Metody obliczania kosztów wypadków przy pracy

Pełen tekst

(1)w. Leszek Koziol Katedra Procesu Zarzqdzanla. Metody ~bliczania kosztów wypadkow przy pracy 1. Wprowadzenie Ochrona i bczpieczcIlstwo pracy to rodzaj dobra, które tylko w niewielkim stopniu podlega prawom ry nku , a stosowane dotąd ekonom iczne stymulatory poprawy warunków pracy ni c działaj" w sposób ci"gly, aut omat yczny, tak jak ma to miejsce w wypadku innych procesów gospodarczych . Wynika lO m.i n. z faktu. że: - koszly wypadków przy pracy i chorób zawodowych ponoszone są przez różne podmioty solidarnie, a więc zak ład y pracy. osoby poszkodowane i ich najbli żsych:. - wspomniane koszly s tan owią łą cz ni e w poszczególnych krajach up rzeod 1,5 do 4% PKB. Wi elkości te obejmują zarówno koszty wypadków urazowych. których wielkość ustalana jest w miary precyzyjnie oraz koszty wypadków bczurazowych wielokrotnie większych, które okreś l o ne są w sposób szacunkowy. W ostatecznym rachunku koszty te obc ią żaj,} wszystkich obywate li jako podatników lub konsumentów; - punkt równowagi ekonomicznej . wynikający z bilansu kosztów wypadków , cho rób zawodowych i zdarzell potencjalnie wypadkowych oraz kosztów działalności profilaktycznej, optymalnej dla finny, nie zawsze jest optyma lny spo ł ecznie. Nader częs t o zdarza się, że ni ski poziom bezpieczeitstwa pracy jest uzasadniany niskimi kosztam i jego utrzymania, na co częs t o wskazuje wąsko pojęty i krótkoterminowy rachunek ekonomiczny firmy. Ko nieczna jest więc interwencja pallstwa zarówno w dzied zinie prawno-adminislracyjnej,Juk i ekonom icznej. W pierwszej z nich pol ega ona na c i,!glym doskonaleniu o b ow iązującyc h standardów w zakresie bezpieczeitstwa pracy oraz nakladania kar za ich nieprzeslrzeganie. W dziedzinie ekonom icznej pożądane by loby uruchomienie zewnętrznego bodźca ekonomicznego stymu lującego działania zmierzające do poprawy bezpieczelistwa pracy \II formie np. mysłowionych.

(2) Le!)'Z,ek Koziol zróżnicowanej sk ł adki ubezpieczeniowej oraz podjęcie innych przedsięwzięć natury organizacyjnej, a w tym zw laszcza opracowanie metodyki obliczania kosztów wypadków przy pracy. Podejmowane próby w tym zakresie przedstawiono w dalszej części artyk ułu , Wcześniej jednak przedstaw iono niektóre, ważniejsze term iny i pojęcia zw i ązane z zar.qdzani em bezpieczeństwem pracy. System zarządza nia bezpi eczenstwe m, którego stosowani e uważane jest obecnie za główny warunek za pewnien ia wysok ic h standardów bez pi ecze ń stwa, ochrony zdrowia i środow i ska. rozwija l s i ę ewolucyjnie w ciągu ostatnic h 30 lat. Początkowo za głów n e przyczy ny powstawan ia zag rożeń uznawano tylko warunki fi zyczne. wyposażen i e i s przęt. W póżn i ejszy m okres ie zw rócono uwagę na czynnik ludzk i i jego wp ł yw na poziom bezp i eczeńs tw a, Opracowania ergonomiczne oraz bezpieczne rozw i ązan i a proble mów w ukła dzie cz ł owie k- maszyna znaczni e z red ukowały liczbę wypadków. Zauważono jednak. że wypadki powstają rzadziej w zakładach , w których slosowano anal i zę ryzyka oraz niektóre czynniki zarządzania, tj. szkolenia, proced ury, raporty o stan ie bez pi eczeństwa. Po ł ączenie zasad organizacji i zarządzania z zasadami bezpieczeóstwa doprowadziło do powstan ia systemu zarządzania bezpieczellslwem. Należy podkreś li ć. że ostatn io systemy za rządzan i a bezpieczeńst wem integrowane są z jakosc i ą produkcji. tworząc tzw. kompleksowe zarządza n ie jakością. (total quality management).. Rzeczywiste wa runki pracyl oraz stopidl beZpieCZdlSlwil za l eż.! zarządzania bezpieczeństwem. odju k ośc i. modelu zarządza n ia. Za rządza ni e bezpieczeństwem w prze d siębiorstwie polega na organi zowan iu bezpi ecznych warunków, motywowan iu ludzi do bezpiecznego postępowania. Jest dzia ł al nością praktyczną, wykorzys t ującą wiedzę z zakresu tcorii systemów, organ izacji i za rządzania oraz profi laktyki wypadkowej i chorobowejZ. Natomiast pod pojęciem systemu zarządzania bezpieczellstwem rozumie si~ proces zapobiegania wypadkom, który polega na kontrolowan iu bądź usuwaniu przyczyn wypadków. W procesie tym wy różnić można trzy g ł ów n e elemen ty: i n spekcję miejsca pracy, badanie wypadk u lub wydarzenia oraz wydawanie za l eceń pokontrolnych . szkolenie bhp [M uhelmann. Oak land, Lockyer 1995. s. 547 i nast.]; [Grabara 2000 , s. 327 i naSl.1. Ż ród e l z a grożeń dla życia i zdrow ia czł ow i eka wystę pują cych w proces ie pracy jest wiele i m oż na je k la sy fikować wedlug róż n yc h kryteriów. W każ dym przedsię bi o rstw i e występ uj ą zróżnicowane zag r oże ni a wy n ikające m.i n. z: poziom u kultury techni cznej zatrudnionych i uznawanych przez nich wzorców postępowania w sytuacji ryzyka. stosowanych procesów technolog icznych. rodzaj u realizowania zadań i wykor.lystywanych środków technicznych oraz materiał ów i innych [Kozioł 1993, s. 8 i nast.]. i. pr zyję t ego. I Warunki pracy _ zcspół czynników wy stCpujących w ~rodowisku pracy. wy n ikających z procesu produkcyjnego oraz czynników związanych z wykonywaniem pracy zawodowej [Majda 1989. S.81 · l Szerlcj na ten temat : ISzopa 19961. [Studenski 1995J.IMarkowski 1995 J..

