb a rk e it d e r G la u ­ b en szu stim m un g . D iese k a n n jed o c h — n a c h K n au er — n ich t p o ­ sitiv e rw ie s e n w erd en . M an k a n n led ig lic h b ew eisen , d a ß d ie G lau ­ b e n szu stim m u n g n ich t w illk ü rlic h ist, in w ie w e it die M ö g lich k eit g e g e b en ist, die E inw ände g eg e n d e n G lau b en m it e in sic h tig en V e r ­ n u n ftg rü n d e n zu w ie d e rle g e n (S. 283 f.).

Z u letzt sei n o ch zu v e rm e rk e n , d a ß K n a u e r b e s tre b t ist, die Ü b erein stim m u n g se in e r A n sic h te n m it d em k a th o lisc h e n G lau b en h e ra u sz u ste lle n . Zu diesem Z w eck v e rg le ic h t e r seine A n sic h te n u.a. m it d e r L ehre d es I. V a tik a n isc h e n K onzils.

b) K ritik d e r A n sic h te n K n au ers

U n sere k ritis c h e B em erk u n g en la sse n sich in fo lg en d en zw ei P u n k te n fo rm u lie re n : 1. d e r fü r K n a u e rs T h eo lo g ie g ru n d sä tz lich e Begriff d e r R elatio n v o n G ott und W e lt lä ß t Zw eifel aufkom m en; 2. K n a u e rs T h eo lo g ie d e r O ffen b a ru n g u n d des G laub ens sc h e in t vom a u th e n tis c h e n Sinn d e r c h ristlic h e n B otschaft ab zu w eichen .

(6)

A d 1. M an h a t zu treffen d d a ra u f h in g ew iesen , d a ß die g esam te T h e o lo g ie K n a u e rs u n d ih re G ü ltig k e it v o n K n a u e rs Begriff d e r G e sc h ö p flich k e it a b h än g t. In d iesem Z u sam m en h an g w u rd e n Be­ d e n k e n g e ä u ß e rt, ob d a s g esam te th eo lo g isc h e S y stem K n a u e rs zu

h a lte n is t5. W e n n K n a u e r die G e sch ö p flich k eit a ls re s tlo s e s Bezo­ g e n sein des G esch affen en in re s tlo s e r V e rsc h ie d e n h e it zum S chö ­ p fe r d e fin iert, d a n n e rg ib t sich die F rag e, ob m it d ie se n Begriffen d ie G e sc h ö p flich k e it zu treffen d b e stim m t w u rd e. Die F o rm u lieru n ­ g e n K n a u e rs sind um so b e d e n k lic h e r, als sein e p h ilo so p h isc h e n A n a ly se n m it H ilfe v o n zu s ta rk sach lich -o n to lo g isc h e n K a te g o rien d u rc h g e fü h rt w e rd e n . M an m u ß te in d esse n p e rs o n a le K a te g o rie n a n w e n d e n . G em äß d e r c h ristlic h e n L ehre s te h t die g ö ttlic h e Liebe am A n fan g d e r Schöpfung und E rlösung. Indem d ie g ö ttlic h e Liebe e in e re s tlo s e A b h ä n g ig k e it d e r G esch ö p fe e n ts te h e n läßt, k o n s ti­ tu ie r t sie je d o c h g leich zeitig d ie G eschöpfe in d e re n E ig e n stä n ­ d ig k eit.

W e n n m an die R elation: G ott — W e lt in p e rso n a le n K a te g o rien b e g re ift u n d d a s W e rk d e r E rlö su n g vom W e rk d e r S chöpfung n ich t so sc h arf tre n n t, w ie das K n au er tu t, d a n n ist n ich t ein zu seh en , w a ru m d e r Begriff d e r a u ß e rg e w ö h n lic h e n In te rw e n tio n G o ttes in d e r W e lt im W id e rs p ru c h ste h e n sollte zu dem ^Begriff d e r S ch öp­ fung. K n a u e r leh n t jed o c h die M ö g lich k eit e in e r a u ß e rg e w ö h n li­ ch en In te rw e n tio n G ottes in d e r W e lt ab und in te rp re tie rt d e sh alb auf e in e n e u e W e ise die c h ristlic h e B otschaft.

