Alianse między bankami a MŚP

Bożena Mikołajczyk

Alianse między bankami a MŚP

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,

69-79

A N N A L E S

U N I V E R SI T AT I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011

Katedra Finansów i Rachunkowości MSP, Uniwersytet Łódzki

BOŻENA MIKOŁAJCZYK

Alianse między bankami a M SP

A lliances b etw een b an k s and SMEs

Wstęp

M imo dynamicznego rozwoju rynku finansowego, a w konsekwencji większej różnorodności i dostępności funkcjonujących w jego ramach instrumentów, najbardziej popularne wśród małych i średnich przedsiębiorstw pozostaje wciąż pokrywanie kosz­ tów inwestycji z środków własnych oraz korzystanie z kredytów bankowych. Komisja Europejska od wielu lat pracuje nad poprawą dostępności kredytow ania dla małych i średnich przedsiębiorstw. Szczególnie zachęca do kredytow ania nowych firm , gdyż stymulują one rozwój gospodarczy Unii Europejskiej, ułatwiają integrację społeczną oraz mogą pomóc w przeciwdziałaniu skutkom kryzysu finansowego i gospodarczego. W ostatnich latach uwagę poświęca również m ikrokredytom . W przeciwieństwie do bardzo popularnego zastosowania m ikrokredytu w krajach rozwijających się - gdzie udziela się go w znacznie mniejszych kwotach, a jego nadrzędnym celem jest likw i­ dacja ubóstw a - Komisja Europejska definiuje m ikrokredyt jako pożyczkę do kwoty 25 000 euro przeznaczoną na inicjatyw y gospodarcze. W dużej mierze odbiorcami m ikrokredytów w Europie są osoby wykluczone społecznie. M ikrokredyt może być dostarczany przez każdą instytucję, do której celów działania zalicza się pożyczanie mniejszych kwot. Również banki prowadzą działalność m ikrofinansową. Oznacza to, że system bankowy staje się ważnym kanałem , za pom ocą którego będzie m ożna dostarczyć pożyczek m ałym przedsiębiorstwom oraz osobom fizycznym chcącym rozpocząć w łasną działalność gospodarczą, czyli grupie podmiotów dotąd niechętnie obsługiwanych przez sektor bankowy.

Celem artykułu jest przedstaw ienie ewolucji relacji m iędzy sektorem m ałych i średnich przedsiębiorstw a sektorem bankowym w Unii Europejskiej, jak również przedstawienie europejskiej specyfiki m ikrokredytów jako jednej z platform współ­ pracy banków z przyszłym i przedsiębiorcami. Rozważania na tem at m ikrokredytów udzielanych przez sektor bankow y zostaną zilustrow ane przykładem gospodarki niemieckiej.

1. Relacje między bankami a sektorem M ŚP w Unii Europejskiej

Głównym źródłem pozyskiw ania kapitału obcego w sektorze MSP jest wciąż kredyt bankowy. M imo ogromnej popularności jego rola w większości systemów gospodarczych sprowadza się częściej do rozwoju działalności aniżeli samego jej za­ początkowania, a przedstawiciele sektora MSP wciąż narzekają na utrudniony dostęp do kredytu bankowego. Potwierdzają to przeprowadzane regularnie przez Komisję Europejską badania, w których istotny odsetek europejskich przedsiębiorców wskazuje brak dostępu do finansow ania jako główną barierę rozwoju działalności. Problem ten zainteresował Unię Europejską, dla której małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią jed n ą z priorytetowych dziedzin rozwoju i obszar polityki wsparcia. W 1993 roku po raz pierwszy w yraźnie podjęto działania mające na celu poprawienie relacji m iędzy bankam i a przedstawicielami sektora MSP. Zapoczątkowano wówczas tzw. „okrągłe stoły”, czyli tradycję spotkań mających na celu dialog, który zm niejszy dystans p o ­ m iędzy obiema stronam i1, a stworzy więź zaufania i zrozum ienia. Od rozpoczęcia tej inicjatyw y odbyło się pięć rund spotkań. „Okrągłe stoły” pom iędzy bankam i a m ałym i i średnimi przedsiębiorstwami początkowo miały na celu nawiązanie lepszej relacji pom iędzy przedstawicielami obu stron2. Jednym z najdłuższych a zarazem najbardziej owocnych spotkań były jednak obrady trzeciej rundy - Third Table of Bankers and SMEs. Rozpoczęte w listopadzie 1998 r. z powodu zm iany warunków ekonomicznych, które nastąpiły od czasów drugiej rundy spotkań w krajach unijnych oraz pojawienia się nowych problemów, zostały zakończone dopiero po dwóch latach. Liczba członków obrad trzeciej rundy w stosunku do rund poprzednich zwiększyła się o liczne nowe organizacje MSP oraz organizacje bankowe tj. European Banking Federation, European Association o f Cooperative Banks, European Savings Banks Group, a także instytucje zarządzające funduszam i publicznymi, tj. Public Funding Institutions, przyłączyły się również nowe banki specjalizujące się w obsłudze małych przedsiębiorstw, np. Deutsche Ausgleichsbank DtA z Niem iec3. Za cel trzeciej rundy przyjęto promowanie wzajemnego zrozum ienia m iędzy instytucjam i kredytow ym i