(3) Metody obliczallia kOUJów wypadków przy pracy. Skuteczny system prewencji przeciwwypadkowej, który jest podstawą odpowiedniego systemu bezpieczelistwa, wymaga znajomości mechanizmu powstawan ia wypadków, w tym przede wszystkim ich przyczyn. Każdy wypadek jest efektem wielu różnorodnych przyczyn , subprzyczyn i innych czynników, z których najważniejsze to przyczyny ludzkie. Teoria w i e loprzyczynowośc i zakłada, że p o łącze nie tyc h przyczyn w stoc hastyczny sposób powoduje wypadek. Przyczy ny powstawania wypadków można podzieli ć na dwi e zasadnicze grupy. Pierwsza obejmuje g łównie warunki materia ł ne. tak ie jak: rodzaj pracy, url ąd ze nia stosowane przy jej wykonywaniu, metody pracy , warunki materialnego środow i ska pracy, wyposażenie w osobiste ś rodki ochrony i rozk ł ad czasu pracy. Grupa druga dotyczy zachowali pracowników. zw ł aszcza eliminacji tzw. ni ebezpi ecz nych zachowań pracowników podczas pracy, m.in .: podatność na zmęcze ni e. stres. brak odpowiednich kwalifikacji . przeszkolenia w zakresie bhp itp . Sytuacje, w których pojawia s i ę ryzyko wypadku oraz okoli cz no śc i jego za islnienia lub uniknię c ia , można przed s tawi ć za pomo cą hipotetycznego modelu . (rys. l). Model obejmuje cztery etapy powstawania wy padków lub zmniej sza nia ryzyka ic h powstawan ia w sytuacjac h niebezpiecznyc h . tj. : dostrzeganie i rozpoznawanie ry zyka , u św iadamianie sobie ryzyka, podejmowanie decyzj i o un i knięciu sytuacji ryzykownej i roz s trzy g nięci e kwestii o m oż liwo śc i uniknię ci a ryzy ka. Pełna realizacja ostatni ego etapu prowadz i z reg u ły do bezpi ecznego zachowania s ię pracownika. natomiast zaniedban ia w tym zakresie powodują niebezpieczne zachowanie . prowad z ąc do wypadku przy pracy. Jedynie .,szansa" może u c hron i ć jedno s tkę przed wypadk iem. Wa ż ną rolę odgrywa też czynnik losowy , gdyż bezpieczne zachowanie s ię jednostki nie zawsze chroni ją przed wypadkiem. Prawą część rysunku s t anowią przyklady ludzki ch cech, glównie umi eję t no śc i i uzdolniell, które wpływają na cztery wymienione wyżej etapy rKozioł l 993. s. 46-481. Ostatnio w litera tu rze przedmiotu u kazały s ię kolejne propozycje usystemat yzowanej analizy wypadków przy pracy . Intere s ującą procedurę bada l] wypadków podał S. Kowa lewski [2000 , nr 5 i 6], w której wyróż niono cztery fazy, a mia nowicie fazę pr zed wypadko wą (ana liza sytuacji z ag ro żenia), fazę odchylen ia (identyfikacje dysfunkcj i systemu bez piecze ń s twa ), fazę pow stawania szkód (ana liza zdarzenia szkodl iwego) oraz fa zę skutk ów (o k reślenie szkód spowodowanych wypadkiem wraz z u względnieniem szkód wynik ł ych z praw ie wypadków) . P od o bną proce durę badanych wypadków przy pracy, szczególnie w tran sporcie , podaje L. Pietrzak , ko n kre t yzując i uszc zegó łowiając przy tym kieru nki d z iałań podejmowanych w obrębie faz. Ustalenie kosztów wy padków i kosztów d z iałalno śc i prorilakt ycznej oraz ich związków stanowi pod stawę prowadzenia ana lizy kosztów - korzyśc i (Cost - Bel/efit AI/alysis) . Badania w tym zakres ie rozpoczę t e zos t a ł y przez P. Compesa, na s tępnie b y ły kon tynuowane w USA. Niemczech oraz państwa c h skandynawskic h. Analiza kosztów - k orzyści prowadzen ia dz i ała l no śc i prorilak-.

(4) Leszek Kozio!. inwestowania na rzecz eliminacji lub ograniczeń w zaoszczędzonyc h kosztach wypadków przy pracy i chorób zawodowyc h, uzyskanych d z i ęk i zastosowanym środk o m prewencyjnym. Miarą e fe ktywności nakład ów ponoszonych na dzi a laln o.~ć prewe n cyj n ą stanowi relacja korzyśc i do koszów. Prowadzen ie anal izy kaszlów tycznej, dotyczy. efektyw n ośc i. zagrożell. K orzyśc i wyraża s i ę. korzy śc i umo ż l iwia:. - e k onomiczn ą analizę o pł aca l ności nak.ładów na bezpieczell slwo pracy, - wybór opcji umożliwiającej argumentację, że realizowane zadan ia przyn oszą w i ększe korzyści przy danych n a kładac h ni ż k onk urujące z nimi programy.. IUjawnieniesytuacj ryztkownych I i NtE. I. j. l Dostrzeganie. l i rozpoznawanie ryzyka. I. J TAK $wiadomość. wiedza o niebczpieczcTistwic. NIE. I. J TA K. NIE. Decyzja o uniknięciu ryzykownej sytuacji. l NIE. Urnie}r;tność. dostrzegania i identylikacji ryzyka. czujność. {DO~WiadeZenjC.. przeszkolenie, upamir;tywanic. zdolnoki. umysłowe. {DoŚWiadczenie.. prleszkolcnie. motywacja. podcjmowanie ryzyka. osobowość. TAK. M ożliwość uniknięcia. ryzyka. l. Podstawowe ~trybuty i charakterystyki. Fizyczne cechy, psyc homotoryczlle cechy umicjętności.lizjologiczne. TAK. rl Bezpieczne zachowanie. rl. Nicbczpicc~ne. I. zachowanic Wypadek. I Sz,lflsa. I-. I. I. Rys. 1. Sekwencyjny model powslawania wypadków Źródło : [Pietrzak 2000].. I. Brak wypadku. I.

(5) p. obliczania kOJztóll'. Bada nia w zakres ie anali zy koszlów - k o rzyśc i prowadzone są g ł ó wn i e na poziomic przedsięb i ors t wa. G. Ahonen na podsta wie dośw iad czeń fill skich oce nił , że łat w i ej prowadz i ć laką anali zę w skali makro ni ż w skali przedsię biorstwa. W skazują na to d oś wiad czenia dWlsk ie, gdzie na podstawie szacunku ł ącz n ych ogó ln ospo łecznyc h kosztów wypadków przy pracy i c horób zawodowych prowadzi s ię w skali ogólnokrajowej anali zy kosztów - kor zyśc i wprowadzania wiel u nowych regulacji prawnyc h z zakresu ochron y pracy. M . Oxenbo urg z Australii opracował t7.W. model produk t yw n ośc i razem z programem komputerowy m um oż li wi ają cy m obli czani e eko nomicznej efektywno śc i n ak ład ów na poprawę ś rod ow i sk a pracy. Podstawowa zasada modelu produktywno śc i sprowadza s i ę do porównania dwóc h stanÓw śro d ow i ska pracy, tj . początkowego oraz po wprowadzeniu środków profilaktycznych. Analiza kosztów - k orzyśc i , sianowi p ods taw ę do podejmowania decyzji zarówno w skali przeds i ę bi o r s tw , jak i ogó ln ospo ł ecz n ej, d o t yczącyc h tzw . gotowości do zap laty (WTP - \Villingl1ess To Pay) za be zp ieczellstwo pracy. Badania w zak resie WTP rozw in ę ł y s i ę w krajac h zachod ni ch, w tym zw ł asz cza w USA, w ostat ni ch kilkunastu latacll. Metody w zakres ie WTP sprowadzaj" s i ę d o okreś l e nia ś rodków finan sowych . jakie m ogą zaoferować osoby w peJni poinformow ane o ryzyku w celu jego zmniej szeni a. Szac unki dotycz ące WTP wykra cz ają częs to poza obszar sa mego bezpieczenstwa pracy i sprowad zaj ;.) się do oszacowania go t owości spo leczcll slW do zaplat y za bezpieczellstwo ruc hu ulicznego , pop raw ę opie ki zdrowotnej i ś rodowi s ka. Istniej::1 różne metod y szacowa nia WTP ,jednak o pracowa ni a teoretyczne o pi erają s i ę przew aż ni e na badaniach ankietowych , w których respondenci proszeni są o wyce n ę pi enięż n ą c ałk ow i tej lub częśc i owej redu kcji ryzyka o kreś l o n ej dz i ałalnośc i .. M .W . Jones- Lee, prof. Uni wersytetu Newcastle w USA wykaza ł. że ce na ludzkiego w jego kraju wy nos i 830 tys. USD oraz że gotowość do za placen ia za zmni ejszeni e ryzyka d zi ała l no śc i z<lwodowef stanowi stal e ważny instrument analizy bezpieczenstwa pracy [Rzepceki 1996, s. 8]. W dalszej częśc i art yku łu scharakte ryzowano wybrane , waż n iejsze metody obliczania ekono micznych skutków wypadków przy p racy, op racowane w kraj u i zagrani c:l. życia. 2. Zagraniczne metody obliczania kosztów wypadków przy pracy Me/oda H.W. Heinricha. H .W . I-Ieinrich roz pocz ął badania kosztów wy padków przy pracy w 1926 r., a wyniki badan opublikowal w 1931 r. Badania J Ryzykowe za wodowe _ narażcnie cz ł owieka w procesie pracy na działanie czynników nicbc7piccwych tub szkodliwych dla zdrowia lub wykonywanie prac szczególnie uciążliwych [Majda. 1989.s. t2 .1.

