Stefan Moysa
"Hinführung zu Luther", Otto
Hermann Pesch, Mainz 1982 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 54/1, 186-187
1 8 6 R E C E N Z J E O tto H e r m a n n P E S C H , H in fü h r u n g z u L u th e r , M a in z 1982, M a tth ia s - G r ü n e - w a ld -V e rla g , s. 360. L it e r a t u r a n a t e m a t L u t r a u r o s ła d z is ia j do o g ro m n y c h ro z m ia r ó w . J e i ż e li w ie rz y ć a u to r o w i, ż a d n e p iś m ie n n ic tw o — w y ją w s z y S ta r y i N o w y T e s ta m e n t — n ie z o sta ło t a k w s z e c h s tr o n n ie z b a d a n e . M im o te g o P e s c h p ra g n ie jesz c z e w n ie ś ć sw ó j w k ła d do te g o d o r o b k u i p o d e jm u je się z a d a n ia , a b y o d c z y ta ć ra z jeszcze L u tr a , a le w sp o só b „ p r z e d k o n f e s y jn y ” , to z n a c z y w y z b y w sz y się w s z e lk ic h u p rz e d z e ń , czy to ze s tro n y k a to lic k ie j czy e w a n g e lic k ie j .
P r o t e s t L u tr a n ie d o ty c z y ł — z d a n ie m a u t o r a — a n i ó w c z e sn y c h s to s u n k ó w p o lity c z n y c h , a n i te ż n ie b y ł p r o te s te m re lig ijn o -d u c h o w y m . B y ł p r o te s te m te o lo g ic z n y m . L u te r d o s trz e g ł ro z b ie ż n o śc i m ię d z y w y k ła d a n ą w ó w czas te o lo g ią s c h o la s ty c z n ą a P is m e m Ś w ię ty m i u s iło w a ł z b u d o w a ć n o w ą te o lo g ię , k tó r a b y le p ie j o d p o w ia d a ła d a n y m b ib lijn y m . M im o te g o te o lo g ia L u te r o w a je s t z p u n k tu w id z e n ia e g z e g e ty c z n e g o co do w ie lu z a g a d n ie ń n ie w y s ta r c z a ją c a , a m im o te g o n a jw ię k s z y w p ły w w y w a r ł a o n a n a te w ła ś n ie z a g a d n ie n ia .
N a c z y m p o le g a ł p r o t e s t te o lo g ic z n y L u tr a ? A u to r z a r a z n a p o c z ą tk u s ta w ia p o d s ta w o w ą te z ę s w o je j k s ią ż k i: E w a n g e lia d o ty c z y b e z w a r u n k o w e j ła s k i B ożej, k tó r a z o s ta ła u d z ie lo n a w C h r y s tu s ie J e z u s ie . W ia r a K o śc io ła p r z y s w a ja so b ie t ę E w a n g e lię w c o ra z to n o w y c h w a r u n k a c h h is to ry c z n y c h , a te o lo g ia L u te r o w a je s t t a k i m w ła ś n ie n o w y m s p o s o b e m w c ie le n ia E w a n g e lii. L u te r w y d a w a ł się c a łk o w ic ie z ry w a ć z tr a d y c j ą i d la te g o b y ł p rz e z so b ie w s p ó łc z e s n y c h n ie z ro z u m ia n y . M u s ia ło w ię c d o jść do ro z ła m u . W c z a s a c h w sp ó łc z e s n y c h p a tr z y się n a to z u p e łn ie in a c z e j: g d y b y L u te r dziś g ło s ił sw o je te z y , n ie d o sz ło b y do R e fo rm a c ji, a lb o p r z y n a jm n ie j n ie d o szło b y do n ie j z ty c h s a m y c h p rz y c z y n co w ó w c z a s.