1 B. M ikołajczyk, Infrastruktura fin a n so w a M S P w krajach Unii , D ifin, W arszawa 2007, s. 72 2 R ound tab le b etw een b anks and SM Es. T ransparency and dialogue - Final rep o rt, E uropean C om ­ m issio n 2007, s. 4

ALIANSE M IĘDZY B ANKAM I A MŚP ₇₁

a sektorem MSP. Podniesiono kwestie stworzenia kodeksu postępowania dla banków oraz m ałych i średnich przedsiębiorstw. N iestety w trakcie obrad nie udało się stwo­ rzyć wspomnianego kodeksu postępowania, ale pomysł ten został podtrzymany. Na przełom ie 2002 i 2003 roku Komisja Europejska zainicjowała spotkania z głównymi europejskimi organizacjami bankowymi (Banking Federation of the European Union, European Association o f Cooperative Banks, European Savings Banks Group) a także europejskim i organizacjami MSP (Eurochambres, U EAPM E i UNICE). Formalne prace nad kodeksem rozpoczęły się we w rześniu 2002 r. Uczestniczyło w nich sześć wyżej wymienionych stowarzyszeń oraz European Federation of Accountants (FEE) i Network of European Financial Institutions (NEFI) występujące w roli obserwatorów4. W 2004 r. został opublikowany projekt europejskiego kodeksu postępowania. Chociaż ostateczny tekst nie zyskał poparcia w szystkich stron, niewątpliwie dostarczył on podstaw stowarzyszeniom krajowym, do stworzenia własnych kodeksów postępowań5.

Jednym z najważniejszych tematów dyskusji toczącej się m iędzy bankam i a MSP jest kompletność informacji dotyczącej zasad i warunków produktów oferowanych przez banki. Kiedy m ałe i średnie przedsiębiorstwa chcą uzyskać dostęp do zewnętrznych źródeł finansow ania, banki m uszą się zm ierzyć z asym etrią informacji. W praktyce, asym etria inform acji sprowadza się do trzech sytuacji: 6

1) instytucja finansow a pożycza małemu lub średniemu przedsiębiorstwu środki pieniężne, ale po wyższej, niż uwzględniającej ryzyko rynkowe, stopie pro­ centowej;

2) instytucja finansow a udziela wsparcia, ale w ym aga bardzo wysokich zabez­ pieczeń kredytu;

3) instytucja finansow a odrzuca wniosek kredytowy.

W konsekwencji znaczna liczba cennych i rentownych projektów inwestycyj­ nych może nie zostać sfinansowana lub udzielenie kredytu nie może się odbyć po rozsądnych cenach. W iększa przejrzystość i pogłębienie dialogu pom iędzy bankam i a MSP mogą rozwiązać ten problem. Produkty i usługi zw iązane z instrum entam i kredytow ym i są dostosowywane do klientów; nie są więc standardowe, a tym samym trudno je ze sobą porównywać. W ynika to z różnych czynników mających w pływ na w arunki umowy, takich jak: indywidualne negocjacje i oceny ryzyka kredytowego. Równie ważny dla relacji banki - MSP jest proces transakcji. W przypadku usług kredytow ych proces ten obejmuje: w niosek o przyznanie kredytu, ocenę ryzyka kredytowego oraz stosunek pom iędzy stronam i po zawarciu um owy o świadczeniu usług finansow ych lub zakupie produktu. W celu zapewnienia większej przejrzy­

4 C ode o f c o n d u ct b etw een c re d it institu tio n s a n d SM Es, C om m ission o f the E uropean C om m unities 2004, s. 3 -4 .

5 R ound tab le b etw een b anks and SM Es. T ransparency and dialogue - Final rep o rt, E uropean C om ­ m issio n 2007, s. 4.