(6) Leszek Koziol opa rł. na mat e ri a ł ac h zebran yc h z 5000 wypadków przy pracy. Zebrani e tak wie lkiej li czby dan yc h um oż liwila mu praca w firmie ubezpieczen iowej Trave lles In surance Co. w Hartford . Jako pierwszy pod z i elił koszty wypadków prly pracy na koszty bezpoś redni e i pośredni e. Do kosztów bez pośred ni c h zali czy ł koszty ubezpiecze nia , koszty leczenia , dodatki wyrównawcze płac osób poszkodowanych i odszkodowani a, a wię c koszty ok reś l ające wysokość składki ubezpieczeniowej. Koszty pośrednie to straty zwiększające koszty w ł a sne przedsiębiorstwa, inne niż koszty ubezpieczen ia. W swoic h badaniach o parł s i ę na rozszer.lOnej defin icji wypadku przy pracy obej muj ącej również zdarzeni a niepożądane związan e z różnego rodzaju stratami, nawet lakimi. które nie d o t yczą b ez po ś redn io zd rowia cz ł ow ieka . Au tor ten zwróci I uwagę. że liczba wypadków nie pow odującyc h u szkod ze ń ciała jest znaczni e w i ę k sza od u szkod zeń urazowych. Straty z tytułu zda rzell bezu razowych obciążaj ą prze d s i ęb iorstwo, natom iast koszty wypadków urazowych rozkład aj " się na koszty ponoszone przez firm ę ubezpiecze n iową, budżet państwa oraz w znacznym stopniu przed s i ęb iors two. Do kosztów p ośred n ic h H.W. Heinri ch za li czy ł n as t ęp ujące elemellly: - koszty czas u straconego przez poszkodowanego pracow ni ka, - koszty czasu straconego przez bez pośredn ich współpra cowników poszkodowanego. którzy prze rwali pracę wskutek wypadku, - koszty czasu z u ży t ego na zorganizowanie pierwszej pomocy i leczenia, j eś l i nie są one pokrywane przez in stytu cj ę ubezpi ecze ni o wą , - koszty spowodowa ne uszkod zeniem maszyn i urząd ze ń , zni szcze ni em mate ri ału (surowców i wyrobów), - koszty wynikaj ,}ce z zak ł óce ll produkcji , - koszty poniesione przez za kład w zw iąz ku ze zm niejszeniem s prawnośc i fizycznej poszkodowanego i zagwarantowaniem mu pracy dostosowanej do jego m oż liw ości bez zmniejsze ni a wynagrodzenia , - koszty związa n e ze z mni ejszoną odporno śc ią organizmu poszkodowanego, - koszty ogól ne przypadające na stanow isko opuszczone przez pracownika w zw i ązku z wypadkiem (oświe tl e ni e. ogrzewa nie i inne w zal eżnośc i od charakteru pracy), - koszty pr ze d s i ę biorstwa wy n ikaj ące z obowiązującego sys temu akcji socjalnych (zapomog i, wynagrodzenia wyrównawcze). H .W . Hci nri ch okreś l ił łą cznie koszty wypadk u przy pracy ( Kc) jako s um ę kosztów bezpośred ni ch (Kb) i posrednich ( Kp)' tj.: K,= Kb +Kp=S Kb'. koszty po ś redni e wie lokrotnie przewyż relacja KJKb m oże s i ę znaczn ie róż ni ć od stopnia ciężk ośc i wypadku. przy zdauszkodzenia cia ła relacja ta maleje, gdyż wzra-. Wymi eni ony wzór wskazuje.. że. sz aj ą koszty bezpośredn i e. Mimo to i wy n osić od 1: I do 50: I w za l eżn ośc i. rzeniac h powodującyc h. c i ężki e. (I).

(7) obliczallia kOSZIÓW. sta wtedy koszt bezpośredni związany z św iad czell na rzecz poszkodowanego.. wyp l atą. odszkodowania i innych. Metoda R.M. Simolldsa. Na podstawie badań i metody H.W. Heinricha R.M. Simollds przedstawił własną metodę obliczani a kosztów wypadków przy pracy. Uwzględniając rozszerzą definicję wypadków przy pracy , podzielił koszty na koszty ubezpieczone i nieubezpieczone. Wzajemną relację między kosztami ubezpieczonymi i nieubezpieczonymi metody R.M. Simondsa oraz H.W . Heiricha przedstaw ia się w lite ratu rze w postaci tzw. "góry lodowej", gdzie część wyłaniająca s i ę to koszty ubezpieczone, a częsć zanurzona koszty nieubezpieczone. Og61 kosztów wypadków (Kc) w przedsiębiorstw i e według tej metody przedstawia się następująco: (2). gdzie: Ku K m.. ~. ~. koszty ubezpieczone, koszty nieubezpieczone.. Koszty ubezpieczone i ni eubez pi eczone pokrywają się z kosztami bezpoi pośrednimi metody Heinric ha. R.M. Simonds wyodrębni I cztery kategorie wypadków nieubezpieczonych (Km,): ~ urazy przy pracy powodujące co najmniej j ednodniową absencję od pracy osoby poszkodowanej , ~ urazy przy pracy wymagające opiek i leka rskiej , kiedy występuje okresowa niezdolność do pracy lub kiedy wymaganejest leczenie, ~ urazy przy pracy wymagające jedynie udz iele nia pierwszej pomocy lub wymagające jedynie leczen ia na te ren ie za kł adu pracy i kiedy występ ują szkody materialne. których wartosć jest niewi elka, ~ szkody materialne, kt óryc h wielkość przekracza dzienny zarobek pracownika oraz straty czasu pracy ponad 8 godzin. Do wymienionyc h kategorii kosztów Simonds nie za li czyi wypadków powodującyc h śmierć poszkodowanego, gdyż uznal, że powinny s t ać się przedmiotem badań, odręb n ej metody. Bi orąc pod uwagę cztery kategorie wypadków nie ubezpieczonych , koszty wypadków przy pracy (Km) należy obliczyć według wzoru: ś rednimi. (3) gdz ie: K), K2, KJ' K4 - przeciętny koszt wypadków kategorii [,2,3 , 4, N), N 2 , N J, N4 - liczba zarejestrowanych zdarzeń kategorii 1,2,3,4. Po. uwzględnieniu powyższych. wzorów. m oż na za pi sać:. Kc = Ku + N!K! + N2K2 + NJKJ + N4K4'. (4).

