Polityka Unii Europejskiej wobec krajów Europy Południowo-Wschodniej na przykładzie Republiki Mołdowy

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 787. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Wojciech Bąba Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Polityka Unii Europejskiej wobec krajów Europy Południowo-Wschodniej na przykładzie Republiki Mołdowy 1. Wprowadzenie Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie Polityki UE wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej na przykładzie najmniej rozwiniętego kraju regionu, tj. Republiki Mołdowy. Rozważania służyć mają zweryfikowaniu poglądu, że polityka UE wobec krajów sąsiedzkich jest w dużej mierze uwarunkowana przez kwestie historyczne, a kraje o podobnym położeniu geograficznym oraz poziomie rozwoju mogą być przez Unię zupełnie inaczej traktowane (m.in. w zależności od przebiegu wzajemnych stosunków w przeszłości). Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza (pkt 1–5) poświęcona jest stosunkom Unii Europejskiej i Republiki Mołdowy, druga (pkt 6–9) dotyczy stosunków UE z krajami sąsiedzkimi. W części drugiej autor podejmuje również próbę podsumowania omawianych zagadnień. 2. Charakterystyka Republiki Mołdowy W procesie integracji europejskiej biorą udział zarówno kraje bardziej, jak i mniej rozwinięte. Republikę Mołdowy zdecydowanie zaliczyć należy do tej drugiej grupy. Nawet wśród słabiej rozwiniętych krajów Europy sytuacja Mołdowy jest jednak specyficzna. Republika Mołdowy jest najsłabiej rozwiniętym krajem europejskim borykającym się z licznymi problemami wewnętrznymi. Kraj ten jest w dużym stopniu.

(2) Wojciech Bąba. 164. uzależniony od pomocy zagranicznej oraz transferów z zagranicy (dokonywanych przez emigrantów, zasilających swoje rodziny w kraju). Transfery tego typu stanowiły w latach 2003–2004 ponad 1/4 PKB1. Mołdowa nie posiada znaczących złóż surowców naturalnych (zwłaszcza energetycznych), za jej główne bogactwo naturalne uznać można żyzne gleby. Sektor rolny odpowiada za prawie 1/4 PKB oraz prawie 40% eksportu tego kraju2. Republika Mołdowy nie ma dostępu do morza, a jej znaczenie jako kraju tranzytowego jest niewielkie, m.in. ze względu na bardzo zły stan infrastruktury transportowej. Na skutek wyodrębnienia się w 1991 r. Mołdowy jako samodzielnego państwa zerwane zostały tradycyjne powiązania handlowe, głównie z krajami będącymi w przeszłości republikami związkowymi ZSRR. Doprowadziło to do głębokiego kryzysu gospodarczego, prawdopodobnie najpoważniejszego, jeśli wziąć pod uwagę kraje powstałe po upadku ZSRR. Spadek PKB Mołdowa odnotowywała aż do 2000 r. Od tego roku utrzymuje się stały wzrost gospodarczy, jednak w warunkach bardzo trudnej sytuacji finansów publicznych oraz stopniowo spadającego tempa napływu BIZ. Realny PKB w 2004 r. wciąż wynosił mniej niż połowę realnego PKB z 1989 r.3 Powyższe zjawiska decydują o tym, że poziom PKB per capita w Mołdowie jest nadal najniższy w porównaniu ze wszystkimi krajami europejskimi. 3. Stosunki UE–Mołdowa Na ograniczone przez dłuższy okres stosunki między UE a Republiką Mołdowy wpływ miało wiele czynników, m.in. peryferyjne położenie gospodarcze, niewielki postęp w zakresie reform, niestabilność polityczna, wojna domowa, która wybuchła w Naddniestrzu w 1991 r., a przede wszystkim niewielkie znaczenie polityczne i gospodarcze tego kraju. Negatywny wpływ na rozwój stosunków miał również fakt, że zmieniające się bardzo często ekipy rządzące starały się balansować pomiędzy rozwijaniem kontaktów z krajami WNP (przede wszystkim Rosją) a zacieśnianiem stosunków z UE. Unia Europejska zaczęła przejawiać większe zainteresowanie Mołdową dopiero w związku z rozszerzeniem o kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Unijni decydenci zdali sobie sprawę, że niestabilna i bardzo uboga Mołdowa może stać się zagrożeniem dla bezpieczeństwa zewnętrznych granic poszerzonej UE (granica lądowa z Rumunią). The EU’s Relations with Moldova. European Commission – External Relations, http:// ec.europa.eu/comm/external_relations/moldova/intro/index.htm, grudzień 2006. 1. Ibidem.. 2. Ibidem.. 3.

(3) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 165. Szczególnym zagrożeniem dla stabilności politycznej i ekonomicznej Republiki Mołdowy jest istnienie separatystycznej (nieuznawanej przez społeczność międzynarodową) Republiki Naddniestrza, na której terenie od czasu zamrożenia wojny domowej stacjonują rosyjskie wojska. Fakt ten uniemożliwia m.in. skuteczną kontrolę wschodniej granicy Mołdowy. W Naddniestrzu zlokalizowana jest również większość przemysłu Mołdowy (znajduje się tam jedyna duża elektrownia i jedyna nowoczesna stalownia), a także gazociąg zaopatrujący kraj w gaz4. Próby rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu podejmowane od początku lat 90. XX w. (m.in. przy mediacji OBWE, Rady Europy oraz ostatnio UE) nie przyniosły jak dotąd rezultatu. Jeżeli chodzi o stabilność ekonomiczną Mołdowy, największym zagrożeniem jest skrajne ubóstwo oraz utrzymująca się bardzo trudna sytuacja społeczna. Niestabilność finansów publicznych sprawia, że Mołdowa jest uzależniona od zewnętrznych źródeł finansowania5. Po rozpadzie ZSRR na początku lat 90. XX w. podstawę stosunków między Wspólnotami Europejskimi a Mołdową stanowiła umowa w sprawie handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej zawarta 18 grudnia 1989 r. między WE a ZSRR. Poźniej podstawą wzajemnych stosunków stał się podpisany w listopadzie 1994 r. między UE a Mołdową Układ o partnerstwie i współpracy (Partnership and Co‑operation Agreement – PCA). Układ wszedł w życie w lipcu 1998 r. Zakładano, że będzie funkcjonował przez 10 lat6. Obecnie jest to nadal najważniejszy dokument regulujący wzajemne stosunki. Obejmuje cztery podstawowe obszary7: 1) dialog polityczny oparty na wartościach demokratycznych (m.in. w kwestii rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu), 2) współpracę gospodarczą, w tym handlową (m.in. wzajemne rozszerzenie zakresu stosowania KNU, likwidację kontyngentów handlowych), 3) współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (m.in. zwiększenie efektywności polityki migracyjnej, walkę z praniem brudnych pieniędzy i przemytem narkotyków), 4) współpracę legislacyjną, mającą na celu stworzenie warunków prawnych niezbędnych do zacieśnienia więzi ekonomicznych między UE a Mołdową. PCA zawierał również klauzule ewolucyjne, np. dotyczącą ewentualnego utworzenia w przyszłości strefy wolnego handlu. 30 kwietnia 2004 r. Republika Moł-. M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej z przyszłymi sąsiadami – Mołdowa, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 2. 4. 5 6 7. Ibidem.. The EU’s Relations with Moldova.... M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej....