A d 2. T rotz d e r E rk lä ru n g en , d ie K n a u e r m ach t (S. 301 ff.), ist es sch w er, sein e T h eo lo gie als k irc h lic h -o rth o d o x zu a n e rk e n n e n . Indem w ir d em K n a u e rsc h e n Begriff sch em a: „ab solu t tra n s z e n d e n ­ te s W o rt G o ttes — re in e r G laub e" folgen, w ollen w ir n o ch u n s e re B ed en k en a u ssp re c h e n h in sic h tlic h zw e ier Begriffe, die in sein em th e o lo g isc h e n S y stem e in e w ic h tig e Rolle spielen. Es sind die Be­ griffe: W o rt G o ttes und G laube.

Es ist zu bezw eifeln, ob bei K n a u e r d e r Begriff „ W o rt G o ttes" d iese lb e B ed eu tu n g hat, w ie in d e r K irch e n leh re . W e n n K n a u e r d as E reign is d es W o rte s G o ttes je d e r A u ß e rg e w ö h n lic h k e it e n t ­ k leid e t, so b le ib t als e in z ig e r A u sd ru c k v o n G o ttes W o rt led ig lich d ie E x te rio ritä t d e s m en sc h lic h e n W o rte s, d a s sich fü r d a s W o rt G o ttes au sg ibt. Das ist d as ein zig e „ W u n d er". In d iesem Z u sam ­ m e n h a n g e rg e b e n sich fo lg en d e F ra g en : Legt d as W o rt G o ttes — in d e r A u ffassu n g v o n K n au er — Z eu g nis ü b e r J e su s C h ristu s ab o d e r ist e s n u r e in A n g e b o t zu r T eiln ah m e an d e r ew ig en R elation S ohnes zum V a te r? H a t also d as W o rt „M en sc h w e rd u n g " bei K n au ­ e r d e n se lb e n Sinn, w ie in d e r K irch e n leh re ? Eine w e ite re F rag e: W ie ist d as W o rt G o ttes im m e n sc h lic h e n W o rt zu e rk e n n e n ?

Iso-5 V gl. R. S c h w a g e r , P. K n a u e r , Der Glaube kom m t v o m Hören, ZkTh 100/1978/ S. 646 f.

(7)

lie rt eine d e ra r t v e rs ta n d e n e W o rto ffe n b a ru n g n ic h t d en M en sch en in se in e r U m w elt auf ein e W eise, d ie im W id e rsp ru c h zu d e r E r­ fa h ru n g steh t? W e n n a b e r K n a u e r sp rich t, d aß m an das W o rt G o ttes e rk e n n e n k a n n an se in e r b e fre ie n d e n W irk u n g auf d en M en sc h e n (S. 15.121.124), so w ä re zu fragen, ob K n a u e r — g egen sein en A n ­ s ic h te n — d o c h n ic h t ein a u ß e rg e w ö h n lic h e s W irk e n G o ttes in d e r W e lt an n im m t6.

A u ch sein Begriff d es G laubens, d e n e r „ re in e n G laub en" n en n t, sch ein t v o n d e r k a th o lisc h e n V e rstä n d n is d iese s Begriffes a b z u ­ w eich en. E ig en tlich feh lt dem c h ristlic h e n G lau b en bei K n a u e r ein re a le s F u n d am en t auf d e r h isto risc h e n Ebene. A ls H a u p tp rin z ip se in e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie ste h e n die W o rte aus dem Brief des A p o ste ls P a u lu s an die R öm er (10,17): „D er G laube ko m m t vom H ö ren ". In d e r A u ffassung v on K n a u e r ist jed o c h d e r G laube Jesu , d e s „ e rs te n G läu b ig en " u n d d es „ e rs te n V e rk ü n d ig e rs" im h is to ­ risc h e n Sinne ü b e rh a u p t n ich t g e re c h tv e rtig t. E n tg eg en dem S ta n d ­ pu n k t, d e n K n a u e r annim m t, m u ß m an sagen, d a ß n u r das a u ß e rg e w ö h n lic h e B ew ußtsein J e s u und se in e W u n d ern ein e n n o t­ w en d ig e n A n satz fü r die n e u te sta m e n tlic h e C h risto lo g ie u n d D rei­ fa ltig k e itle h re schaffen k ö n n ten .