6 J. Tucker, J. Lean, S m a ll fir m fin a n c e a n d p u b lic , „Jo u rn al o f Sm all B usiness and E nterprise D evelopm ent” 2003, Volum e 10 , N um ber 1, s. 53.

stości w relacjach ze swoimi klientam i, banki i krajowe stowarzyszenia bankowe w niektórych krajach członkowskich Unii Europejskiej opracowały i opublikowały specjalne kodeksy postępowania. Coraz częściej stosuje się specyficzne narzędzia informacyjne oraz regularny dialog z odbiorcami (np. stowarzyszeniami, rządem itp.). Dialog ten dostarcza informacji dostosowanych do potrzeb zainteresowanych stron7. Piąta runda dyskusji przy „okrągłym stole” w celu zw iększenia przejrzystości oraz pogłębienia dialogu m iędzy sektorem MSP a bankam i doprowadziła do nastę­ pujących zaleceń8:

I. Dla banków:

1. Należy zw iększyć w zajem ne zrozum ienie z sektorem MSP. Stąd stowa­ rzyszenia bankowe rozpoczynają krajowy dialog z sektorem MSP poprzez np. stworzenie kodeksów postępowania czy odpowiednich narzędzi infor­ macyjnych;

2. B anki i instytucje bankowe powinny:

- rozważyć wprowadzenie środków i program ów informacyjnych, które umożliwiłyby MSP kooperację z bankami. W szczególności opieka/pomoc banków powinna dotyczyć warunków produktów bankowych oraz procedur ratingowych i scoringowych (ogólnie: procesów oceny zdolności kredytowej MSP w bankach).Chodzi tu o zwięszenie przejrzystości przeprowadzania procesu w eryfikacji kredytowej klientów MSP w bankach, tak by przej­ rzyste stało się w yznaczanie ich wiarygodności kredytowej i przypisy­ wanie klientom ceny kredytu (tzw. pricing w oparciu o rating/scoring). - dołożyć wszelkich starań, aby stworzyć przejrzysty zbiór zasad i w arun­ ków otrzym ania kredytu oraz aby przekazyw ać inform acje tak jasno, jak to tylko możliwe, unikając technicznego języ ka tam , gdzie jest to

tylko możliwe;

3. Informacje na tem at podstawowych usług z konta powinny być łatwo do­ stępne dla klientów z sektora MSP.

II. Dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich partnerów:

1. Należy poprawić jakość i term inowość informacji dostarczanych bankom o firm ie. Sektor MSP również winien wypracować system narzędzi p o ­ prawiających przejrzystość oraz dostarczać bankom wszystkie niezbędne inform acje do oceny ich profilu ryzyka;

2. Sektor MSP powinien dopilnować otrzym yw ania informacji w formie pi­ semnej, szczególnie tych dotyczących decyzji kredytow ych oraz m onitoro­ wać proces w ykonania artykułu 145 D yrektyw y 2006/48/W E9 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r.

7 R ound table b etw een b an k s and S M E s..., op. cit., s. 4. 8 Ibid., s. 5-6.

9 D y rek ty w a 2006/48/W E P arlam entu E uropejskiego i R ady z d n ia 14 czerw ca 2006 r. w spraw ie p o ­ dejm ow ania i p ro w ad zen ia działalności przez in sty tu cje kredytow e, Dz.U. L 177 z 30.06.2006.

ALIANSE M IĘDZY B ANKAM I A MŚP ₇₃

III. Dla sektora prywatnego:

1. Kraje członkow skie pow inny rozw ażyć przeprow adzenie badań w celu oceny skutków działań podjętych do tej pory, aby zwiększyć przejrzystość warunków ofert kredytow ych banków oferowanych sektorowi MSP; 2. Aby lepiej sprostać wym ogom D yrektyw y 2006/48/W E dane n a tem at

warunków finansow ania dla MSP będą zbierane i analizowane. Zwiększy to również dostęp do środków finansow ania dla MSP oferowanych przez nowe środowisko finansowe. W celu przedyskutow ania wyników Kom i­ sja Europejska będzie zapraszać przedstawicieli banków oraz wybranych przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw;

3. Kształtujący politykę publiczną powinni zorganizować stałe forum na p o ­ ziomie krajowym dla banków i sektora MSP. Jeśli zajdzie taka potrzeba, dyskusje powinny być również podejmowane na poziomie regionalnym.