(4) Wojciech Bąba. 166. dowy podpisała protokół poszerzający obszar funkcjonowania PCA o 10 nowych krajów członkowskich UE8. Po zakończeniu drugiego etapu wschodniego rozszerzenia UE, czyli w momencie przyjęcia do Unii Bułgarii i Rumunii (1 stycznia 2007 r.), Mołdowa stała się bezpośrednim sąsiadem Unii Europejskiej. Zdając sobie z tego sprawę, Unia uwzględniła Mołdowę w tworzonej od 2003 r. nowej polityce sąsiedztwa9. 4. Nowa polityka sąsiedztwa Unii Europejskiej (NPS) Nowa, szersza polityka sąsiedztwa UE dotyczy okresu po zakończeniu wschodniego rozszerzenia UE. Polityka ta ma obejmować: Rosję, Białoruś, Ukrainę, Mołdowę, Algierię, Egipt, Izrael, Jordanię, Liban, Libię, Maroko, Autonomię Palestyńską, Syrię i Tunezję, Armenię, Azerbejdżan oraz Gruzję. Nie zostały nią objęte kraje Bałkanów Zachodnich (kraje byłej Jugosławii oraz Albania), co może świadczyć o zainteresowaniu Unii ściślejszymi stosunkami z tą grupą krajów. Po rozszerzeniu o kraje Europy Środkowo-Wschodniej celem nowej polityki sąsiedztwa UE ma być „stworzenie na zewnętrznych granicach UE obszaru dobrobytu i przyjaznego sąsiedztwa, który ma zapewnić stabilność, bezpieczeństwo i pomyślność ugrupowania”10. Cel ten ma być osiągnięty przez ściślejszą współpracę z nowymi sąsiadami, opartą na wspólnych wartościach i interesach, oraz niesienie pomocy sąsiadującym z UE słabszym ekonomicznie krajom. Do głównych zasad NPS zaliczyć można: – wzmacnianie dialogu politycznego i zwiększanie jego efektywności, – sprzyjanie rozwojowi społeczno-gospodarczemu, m.in. przez prowadzenie preferencyjnej polityki handlowej, – współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, – wspieranie integracji krajów sąsiedzkich z unijną siecią transportową, energetyczną i telekomunikacyjną oraz europejskim obszarem badawczym, – wspieranie działań na rzecz poprawy jakości środowiska naturalnego, – wspieranie działań o charakterze lokalnym (rozwój bezpośrednich kontaktów – people to people). The EU’s Relations with Moldova.... 8. Najważniejszymi dokumentami, zawierającymi zarysy tejże polityki były: Wider Europe – Neighbourhood: A New Framework for Relation with Our Eastern and Southern Neighbours, COM (2003) 104 final; Paving the Way for a New Neighbourhood Instrument, COM (2003) 393 final; European Neighbourhood Policy – Strategy Paper, Communication from the Commission, 12.05.2004. Więcej na ten temat w: „Nowe Sąsiedztwo” na wschodzie poszerzonej Unii, red. T. Kołodziej, Elipsa, Warszawa 2005. 9. M. Błaszczuk, Europejskie kraje WNP a unijna polityka sąsiedztwa. „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2004, nr 8. 10.

(5) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 167. Podstawową zasadą NPS ma być różnicowanie unijnej oferty wobec krajów sąsiedzkich m.in. w zależności od sytuacji politycznej i gospodarczej panującej w tych krajach, jakości ich stosunków z UE i krajami trzecimi oraz postępów reform. Wyjątkiem ma być współpraca regionalna, która zdaniem UE powinna być utrzymywana niezależnie od wymienionych czynników oraz ewentualnych zastrzeżeń Unii do polityki prowadzonej przez kraje sąsiedzkie11. Szczegółowe zasady współpracy z poszczególnymi krajami są natomiast uzgadnianie przez KE z władzami danego kraju i przyjmują postać planów działania (action plans). Jednym z elementów NPS ma być nowy instrument finansowy (Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa), odpowiadający za finansowanie tej polityki po 2006 r., tj. w momencie zakończenia funkcjonowania programu TACIS12. 5. Stosunki UE–Mołdowa w aspekcie NPS Jednym z efektów realizacji NPS było przyjęcie przez UE w grudniu 2004 r. „Planu działania dla Mołdowy”. Plan jest dokumentem politycznym, zawierającym strategiczne cele i priorytety współpracy między UE a Mołdową na lata 2005–2007. Dokument wymienia m.in. dialog polityczny, zmiany regulacji prawnych, reformy gospodarcze i społeczne, rozwój gospodarczy, kwestie handlowe oraz współpracę przy rozwiązywaniu konfliktu w Naddniestrzu13. Wśród kwestii szczegółowych wskazuje m.in. wzmocnienie instytucji gwarantujących demokrację i rządy prawa, zapewnienie poszanowania wolności mediów i swobody wypowiedzi, wzmocnienie administracji i sądownictwa, poprawę klimatu inwestycyjnego, walkę z korupcją, zwiększenie skuteczności kontroli na granicach Mołdowy, wzmocnienie walki z przestępczością zorganizowaną (w tym z handlem ludźmi). Priorytety planu są zbieżne z założeniami PCA, a ich wdrożenie ma wspomóc wypełnienie zapisów układu. „Plan działania dla Mołdowy” został ostatecznie zatwierdzony przez obie strony 22 lutego 2005 r14. Wzrost zainteresowania władz Mołdowy intensyfikacją stosunków z UE wynika m.in. z niezadowolenia z dotychczasowej polityki Rosji (Rosja wciąż aktywnie popiera separatystyczne dążenia w Naddniestrzu) oraz z członkostwa Bułgarii i Rumunii (a także ewentualnego członkostwa krajów byłej Jugosławii) w Unii Europejskiej. Z kolei strona unijna, włączając Mołdowę do NPS (np. przez podpisanie i wdrożenie odpowiedniego planu działania), daje sygnał, że jest zain11. Ibidem.. The EU’s Relations with Moldova.... 12 13 14. M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej.... The EU’s Relations with Moldova....