S w o ją te z ę a u to r p r z e p r o w a d z a k o n s e k w e n tn ie p rz e z w s z y s tk ie ro z d z ia ły k s ią ż k i. W id a ć to w ro z d z ia ła c h h is to ry c z n y c h , w k tó r y c h p r z e d s ta w ia k o le j n o d z ia ła ln o ś ć L u t r a ja k o p r o f e s o r a w jeg o k a to lic k im o k re s ie , n a s tę p n ie w p ły w y , ja k i e n a n ie g o w y w a r li p o s z c z e g ó ln i te o lo g o w ie i jeg o o b ro n ę w o b e c k a r d y n a ł a K a je ta n a w A u g s b u r g u w r o k u 1518. T y m b a r d z ie j w id a ć to w ro z d z ia ła c h o c h a r a k t e r z e te o lo g ic z n y m , w k tó r y c h a u to r p r z e d s ta w ia p o d s ta w o w e t e m a ty te o lo g ii lu t e r a ń s k i e j. Z a s a d n ic z e z n a c z e n ie d la te o lo g ii L u tr a p r z y p is u je P e s c h ' t a k z w a n e m u „ p rz e ż y c iu w w ie ż y ” , m im o iż s a m f a k t b y ł p r z e d m io te m k o n tr o w e r s ji w ś ró d h is to ry k ó w . P o g lą d y L u tr a d o jr z e w a ły w p r a w d z ie p o w o li, a le od teg o p rz e ż y c ia , k tó r e n a s tą p iło w p ie r w s z e j p o ło w ie 1518 r o k u b io r ą p o c z ą te k j e go p is m a r e f o r m a c y jn e w e w ła ś c iw y m z n a c z e n iu . D z ię k i n ie m u — w e d łu g w y z n a n ia L u t r a — z ro z u m ia ł o n z n a c z e n ie s p r a w ie d liw o ś c i B o żej i p o c z u ł się u w o ln io n y od w ie lk ic h u d r ę k d u c h o w y c h . T a k u fo r m o w a ło o no jeg o p o g lą d y n a u s p r a w ie d liw ie n ie , że w s u m ie n iu n ie m ó g ł ic h z m ie n ić m im o ż ą d a n ia K o śc io ła .
W p o sz c z e g ó ln y c h ro z d z ia ła c h o c h a r a k t e r z e te o lo g ic z n y m a u to r s tę p ia o strze ró ż n ic d z ie lą c y c h L u tr a o d k a to lik ó w , k tó r e b y ły u w a ż a n e n ie g d y ś za n ie m o ż li w e d o z re d u k o w a n ia , o b e c n ie zaś s ą p r z e d m io te m in te n s y w n e g o e k u m e n ic z n e g o d ia lo g u . I t a k p e w n o ś ć d o ty c z ą c a z b a w ie n ia u z y s k u je n o w e n a ś w ie tle n ie p rz e z d z is ie js z e p o g lą d y o d o ś w ia d c z a n iu B oga. S ło w o m ia ło w e d łu g L u t r a d e c y d u ją c e z n a c z e n ie d la w ia r y i z b a w ie n ia c z ło w ie k a ; w k a to lic y z m ie z o sta ło ono w y r a ź n ie d o w a rto ś c io w a n e p rz e z S o b ó r W a ty k a ń s k i I I i z w ią z a n ą z n im w s p ó łc z e s n ą te o lo g ię . L it u r g ia i te o lo g ia k a to lic k a o d e sz ły te ż od sz ty w n e g o p o ję c ia o p u s o p e r a tu m w d z ia ła n iu s a k r a m e n tó w , k tó r e n ie g d y ś t a k g o rs z y ły L u tr a . A u to r w id z i ró w n ie ż sp o s o b y k a to lic k ie g o r o z u m ie n ia f o r m u ły s im u l
iu s tu s e t p e c c a to r, w k tó r e j w y r a ż a się je d e n z is to tn y c h w y m ia r ó w L u te r o -
w e j n a u k i o u s p r a w ie d liw ie n iu .