IV. Dla wszystkich stron zaangaż owanych w dialog:

1. Dla lepszego poszanowania przepisów krajowych i różnic kulturowych sektor MSP, banki jak i decydenci publiczni powinni uczyć się w zakresie dobrych praktyk przedstawionych w raportach rund „okrągłego stołu”;

2. Należy rozważyć zastosowanie odpowiedniej polityki informacyjnej w kon­ tekście decyzji kredytowych oraz innych będących przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz zastanowić się nad sposobami wspólnego osiągnięcia określonych celów;

3. Sektor MSP przy wsparciu banków czy stowarzyszeń bankowych pow i­ nien opracować samouczki, słowniki, aby pomóc ubiegającym się o kredyt w zrozum ieniu finansowej terminologii;

4. Sektor MSP przy wsparciu banków czy stowarzyszeń bankowych winien organizować sesje inform acyjne n a tem at różnych aspektów nowego oto­ czenia finansowego.

Uw aża się, że wypracowane przez Komitet Bazylejski w ytyczne w zakresie ade­ kw atności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytow ych10 oraz bazujące na nich zm iany regulacji europejskich11, będą m iały w przyszłości znaczący w pływ na kształtowanie decyzji dotyczących przyznawania kredytów na rynku europejskim. Europejskie stowarzyszenia reprezentujące MSP oczekują, że artykuł 145 D yrektywy 2006/48/W E zapewni lepszą przejrzystość procesu podejm owania decyzji dotyczą­ cych kredytów. D yrektyw a konfrontuje wiele m ałych i średnich przedsiębiorstw z proceduram i oceny lub kredytow ym systemem oceniania. Dzięki tem u rosnąca świadomość uw arunkow ań wpływających n a ocenę stanie się kluczowa. Może to

10 D y re k ty w a 2006/49/W E P arlam en tu E u ro p ejsk ieg o i R a d y z d n ia 14 czerw ca 2006 r. w spraw ie w spraw ie adekw atności kapitałow ej firm inw estycyjnych i in sty tu cji kred y to w y ch Dz.U. L 177 z 30.06.2006.

11 In tern atio n al C onvergence of C apital M e asurem ent and C apital S tandards, A R evised Fram ew ork, C om prehensive V ersion June 2006, w w w .bis.org oraz p ó źn iejszy m i zm ian am i o d zw ierciedlonym i w do k u ­ m en tach K om itetu B azylejskiego, które tw o rz ą zbiór w yty czn y ch k o nstytuujących Basel III.

dostarczyć omawianemu segmentowi przedsiębiorstw wielu argumentów do popra­ w ienia jakości inform acji dostarczanych do banków i - w zależności od zdolności kredytowej - pomóc w uzyskaniu lepszych w arunków kredytowania. Jednocześnie winny one pamiętać, że decyzje podejmowane przez banki nie są oparte wyłącznie na danych ilościowych. Oceny kredytowe zawsze są w części uzależnione od k ry te­ riów jakościowych, banki mają więc prawo n a ich podstawie odmówić przyznania kredytu. Z jednej strony małe i średnie przedsiębiorstwa mogą oczekiwać od banków lepszej informacji dotyczącej zasad oceniania i punktacji procedur, aby móc lepiej przygotować się do kontaktów z bankami. Z drugiej zaś będą m usiały nauczyć się posługiwać w iedzą z dziedziny finansów przynajmniej w stopniu podstawowym 12. Dialog pom iędzy m ałym i i średnim i przedsiębiorstwam i a bankam i to dobry sposób na redukcję asymetrii informacji i stworzenie silniejszych relacji opartych na zaufaniu. D yrektyw a jest ważnym osiągnięciem nie tylko jako narzędzie ułatwiające przejrzy­ stość, ale także sposób na utorowanie drogi do pogłębienia dialogu13.

Coraz więcej dyskutuje się w Europie o roli banków w udzielaniu m ikrokredy- tów. W yróżnić m ożna dwa modele instytucji specjalizujących się w udzielaniu mi- krokredytów: model bankowy oraz niebankowy.14 W modelu bankow ym , jak nazw a wskazuje, najważniejszym instytucjonalnym dostawcą m ikrokredytów skierowanych do małych firm jest system bankowy. Kluczowym i regulacjam i dotyczącym i ban­ ków jest Europejskie Prawo Bankowe oraz krajowe prawa bankowe. Dostarczyciele m ikrokredytów m uszą spełnić wszystkie w ym agania prawa bankowego dotyczące przejrzystości, m inim alnych w ym agań kapitałowych, obowiązków raportow ania, regulacji nadzorczych itp.15 Większość operacji m ikrokredytowych obejmuje banki publiczne działające jako dostawcy kapitału dla klientów instytucjonalnych bądź bezpośrednio dla m ałych przedsiębiorstw. Co więcej, w niektórych krajach człon­ kowskich funkcjonują rządowe banki promocyjne (będące pod publicznym nadzorem lub specjalnie traktow ane16.