(6) Wojciech Bąba. 168. teresowana rozwojem stosunków z tym krajem, ale jako sąsiadem, a nie ewentualnym przyszłym członkiem UE. Unia uwzględnia również Mołdowę w innego rodzaju inicjatywach, mających służyć włączeniu tego kraju w proces integracji europejskiej. Przykładem może być wytyczenie przez teren Mołdowy trasy jednego z paneuropejskich korytarzy transportowych (IX PKT Helsinki–Aleksandropoli), czy też uwzględnienie Mołdowy w inicjatywie na rzecz bezpieczeństwa energetycznego, tzw. Wspólnocie Energetycznej (UE-25 oraz Bułgaria, Rumunia, Turcja, Albania, Mołdowa i wszystkie kraje powstałe z rozpadu Jugosławii)15. Realna intensyfikacja stosunków Mołdowy z UE wymagałaby od tego kraju m.in. modernizacji systemu prawnego, wzmocnienia rządów prawa, podjęcia zdecydowanej walki z korupcją, a także wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego. Najważniejszą kwestią byłoby jednak rozwiązanie konfliktu w Naddniestrzu – następstwem tego byłoby odtworzenie powiązań gospodarczych oraz intensyfikacja stosunków między obiema częściami kraju16. 6. Praktyczny wymiar stosunków UE–Mołdowa Handel UE–Mołdowa Gospodarka Republiki Mołdowy jest bardzo mocno uzależniona od wymiany z zagranicą, zarówno jeżeli chodzi o import (m.in. brak surowców energetycznych), jak i o eksport (jego wartość przekracza 50% PKB). Partnerami handlowymi Mołdowy były przede wszystkim obecne kraje WNP (głównie Rosja), ich udział w wymianie handlowej Mołdowy stopniowo jednak maleje17. Silne uzależnienie Mołdowy od handlu z Rosją było jedną z przyczyn załamania handlu oraz głębokiej zapaści gospodarczej, którą przeżył ten kraj w latach 1998–1999 w następstwie kryzysu rosyjskiego. Przykładowo w 1999 r. wartość eksportu Mołdowy stanowiła ok. 50% poziomu eksportu tego kraju z 1997 r.18 W wymianie handlowej Mołdowy rośnie natomiast znaczenie krajów UE. W 1992 r. obroty z krajami UE stanowiły 2,6% mołdawskiego eksportu oraz 5,6% importu. Natomiast w 2005 r. eksport do UE stanowił 27,4% eksportu Mołdowy, zaś import z UE 32,9% importu tego kraju19. Więcej na temat obu inicjatyw w: M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej.... 15. Ibidem.. 16. 17 W latach 90. udział krajów WNP w eksporcie Mołdowy kształtował się następująco: 64,5% (1992), 62,6% (1995), 68,0% (1998), 61,0% (2001). W imporcie odpowiednio: 71,9%, 67,9%, 42,0%, 38,0%. M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej.... Ibidem.. 18. EU Bilateral Trade with the Moldova, DG Trade 15.09.06, European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations – Moldova, http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/countries/ moldova/index_en.htm, grudzień 2006. 19.

(7) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 169. W roku tym Unia Europejska była najważniejszym partnerem handlowym Mołdowy, a Mołdowa odnotowała deficyt w handlu z Unią Europejską w wysokości 370 mln euro. Jeżeli chodzi o strukturę obrotów, to w eksporcie Mołdowy do UE dominują produkty rolne, żywność, tekstylia oraz surowce. W imporcie Mołdowy z UE dominują natomiast maszyny i urządzenia elektryczne, żywność oraz tekstylia20. Udziały najważniejszych partnerów w handlu Mołdowy w 2005 r. prezentuje tabela 1. Tabela 1. Najważniejsi partnerzy handlowi Mołdowy w 2005 r. (dane MFW) Eksport. Lp.. partner. w mln euro. . Świat. 848. 2. UE. 232. 1. Rosja. 32,9. 10,6. 3. Rosja. 0216. 11,7. 06,7. 5. Turcja. 057. 27,4. 080. 09,5. 031. 03,6. 7. Turcja. 020. 02,3. 9. Bułgaria. 006. 00,7. Kazachstan. 10 Szwajcaria. 100. 0605. Białoruś. 8. 1837. % importu Mołdowy. UE. 5. USA. Świat. w mln euro. 1. 090. 6. . partner. 32,9. Rumunia Ukraina. 100. Import. 279. 3 4. % eksportu Lp. Mołdowy. 014. 006. 01,6. 00,7. 2. 4. 6. 7. 8. 9. Ukraina. 0386. 21,0. Rumunia. 0207. Białoruś. 0068. Kazachstan. 0054. 02,9. 0023. 01,3. Chiny. USA. 10 Bułgaria. 11,1. 0075. 04,1. 0059. 03,2. 0033. 03,7. 01,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie: EU Bilateral Trade with the Moldova.. Udział Mołdowy w wymianie handlowej Unii Europejskiej jest natomiast marginalny. W 2005 r. wynosił on zaledwie ok. 0,08% unijnego eksportu oraz ok. 0,03% importu. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest z jednej strony słaba pozycja towarów mołdawskich na rynku krajów UE ze względu na ich niską jakość i niespełnianie międzynarodowych standardów, z drugiej zaś – niskie dochody ludności Mołdowy. Bardzo duże znaczenie dla eksportu Mołdowy do UE mają przyznane temu krajowi przez Unię preferencje handlowe. Od 1993 r. Mołdowa jest beneficjentem unijnego systemu GSP (umożliwia eksport towarów przemysłowych i rolnych po obniżonych stawkach celnych) oraz porozumienia w sprawie obrotu tekstyliami. Ponadto w 2000 r. uzyskała redukcję ceł na poziomie 10–30% w zależności od European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations – Moldova, http:// ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/countries/moldova/index_en.htm, grudzień 2006. 20.