(8) Leszek Koziol. Metoda P.c. eompeso. P.c. Compes op racow ał t eo re tycz n ą m e t odę obli czania kosztów wypadków przy pracy, s t arając s i ę jak najd ok ł adni ej ują ć poszczegó lne elementy tych kosztów. Dla celów metody zas to sow ał na st ę pu jącą d e fini cję: wypadek przy pracy to zdarzeni e nie zap lanowane , nagle. maj ące mi ejsce w za kładz i e pracy, a którego na s t ępstwem jest uszkod zenie ci ała pracownika wymagaj:lce pomoc y personelu medycznego zak ła dowej s łu żby zdrowia, ratownictwa. P .C. Compes podz i e l ił koszty na: - koszty stale (ogólne) . - koszty zm ienne (jednostkowe). Do kosztów zmi enn ych (jednostkowych) n a l eżą na s t ę pujące element y: - strata wy dajn ośc i i koszt zas tępstwa osoby poszkodowanej. - koszty ś rodków dla z ap o bi eże nia spadkowi wydajności pracy. - koszty leczenia i zaopatrzenia medycznego osoby poszkodowanej, - koszty fo rmalne (s porządze n ie kosztu wy pad ku. obl iczeni e ś redni ego wynagrodzenia poszkodowanego, koszt z as i łku wypl aconego prJ.ez zakład itp.), - koszty inne (koszty konwencjona lne , koszty sądowe) . Koszty zmienne (s tałe) pod z i e l i ł na: - skl adki na ubezpieczeni e spo ł ecz n e. - nakład y na bez pi eczeń stwo i higienę pracy. - koszty s po r ządze nia dokumentacj i powypadkowej i inne. Na podstawi e zebranych info rmacji P.c. Co rnpcs pod zielii wypadki na 9 grup wed ł ug stopni a c i ęż ko śc i (tabel a I). Sa ma procedura obliczan ia kosztów wypadków za proponowana przez P.C. Compesa jest dosyć skomplikowana . Aut or przedstawi ł wzór na ob liczenie kosztów wypadku w form ie równania liniowego, wykorzy s tując w tym celu a nali zę regresj i. Metoda W. Ricardiego. Metoda W. Ri cardiego powstala w ramach prac Narodowej Organizacji Zapobiegania Wypad kom. Podstawowe za ł o żenie . przyję t e w metodz ie. pol ega na podzial e kosztów wypadk u na straty poni esione przez zak ł ad pracy oraz przez spo ł ecze ń s two . Pod z i a ł kosztów W. Ri cardi cgo przedstawi a s ię podobnie jak w metodzie H. W . Heinri cha na koszty bezpoś rcdnie i poś red n i e . W metodz ie p rzyję to podz i ał wypadków na dw ic grupy. tj .: - wypadki przy pracy powodujące "bardzo drobne", tzw. opatrunk owe. niezdolności do pracy do jednego dnia lub do kOllca zm iany (A) . - wy pad ki przy pracy powodujące niezdolnoŚć do pracy ponad Idzielll ub ponad czas pracy jednej zmi any (8). Dla obydwu grup opracowano odrębne kwestionariu sze . Dla wypadków kategorii ..A" przew iduje s i ę kart ę zb iorcz;:1 wypad ków drobnych (tabela 2). Dla kategorii ,.B" wype lni ono kartę indywidualml dl a ka żd ego poszkodowanego. W celu ustal en ia kosztu jed nostkowego pomocy le karskiej. p odz i e l ić nale ży ca ł orocz n e wydatki poni esione na utrzyman ie punk tu sa nitarnego w za kładzie przez li czbę wizyt lekarskich w Ci'lgu roku. Wło s ki ej.

(9) Tabela I. Metoda Compesa Tablica wskainika EIS = udziclający pierwszej pomocy/sani tariusz FA = lekarl specjaliSl3. KSSG. Opis urazu. wypadków (KSSG). EB "' pierwsze badanie DA = lekarz z. z.ewnąt rz.. Pomoc udzielona poszkodowanemu. O. ..drobny". tylko ES przez EIS. 1. nieznaczny. ES i NS przez EIS. l. doŚĆ. 3. lekki. ES przez EIS + W A NS przez EIS ES i NB prlez EIS + WA. 4. lekk i lub prawie znaczny. 5. znaczny. 6. poważny. 7. ciężki. 8. bardzo dęz k i. 9. śmiertelny najcięi.szy. lekki. cięzkości. EB przez EIS + W Af + DAlFA NB pnez EIS Ell przez EIS + W A NB przez WA + EIS ES przez EIS + WA + DAlFA NB przez lekarza domowegol+ WA +. WA = lekarz. NB. Stan poszkodowanego po udzieleniu pomocy natychmiast 7.dol· ny do pracy po ES zdolny do pracy na poprzednim miejscu po ES zdolny do pracy ew. do pracy chronionej mocno ograniczona zdolność do pracy. praca chroniona wg ElSfW A zdolny do pracy. jednak we· dług DA/ FA niezdolny do pracy wedł ug W A niezdolny do pracy . krótkie leczenie wedlug DA n;ezdolny do pracy. leczenie w ramac h ubezpieczalni. =. zakładowy. następne. badania. Najk rótszy/ okres leczenia (dni). najdłuzszy. 0-0.01 0-3 1-5. 3-7 3- 7 3-7. 5-18. EIS!. l.ródlo: [Rzepecki 19961 .. ES przez ElS f + WA + DNFA NB przez D AlFN + Wf A + ElSf EB przez EIS/ + WA + DAlFA NB przez DNFN + WA + ElSf EB przez EIS + WA + DAlFA fNB przez DAlFAf + WA + EiS + opie. ka zwi:jzkowa. leczenie ambulatoryjne. 12-25. leczenie stacjonarne. 18-60. przejściowefSlałe. >180. częściowe całkowite. inwalidztwo lub. śmierć.

(10) Lesz.ek Koz.io! T abe la 2. M etoda R ica rdiego Formularz karty wypadków kategorii .,B" Nazwa. zak ł adu. pracy. Rodzaj przemysIu łub dzialalności. Nazwisko poszkodowanego Oddzialluh warsztat Data wypadl..-u Prlyczyna i okoliczności wypadku NaSlCpstwa wypadku (niezdolność do pracy czasowa, niezdolność do pracy stala, zgon). 1. Koszty poniesione w czasie straconym przez poszkodowanego 1.1. Koszty robocizny odnoszące się do czasu straconego. poczynając od godziny, w której zdarql się wypadek, aż do końca danej zmiany pracy. 1.2. $wiadczcnia dodatkowc, których nic wyplacono poszkodowanemu podczas jego nieobecności (premia 7..a staż pracy. dodatki za pracę w dni świątczne. stala gratyfikacja na koniec roku. świadczenia itd.) 1.2.1. Iloczyn pohorów dziennych. wynos7Ących pomnożonych przez liczbę dni nieobecnoki, pł atnych calkowicie prlez zakład pracy. nie 7..aŚ przez zakład ubezpieczeń I .2.2. Iloczyn wynagrodzenia dziennego .......................... pomnol.oncgo PI7,Cz liczbę dni nieobecności (o których jest mowa w pkt. J .2.1) . Razem 2. Koszty pierwszej pomocy 2.1. Udziclonej przez slużbę sanitarną zakładu pracy Koszty 7..abiegów leczniczych wykon:l1lych poza. zakładem. pracy Razem. 3. Dary o charakterle społecznym oraz ewentualna dodatkowa zapomoga zc strony pracy 3.1. Dla samego poszkodowanego 3.2. Dla rodziny poszkodQwanego. zak ł ad u. Rerem. 4 . Stmty spowodowane prLCz czasowe zmniejszenie się wydajności pl7.ez poszkodowanego po powrocie do pracy (powolnoŚĆ ruchów. trudności prly ujmowaniu . podnoszeniu lub prlcmicszczaniu pr/.e<lmiotów z powodu obandażowania itd.) .......... . 5. Straty spowodowane przez czasowe zmniejszenie się wydajności pracy prlez robotnika, który 7..ast'lpił poszkodowanego (a mianowicie konieczność pl7.yslosowania się do nowego zaję cia lub też zatrudnienie robotni ka pobierającego wyższe pohory) 6. Koszty nieprodukcyjnych godzin pracy 6.1. Naprawa ewentualnych uszkodzeń 6.2. Doprowadzenie miejsca pracy do stanu nonnaJnego Razem.

(11) Metody oblicwnia kosztów wypadków przy pracy cd. tabeli 2 7. Koszty straconego czasu innych pracowników 7.J . Wstrząs psychiczny. który spowodowaj wypadek u innych pracowników ........ . 7.2. Pomoc okazana poslkodowanemu . . . . . . . ....... . 7.3. C:l.1S poSwięcony na dokonanie świadczen dotyczących eiągłoSci pracy 7.4. Zastąpienie poszkodowanego w celu zapewnienia ci'lgłości pracy 7.5. Oczekiwanie na dokonanie napraw lub wymianę uszkodzonych maszyn aJbo. nanędzi. 7.6. Branie udziału w badaniu wypadku Razem ... 8. Koszt prac dodatkowych 9. War10ść szkód spowodowanych prlez wypadek 9. ł. Szkcxly w maszynach i instalacjach . 9.2. Szkody w materiałach używanych do wytwail.:mi.l wyrobów ....... • . 9.2.1. Straty surowców ..... . 9.2.2 . Straty sztuk częściowo lub całkowicie wytworzonych ......... . 9.2.3. Straty wyrobów w fazie wytwan:ania lub całkowicie wytworlOnych 9.3 . S7.kcxly w nar/.ędziach pracy ........... . ............ . 9.4. SI.kOlly ponit:siom: pr.u:z U>.oby postnmnt: Razem 10. Koszt prac dodatkowych 10.1. Honoraria regulaminowe. honoraria rlcczoznaweów w wypadku posh;:pow~nia s"dowego lub innych interwencji. .. . . .. .. . . ..... . .. .................. . 10.2. Ewentualne odszkodowania dobrowolne na rzecz robotnika. jeśli istnieje system ubezpie. czenia obowiązkowego ....................... . 10.3. Inne ewentualne wydatki ............. . Razem Suma ogółem tródfo: [Rzcpeckł 19%}.. Metoda D. Andreoniego. D. Andreoni by ł przez wici e lat dyrektorem w ł o skiego In stytutu Zapobi egania Wypadkom. O pracował m etodę podzia łu kosztów na trzy grupy: - koszly ponoszone przez p rzedsiębiorstwo, - koszty ponoszone przez instytucje ubezpieczeniowe i inne organizacje, - kaszl y ponoszone przez osobę poszkodowaną. W opracowanej metodzie z a s to sował na s tępują cy wzór na s um ę kosztów wypad ków ponoszonych przez przed s iębiors tw o (C J ): (5).