In dem P ro blem d e r G la u b e n sb e g rü n d u n g u n te rs c h e id e t K n a u e r auf ü b e rtrie b e n e W e ise ein e v e rn u n ftsm ä ß ig e , n a tü rlic h e R eflexion ü b e r die V e ra n tw o rtu n g d e r G lau b en szu stim m u n g v o n d em G lau b en selbst. In d e r A u ffassu n g K n au ers ist d e r ü b e rn a tü rlic h e G laub e v öllig iso lie rt vom e x is te n tie lle n K o n tex t. In c h ristlic h e n V e rs tä n d ­ nis ste h t d e r G laube nich t n e b e n d e r n a tü rlic h e n E rk enn tnis, so n ­ d e rn ist die letzte, sich selb st d u rc h d ie G nad e G o ttes ü b e rb ie te n d e , D im ension d e r n a tü rlic h e n E rk en n tn is d e r W irk lic h k e it.7 W e il die G lau b en szu stim m u n g d e r A k t e in e r p e rs o n a le n E n tsch eid u n g zur T eilnah m e an d e r R elatio n C h risti zu G o tt ist, m u ß d ie R eflexion ü b e r die V e ra n tw o rtu n g d e r G lau b en szu stim m u n g als e in e d e r E le­ m en te d ie s e s p e rs o n a le n A k te s g elten . D er c h ristlic h e G laube, als p e rso n a le u n d re fle x iv e A n tw o rt auf d as W o rt G ottes, ist v ie lm e h r e in k o m p liz ie rte r P rozess d e r p ra k tisc h e n E rk enn tnis, d e s V e rs te ­ hens, d es V e rtra u e n s und W e rtu n g .8

Es ü b e rra s c h t schließlich, w en n K n a u e r b e h a u p te t, sein V o rtra g zur G lau b e n sb e g rü n d u n g stim m e ü b e re in m it d e r L ehre des I. V a ­ tik a n isc h e n K onzils h in sic h tlic h d e r Rolle d e r V e rn u n ft im B ereich des G lauben s und d e r W u n d e rn als s ic h e rste n Z eichen d e r O ffen­ b a ru n g .9

6 Ebd. S. 649.

7 V gl. B. W e i s s m a h r , Gibt es v o n Gott g e w ir k t e Wunder?, StZ 191/1973/ S. 60 f.

8 V gl. W. B e i n e r t , Das Problem der V eritikation theologis cher Sätze, Cath. 32/1978/ S. 182 ff.

(8)

3. Versuch einer Systematik

Die o ben a n g e ste llte n B e tra c h tu n g e n e rla u b e n e in ig e E lem ente h e ra u sz u ste lle n , die e in B eitrag zu r L ösung d es P roblem s sein k ö n ­ nen.