(8) Wojciech Bąba. 170. kategorii towaru na podstawie specjalnego reżimu w ramach GSP w zamian za zobowiązanie do ochrony praw pracowników zgodnie ze standardami Światowej Organizacji Pracy. Obowiązywał on do końca 2005 r.21 Unia nie przyznała natomiast Mołdowie preferencji w zakresie eksportu artykułów rolno-spożywczych, mających największe znaczenie w eksporcie tego kraju, ograniczając tym samym możliwość przeorientowania mołdawskiego eksportu z rynków WNP na rynki UE. Pomoc UE dla Mołdowy Mołdowa korzystała z różnego typu środków pomocowych UE już od początku lat 90. W latach 1991–2003 UE przyznała Mołdowie pomoc o łącznej wartości 255 mln euro. Obejmowała ona wsparcie makroekonomiczne, techniczne (doradczo-szkoleniowe), pomoc humanitarną, a także program bezpieczeństwa żywnościowego22. Najważniejszym instrumentem wykorzystywanym przez UE był program TACIS (Technical Assistance to the Commonwealth of Independent States), którym objęte były kraje WNP oraz Mongolia23. W ramach tego programu Unia finansuje projekty pomocy doradczo-szkoleniowej (technical assistance) oraz wybrane projekty inwestycyjne. Głównym celem programu jest wspieranie procesów prorynkowej transformacji gospodarczej oraz umacnianie demokracji i rządów prawa w krajach nim objętych. Podstawowym warunkiem uzyskania wsparcia w ramach tego programu jest przestrzeganie zasad demokracji oraz praw człowieka i mniejszości narodowych, a także widoczne postępy w tworzeniu rynkowych systemów gospodarczych. W latach 1991–2003 środki przyznane Mołdowie przez UE w ramach programu TACIS wyniosły blisko 130 mln euro. Wsparcie makroekonomiczne miało głównie charakter kredytów na rzecz stabilizacji bilansu płatniczego tego kraju. Mołdowa skorzystała z trzech takich kredytów: w latach 1994–1995 (na kwotę 45 mln ecu), w 1996 r. (15 mln ecu) oraz w 1998 r. (15 mln euro)24. Oprócz wymienionych form pomocy Mołdowa korzystała z pomocy żywnościowej. Początkowo była to pomoc o charakterze rzeczowym, w późniejszym okresie – finansowym (wsparcie na rzecz utworzenia funduszu poprawy bezpieczeństwa żywnościowego i zmniejszenia strefy ubóstwa). Łącznie w latach 2000–2004 Mołdowa otrzymała blisko 26 mln euro na ten cel. Ponadto w latach 1999–2001 Mołdowa otrzymywała 21. The EU’s Relations with Moldova.... M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej.... 22. Więcej o programie TACIS w: M. Błaszczuk, Unijne wsparcie dla krajów WNP w ramach programu TACIS w latach 2000–2003. „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2003, nr 12. 23. Ze względu na pogorszenie się w tym czasie sytuacji gospodarczej Mołdowy UE podjęła w 2002 r. decyzję o przekształceniu ostatniego kredytu w grant. 24.

(9) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 171. od UE również pomoc humanitarną (m.in. dostawy szczepionek, lekarstw oraz żywności dla dzieci i osób starszych) o wartości 5,6 mln euro25. Strukturę pomocy UE dla Mołdowy w latach 1991–2003 przedstawia tabela 2. Tabela 2. Pomoc UE dla Mołdowy w latach 1991–2003 (zobowiązania w mln euro) Program. TACIS. Łączna pomoc w latach 1991–2003 129,9. Wsparcie makroekonomiczne. 102,0. Pomoc humanitarna. 005,5. Program bezpieczeństwa żywnościowego. 015,9. Łącznie. 253,3. Źródło: M. Błaszczuk, Stosunki Unii Europejskiej..., na podstawie: European Neighbourhood Policy – Country Report Moldova, SEC (2004) 567.. Tabela 3. Porównanie podstawowych wartości ekonomicznych krajów sąsiedzkich UE-25 w 2005 r. (dane MFW) Kraj Unia Europejska Armenia. ludność (w mln) 461,5. PKB (w mld euro) 10 847. Kraje WNP oraz Mongolia 003,3. 003. 009,8. 024. Azerbejdżan. 008,4. Gruzja. PKB per capita (w euro). % PKB per capita w UE-25 (UE-25 = 100). 0914. 03,9. 2 436. 10,4. 2 988. 12,7 02,8. 23 504. 010. 1 200. 004,3. 005. 1 200. Kirgistan. 005,2. 002. 0380. Mongolia. 002,6. Tadżykistan. 006,3. 002. 0047,3. 066. Białoruś. Kazachstan. Mołdowa Rosja. Turkmenistan. Ukraina. Uzbekistan 25. 015,1. 045. 100,0. 05,1. 05,1 01,6. 003,6. 002. 0663. 142,7. 616. 4 316. 014. 2 826. 12,0. 009. 0358. 01,5. 005,0. 026,2. The EU’s Relations with Moldova.... 002. 0591. 02,5. 0293. 01,2. 1 388. 18,4. 05,9.