2. Kredytowanie służące integracji społecznej i ekonomicznej - przykład gospodarki niemieckiej

Istnieje kilka kluczowych różnic m iędzy m ikrokredytowaniem a kredytowaniem tradycyjnym. Przede wszystkim, mikrokredytowanie charakteryzuje niska kwota kre­ dytu, specyficzne w porównaniu do tradycyjnych kredytów w ym agania odnośnie do

12 Ibid., s. 5

13 Ibid., s. 5.

14 B. M ikołajczyk, M ik ro fin a n se a in stytu cje bankow e i p o zabankow e, [w:] R y n k i fin a n so w e . M ik ro fi-

nanse, p o d red. E. O strow skiej i J. O ssow skiego, Sopot 2009, s. 361.

15 Ibid., s. 9-10.

16 M ic ro c r e d it fo r sm all businesses a n d business crea tio n : b rid g in g a m a rket gap, K om isja E uropejska, 2003, s. 12.

ALIANSE M IĘDZY B ANKAM I A MSP ₇₅

zdolności kredytowej i zabezpieczeń oraz stosunkowo szybki i łatw y dostęp. Wyższe koszty m ikrokredytow ania rekompensowane są zarówno przez oprocentowanie prze­ wyższające poziom rynkowy, jak i przez dofinansowanie, np. przez dopłaty. Również od strony technicznej działalność m ikrokredytow a pod wielom a względam i różni się od typowej działalności kredytowej banków. Przy ocenie kredytowej bardziej niż na biznesplanie uw aga skupiona jest na osobie ubiegającej się o m ikrokredyt oraz n a tym , jak jej działalność gospodarcza może w płynąć na daną społeczność lokalną17.

W Niemczech, mimo dużej liczby instytucji bankowych, dostęp do mikrokredytów jest utrudniony. Zauważyć jednak m ożna pozytyw ne zmiany. Według Niemieckiego Instytutu Mikrofinansowania DMI w 2006 roku zostało udzielonych w sumie (zarówno dla założycieli, jak i dla istniejących MSP) 661 000 m ikrokredytów o w artości 5,28 miliardów euro, przy czym dla pierwszej grupy stanowiło to 69,4% ogółu przyznanych kredytów, a więc dwukrotnie więcej niż dla drugiej badanej grupy.

Coraz popularniejsza staje się idea m ikrokredytow ania służąca przeciwdziałaniu ekskluzji społecznej. Ta form a kredytow ania jest skierowana przede wszystkim do osób wykluczonych społecznie i finansowo, tj. emigrantów czy osób długoterminowo bezrobotnych, niespełniających wym agań stawianych przez rynek i banki. Dotychczas kredytow anie m ikroprzedsiębiorstw skupiało się głównie na przedsiębiorstwach m o­ gących sprostać wymaganiom stawianym przez banki lub tych, które są blisko takiego stanu. Kredytowanie wspierające integrację społeczną i przeciwdziałające wyłączeniu, w opozycji do kredytow ania m ikroprzedsiębiorstw, swą uwagę koncentruje głównie na przedsiębiorstwach dopiero powstających. W ym aga intensywniejszego nadzoru oraz wsparcia w celu uzyskania wyższej wartości w skaźnika zw rotu oraz większej liczby przedsiębiorstw, które przetrw ają n a rynku.

M ikrofinanse w Unii Europejskiej udostępniane są więc obecnie dwóm grupom podmiotów. Pierwszą z nich stanowią osoby pozbawione pracy, zagrożone jej utratą, mające problemy z wejściem na rynek pracy, osoby wykluczone społecznie i fin an­ sowo. D rugą grupę stanow ią przedsiębiorcy, głów nie działający n a skalę m ikro, mający problemy z uzyskaniem środków na rozpoczęcie lub rozwinięcie działalności gospodarczej lub po prostu zgłaszający zapotrzebowanie na środki finansowe w niskiej kwocie. Przy tak zdefiniowanych grupach docelowych m ikrofinansów staje się jasne, że w sektorze mikropożyczek w Niemczech nie może istnieć jeden uniwersalny model, według którego instytucje mikropożyczkowe będą udzielały kredytów. Biorąc pod uwagę powyższe wytyczne, w tabeli 1 zestawiono różne inicjatyw y z podziałem na kredytow anie m ikroprzedsiębiorstw i kredytowanie przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu.