(12) Leszek Koziol gdzie: Dpf- sta łe wydatki ponoszone na d zia łalność profi l ak t yczną (wynagrodzeni e osób odpowiedzialnych za stan bhp, wyposażenie), Du! - s t a łe wydatki ponoszone na ubezpieczenie wypadkowe . D,,\. - zm ienne wydatki ponoszone na d z i a łaln ość prolIlaktyczną (szko leni e bhp , praca badawcza , inspekcje warunków pracy). 0 /11' - zmi enne wydatki na ubezpieczenie wy padkowe (dodatkowe ubezpieczenie za pogorszenie warunków pracy i inne w za ł eżno śc i od i stni ejącego syste mu ubezp ieczeniowego w danym kraju): D l - zmie nne wydatki towarzyszące urazom zawodowy m: - koszty poniesione na ud ziel enie pierwszej pomocy. - koszty transportu poszkodowanego do instytucj i medycznej, - koszty leczenia obci"żaj ące zak ład pracy poszkodowanego, - wynagrodzenie wypłacane poszkodowanemu i innym zatrudni ony m pomimo poszerzen ia procesu produkcyjnego w zw i ązku z zaistnieniem otoczenia wypadkowego. Drr, - zm ien ne wydatki d otyczące szkód materialnyc h towarzysz'lcych zdarzeniu wypadkowemu. D /l1' - inne wydatki związa n e z działalnością prewencyjni}, p - straty finan sowe zw i ąza n e z przerwanie m produkcji. Wymieniona me toda ob li czan ia kosztów wypadków przy pracy Illając a zastosowanie na poz iomie p rzedsięb ior s twa stanow i jedynie teore t ycz ną koncepcję. g d yż nie zostala jak dotychczas zastosowa na w praktyce.. Metoda Drzewa Następstw Wypadków. Jest m etodą opracowan<) w latach 1992- 1993 u wzg l ędn iajl)cą naj nowsze tendencje w dziedzinie podziału kosztÓw wypadków na: - koszty kOlurolowane , - koszty ni ekontrol owane. Ob li czania kosztów wypadków na podstaw ie metody uw zg lędniającej taki pod z iał kosztów m oże s tanowić pod s t awę analizy "kosztów - korzy śc i " dla potrzeb właściwego za rząd zania bez pi ecze ń s twe m i h ig i e ną pracy w przed s i ę biorstwie. W yod ręb ni e ni e kosztów kontrolowan yc h, których pod stawowy m sk ładniki e m jest zróżnicowana s kładka ubezpieczeniowa mo że s tan ow i ć istotny eleme nt anali zy " kosztów - korzy śc i ". co ma istotne znaczenie w stymulowaniu d z iałaln ośc i prewencyjnej w przed się biorstwie. Koszty niekontrolowane obejmują te sk ł adniki kosztów. które nie zależą od li czby wypadków w przedsiębiorstwie (np. stale s kładki ubezpi eczeniowe) i w rezu ltacie nie wyw i erają znaczącego wpływu na działan i e kierownictwa w zakres ie zapewni enia bezpieczeństwa i higieny pracy w przed s i ębiorstwie. W analizie zwrócono szczegó lną uwagę na na stępujące elementy: - pr zyjętą definicję wypadku przy pracy, - podz i ał kosztów wypadku ,.

(13) obliczania kosztów. - podstawowe s kładnik i kosztów wypadku, - sposób zbierani a i d ostępno śc i danych. Podstawowe s kł adniki kosztów wypadków w przeds i ębio rs twi e: - koszt czasu pracownika poszkodowanego , - koszt czas u bezpośredni c h wspó łpracow nik ów poszkodowanego, - koszt transportu poszkodowanego do szpitala. do lekana , do domu ilp ., - koszt czasu na zorganizowanie pierwszej pomocy i koszty leczen ia , j eże l i nie są one pok rywane przez instytucj ę u bezpieczeniową, - koszty spowodowane przez uszkodzen ie maszy n, narzędzi, zn iszczenie m m ate ri a łu ,. - koszty zastę p stwa związa n ego z ab se n cj ą poszkodowanego , - koszty wynikłe z zak łóce nia w procesie produkcj i, - koszty przed s ięb i orstwa wynikające z obowiązująceg o systemu akcji socj alnych (za pomog i, od prawy itp.), - koszty prawne i inne. Metoda HSE. W latach 1 990 - ł 99 ł Rada ds. Zdrow ia i B ezp i eczeńs t wa (HSE - Health and Safety Executive) w Wielkjej Brytanii prze prow ad z iła ser i ę badań kosztów wypadków przy pracy w 5 prz ed się bior s t wach róż nych bra n ż. W celu stworzeni a bodźca dl a wszystkich zak ł adów, aby intensywn iej zaję ł y się zarządzaniem pod kąte m bezpiecze ń st wa pracy, wypmcowano m e t od o logię obliczania kosztów wypadków przy pracy . W badaniach HSE, zgodn ie z niektórymi obec nymi kieru nkami ba d a ń , uwzględn i ono powiązanie m i ęd zy kosztam i wy padków a z ar zą dzaniem bezp i eczeńs t wem pracy. Zwią zek ten zos ta ł przestawiony w formi e modelu na I)'s. 2. Ł'l czy on koszty zapobiegani a i oceny stanu be z pieczeńs t wa pracy jako łącz n e koszty ograniczenia strat, s k ł adnik drugi s tanowią koszty niepowodzenia programu . Z rys unku wy ni ka, że w pewnym punkcie (punkt A) dal sze inwestycje w ten program nie pny ni osą zw rotu nelto poni es ionych nakladów. Wedlu g oceny HSE i pneds i ębiors tw z Wielkiej Brytani i tylko niew iele z nich oSiąg n ęł o tak i poz iom. W wypadku w ięk szości z nich istnieje k o nieczn ość dokonywania dal szyc h inwestycj i w ce lu ograni czeni a liczby wypadków poprzez lepsze zarząd za ni e i ograniczanie stra!. Koszty program u ograniczania strat obejmują: - proces podejmowania decyzji w zakresie bhp , - inwestycje w oc h ro n ę oso bi s tą i z bi orową, - szkoleni a w zakresie bezpi eczenstwa pracy i ergonomii , - ka mpan ie promocyjne, - c i ąg ł e prace w zakres ie in spekcji i audytu , - utrzy manie i konserwacje, - koszt zatrudnienia koordynatora programu i persone lu pomocniczego. Koszty nie powodzenia programu o bejmują: - wypadki z mniejszymi lub więk szy mi urazami, - c horoby zawodowe,.