(10) Wojciech Bąba. 172. cd. tabeli 3 PKB (w mld euro). PKB per capita (w euro). % PKB per capita w UE-25 (UE-25 = 100). 33,1. v82. 02 481. 10,6. Izrael. 06,8. v99. Liban. 03,7. v18. 04 849. 20,6. v21. 01 140. 04,9. 291. 04 069. 17,3. v7. 01 888. 30. 06 708. 28,5. 21. 02 523. 10,7. Kraj. Algieria. Egipt. Jordania. ludność (w mln). Kraje południowośródziemnomorskie 70,7. 05,8. Maroko. 30,1. Tunezja. 10,1. Syria. Turcja. Albania. Bośnia i Hercegowina. 18,6. 71,6. v10. v42. v24. Kraje Bałkanów Zachodnich 03,6. 03,9. Chorwacja. 04,5. Serbia i Czarnogóra. 08,4. Macedonia. v75. 02,1. 08. 04. 01 058. 04,5. 01 784. 07,6. 14 682. 01 386. 02 394. 01 933. 01 954. 62,5. 05,9 10,2. 08,0. 08,2 08,3. Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Commission.... Stan stosunków Mołdowy z Unią Europejską warto porównać ze stanem stosunków Unii z innymi krajami sąsiedzkimi. Wyróżnić można trzy grupy krajów: kraje WNP, kraje południowośródziemnomorskie (obie grupy objęte nową polityką sąsiedztwa), a także kraje Bałkanów Zachodnich. Podstawowe wskaźniki demograficzne i ekonomiczne Unii Europejskiej oraz jej krajów sąsiedzkich przedstawione zostały w tabeli 3. 7. Stosunki UE z krajami WNP Stosunki Unii Europejskiej z krajami powstałymi po rozpadzie ZSRR regulują w większości wypadków układy o partnerstwie i współpracy (PCA). Unia Europejska podpisała układy z 9 krajami WNP: Rosją (1997), Ukrainą (1998), Mołdową (1998), Kazachstanem, Kirgizją, Armenią, Azerbejdżanem, Gruzją, Uzbekistanem (1999). Stosunki z Białorusią, Turkmenistanem i Tadżykistanem oparte są wciąż na Umowie w sprawie handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej między.

(11) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 173. Wspólnotami Europejskimi a ZSRR, która weszła w życie w 1990 r. Wynika to z zastrzeżeń UE do poziomu demokracji i ochrony praw człowieka w tych krajach. Umowy PCA mają charakter niepreferencyjny w rozumieniu GATT/WTO i w zasadzie nie przewidują liberalizacji handlu umawiających się stron. Nie zawierają także terminarza harmonizacji prawa krajów WNP z prawem wspólnotowym26. Jest to zupełnie inna sytuacja niż w wypadku krajów sąsiedzkich Unii z basenu Morza Śródziemnego czy też krajów Bałkanów Zachodnich. Handel UE z krajami WNP i Mongolią Jednym z czynników determinujących pozycję kraju w NPS jest jego znaczenie gospodarcze zarówno dla Unii jako całości, jak i dla jej poszczególnych krajów członkowskich. Dane dotyczące wymiany handlowej pomiędzy krajami WNP i Mongolią a UE zaprezentowane zostały w tabeli 4. Tabela 4. Handel krajów WNP i Mongolii z UE w 2005 r. (w mln euro, dane MFW) Armenia. Kraj. Azerbejdżan Białoruś. Eksport. 000 364. % UE-25a. Import. 46,55. 00 407. 003 051. 34,50. 03 533. 008 265. 39,99. 002 162. Gruzja. 000 254. Kirgistan. Mongolia. 72,30. 01 646. % UE-25b 28,16 41,17. 24,77. 4 303. 28,09. 0000 15. 02,61. 00 120. 06,18. 000 34. 04,88. Tadżykistan. 000 399. 54,68. Ukraina. 007 400. Mołdowa Rosja. Turkmenistan Uzbekistan. 00 232. 107 494. 000 710. 000 485. 516. –482. 00 548 03 962. –43. 28,42. 27,20. Kazachstan. Saldo. –294. –105. 27,42. 00 605. 32,92. –373. 56,23. 34 904. 44,81. 72 590. 16,38. 00 359. 16,72. 351. 27,21. 18,57. 00 108 00 115. 09 543 00 618. 10,84 10,75. 32,93 21,87. –74. 284. –2143 –133. Udział eksportu do UE-25 w całości eksportu kraju. b Udział importu z UE-25 w całości importu kraju. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Commission.... 26. M. Błaszczuk, Europejskie kraje WNP....

(12) Wojciech Bąba. 174. Pomoc UE dla krajów WNP i Mongolii Kraje WNP korzystają z pomocy udzielanej im przez Wspólnoty Europejskie w ramach programu TACIS już od 1991 r. W 2002 r. na projekty realizowane w ramach tego programu przypadało prawie 100% środków przekazanych WNP przez UE. W 2003 r. środki te stanowiły ok. 7% ogólnej sumy środków przeznaczonych na programy pomocowe Unii Europejskiej27. W latach 2000–2006 Unia Europejska przeznaczyła na realizację programów pomocowych dla krajów WNP oraz Mongolii łącznie 3138 mln euro. W latach 2000–2002 wypłaciła tym krajom środki o łącznej wartości ok. 1,2 mld euro28. Wsparcie dla krajów WNP w ramach programu TACIS wyniosło w 2002 r. 7% pomocy udzielanej przez UE krajom trzecim (dla porównania pomoc dla krajów basenu Morza Śródziemnego wyniosła 13%)29. Rozdysponowanie środków w ramach programu TACIS w latach 1991–2005 prezentuje tabela 5. Tabela 5. Alokacja środków w ramach programu TACIS w latach 1991–2005 (zobowiązania w mln euro) Wyszczególnienie Armenia. Łączna wartość zobowiązań w latach 1991–2005 0088,9. Azerbejdżan. 0140,2. Białoruś. 0075,6. Kazachstan. 0151,2. Gruzja. 0126,0. Kirgistan. 0088,9. Mongolia. 0041,5. Tadżykistan. 0038,7. Ukraina. 1009,0. Mołdowa. 0154,6. Rosja. 1929,7. Turkmenistan. 0051,2. Uzbekistan. Azja Środkowa. 0146,5. a. 0105,7. M. Błaszczuk, Unijne wsparcie.... 27. 28. Ibidem.. External Aid Programmes – Financial Trends (1989–2002), EuropeAid Co-operation Office, Brussels, April 2003, cyt. za: M. Błaszczuk, Europejskie kraje WNP... 29.

