"Dogma und Politik : zur politischen Hermeneutik theologischer Aussagen", wyd. Helmut Feld, Günter Kehrer, Friedhelm Krüger, Josef Nolte, Hermann-Josef Vogt, Mainz 1973 : [recenzja]

Henryk Bogacki

"Dogma und Politik : zur politischen

Hermeneutik theologischer

Aussagen", wyd. Helmut Feld, Günter

Kehrer, Friedhelm Krüger, Josef

Nolte, Hermann-Josef Vogt, Mainz

1973 : [recenzja]

Collectanea Theologica 44/4, 191-192

R E C E N Z J E

₁₉₁

rozpoczyna się trw ająca cały w iek konfrontacja katolicyzm u z ideam i d e­ m okratycznym i, przede w szystkim na terenie Francji. H. M a i e r in tere­ suje się w łaśn ie dyskusjam i w e Francji w okresie 1789—1901 nad ok reśle­ niem stosunku katolików do ustroju dem okratycznego.

Termin „demokracja chrześcijańska’ autor stosuje dość szeroko na ozna­ czenie rozm aitych form francuskiego katolicyzm u politycznego po rew olucji francuskiej. Obejmuje w ięc katolickich tradycjonalistów , liberałów i dem o­ kratów, którzy w tym okresie odm iennie kształtują sw ą postaw ę wobec Francji porewolucyjnej. Po załamaniu się dawnego ustroju, hierarchia k o­ ścielna stopniowo rezygnuje z am bicji politycznych, a domenę polityki po­ zostaw ia katolikom świeckim .

D ośw iadczenia lat rew olucyjnych w ytw arzają wśród katolików opozycję w obec idei demokratycznych. Tradycjonaliści całkow icie potępiają zasady rew olucji i dążą do restauracji m onarchii także poprzez w ysiłk i odświeżenia życia religijnego, jakie panowało za katolickich królów francuskich. Ich zda­ niem Kościół tylko w ustroju m onarchicznym może w pełni kształtować życie społeczne. „Katolicy lib eraln i” również w ysuw ają program odnowy r e ­ ligijnej (przede w szystkim przez przem yślenie na nowo społecznych w artości chrześcijaństwa), ale na odcinku politycznym dążą do niezależności Kościoła w ramach państwa, którego ustrój dem okratyczny z przekonaniem popiera­ ją. Dopiero pod koniec X IX w ieku francuscy chrześcijańscy demokraci do­ chodzą do pełnego pogodzenia katolicyzm u z dem okratyczną koncepcją pań ­ stw a i uzyskują od L e o n a X III aprobatę dla swej postawy, czego w cześ­ niej nie mogli otrzymać od poprzednich papieży katolicy liberalni, choć w łaśn ie oni przygotow ali grunt dla tego

pojednania-Cenne studium H. M a i e r a przedstawia skom plikowane drogi rozwoju chrześcijańskich koncepcji dem okratycznych w e Francji X IX wieku.

Ks. H en ryk Bogacki SJ, W arszaw a

Dogma und P olitik. Zur politischen H erm eneutik theologischer A ussagen,

w yd. H elm ut F e l d , Günter K e h r e r , Friedhelm K r ü g e r , Josef N o 1- t e, H erm ann-Josef V o g t , Mainz 1973, M atthias-G rünew ald-Verlag, s. 144.

Sform ułow ania teologiczne i w ypow iedzi nauczania kościelnego odpo­ wiadają na pytania staw iane przez konkretną sytuację historyczną, k ształ­ tują się w określonych warunkach społecznych i politycznych. Stosunkowo rzadko są w ynikiem w yłącznie abstrakcyjnych dociekań czy sylogistycznych w yw odów opartych na objawieniu. Celem książki jest przedstaw ienie kilku przykładów uwarunkow ań politycznych, jakie leżały u podstaw niektórych form uł teologicznych.

H elm ut F e l d przedstawia św. Paw ła jako polityka zmuszonego do rozw iązyw ania konfliktów wczesnego chrześcijaństwa z państwem rzym skim oraz Izraelem (s. 9—34). Działalność ta w yw arła w pływ na kształt Ewangelii św. Paw ła, co w w yniku stworzyło podstawy chrześcijaństw u do zm iany sceny politycznej Europy u schyłku starożytności.

H erm ann-Josef V o g t w ykazuje, że doświadczenia polityczne były źród­ łem obrazu Boga u K o n s t a n t y n a W i e l k i e g o , który przyczynił się

do uform owania na Soborze N icejskim dogmatu o w spółistotności Słowa Bożego (s. 35— 61).