R E C E N Z J E
187 m ie rz e n ie p o r o z u m ie n ie m — m oże o n b y ć w w ie lu s p r a w a c h w s p ó ln y m n a u c z y c ie le m n a s w s z y s tk ic h . T r u d n o n ie s p e c ja liś c ie w y d a ć są d o ty m , czy z a m i a r a u t o r a się p o w ió d ł. N a p e w n o w ie lu te o lo g ó w i to n ie ty lk o k a to lic k ic h a le te ż i e w a n g e lic k ic h n ie p o d z ie li jeg o o p ty m iz m u . N ie p o d o b n a je d n a k o d m ó w ić a u to r o w i u z n a n ia za p o d ję tą m e to d ę , d o g łę b n e z n a w s tw o p ro b le m ó w r e f o r m a c ji i w ie lk ą u c z ciw o ść in te le k tu a ln ą . D la te g o te ż k s ią ż k a b ę d z ie w ie l k im w k ła d e m do b a d a ń n a d te o lo g ią L u t r a i do c a łe g o r u c h u e k u m e n ic z n e g o .
k s. S te fa n , M o y s a S J , W a r s z a w a
G o tt a lle in . T e r e s a v o n A v ila h e u te , w y d . W a ld r a u d H e r b s t r i t b . F r e i-
b u r g - B a s e l-W ie n 1982, V e rla g H e rd e r, s. 288.
D zieło z a w ie r a k o n f e r e n c je w y g ło sz o n e w o b e c ró ż n y c h ś r o d o w is k z o k a z ji 4 0 0 -lecia ś m ie rc i św . T e re s y z A w ila . T e o k o lic z n o śc i tłu m a c z ą d lacz eg o w k s ią ż c e z n a jd u je się w ie le p o w tó rz e ń , p o s z c z e g ó ln i a u to r z y n a w ią z u ją n ie r a z do ty c h sa m y c h f a k tó w z ż y c ia ś w ię te j, ty c h s a m y c h p o w ie d z e ń i w ą t k ó w te o lo g ii d u c h o w o śc i. Z te g o p u n k tu w id z e n ia d w a r e f e r a t y w y d a ją się c e n tr a ln e : H isto ria i p o sta ć ś w ię te j a u to r s tw a A. M. S t r e h l e C C D i P o
s ła n n ic tw o i z a d a n ie d u c h o w e T e r e s y p ió r a W. K a s p e r a . Ż y cie św . T e re s y
je s t w ię c n a z n a c z o n e w p ie r w p rz e z w s tą p ie n ie do k la s z to r u w r o k u 1535, co n a s tą p iło w b r e w w o li r o d z in y i po k ry jo m u . N a s tę p u je n a u k a m o d litw y i ż y c ia d u c h o w e g o w e d łu g k s ią ż k i f r a n c is z k a n i n a O s u n y. T e r e s a s k a r ż y się je d n a k n a s w o ją o zięb ło ść, d o p ó k i w r o k u 1554 n ie p r z e k s z ta łc iła je j w iz ja c ie rp ią c e g o C h r y s tu s a . W 1562 r. z o s ta je z a ło ż o n y p ie r w s z y k la s z to r , k tó r y m a żyć w e d łu g p ie r w o tn e g o d u c h a k a r m e lita ń s k ie g o . W la ta c h 1567— 1575 T e r e sa z a k ła d a d a lsz e k la s z to r y z a ró w n o m ę s k ie ja k ż e ń sk ie , a le n a t r a f i a p rz y ty m n a tr u d n o ś c i, a n a w e t o tr z y m u je z a k a z d a ls z y c h f u n d a c j i do r o k u 1580. D o ch o d zi do o d d z ie le n ia się z r e f o r m o w a n e j g a łę z i z a k o n u , k tó r a u z y s k u je c a łk o w itą sa m o d z ie ln o ś ć w r o k u 1587. B yło to ju ż po ś m ie rc i T e re sy , w r o k