(14) LeJz.ek Koziol. - wydarzenia powodujące straty w sp rzęcie i materiale , - straty w produkcji, - przestoje w produkcji lub szkody w ś rodowisku .. Koszty. ogół em. -----Ko szty niepowodzenia ,: programu .' Koszty programu ograniczenia strat ",. -......... _---. ". A. Rys. 2. Ekonomika kontroli. w. ramach zarządzania. Źródło: opracowanie w ł asne na podstawie: {Fal ł9801.. Straty wyn ikające z niepowodzenia programu s ą powodowane g ł ów ni e przez nieodpowiedni e zarządza ni e bezpieczeń s twem pracy. Koszty niematerialne strat zais tniał ych na sk utek niepowodzeni a programu to np . utrata pozytywnego wyobrazenia o firmie , zadowolenie klien tów, ob ni że ni e morale pracowników , wartośc i netto firmy czy zmn iejszona wydajność. Ta k że te koszty zo stał y ujęt e w badaniach HSE. Dla celów badawczych jako wypadek uznano "nieplanowane wydarzenie, które prowadzi do urazów lub utraty zdrowia u ludzi, uszkodzenia lub utraty moż l iwośc i zrobieni a interesu". Z nacze nie przeprowadzonych przez HSE badań po lega na tym , ze po raz pi erwszy rejestrowano koszty wszystkich wypadków indywidualnych w badanym okresie w miarę ich wystę powania, dzięki czemu otrzymane wy ni ki obejmują rzeczywiste koszty, a ni e dane szacunkowe.. 3. Polskie metody obliczania ekonomicznych skutków wypadków przy pracy Metoda W. Adamieckiego. Badania nad kosztami wypadków przy pracy w Pol sce zoslaly rozpoczęte już w okresie międzywojennym przez W. Adamicekiego. Zwrócil on uwagę na to, że szkody spowodowane wypadkami doty-.

(15) Metody obliczania kosztów wypadków przy pracy czą. poszkodowan ych , prze d s iębior stw i calej gospodarki. Wedlug tego aut ora rodzaje strat wynik aj ącyc h z wypadków: - odszkodowania w y płac ane ofi arom wypadków, - koszty leczenia osób poszkodowanych w wypadkac h oraz w y pła c an e zas iłki z Kasy Chorych, - ca łk owi t a lub c z ęśc i o wa utrata przez poszkodowanego zdoln ośc i do pracy, - straty spowodowane przez zahamowani e lub za kł óce ni e norm alnego bieg u procesu produkcji wskutek wy padku . Metoda W . Adami eckiego s pro wa d zała s ię do oszacowani a strat spowodowa nych wy padka mi przy pracy w skali c ał ego kraj u (w 1929 r. ok. 6% sum y wydatk ów bud żet owyc h pmistwa) . m oż na w y róż ni ć n ast ę pujące. Metoda A. Afllu iewicza. W okres ie powojenn ym m e t od ę obl iczania kosztów wypadk ów przy pracy, o pi e rają c ą s i ę na metodach stworzonych w NRD przez Hartunga i Tschinkela, o praco wał A. Anasiewicz. Skutki ekonomiczne wypadków przy pracy podzielil na koszty i straty . Koszty to św iad cze nia rzeczowe i finan sowe ponoszone przez przed s i ę bi orstwo i inne instytucje na rzecz poszkodow anego lub jego rodzin y oraz na naprawę u szkod ze ń w u rz ąd ze nia c h techni cznych oraz inną napra w ę s przę tu . Straty to utracona cz ę ść dochodu narodowego (produkt dła s poł e c ze ń s t w a ) . z wią zan a z bezczy nn ośc ią poszkodowanego . Autor z a s tosowa ł podzial kosztów i strat wedłu g trzech rodzajów, tj.: - koszty zakładu pracy Z, - koszty poza za kł a d o we P. - inne straty gos podarcze M rozumiane jako nie wytworzo ny w czas ie ni eo becn ości poszkod owanego produkt dla s połec ze ń s tw a . Strata ogó ln os po łecz na spowodowana wypadkiem przy praey SI' w y ra ż a s i ę za po m oc ą wzoru l Wypadki przy pracy, ł989 . s. ł061 : (6) ss= Z + P + M . W swo ich zał oże ni ac h A . Ana siewi cz prz yjął , że w gospodarce socjalistycznej nie ma bezroboc ia i ka żdy nowy pracown ik ma przygotowane mi ejsce pracy. Szczegó łowo sprecyzowane s k ł adniki kosztów i strat obli cza ł on odd zielnie dla na s t ę pują cyc h grup: - wypadki ś mi e rt e lne , - wypadki bardzo c ię ż ki e - absencja ponad 13 tygodni , - wypadki lekkie - absencja od 4 do 28 dni , - wypadk i drobne - absencja od l do 3 dni . Na podstawie anali zy 595 wypadków przy pracy w kopalniach w ęg la kamiennego w 1958 r. A . Anasiewicz ob l ic zył ś redni e warto ści kosztów i strat d la poszczególnych grup wypadków. Na stępnie o bli c zy ł w s ka źnik wa żon y strat wy padkowych na ka żde 100 lYS. t. wydobytego węgla ..

(16) Leszek Kozio! Metoda A. O/ędzkiej i W. Zawadzkiej . W metod zie tej. u względnio n y zos tał. podział. na koszty i straty spowodowane wypadkami przy pracy. Pojęc i e kosztów oz n aczał o każdy rozchód środków pienięż n yc h lub wy rażoną w pieniężnej fo rmi e wartość św iadczenia lub usług i . Pojęc i e strat o kreś l ało przysz ł e korzyśc i wy nikające z pr zejśc iowej nie zdolno śc i do pracy osoby poszkodowanej bąd ż trwa ł ego. czcśc iowego ł u b całkowitego ubytku jego zdo ln ośc i do pracy . Autork i opracowa ł y sys tem a tyk ę s p o ł ecz n ych i ekonomi cznych skutków wypadków przy pracy od n oszącyc h s ię do: - poszkodowanego i rodziny (szkody w zakres ie zdrowia. straty rzeczowe. częściowa utrata zarobku i pogorszenie sytuacji milleri alnej rodziny). - prze d się bi o r s t wa (koszty i straty), - gos podarki narodowej (ś wiadczenia na rzecz poszkodowanego i rodzi ny, marnotrawstwo s ił y roboczej , marnotrawstwo mocy produkcyjnych). Badając koszty wypadków , autorki pos łu ży ł y się m e t odą, a nki e tową. Na podstawie sk lasy fik owanyc h elem entów kosztów i strat opracowany zostal kwestionariusz . na którym rej estrowano wszystkie skutki wypadków od momentu ic h powstan ia aż do czas u, gdy przestają wy stępować w dany m ś ro dowisku . Elementy te nie by ł y wcze ś niej wyodrębnione w dokumentacji przeds iębiorstw , ani t eż uwidocznione w inn yc h kosztach. M etoda R . Chy/ewskiego. Me toda R. Chylews kiego oparta zost ała na badaniach przeprowadzonyc h w Stoczni Szczecińskiej w latach 1963- 1966. Charakterystyczne dla lej met ody jest w yodrę bni e ni e trzech podstawowyc h grup kosztów i strat obejmują cyc h [Chylewski 1970 , s. 7]: - ekonomiczne skutki dłu go t erminowe, - ekonomiczne skutki krót koterminowe, - ekonomi czne skutki z wiązane ze z mi aną, struktury podzia łu dochodu narodowego i jego zmniejszeniem (tzw . ut racone mo ż liw ości). Ekonomiczne skutki dłu go t e rminowe obejmują: straty wy n ikają ce z ni ewytworlOnej przez poszkodowanego wartośc i produktu dla s po l ecze ń st wa, św iad czenia zw ią za n e z materialnym zabezpieczeni em poszkodow anego lub jego rodziny, stracony przez pań s tw o podatek od wynagrodzeń i s k ła dka na ZUS. strat y mate rialne poniesione przez poszkodowanego lu b jego rod zi n ę . Ekonomiczne skutki krótk oterminowe obejmują ś w i ad cze ni a rzeczowe z wią za n e z przyw racanie m zdrowia poszkodowanemu , w arto śc i godzin utra cone przez posz.kodowanego w dniu wypadku i po powrocie do pracy oraz koszty i straty zw i ąza ne z jego mni ejszą w yd ajno śc ią po powrocie do pracy. wartośc i godzin ut racone przez innych pracowników , odszkodowan ia za kładu pracy , koszty specjalne i kary , koszty i straty mate rial ne . Utraco ne możliwo śc i s ą to przysz ł e efe kty e konomiczne tracone wsk ut ek zmian proporcji w pod zia le doc hodu narodowego oraz w zw i ąz ku z jego zmniejszenie m , bę dą cy m skutkiem kosztów i strat wynikających z wy padku przy pracy..