17 Szerzej o m ik ro k red y tach : red. B. M ikołajczyk, A. K urczew ska, M ik ro k re d y ty w E u ro p ie ja k o sposób

T abela 1. P rz y k ład o w y p o d ział niem ieck ich program ów m ik ro k red y to w y ch ze w zględu n a g rupy docelow e

K redytow anie p rzeciw działające

w y k lu czen iu społecznem u K redytow anie m ik ro p rzed sięb io rstw • E nterbusiness G m bH - B erlin i B randerburg

• Prom ow anie tw o rzen ia m ik ro p rzed sięb io rstw przez bezrobotnych (Förd eru n g der G rü n d u n g von K lein stu n tern eh m en durch E rw erbslose), M inisterstw o G ospodarki i P racy - H am burg • Fundusz GÖBI - m iasto i region G öttingen • G rü d erin n e n - C onsult H annover - H annow er • G U M - M ik ro fin an zieru n g - B aw aria

i S aksonia

• K IZ M ik ro fin an z - O ffenbach • M ik ro fin an se d la m igrantów , M ozaik

C onsu ltin g - Bielefeld

• M ik ro p o ży czk i M eklem burgii, M inisterstw o gospodarki, pracy i tu ry sty k i M eklem burgii Pom orza Przedniego - M eklem burgia • M ik ro fin an zfo n d s M aG N et, R heinhessisches

G rü n d ern e tzw erk (run) - M oguncja i R hinehesse

• ProG ES, A rb eitsfö rd e ru n g K assel-S tadt G m bH - K assel

• P rojekt E nterprise - B randenburgia • Starthilfefonds, S enator do spraw pracy,

kobiet, m ło d zieży i spraw socjalnych - B rem a

• B erlin S tart i K M U - Fonds, In v estitio n sb an k B erlin - Berlin • K o o p erationsvereinbarungen m it lokalen

A k teu ren d er W irtsch aftsfö rd eru n g , B ank oszczędnościow y D ü sseld o rf - D ü sseld o rf • M ikroD arlehen / M ikro 10, K fW - N iem cy • M ik ro fin an zzen tru m N RW - N a d ren ia

P ółnocna-W estfalia i D o ln a S a kso n ia

• M ünchen Fonds, M iejska K asa O szczędnościow a M onachium - M onachium

• StartG eld, K fW - N iem cy • S tarthilfe, In v estitionsbank

Schlesw ig-H olstein

• S tarthilfe, L -B an k - B a d enia-W irtem bergia • Startkapital, Saarländische

In v estitio n sk red itb an k A G - Saara • S tartk red it i Ziel 2-H ochschulgründerfonds,

N R W .B ank - N a d ren ia P ółnocna-W estfalia

Uwaga: Tablica zawiera wyłącznie programy, gdzie klasyfikacja ze względu na grupy docelowe była możliwa i stosowna. Ta klasyfikacja zawiera wyłącznie te grupy docelowe, dla których programy są skłonne w ypłacić pożyczkę.

Źródło: Jan Evers and Stefanie Lahn,Status of microlending in Germany:/w/Handbook of M icrocredit in Europe, Social Inclusion through M icroenterprise Developm ent s.169.

W Niemczech widać w yraźny podział klientów usług mikrokredytowych m iędzy bankami. Programy regionalnych banków promocji (Landesförderinstitute) landesfy- orderinstitut i grupy bankowej K fW koncentrują się na kredytow aniu m ikroprzed- siębiorstw. Z kolei grupy wyłączone społecznie są obsługiwane przez regionalne czy federalne banki promocji. Tutaj głównymi kredytodawcami są centra pomagające nowo powstającym przedsiębiorstwom współpracujące z władzami (wspólne przedsięwzięcia podejmowane przez służby społeczne oraz władze miast). Pierwotne przesłanki takiej w spółpracy były uzasadnione bliskością służb społecznych z grupam i docelowymi oraz zdolnością władz lokalnych do subsydiowania. Takie zróżnicowanie na rynku jest uzasadnione. Specjalnie dostosowane programy, obsługiwane przez wyspecjalizowane podm ioty oraz mogące przeznaczyć wyższe kwoty na dotacje, powinny być dostępne dla grup docelowych posiadających słabszą zdolność kredytow ą, ale których nieza­ leżność oraz sukces na rynku jest społecznie pożądany. Regionalne banki promocji