a) M ö g lic h k e it d e r a u ß e rg e w ö h n lic h e n In te rw e n tio n G ottes Die h e u tig e tra n sz e n d e n ta l-a n th ro p o lo g isc h e T h eo log ie h a t auf ü b e rz e u g e n d e W e ise d ie w e se n tlic h e A u sric h tu n g des M en sch en in se in e r p e rs o n a le n Existenz aufs T ra n sz e n d e n te festg e ste llt. D ie­ se A u sric h tu n g aufs T ra n sz e n d e n te k a n n ric h tig als a n th ro p o lo ­ g isch e V o ra u sse tz u n g d e r T ra n sz e n d e n z e rfa h ru n g in d e r W e lt a n ­ g e s e h e n w e rd e n . Die h e rm e n e u tisc h e F orsch ung, die sich m it den H a u p tb e g riffe n d e r c h ristlic h e n B otschaft b e fa ß t (in K o n fro n tatio n m it d em e v o lu tiv e n W eltbid), h a t die M ö g lich k eit e in e r fre ie n u nd ü b e rn a tü rlic h e n W irk u n g G o ttes in d e r W e lt n ic h t an gezw eifelt. A uch die D isk u ssio n en ,d ie das Buch v o n K n a u e r v e ru rs a c h t h at, fü h re n zur S ch lu ß fo lg erun g , d a ß d ie b e s te h e n d e R elation G ott- -S chöpfers z u r W e lt ein e a u ß e rg e w ö h n lic h e In te rw e n tio n G o ttes n ic h t au ssc h lie ß t; o h n e d ie A n e rk e n n u n g e in e s a u ß e rg e w ö h n lic h e n W irk e n s G o ttes in d e r W e lt lä ß t sich a u c h ein a u th e n tis c h c h ris tli­ ch es V e rs tä n d n is vom G eheim nis d e r M en sc h w erd u n g und d e r M it­ te ilu n g d es H e ilig e n G eistes n ich t h a lte n .

b) M ö g lich k eit d e r E rk e n n tn is e in e r a u ß e rg e w ö h n lic h e n In te rv e n tio n G o ttes

D ie H e ilsin te rw e n tio n G o ttes in J e su s C h ristu s ist d a s w ic h tig ­ ste G eh eim n is d e r O ffen b a ru n g u n d d e r c h ristlic h e n B otchaft. D eshalb k a n n sie n u r d u rc h d e n G lau b en e rk a n n t w e rd e n . N icht- d e sto w e n ig e r g e h t au s dem In h a lt d es G eh eim n isses h e rv o r, d a ß es se in e n A u sd ru c k in Raum u n d Z eit g e h a b t h a b e n m u ß te u nd als so lc h e s zum G e g e n sta n d d e r G la u b e n se rfa h ru n g w e rd e n k o n n te. D ie G la u b e n se rfa h ru n g w ied erum , die d e n C h a ra k te r d e r E rfah ru n g e in e s G e g e n ü b e rs hat, k o n n te im Z eu g nis g e ä u ß e rt u nd ü b e rlie fe rt w e rd e n .

Solch e in Z eu g n is d e r J ü n g e r J e s u v o n d e r E rfah ru n g d e r T ra n ­ szen d en z im Z u sam m en h an g m it d e r P e rso n J e s u C hristi, b e so n d e rs a b e r d ie Z e u g n isse v om E rleb en d e r G e g e n w a rt d e s a u fe rsta n d e n e n H e rrn , b ild e n d e n e ig e n tlic h e n In h a lt d e s c h ristlic h e n K erygm as. Die Ü b e rlie fe ru n g e n d e r O ste re reig n isse , in so fern sie Z eu g n isse d es G la u b e n s sind u n d n ich t h isto ric h e B erich te ü b e r „E rsch ein u n g en ", g e b e n zw ar k e in e G ru n d lag e fü r e in e k ritis c h e F o rsch u n g ü b e r die N a tu r d ie s e r „ E rsch ein u n g en ", k ö n n e n je d o c h auf e ig e n e G laub­ w ü rd ig k e it g e p rü ft w e rd e n . In d e m M asse, in w elch em die M ö g lich ­ k e it zu r P rü fu n g d e r G la u b w ü rd ig k e it d e r Z eu g n isse d e r Jü u n g e r

(9)

g e g e b en ist, w e rd e n sie fü r u n s zu r Q u e lle für d ie E rk e n n tn is d e r H e ilsin te rw e n tio n G o ttes in Je su s C h ristu s.

c) E pistem o lo g isch e B em erk u n g en

W e n n die T a tsa c h e d e r O ffen b a ru n g G o ttes in J e su s C h ristu s n u r d u rc h die Z eu g n isse d es G lau b ens fü r die E rk en n tn is z u g ä n g ­ lich ist, m uß die R eflexion, die zu e in e r k ritis c h e n G eg rü n d u n g des c h ristlic h e n G lau b en s h in d rä n g t, e in e n h e rm e n e u tisc h e n C h a ra k te r h aben. D a ra u s e rg e b e n sich ein ig e ep iste m o lo g isc h e K o n sequen zen.