(13) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 175. cd. tabeli 5 Wyszczególnienie Programy ponadnarodoweb Koordynacja pomocy. Informacja, monitoring, ocena i inne Łącznie. Łączna wartość zobowiązań w latach 1991–2005 2028,1 0430,4. 0438,5. 7044,5. Specjalny instrument wprowadzony w 2002 r. dla Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. b Programy współpracy regionalnej, bezpieczeństwa nuklearnego, współpracy transgranicznej oraz współpracy bałtyckiej. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/europeaid/projects/tacis/financial_ en.htm, grudzień 2006.. 8. Stosunki UE z krajami południowośródziemnomorskimi (SMED) Stosunki między krajami członkowskimi UE a krajami niebędącymi członkami z rejonu basenu Morza Śródziemnego odbywają się w ramach partnerstwa eurośródziemnomorskiego, zwanego również procesem barcelońskim. Partnerstwo zostało zainicjowane na spotkaniu 15 państw UE oraz 12 państw basenu Morza Śródziemnego (Algieria, Cypr, Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Malta, Maroko, Palestyna, Syria, Tunezja i Turcja), które odbyło się w Barcelonie w listopadzie 1995 r.30 Zgodnie z ówczesnymi ustaleniami proces miał obejmować współpracę: polityczną i w zakresie bezpieczeństwa, gospodarczą i finansową oraz społeczną, kulturową i humanitarną (tzw. trzy koszyki). Od maja 2004 r. w procesie uczestniczy łącznie 35 państw. Realizacji powyższych założeń miało służyć m.in. utworzenie do 2010 r. strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi, zacieśnienie współpracy w dziedzinach gospodarczych (przemysł, energetyka, ochrona środowiska) oraz pozagospodarczych (współpraca kulturalna, wymiana młodzieży, edukacja), a także zwiększenie pomocy finansowej UE dla krajów tego regionu. Najważniejszymi elementami działań UE wobec krajów południowośródziemnomorskich w obszarze gospodarczym są eurośródziemnomorskie umowy stowarzyszeniowe oraz program pomocy finansowej MEDA31. Unia Europejska rozpoczęła podpisywanie dwustronnych umów stowarzyszeniowych z poszczególnymi krajami regionu w 1995 r. Pierwsza umowa została podpisana z Tunezją. J. Zając, Partnerstwo Euro-Śródziemnomorskie, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 5.. 30. Ibidem, s. 58.. 31.

(14) Wojciech Bąba. 176. Głównym celem umów jest liberalizacja rynków krajów regionu oraz restrukturyzacja ich gospodarek (m.in. przez utworzenie strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi do 2010 r.). Handel UE z krajami południowośródziemnomorskimi Kraje UE mają bardzo duże znaczenie w handlu zagranicznym krajów południowośródziemnomorskich – UE jest ich najważniejszym partnerem handlowym. W 2002 r. eksport do krajów UE-15 stanowił 78,6% eksportu Tunezji, 62,6% eksportu Algierii, 67% eksportu Maroka. W wypadku importu było to odpowiednio: 70,3%, 58% oraz 55%32. W pozostałych krajach wartości te były niższe, ale UE pozostawała ich najważniejszym partnerem handlowym, zwłaszcza w imporcie. Dla UE kraje te mają natomiast znaczenie przede wszystkim jako dostawcy surowców energetycznych (ropy naftowej i gazu ziemnego). Przykładowo w latach 90. Algieria pokrywała ok. 70% krajowego zapotrzebowania Hiszpanii na gaz ziemny. Tabela 6. Handel krajów południowośródziemnomorskich z UE w 2005 r. (w mln euro, dane MFW)* Eksport. % UE-25a. Import. % UE-25b. Egipt. 04 679. 39,11. 09 083. 35,01. –4 404. Jordania. 00 173. 05,53. 02 329. 27,06. –2 156. Maroko. 08 286. 73,75. Tunezja. 06 254. Algieria. Kraj. Izrael. Liban. Syria. Turcja * b. 18 834. 54,39. 09 182. 28,12. 00 195. 11,05. 02 643. 60,36. 14 409. 38,53. 03 293. 42,80. 12 824. 22,86. 03 042. 53,61. 44 268. 78,82. 30 825. 11 478. 08 718. Saldo. –7 356. –5 227. –3 098. 65,10. –4 538. 74,05. –2 464. 18,61. 47,92. 0 –399. –13 443. Brak danych dla Autonomii Palestyńskiej. Udział eksportu do UE-25 w całości eksportu kraju. Udział importu z UE-25 w całości importu kraju. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Commission.... Pomimo prób zainicjowania współpracy między krajami regionu (np. inicjatywy handlowe w ramach LPA) mniej niż 15% obrotów handlowych krajów SMED stanowiła wymiana wzajemna, podczas gdy 50–70% przypadało na. 32. Ibidem, s. 12..