ALIANSE M IĘDZY B ANKAM I A MŚP ₇₇

są prawdopodobnie nieodpowiednim i organam i do efektywnej obsługi kredytów dla wykluczonych. Do takiego wniosku doszedł Investitionsbank Berlin Inwesticionsbank, który zrezygnował ze swojej polityki wspierania rynku pracy i bezodsetkowych pro­ gram ów w sparcia dla nowo powstających przedsiębiorstw zakładanych przez osoby bezrobotne. Śladami Investitionsbank B Inwesticionsbank Berlin podążył BerlinStart, któ ry przy w spółpracy z B ürgschaftsbank B jurgszaftsbank B erlin-B randenburg Berlin-Brandenburg, stworzył bezodsetkowy program m ikrokredytow y dla nowo powstających przedsiębiorstw posiadających znacznie w yższą zdolność kredytową. Z kolei Sächisische A ufbaubank - Förderbank Sachsizisze Aufbank-Fyorderbank w ostatnim czasie uruchom ił bezodsetkowy program m ikrokredytow y finansowany z funduszy europejskich, w którym m ikrokredyty są przyznawane pożyczkobiorcom posiadającym niską zdolność kredytową.

Szczegółowa próba oceny popytu na m ikrokredyty w Niemczech została zapropo­ nowana przez Kritikos et al. (2009). Doszli oni do wniosku, że około 17% wszystkich młodych przedsiębiorców, którzy rozpoczęli własny biznes w ciągu ostatnich 5 lat, jest zainteresowanych m ikropożyczkam i i reprezentują zdefiniowaną grupę docelową18. Dodatkowo w ramach grupy ju ż istniejących mikroprzedsiębiorstw m ożna szacować, że około 40% przedsiębiorstw potrzebujących zewnętrznych form finansow ania zgła­ sza popyt na m ikropożyczki19. Biorąc pod uwagę gęste rozmieszczenie oddziałów banków w Niem czech (około 2000 m ieszkańców na oddział), wydaje się logiczne, że banki pryw atne i banki oszczędnościowe powinny być uwzględnione w niem ieckim systemie mikrokredytowania, aby zwiększyć liczbę pożyczek udzielonych niemieckim przedsiębiorcom. Jednak same banki nie są w ogóle zainteresowane wejściem na ten rynek, ze względu na koszty i ryzyko brane pod uwagę. Z kolei niem ieckie banki oszczędnościowe twierdzą, że ju ż działają n a rzecz rynku mikropożyczek, udzielając pożyczek do 25 000 euro MŚP i m ają dobre wyniki. Jednakże stosunkowo dobre rezultaty niem ieckich banków oszczędnościowych w finansow aniu MŚP w m iędzy­ narodowych porównaniach, utrudniają im dostrzeżenie konieczności dostosowania swoich produktów do bardzo specyficznych potrzeb mikroprzedsiębiorstw. Siła tra­ dycyjnego niemieckiego sektora bankowego, określana w studium Banku Światowego jako „m ałe banki finansują m ałe firm y”, utrud nia bankom odpow iednią obsługę mikroprzedsiębiorstw. Z tego powodu oraz z uwagi na ścisłe regulacje obowiązujące dostarczycieli usług finansow ania wydaje się mało prawdopodobne, żeby w najbliż­ szej przyszłości został skonstruowany od podstaw bank typowo m ikrofinansow y w Niemczech. Dlatego też w spółpraca wydaje się jedynym sposobem na włączenie banków w zrównoważone aktywności mikropożyczkowe w Niemczech. Literatura pośw ięcona praktykom m ikrofinansow ania dostarcza wielu przykładów m odeli w spółpracy pom iędzy bankam i a instytucjam i m ikrofinansow ym i, które pozwalają

18 A. K ritikos, Ch. K neiding, and C. Ch. G erm elm ann, D e m a n d S id e A n a ly sis o fM ic ro le n d in g M a rk e ts

in G erm any, „Jo u rn al o f E conom ics and S tatistics” 2009, 229, 523-543..

na połączenie sił i stworzenie innowacyjnych strategicznych biur, w których podstawę będą stanowiły organizacje mikrofinansowe współpracujące z bankiem kom ercyj­ nym. Najlepiej znanym podejściem w tej idei są tzw. „modele usług” ACCION, które charakteryzują się zakładaniem małych, elastycznych jednostek biurowych służących do kontaktu z klientem.