1. D ie sch arfe U n te rsc h e id u n g zw isch en d e r e ig e n tlic h e T h e o ­ logie als d e r L ehre v o n d en G eh eim n issen d es G laubens (scientia

fidei) u nd d e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw. A p o lo g e tik als L ehre v on

d e r G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffen b a ru n g (scientia de ciedibilita te re­

velationis) ist n ic h t w e ite rh in v e rtr e tb a r. Die g anze T h eo log ie in ­

te re s s ie rt sich fü r die P ro b le m a tik d e r G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffen­ baru n g , in so fern d e r „In h alt d e r O ffen b a ru n g " n ic h t ganz zu tr e n ­ n e n ist v o n d e r „ T atsach e d e r O ffen b a ru n g ", also a u ch v o n ih re r G lau b w ü rd ig k eit. D abei h a t die T h eo lo g ie k e in e n u n m itte lb a re n Z ug ang zu d en G eh eim n issen des G lau ben s, so n d e rn v ielm e h r * ein e n m itte lb a re n , d u rc h die K ritik d e r V e rk ü n d ig u n g . In d iesem Z u sam m enh ang üb ern im m t h e u tz u ta g e d ie g e sam te T h eolo gie ein e k ritis c h e F u n k tio n h in sic h tlic h d e r c h ristlic h e n V e rk ü n d ig u n g . D ie­ se F u n k tio n h a tte frü h e r d ie F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw. die A p o ­ logetik. A n d e rse its ist d ie F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw. die A p o lo ­ g e tik n ich t in d e r Lage, d a s P ro blem d e r G la u b w ü rd ig k e it d u rc h eine ra tio n a le A u ffassun g d e r O ffen b a ru n g als e in e s h isto risc h e n F aktum s zu lösen. W e n n a b e r ist das E reign is d e r O ffen b aru n g v ielm e h r das w ic h tig ste G eheim nis d es G lau b ens, b e s te h t die A uf­ gabe d e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw . d e r A p o lo g e tik e h e r in d e r K ritik d e r G lau b en szu stim m u n g a n d ie g ö ttlic h e O ffen b aru n g , als in F o rsch u n g ü b e r die O ffen b aru n g selbst.

2. M an m uß je d o c h zw isch en d e n A u fg ab en d e r T h eo log ie als so lchen u nd d en A u fg ab en d e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie u n te rs c h e i­ den. A uf d e r e in e n Seite h ö rt die T h eo lo g ie n ich t auf, e in e G lau­ b e n sle h re (scientia fidei) zu sein, un d d as so w o hl in h altlich w ie im

fo rm alen Sinne. Ih re A ufgabe ist es d a s C h ristu s e re ig n is zu v e r ­ steh en ; d iese s V e rs te h e n ist a b e r e in p e rs o n a le r A kt, d e r sich auf d e r G ru n d lag e d e s G lau b en s v o llzieh t. D ie T heo lo g ie b e sch ä ftig t sich n u r so w e it m it d e r G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffenbaru ng, als die R eflexion ü b e r die G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffen b a ru n g e in S tru k tu r­ e le m en t d e s G lau b en s se lb st ist. In d iese m Z u sam m en h ang m u ß d e r S ta n d p u n k t v o n Prof. W . B ein ert b e d e n k lic h stim m en: In d em z itie r­ te n A rtik e l d e fin ie rt B ein ert d ie e ig e n tlic h e A ufg abe d e r T h e o lo ­ gie als V e rifik atio n d es g ru n d le g e n d e n th eo lo g isc h e n S atzes: „ J e ­ sus v on N a z a re th ist d ie E rsch ein u n g G o ttes..."; die T h eo lo g ie v e ­

(10)

rifiziert d iese n Satz als H y p o th e se .10 M an g ew in n t d e n Eindruck, d aß solch e in e A u ffassu n g d e r A u fg ab en d e r T heolo gie die th e o lo ­ g isch e F o rsch u n g an tin o m isch auf zw ei E benen ste llt: d es G la u ­ b en s un d se in e r K ritik. T h eo lo g isch e Sätze w ä re n fü r d en T h eo lo ­ gen g leic h ze itig G lau b en ssätze u n d H y p o th e sen .