(15) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 177. wymianę z UE33. Dane dotyczące wymiany handlowej krajów południowośródziemnomorskich z UE zaprezentowane zostały w tabeli 6. Pomoc UE dla krajów południowośródziemnomorskich Program MEDA jest głównym instrumentem Unii Europejskiej służącym finansowaniu pomocy dla krajów południowośródziemnomorskich. Zakłada on przekazywanie beneficjentom środków finansowych i technicznych na reformy ich struktur ekonomicznych i społecznych. W latach 1995–1999 UE przeznaczyła na program MEDA I 3,435 mld euro. Na program MEDA II, przewidziany na lata 2000–2006, Unia wydała 5,350 mld euro34. MEDA jest programem, który ma ułatwić transformację gospodarczą i wprowadzenie wolnego handlu w krajach regionu, w czym podobny jest do programów TACIS (kraje WNP) oraz PHARE (kraje Europy Środkowo-Wschodniej). W ramach programu MEDA I Unia Europejska finansowała głównie cztery rodzaje działalności: wspieranie reform strukturalnych, wspieranie przemian gospodarczych (w tym rozwoju sektora prywatnego), finansowanie projektów wzmacniania równowagi społeczno-ekonomicznej oraz finansowanie projektów regionalnych35. Tabela 7. Alokacja środków w ramach programu MEDA w latach 1995–2004 (zobowiązania w mln euro) Wyszczególnienie Algieria. Autonomia Palestyńska Egipt. Łączna wartosć zobowiązań w latach 1995–2004 0396,8 0461,3. 1039,5. Jordania. 0458,4. Maroko. 1337,1. Liban Syria. 0255,7 236,7. Tunezja. 0756,6. Łącznie. 6152,9. Współpraca regionalna. 1210,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/europeaid/projects/med/financial_ en.htm, grudzień 2006. 33. Ibidem, s. 64.. 34. Ibidem, s. 65.. Ibidem, s. 66.. 35.

(16) Wojciech Bąba. 178. Z badań przeprowadzonych na półmetku obowiązywania programu MEDA II wynika, że w latach 1995–2003 państwa regionu wykorzystały przeciętnie jedynie ok. 35% środków, które były im przyznane przez Unię Europejską36. Państwa SMED obarczają winą za ten fakt skomplikowane unijne procedury związane z uzyskiwaniem pomocy, UE zwraca z kolei uwagę na nieprzygotowanie beneficjentów, którzy nie potrafią w pełni wykorzystać przekazywanych im środków. W latach 2007–2013 pomoc UE dla krajów SMED ma być finansowana za pomocą instrumentów nowej polityki sąsiedztwa. Rozdysponowanie środków w ramach programu MEDA w latach 1995–2004 prezentuje tabela 7. 9. Stosunki UE z krajami Bałkanów Zachodnich Unia Europejska sformułowała swoje stanowisko wobec krajów Bałkanów Zachodnich w 1996 r. Wtedy to określono warunki polityczne i gospodarcze, których spełnienie stanowiłoby podstawę do zacieśnienia dwustronnych stosunków z Unią (aż po ewentualne członkostwo). Koncepcja ta została rozwinięta w przyjętej w czerwcu 1999 r. „Strategii zbliżania krajów bałkańskich do Unii Europejskiej”. Głównym elementem tejże strategii miał się stać proces stabilizacji i stowarzyszenia (Stabilisation and Association Process), obejmujący pięć krajów: Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię oraz Federalną Republikę Jugosławii. Istotą strategii miało być włączanie państw bałkańskich do współpracy politycznej i gospodarczej w Europie m.in. przez zawieranie z nimi porozumień o stabilizacji i stowarzyszeniu (stabilisation and association agreements), poprzedzonych asymetryczną liberalizacją handlu na korzyść krajów bałkańskich37. Na szczycie UE–Bałkany Zachodnie w Salonikach 21 czerwca 2003 r. Komisja Europejska przedstawiła kolejny projekt integracji krajów bałkańskich z Unią Europejską. Dotyczył on Albanii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Republiki Macedonii oraz Serbii i Czarnogóry. Stwierdzono, że rozszerzenie UE o te kraje będzie jednym z priorytetów Unii. Podstawą polityki UE wobec tego regionu miał być w dalszym ciągu proces stabilizacji i stowarzyszenia. Komisja rekomendowała dodanie nowych elementów do procesu, m.in. podpisywanie układów stowarzyszeniowych prowadzących to utworzenia strefy wolnego handlu, uruchomienie specjalnych funduszy pomocowych na rozwój infrastruktury oraz wzmocnienie sądownictwa i administracji, ożywienie współpracy politycznej i gospodarczej oraz pomoc w zwalczaniu korupcji i przestępczości zorganizowanej38. Ibidem, s. 67.. 36. B. Mańka, A. Władyniak, Perspektywa członkostwa krajów bałkańskich w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2003, nr 6. 37. Ibidem.. 38.

(17) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 179. Podczas spotkania w Salonikach przedstawiciele UE podjęli decyzję, że kraje Bałkanów Zachodnich zostaną przyjęte do Unii Europejskiej w momencie, gdy spełnią odpowiednie warunki, do których zaliczono39: – stosowanie reguł demokratycznych, zagwarantowanie praw człowieka i poszanowanie praw mniejszości, – zwalczanie korupcji, handlu ludźmi i przemytu narkotyków, – zacieśnienie współpracy policyjnej w celu zwalczania zorganizowanej przestępczości. Warto podkreślić, że Unia Europejska nie jest właściwie w stanie zaproponować tym krajom perspektywy innej niż członkostwo – są to kraje europejskie, a po przyjęciu do UE Bułgarii i Rumunii obszar tych krajów stał się enklawą na obszarze Unii. Handel UE z krajami Bałkanów Zachodnich Znaczenie Unii Europejskiej dla krajów Bałkanów Zachodnich określić można m.in. na podstawie wzajemnych obrotów handlowych, które przedstawione zostały w tabeli 8. Tabela 8. Handel krajów Bałkanów Zachodnich z UE w 2005 r. (w mln euro, dane MFW) Albania. Kraj. Bośnia i Hercegowina. Chorwacja. Macedonia. Serbia i Czarnogóra. Eksport 0425 1217. % UE-25a. Import. % UE-25b. 69,12. 2979. 66,02. 53,13. 1479. 58,79. 83,51. 4366. 61,37. 1410. 79,90. 0867. 1451. 9532. 3796. Saldo. 71,42. –1026. 64,94. –5166. 70,50. –1762. 0–612 –2386. Udział eksportu do UE-25 w całości eksportu kraju. Udział importu z UE-25 w całości importu kraju. a. b. Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Commission.... Pomoc dla krajów Bałkanów Zachodnich Finansowe wsparcie procesu stabilizacji i stowarzyszenia odbywa się ze środków programu CARDS (Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation – Wspólnotowy program na rzecz odbudowy, rozwoju i stabilizacji), utworzonego w ramach perspektywy finansowej 2000–2006. Rozdysponowanie pomocy UE w ramach programu CARDS w latach 2000–2006 prezentuje tabela 9. 39. Ibidem..