Ostatnio rozw inął się now y instrum ent służący dostarczaniu m ikropożyczek w N iem czech - ‘M ikrokreditfonds D eutschland’. Celem funduszu je st prom ocja i rozwój krajowego świadczenia m ikropożyczek do założycieli firm i ju ż istniejących mikroprzedsiębiorstw. Jest to fundusz gwarancyjny o wartości 100 m ln euro ( w tym 60 m ln to środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego, a 40 m ln euro to środki państwowe) służący dywersyfikacji ryzyka związanego z udzielaniem pożyczek przez GLS za pośrednictwem organizacji mikrofinansujących. Stopa oprocentowania pożyczki udzielanej przez fundusz to 7,5 % a m aksym alna kw ota pożyczki to 20 000 euro. Głównym plusem tego modelu jeśli chodzi o funkcję m otywacyjną jest to, że organizacja pośrednicząca za każdy przyznany kredyt otrzymuje stałą kwotę 800 euro. Dodatkowo organizacja otrzym uje udział (10%) w stopie oprocentowania kredytu. Dzięki temu po raz pierwszy w historii modelu GLS-DMI jest możliwe zbudowanie modelu biznesowego dotyczącego „czystej” działalności mikropożyczkowej.

Wnioski

Funkcjonujący system finansowy, opierający się na standardowych produktach bankowych, nie odpowiadał dotąd potrzebom znacznej części grup społecznych w Eu­ ropie. W ymagał od swoich klientów zabezpieczeń, poręczeń czy historii kredytowej. Przez lata banki skupiały się na obsłudze jedynie bogatszych klientów. Ogromny popyt na pieniądz osób biedniejszych nie m ógł być zaspokojony. Brakowało instytu­ cji, które odważyłyby się na zaoferowanie usług finansow ych tej grupie społecznej. Powstała luka finansow a, która dopiero obecnie powoli i wciąż w nieznacznym stop­ niu zm niejsza się dzięki rozwojowi usług m ikrofinansowych oraz dialogowi m iędzy przedstawicielami sektora MSP i banków.

B anki m ogą odegrać znaczącą rolę w zw iększeniu skali, profesjonalizm u oraz efektyw ności operacyjnej w sektorze m ikrokredytów. Powinny one zacząć postrze­ gać m ikrokredyt jako innowacyjny i zyskowny sposób na uczestnictwo w rozwoju społecznym i ekonomicznym. Powinny również rozwijać swoją współpracę z dostaw­ cam i usług w sparcia biznesu. U zupełniająca się w spółpraca może być kluczow ym czynnikiem sukcesu, który doprowadzi do zw iększenia dostępu do finansow ania, nie tylko dla końcowych beneficjentów (pożyczkobiorców), ale także dla instytucji m ikrofinansowych. Tylko przy udziale banków m ożna przyspieszać dalszy rozwój sektora. Osiągnięcie równowagi m iędzy stabilnością finansow ą a wydajnością spo­ łeczną m oże pomóc sektorowi pozabankowemu skupić się na swoich kluczowych zadaniach.

ALIANSE M IĘDZY B ANKAM I A MŚP ₇₉

M ikrofinanse nie pow inny konkurow ać z tradycyjnym i instrum entam i fin an ­ sowym i dostarczanym i przez banki, lecz stanowić ich uzupełnienie. Powstanie idei i ekspansja m ikrofinansów pow inny więc być utożsam iane z rozwojem systemów bankow ych oraz pełnym i świadom ym w nim uczestnictw ie w szystkich w arstw społeczeństwa.

A lliances betw een banks and SM Es

T h e a im o f th is p a p e r is to p re s e n t th e e v o lu tio n o f th e re la tio n sh ip b e tw e e n th e sm a ll a n d m e d iu m e n te r p ris e s se c to r a n d th e b a n k in g s e c to r in th e E u ro p e a n U n io n , a s w ell a s to sh o w E u ro p e a n sp e c i­ f ic ity o f m ic ro c re d it as o n e o f th e p la tfo rm s o f c o o p e ra tio n b e tw e e n b a n k s an d f u tu re e n tre p re n e u rs . T h e d ia lo g u e b e tw e e n S M E s a n d b a n k s is d isc u sse d in th e c o n te x t o f th e so -c a lle d ro u n d ta b le m e e t­ in g s b e tw e e n re p re se n ta tiv e s o f th e se c to rs a n d th e g u id e lin e s o f th e B a se l C o m m itte e a s w ell a s E U r e g u la tio n s a ffe c tin g th e tra n s p a r e n c y o f b a n k s ’ le n d in g p o lic y to w a rd s th e S M E secto r. R e fle c tio n s on m ic ro c re d it p ro v id e d b y th e b a n k in g se c to r w ill b e illu s tra te d w ith an e x a m p le o f th e G e rm a n econom y.