(17) obliczania kmztów. Metoda J. Sobczak-Rusteckiej. Metoda J. Sobczak-Rusteckicj opracowana zostala w pierwszej połowie lat s i ede mdzi esiątyc h w Centralnym Instyt ucie Ochrony Pracy (C ł OP). Autorka, dla cel ów swojej metody, podzieliła wypadk i przy pracy na sześć następujących grup: I) wypadki powod ujące do 3 dni niezdolności do pracy, 2) wypadki powod ujące od 4 do 14 dni nie zdo lno ści do pracy, 3) wypadk i powodujące od 15 do 28 dni niezd o ln ośc i do pracy, 4) wypadki powodujące powyżej 28 dni niezdolności do pracy, bez inwalidztwa. 5) wypadki powoduj::jce powyż ej 28 dni niezdo l ności do pracy, połączone z trwalym kalectwem, 6) wypadki śm i ertelne. Za loże ni em metody było ustalenie nie tylko kosztów ponoszonych bezpośrednio przez zakład pracy, a ł e i ustalenie kosztów i strat ogó lno s po ł ecz n ych. Metoda oparta jest na normatywach kosztach ustalonych w różny sposób dla poszczególnyc h grup wypadków. Koszty wypadków dla grup od l do 4 oblicza się, mnożąc li czbę wypadków w danej grupie przez ustalony normatyw kosztów. Koszty wypadków dla grup 5 i 6 oblicza się oddzielnie dla każd ego wypadku. Uwzględnione w metodz ie strat y obejmują wartość niewykonanej produkcji czystej. odpowiadającej wartości nowo wytworzonej w drugim okresie i w danej jednostce. W opracowanej metodzie ni e uw zględnia się kosztów uszkodzonych maszyn, urządzen, surowców, produktów itp. W metodzie uwzględ ni a s ię na s tępujące elementy kosztów: wynagrodzenie poszkodowanego za czas nieprzepracowany, wynagrodzen ie osób udzielają cych pierwszej pomocy, wynagrodzenie św iadk ów. zas ił ek chorobowy. jednorazowe odszkodowanie, zapomoga związku zawodowego, renta inwalidzka, renta rodzinna. odszkodowanie dla rodzi ny zmarłego, usługa ambulat oryjna. transport do szpitala. porada lekarska , pobyt w szpitalu . pobyt w sanalorium , rehabi litacj a zawodowa , zniszczone rzeczy osob iste , zas iłek pogrzebowy, straty z powodu niewykonanej prod ukcji czystej. W obliczen iach kosztów dla grup 5 i 6 dominującym elementem są straty z powodu niewykonanej produkcji czystej. MelOda Inst)'tutu Medycyny Prac)'. Metoda ta została opracowana przez pracowni ków Instytutu Medycy ny Pracy w Łodzi, tj . przez M. Bryłę , I. R yd l ewską-L i szkowską i M. Smolenia. Autorzy przedstawi li pr opozycję liczenia kosztów i strat finansowych na poziomie przedsiębio r stwa wed łu g wzoru [G idzew icz 1992, s. 6]:. (7) gdzie:. Q.... - przec i ętny koszt wypadku, ~JI - koszty o charakterze stałym , ponoszone niezależnie od liczby i stopnia. c iężkośc i. wypadków,.

(18) Leszek Kozio/. Ks - koszty stale (ogrzewanie, woda, energia itd.) ponoszone w czas ie nieprzepracowanym z powodu wypadków przy pracy, K. - koszty o charakterze zmiennym, związane z kości' wypadków.. li czbą. i stopni em. c i ęż. Wszyst ki e straty materialne. poniesione w wynik u wypad ku przy pracy. pow in ny znaJeźć pe ł ne odzwierc ied len ie w dokumentacji zak ł adu .. Projekt metody Centralnego II/srytutll Ochro" y Pracy. Projekt CIOP jest stworzeni a metody zbierania danych i obliczania skutków wypadków przy pracy z wykorzystaniem doświad czetl zagran icznych. Zos tał on opracowany w ramach Strateg icznego Program u Rządow ego ,.Bezpicczenstwo i ochrona zdrowia cz łowieka w środowisku pracy". Do jego opracowania po s !u żo no s i ę roz sze r zo n ą defini cją wypadku, obejmującą zarówno wszelk ie drobne urazy opatrunkowe, wypadki bezurazowe powodujące wyłącz nie st raty material ne oraz niebezp ieczne zdarzenia . Karty kosztów wypadku przy pracy pozwalają na wyodrębnien i e takich kosztów , jak: - koszty osobowe dotyczące: kosztu czasu st raconego w dniu wypadku przez osobę poszkodowaną oraz inne zajmujące s i ę wypadkiem, z a stęps twa poszkodowanego, leczenia. kosztu czasu poświeconego na spo rządzenie dokumentacji powypadkowej. najnowszą pols k ą próbą. - szkody i slraly malerialne.. - koszty. zw iązan e. z. uprząt n ięciem,. naprawien iem, wynajmem (zak upem). s przę tu ,. - koszty odszkodowatl, kar , utraty przyszłych dochodów na skute k zaistnialego wypadku, - koszty zw i ązane z za kł ócen iami w toku produkcj i, - inne koszty. Odpowiedni sposób zbierania i rejestrowa nia poszczegó lnych elementów wypadków w prledsiębiorstwie może być wykorzystany do przetwarlunia komputerowego. Zbieranie i rejestrowan ie kosztów wypadków powinno s ię opierać na od rębnym systemie księgowania kosztów wypadków w p rzedsiębiors t wie.. 4 . Ocena wykorxystanla podanych metod Ana liza przedstawianyc h metod pozwa la na dokonanie oceny ic h przydatdla p r zeds i ęb i orstw dzia ł ających w pol sk ic h rea li ach spo ł eczno-e k o n o mi cznych . Metody ob li cza nia kosztów wy pad ków przy pracy, które zosta ł y opra cowane w okresie powojenny m w Polsce, dostosowane były do realiów gospodarki socjalistycznej i różnily się od metod opracowanych w krajach o gospodarce rynkowej. C harak terystyczne d ł a metod polskich by ł o wyj śc i e poza ramy rachunku ekonomicznego i skoncentrowani e s i ę na spolecznych na s t ęp stwach wypadków, wś ród których pod staw ową rolę odg rywa ł y tzw. " utracone no ści.