Friedhelm K r ü g e r analizuje zaangażowanie E r a z m a z Rotter­ damu w k w estię pokoju (s. 62—90), a Josef N o 1 1 e zajmuje się pesym iz­ mem teologicznym P a s c a l a rzutującym na jego ocenę polityki (s. 91—118)- We w spółczesnej teologii politycznej najwyraźniej w ystępują uw arunkow a­ nia społeczne, które przedstawia Günter K e h r e r (s. 119—144).

192

Choć poszczególne w yw ody nie zaw sze przekonują czytelnika, jednakże wartość ich polega na zw róceniu uw agi na aspekt polityczny, dotąd nie d o­ ceniany należycie przez badaczy historii teologii i dogmatu.

K s. H en ryk B ogacki SJ, W arszaw a

Gustavo GUTIERREZ, Theologie der B efreiung, tłum. z hiszpańskiego Horst G o l d s t e i n , M ünchen-M ainz 1973, Chr. Kaiser Verlag — M atthias-G rüne­ w ald-V erlag, s. 288.

W A m eryce łacińskiej narasta potrzeba teologii dostosowanej do k u l­ tury i potrzeb latynoam erykańskich. Narody tego kontynentu — przew ażnie chrześcijańskie — cierpią niespraw iedliw ość i ucisk. Odczuwają potrzebę oceny w łasnej sytuacji z punktu w idzenia w iary oraz konieczność w yzw ole­ nia z położenia narzuconego przez kolonializm . Teologia europejska i p ół­ nocnoam erykańska zajęte są całkiem innym i tem atam i.

O ile dawniej ratunek i w yjście z w łasnej sytuacji upatrywano w „rozwoju”, o tyle obecnie (od r. 1968) coraz częściej w ystępuje jako hasło „w yzw olenie”. Pew nych ijnpulsów w tym kierunku dostarczyły dokumenty uchw alone przez K onferencję Episkopatu Latynoam erykańskiego (CELAM) W r. 1968 w M edellin, głoszące wprost konieczność w yzw olenia. „Teologia w yzw olen ia” staje się oryginalną form ą teologii latynoam erykańskiej, od­ powiednikiem europejskiej „teologii politycznej”.

Podstaw ow e dzieło stanowi książka G. G u t i e r r e z a, ukazująca się obecnie w tłum aczeniach na w iele ję z y k ó w 2- Jest to synteza założeń, w n io s­ k ów i postulatów teologii w yzw olenia. Autor podejm uje podstaw owe tem aty chrześcijańskie na tle konkretnej sytuacji w krajach Am eryki Łacińskiej.

Przede w szystkim akcentuje krytyczną funkcję teologii wobec ludzkiej obecności i działania w historii. Natom iast najw ażniejszym zadaniem w n a­ szych czasach — zwłaszcza w krajach zacofanych i upośledzonych — jest stw orzenie spraw iedliwego społeczeństw a po to, aby ludzie mogli zachować sw ą godność i sami kształtować w łasny los. W konkretnej sytuacji krajów latynoam erykańskich nie osiągnie się tego drogą „rozwoju”, ale „w yzw ole­ n ia”. Pism o św. przedstawia w yzw olenie — zbaw ienie — w Chrystusie jako dar obejm ujący w szystkie aspekty życia ludzkiego. Wątek w yzw olenia jest w ięc od początku nierozłącznie związany z chrześcijaństwem , ale dziś u ka­ zuje się w nowych wymiarach, w pew nym stopniu zaznaczonych już w kon ­ stytucji G audium e t spes (np. KDK 10, 20).

G. G u t i e r r e z opisuje rozm aite koncepcje rozwijane w Am eryce ła ­ cińskiej dla polepszenia sytuacji narodów. Okazują one przem iany w św ia ­ domości tam tejszych chrześcijan, którzy coraz bardziej postulują konieczność w yzw olenia z niespraw iedliw ych struktur społecznych i politycznych, a n a ­ w et głoszą potrzebę przywrócenia spraw iedliw ości drogą rew olucji. Autor relacjonuje narastanie radykalizmu nie tylko wśród św ieckich, ale również u księży, zakonników, a także biskupów. Pod hasłem „w yzw olenie” kryje się pytanie o sens chrześcijaństw a i posłannictwo Kościoła w A m eryce łaciń ­ skiej. Przepow iadanie chrześcijańskie posiada też wym iar polityczny zm ie­ rzający do naprawienia niespraw iedliw ości społecznej, a w łaściw ie u k ie­ runkow ana działalność polityczna ma znaczenie zbawcze poprzez zapew ­ n ienie w arunków niezbędnych dla prowadzenia praw dziw ie ludzkiej egzy­ stencji.

Książka zapoznaje nas z problem atyką nowej dziedziny teologii, jaka powstaje w Am eryce łacińskiej.

K s. H en ryk Bogacki SJ, W arszaw a