(18) Wojciech Bąba. 180. Tabela 9. Alokacja środków w ramach programu CARDS w latach 2000–2006 Wyszczególnienie Albania. Bośnia i Hercegowina. Chorwacja (CARDS do 2004 r., środki przedakcesyjne na lata 2005–2006). Łączna wartosć zobowiązań w latach 2000–2006 0315,5. 0502,8 0523,8. Macedonia. 0298,2. Tymczasowa administracja cywilna. 0205,5. Wsparcie makroekonomiczne (granty). 0404,0. Łącznie. 5385,0. Serbia i Czarnogóra. Współpraca regionalna Inne. 2559,8. 0229,6. 0345,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/enlargement/financial_assistance/ cards/statistics2000-2006_en.htm, grudzień 2006.. 10. Podsumowanie Powyższa analiza pozwala na stwierdzenie, że Unia Europejska wykazuje w wypadku stosunków z Republiką Mołdowy, jako jednym z krajów WNP, znacznie mniejsze zaangażowanie niż w stosunkach z krajami południowośródziemnomorskimi oraz krajami Bałkanów Zachodnich. Stosunki między UE a Mołdową oraz większością pozostałych krajów WNP regulowane są przez układy o partnerstwie i współpracy (PCA). Nie przewidują one liberalizacji handlu (utworzenia strefy wolnego handlu) ani też harmonizacji prawodawstwa tych krajów z acquis communautaire, inaczej niż w wypadku umów z krajami południowośródziemnomorskimi i krajami Bałkanów Zachodnich. Również przyjęty w ostatnim okresie plan działania (action plan) jest w wypadku Mołdowy dosyć ogólny; obejmuje on dialog polityczny i wspieranie reform rynkowych. Stosunki UE z krajami południowośródziemnomorskimi odbywają się w ramach partnerstwa śródziemnomorskiego, które przewiduje m.in. utworzenie strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi oraz zacieśnianie powiązań gospodarczych i pozagospodarczych. Wszystkie te kraje mają podpisane umowy o stowarzyszeniu z Unią Europejską. Silna pozycja nieeuropejskich krajów śródziemnomorskich w polityce sąsiedztwa UE wynika w dużej mierze z powiązań historycznych z niektórymi krajami członkowskimi Unii. Właśnie brak tradycyj-.

(19) Polityka Unii Europejskiej wobec krajów.... 181. nych związków gospodarczych i politycznych zdaje się jedną z przyczyn małego zaangażowania UE w stosunki z krajami WNP. Najbliższe stosunki łączą Unię Europejską z krajami Bałkanów Zachodnich. Świadczy o tym perspektywa przyszłego członkostwa w UE (po spełnieniu konkretnych warunków) oraz wyłączenie tych krajów z nowej polityki sąsiedztwa. Aktualnie stosunki z tymi krajami oparte są na porozumieniach o stabilizacji i stowarzyszeniu, które przewidują m.in. asymetryczną liberalizację handlu na korzyść krajów bałkańskich. Niewielkie zaangażowanie Unii Europejskiej w stosunki z Mołdową wynika przede wszystkim z niskiego poziomu rozwoju tego kraju, jego niewielkiego znaczenia gospodarczego i politycznego, utrzymującego się kryzysu gospodarczego i niestabilności politycznej, a także marginalnego znaczenia w handlu UE. Żaden z tych czynników z osobna nie był przeszkodą w zacieśnianiu stosunków UE z innymi krajami (niski poziom rozwoju w wypadku Albanii, Macedonii; niewielkie znaczenie w wypadku Malty, Cypru i krajów bałtyckich; niestabilność w wypadku krajów Bałkanów Zachodnich). Ich łączne wystąpienie oraz peryferyjne położenie kraju zdają się wykluczać w najbliższym czasie możliwość zacieśnienia stosunków między Unią Europejska a Republiką Mołdowy. Literatura Błaszczuk M., Europejskie kraje WNP a unijna polityka sąsiedztwa, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2004, nr 8. Błaszczuk M., Stosunki Unii Europejskiej z przyszłymi sąsiadami – Mołdowa, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2005, nr 2. Błaszczuk M., Unijne wsparcie dla krajów WNP w ramach programu TACIS w latach 2000–2003, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2003, nr 12. EU Bilateral Trade with the Moldova, DG Trade 15.09.06, European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations – Moldova, http://ec.europa.eu/trade/issues/ bilateral/countries/moldova/index_en.htm, grudzień 2006. European Commission – Trade Issues – Bilateral Trade Relations – Moldova, http:// ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/countries/moldova/index_en.htm, grudzień 2006. European Neighbourhood Policy – Country Report Moldova, SEC (2004) 567. External Aid Programmes – Financial Trends (1989–2002), EuropeAid Co-operation Office, Brussels, April 2003. Mańka B., Władyniak A., Perspektywa członkostwa krajów bałkańskich w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie – Biuletyn Informacyjny” 2003, nr 6. The EU’s Relations with Moldova. European Commission – External Relations, http:// ec.europa.eu/comm/external_relations/moldova/intro/index.htm, grudzień 2006. Zając J., Partnerstwo Euro-Śródziemnomorskie, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005..

(20) 182. Wojciech Bąba. European Union Policy towards South-East European Countries, Illustrated by the Example of the Republic of Moldova The aim of this article is to present European Union policy towards South-East European countries, illustrated by the example of the least developed country of the region, i.e., the Republic of Moldova. The purpose of the analysis is to verify the view that European Union policy towards neighbouring countries is to a large extent governed by historical issues, while countries in a similar geographical situation and with a similar development level can be treated by the EU completely differently (among others, due to relations in the past). The article comprises two parts. The first part (Sections 1–5) is devoted to relations between the European Union and Republic of Moldova. The second part (Sections 6–9) concerns relations between the EU and neighbouring countries. The author also tries to summarise the discussed issues..

(21)