(19) I. : Me/ody obliczania kosztów wypadków przy pracy m oż liwo śc i ". Ol. gospodarki. Kon c ep cję tę wprowadzili badacze z byłego NRD S . Hartung i F. Tschinket. Na niej opi e rał y s ię wszystkie po lskie metody , z wyjątk.iem dwóch ostatnich opi sanych w tej pracy (lMP. CIOP). Koncepcja "utraconych m o żliwo ści " to wi e lk ość nie wytworzonego " produktu dla s po łec zeń s twa " w wyniku zai stniałe go wypadku (gdyby nie zai stniał wypadek to pracownik u czes t ni c zyłby w produk cji i zwięk sz ał doc hód narodowy). Uwz g lędni e nie jej w polskich metodach s prawiało , że wypadki powoduj ące ś mi e rć lub inwalidztwo w ś ród młody c h Judzi ko s zl ował y ogromne sumy . W e dłu g R . Chylewski ego " utracone mo ż li wośc i " m ają aż 85% . a wedłu g 1. Sobczak -Rusteckiej 50% udziału w c ałości kosztów i strat z t y tułu wypadków przy pracy. W żadn ej z prezentowanych metod zagrani cznych nie uw zg lędnion o kon ce pcji " utraconych m oż liw ośc i ". Jest ona sprzeczna z zasadami funk cjonowania gospodarki rynko wej , gd zie w ys tępuje bezrobocie, a przed s i ębi o rs twa ni e w y k o rzystują w pe łni wszystkich swoich mocy produkcyjn ych. Pracownik w y łączon y z pracy na skutek wypadku ś mi e rte l n ego lub inwalidztwa nie musi po wod o w ać zmniejszenia produkcji . Wypłacan e renty w wypadku inwalidztwa pokrywane są przez s kładki na ubezpieczeni e, w prze d s iębior s twac h mają swoje odbic ie w kosztach bez pośredni c h wypadków. Pr zyj ęc i e odpowi edni ej defini cji wypadku przy pracy j est pod stawowym zagadni enie m przy o pracowy waniu metody zbi erania i o bli czania kosztó w wypadków przy pracy . Sporząd zanie przez przed s i ę bi o rstwo rachunku kosztów jedynie w stosunku do wypadków przy pracy, dla których s por ządzono stat ys t ycz ną kart ę wypadku przy pracy , nie s pe łni w stosunku d o przed s ięb i o rs twa swojego celu jako bodźc a poprawy warunków pracy. Wynika to w y ra żni e m.in. z szac unku kosztów wypadk ów przy pracy d okonanego przez 1. Sobczak - Ru s t ec ką , któ ra o pi e rając s i ę na wypadkach ujmowanych w staty styce, ustaliła (na podstawie swojej metody) , że w stosunku do og ółu kosztów i slrat 10% ponos i zakład pracy, 40% rozklada s ię na ZUS i s ł użbę zdrowia , a 50% stanowią tzw. utracone przysz ł e korzyśc i. Przy wykluczeniu tyc h ostatni ch, zachow ując propo rcj e usta lane przez J. Sobc zak - Ru s t ecką , 20 % ogó łu kosztów ponos i zakł a d pracy. a 80 % przypada na ZUS i bud że t pal1stwa . Tak ustal o ne koszty ni e s t a no w ią stymulal ora do podejmowania d z ia ł all pro fiłakt ycz n yc h . s t a n o wiłaby go jedynie z różni co wana skladka ubezpieczeni owa. Wypadki ujmowane w statystyce s tanow i ą wie rzcholek trójk1lta wypadków . przed s tawiającego strukturę wypadków wedłu g ic h wartośc i , W Polsce znaczny odsetek wy padkó w przy pracy nie jest w ogóle ujmowany w staty styce. Statystyka ta uw zg lędni a na ogó l wypadki (urazy) o c i ęższyc h skutkac h, które ni e po w od uj ą rów nocześ ni e du życ h strat materialnych. Finansowe kon sekwencj e tych wypadkó w ponosi z wykł e Z US i całe s p o ł ecze ń s tw o, nato miast przed s ię bio rstwa po n oszą g ł ówni e koszty na s tęp s tw w ystępując yc h masowo drobnych urazów pow odując yc h kilkudniową abse n cję i wypadków urazowych opatrun kowych, a zw ła szcz a wypadków bezurazowych pow oduj ącyc h jed ynie szkody materia lne..

(20) Leszek Koziol Definicję. wy padku prty pracy obejmuj ącą szkody materialne uwzg l ędniają przedstawione metody zagrani czne opracowane w USA oraz w Wielkiej Brytan ii . Metody opracowane w Niemczech, Wł oszec h i w Polsce wykorzys tują dane o wypadkach urazowych. Podkreś li ć jednak n a l eży, że metody P. Compesa, W. Riccard iego, projekt CIO P uwzg l ędn i ają wypadki urazowe nie tylko te. które trafiaj ą do sprawozdawczości, ale także tzw . wypad ki opatrunkowe. Z przedstawionyc h zagra ni cznych metod ob liczania kosztów wypadków przy pracy na szczegó ln ą u wagę zas łu guje metoda HSE. Jest dla niej charakterystyczne. że przy rozszerzanej o wypadki bezu razowe defin icj i wypadk u przy pracy jako koszty bezpośrednie ubezpieczone uwzględnio n o koszt wszelkiego typu s kładek ubezpieczeniowych, łącznie z ubezpieczenjem od odpowiedzialno ści cywi lnej pracodawcy. Metod a HSE jest jednak bard zo pracoc hł on n a i dostosowana do prledsiębi o rstw ś redniej w i elk ośc i . Nadaje s i ę zatem bardziej do celów badawczyc h niż do b i eżącego rejestrowan ia kosztów wypadków w przedsiębior s tw i e. Metoda P. Co rnpesa jest dostosowana wprawdzie do potrleb dużych przedsiębiorstw , lecz zastosowanie jej przy obliczeniu kosztów wypadków jest zbyt skompl ikowane. Opracowując projekt zbierania danyc h i obl iczania sku tk ów wypadków przy pracy przez CIOP, został y wykorzystane najbardziej pożądane cechy ukazanych w niniejszym opracowaniu metod. Należy wspomnieć. że nie opracow;lIlo jeszcze na św i ecie un iwersa lnej metody obl iczania kosztów wypadków przy pracy. Jed nak nawet próby rzetelnej i pe łn ej oceny wszystk ich kosztów mogą w p r zyszł ośc i przyczy n ić s i ę do podejmowan ia racjonalnych d z i a ł ań z mierzającyc h do znalezienia naj lepszej, z ekonomicznego punktu widzenia, metody elim inującej skutki wy padków przy pracy oraz poprawy warunków pracy. Literatura. Chylewski R. I 1970J, Metoda obliczania ekonomicznych sklltków wypadków przy pracy. lWCRZZ, Warszawa. Fal 1.G . I 1980J. Zapobieganie wypadkom. Doswiadcl.enia i perspektywy. JWCRZZ, Warszawa. Gidzewicl K. [ 1992J, Ekonomicwe sklllki wypadków przy pracy, "Atest - Ochrona Pracy", nr 7. Grabara1.K. [19701. Zarl,ądzanie bel,piec!C1istwem pracy Iw:] Zorl,qdwnie bezpieczeriSfWem, pod red . P. Ty ra ły, Wyd. Profesjonalnej Szkoly Biznesu, Kraków . Kowalewski S. [2000], Model badania wypadków. "Atest - Ochrona Pracy", nr 5 i 6. Kozio! L. [1993]. Zagadnienia ochrony i humanizacji pracy, AE w Krako wie. Kraków. Majda J. i T . [ 1980], Vademecum ochrony pracy, IWZZ, Warszawa . Markowski S. [1995 J, Za rządzanie bezpieczeństwem procesów przemysłowych . .. Atesl Ochrona Pracy", nr 4. Muhelmann A., Oakland J., Lockyer K. [ 1995]. ZarządZOlzie. Prod!lkcjo i uslu gi, PW E, Warszawa. Pjetrlak L. {2000J, Transport zawsze groiny, "Atest - Ochrona Pracy", nr 8..

(21) przy Rzepecki J, [ 1996]. Ekonomia IV bezpieczelistwie pracy, "Atest - Ochrona Pracy". nr 9 . Studensk i R. (1 995], Za rządzanie bezpiecZe1istwem w zakradzie pracy. "Atest - Ochrona Pracy", nr 1. Szopa T . [19961 . Bezpieczeństwo pracy IV przedsiębiorslwie. Bezpieczerislwo Pracy, nr 12. Wypadki pr:..y pracy [1989]. W. ŻCmik. E. Łątkowski. Z. Nikiel. D. Skrlypińska, CedoT, Zielona Góra .. Me thods for Calculating the Cos's of. Accidenł s. at Work. Prolection and safety at work is a kind of good wh ich is on ly 10 a smali extent subject lo Ihe laws or the market, and the economic stimulalors used up to now lo improve employ ment condilions do not operate in a continuous, aUlomatic fashion as is the case with olher economic processes. The system of safety management. which loday is regarded as the main condition fo r ensuring high standards or safcl y. health care and cnvironmcntal protection. has developed in evolutionary fashion over the course of the last 30 yenrs. In Ihis anicie Ihe aulhor looks at some or the more imponant terms and conceplS concemed with Ihe management of safety at work . He briefly describes a seleclion or Ihe more imponant methods devised by Polish and foreign authors for investigating accidents al work. These methods are prescnted in a retrospective lighl. and Iheir utility is assessed in this ligh!. Earlier, i .e., in Ihe introduction, the aulhor provides basic definitions o f the acc ident rate at work and discusses Ihe concepl of work safery management . He also identifies the most recenl models fo r investigali ng accidents at work ..

(22)