A uf d e r a n d e re n Seite ist die F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw. die A p o lo g etik u n z w e ife lh a ft ein e e ig e n stä n d ig e D isziplin m it ih re n e ig e n e n A u fg ab en, obw o hl sie d iese A u fg ab en in e in e r w e s e n tli­ chen A b h ä n g ig k e it v o n d e r c h ristlic h e n R eflexion ü b e r die G la u b ­ w ü rd ig k e it d e r O ffen b a ru n g e rfü llt. W e il d ie R eflexion ü b e r die G lau b w ü rd ik g e it d e r O ffen b aru n g e in s tru k tu re lle s E lem ent des G lau b en s d a rs te llt, h a t sie au ch e in e n d a u e rn d e n A u sd ru c k in den n e u te s ta m e n tlic h e n S ch riften und in a n d e re n Ü b e rlie fe ru n g en d e r c h ristlic h e n B otschaft. Die A ufg abe d e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw. d e r A p o lo g e tik b e s te h t in d e r k ritis c h e n S y stem a tik d e r o b je k tiv ie r­ te n un d o b je k tiv ie rb a re n E lem ente d e r c h ristlic h e n R eflexion ü b e r die G la u b w ü rd ig k e it d e r O ffen baru ng .

Die E ig e n art d e r F u n d a m en ta lth e o lo g ie bzw . d e r A p o lo g etik im V e rg le ic h m it d e r T heo lo g ie als so lch en kom m t zum A u sd ru c k im F o lg en d en : 1. D iese D isziplin th e m a tis ie rt d ie P rob lem e d e r G lau b ­ w ü rd ig k e it d e r O ffen b a ru n g indem sie d ie E lem en te d e r c h ristlic h e n Reflexion, d ie in v e rsc h ie d e n e n th eo lo g isc h e n W isse n sc h a fte n v o r ­ h a n d e n sind, zusam m enfasst; 2. Ih r V o rg e h e n v o llz ie h t sich auf e i­ n en m e ta s p ra c h lic h e n G ebiet in Bezug auf d en G lauben u n d die e ig e n tlic h e T heologie, w ä h re n d d ie g e g e n stä n d lic h e S p rach e d e r e ig e n tlic h e n T h eo lo g ie in P rinzip die S p ra ch e des G laubens bleibt, tro tz ih re r k ritis c h e n F u n k tio n h in sic h tlic h d e r c h ristlic h e n V e r­ k ün digu n g.

Cytaty

Powiązane dokumenty

o penetracji przez literaturę SF kweetli teraźniejszości, choć oczywiście i po dawnemu mierzy ona w przyszłość, uświadamiając czytelnikowi, że “przeznaczeniem

Autor podkreśla, oprócz wartości poznawczych rękopisu, również jego walory lite­ rackie: sposób prowadzenia narracji, zastosowanie w relacji pa­ miętnikarskiej

Autor podkreśla, oprócz wartości poznawczych rękopisu, również jego walory lite­ rackie: sposób prowadzenia narracji, zastosowanie w relacji pa­ miętnikarskiej

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

utworu Albertiego), jednak podobna konstrukcja bohatera, wspól­ ny obu dziełom schsmat idealnego żywota, e nade wszystko docho­ wanie przez obydwu twórców wiary

Na podstawie analizy tekstów najdawniejszych zabytków piś­ miennictwa polskiego: "Listu Biskupa Mateusza do Bernarda z Clairvaux", XVI-wiecznej przeróbki

Adresatkę niedawno udostępnionych przez rodzinę Kunickich listów Elizy Orzeszkowej jest Jadwiga z Eysymonttów Kunicka, córka przyjaciół pisarki.. Listy te

Powołując się na ewangelię Łukasza nawołuje Salwian bogatych, by sprzedali swe mienie, a uzyskane tą drogą pieniądze rozdali ubogim 107. Życie w bogactwie nie