u 1582. Ś w ię ta z o s ta w iła po so b ie n ie ty lk o z re f o rm o w a n y z a k o n , a le d z ie d z ic tw o d u c h o w e p rz e d e w s z y s tk im w p o s ta c i sz k o ły m o d litw y . Z a s a d n ic z e z n a cz e n ie m a t u t a j je j k s ią ż k a D roga do d o s k o n a ło śc i, k tó r e j p ie r w s z a w e r s ja p o w s ta ła w r o k u 1566. D ru g ą s w o ją z a s a d n ic z ą k s ią ż k ę — T w ie r d z a w e w n ę
tr z n a — n a p is a ła d o p ie ro n a p a r ę m ie s ię c y p rz e d ś m ie rc ią , g d y b y ła u szczy
t u s w o je j d u c h o w e j d ro g i. W. K a s p e r m ó w i o „ p rz y g o d z ie ” T e re s y p o le g a ją c e j n a c a łk o w ity m z d a n iu się n a B oga i s z u k a n iu z je d n o c z e n ia z N im . Z a z n a c z y ło się to m o c n ie j d o p ie ro po w s p o m n ia n e j w y ż e j w izji. M is ty k a T e r e s y p o le g a n a o d d a n iu się B ogu, z je d n o c z e n iu z J e g o w o lą, p o s łu s z e ń s tw ie i p o k o rz e . T e p o s ta w y r e a liz u j ą się u T e re s y z a w sz e p o p rz e z c z ło w ie c z e ń stw o C h ry s tu s a . N a n a jw y ż s z y c h s to p n ia c h z je d n o c z e n ia T e re s a ro z w a ż a zaw sz e ta je m n ic e z ż y c ia Je z u s a . M is ty k a je s t w u ję c iu ś w ię te j n ie o d z o w n ie z w ią z a n a z a p o s to ls tw e m . T e re s a m a m is ję p r o f e ty c z n ą ta k ż e d la c z a só w d z is ie j sz y c h : w o b lic z u a te iz m u św ia d c z y o n a o rz e c z y w is to ś c i B ożej. I n n e r e f e r a ty s z e rz e j r o z w ija ją w ą tk i z a z n a c z o n e w d w ó c h p o d s ta w o w y c h o p ra c o w a n ia c h . R. G a r с i a -M a t e o p r z e d s ta w ia c h r y s to c e n tr y z m n a u k i te r e z ja ń s k ie j, k tó r y się p r z e ja w ia w p o s z a n o w a n iu T e re s y d la w s z y s tk ie g o co „ z ie m s k ie ” w p o s ta c i J e z u s a . S p o tk a n ie z N im to d la T e re s y ró w n o c z e ś n ie s p o tk a n ie z O jcem . S p r a w ę m o d litw y te r e z ja ń s k ie j p o d e jm u ją p rz e d e w s z y s tk im d w a r e f e r a ty . A. A u e r z a jm u je się b liż e j T w ie r d z ą w e w n ę t r z n ą i u tr z y m u je , że m a o n a z n a c z e n ie d la w s p ó łc z e s n e j d u c h o w o śc i, g d y ż m o ż n a w n ie j o d n a le ź ć r a d y k a l n y c h ry s to c e n try z m i te o c e n try z m , c a łk o w ite z a a n g a ż o w a n ie d la c z ło w ie k a o ra z je d n o ś ć d z ia ła n ia i k o n te m p la c ji. D la W. H e r fa s t r i t h n a to m ia s t m o d litw a T e re s y je s t tr w a n i e m p rz y B ogu, w k tó r y m c z ło w ie k się g a do n a jg łę b s z e g o sw e g o w n ę tr z a , o ś r o d k a w s z y s tk ic h in n y c h m ie s z k a ń , g d z ie d o k o n u je się n a jb a r d z ie j ta je m n ic z e s p o tk a n ie m ię d z y B o g iem , a d u szą.
